thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại việt nam

ÂU HOÀNG MẾN 5105973

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 36 ( 2010-2014)

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN
CÔNG TÁC QUẢN LÝ THUẾ THU NHẬP DOANH
NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU
TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI TẠI VIỆT NAM

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

SINH VIÊN THỰC HIỆN

Ts. LÊ THỊ NGUYỆT CHÂU

LÊ HỬU PHƯỚC

BỘ MÔN: LUẬT THƯƠNG MẠI

MSSV: 5105935
LỚP: LUẬT THƯƠNG MẠI-K36

Cần Thơ, 11/2013

ÂU HOÀNG MÊN 5105973

ÂU HOÀNG MẾN 5105973

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

...........................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................

ÂU HOÀNG MÊN 5105973


ÂU HOÀNG MẾN 5105973

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

...........................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
....................................................................................................................................

....................................................................................................................................
....................................................................................................................................
ÂU HOÀNG MÊN 5105973


ÂU HOÀNG MẾN 5105973

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................. i
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................... i
LỜI NÓI ĐẦU ............................................................................................................ ii
1. Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................... ii
2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... ii
3. Phạm vi nghiên cứu................................................................................................ iii
4. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ iii
5. Kết cấu của luận văn .............................................................................................. iii
CHƯƠNG 1 THUẾ TNDN VÀ QUẢN LÝ THUẾ TNDN ĐỐI VỚI CÁC DOANH
NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI ................................... 1
1.1 DOANH NGHIỆP FDI TRONG NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN............................. 1
1.1.1 Khái niệm và các hình thức FDI tại Việt Nam ................................................. 1
1.1.2 Khái niệm, nguyên tắc hoạt động và đặc điểm của doanh nghiệp FDI ............. 4
1.2 THUẾ TNDN VÀ QUẢN LÝ TNDN ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP FDI .............. 9
1.2.1 Thuế TNDN .................................................................................................... 9
1.2.2 Quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp FDI ............................................. 16
CHƯƠNG 2 THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THUẾ THU NHẬP DOANH
NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ NƯỚC NGOÀI TẠI
VIỆT NAM .............................................................................................................. 27
2.1 ĐÁNH GIÁ CHUNG .......................................................................................... 27
2.2 NHỮNG THÀNH TỰU ĐẠT ĐƯỢC ................................................................. 30
2.2.1 Thành tựu về kinh tế - xã hội......................................................................... 30

2.2.2 Thành tựu về số thu thuế TNDN từ doanh nghiệp FDI .................................. 33
2.2.3 Thành tựu về đăng ký và kê khai thuế ........................................................... 37
2.2.4 Thành tựu về thanh tra kiểm tra thuế ............................................................. 40
2.3 NHỮNG HẠN CHẾ............................................................................................ 45
2.3.1 Sự thất thu thuế TNDN tại các doanh nghiệp FDI ......................................... 45
2.3.2 Hạn chế trong chính sách thuế đối với doanh nghiệp FDI.............................. 51
ÂU HOÀNG MÊN 5105973


ÂU HOÀNG MẾN 5105973

2.4 NGUYÊN NHÂN............................................................................................... 53
2.4.1 Công tác xây dựng và ban hành Luật thuế, Luật đầu tư còn thiếu tính ổn định 53
2.4.2 Ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế của các cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp còn thấp
54
2.4.3 Công tác tuyên truyền và hỗ trợ đối tượng nộp thuế chưa linh hoạt, hiệu quả 55
2.4.4 Trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ cán bộ thuế làm công tác chống
gian lận thuế còn hạn chế. ...................................................................................... 55
2.4.5 Sự phối kết hợp giữa các cơ quan ban ngành khác với ngành thuế còn chưa hợp lý
và gắn kết............................................................................................................... 55
CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THUẾ THU
NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP CÓ VỐN ĐẦU TƯ TRỰC
TIẾP NƯỚC NGOÀI .............................................................................................. 57
3.1 ĐỊNH HƯỚNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THUẾ TNDN ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP
FDI............................................................................................................................ 57
3.1.1 Xu hướng phát triển của các doanh nghiệp FDI ............................................. 57
3.1.2 Định hướng công tác quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp FDI tại Việt Nam
59
3.2 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THUẾ TNDN ĐỐI VỚI
DOANH NGHIỆP FDI .......................................................................................... 60

3.2.1 Hoàn thiện Luật thuế TNDN ......................................................................... 60
3.2.2 Giải pháp cho quy trình quản lý thuế............................................................. 62
3.2.3 Giải pháp tăng cường quản lý hóa đơn, góp phần đấu tranh chống gian lận thuế
65
3.2.4 Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm
68
3.2.5 Đào tạo, nâng cao trình độ, nghiệp vụ cho cán bộ quản lý thuế TNDN đối với
doanh nghiệp FDI .................................................................................................. 69
3.3 KIẾN NGHỊ ĐỂ THỰC HIỆN GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT ...................................... 70
3.3.1 Đẩy mạnh công tác tuyền truyền, nâng cao nhận thức của người nộp thuế..... 70
3.3.2 Kiện toàn lại bộ máy ngành thuế, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin. 71

ÂU HOÀNG MÊN 5105973


ÂU HOÀNG MẾN 5105973

3.3.3 Thực hiện tốt Luật kế toán trong doanh nghiệp, đẩy mạnh việc thực hiện thanh
toán giao dịch thông qua ngân hàng ....................................................................... 72
3.3.4 Cải cách đồng bộ hệ thống chính sách quản lý kinh tế xã hội nước ta............ 73
3.3.5 Kiến nghị sửa đổi, bổ sung Luật doanh nghiệp .............................................. 74
KẾT LUẬN.............................................................................................................. 75

ÂU HOÀNG MÊN 5105973


ÂU HOÀNG MẾN 5105973

LỜI CẢM ƠN


Để hoàn thành tốt đề tài tốt nghiệp này, em xin tỏ lòng biết ơn sâu
sắc đến Cô Lê Thị Nguyệt Châu – cán bộ Bộ môn Luật kinh doanh –
Thương mại, Khoa Luật – Trường Đại học Cần Thơ đã tận tình hướng dẫn
em trong suốt quá trình viết luận văn tốt nghiệp. Xin chân thành cảm ơn
đến tất cả quý Thầy, Cô khoa luật – Trường Đại học Cần Thơ đã hết lòng
dìu dắt, dạy bảo, nhiệt tình truyền đạt cho em những kiến thức vô cùng bổ
ích. Với vốn kiến thức được tiếp thu trong quá trình học tập không chỉ là
nền tảng cho quá trình nghiên cứu luận văn mà còn là hành trang quý báo
để em bước vào đời một cách vững chắc và tự tin.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu đề tài khoa học này
nhưng do nhiều điều kiện khách quan nên chắc chắn đề tài không tránh
khỏi những thiếu sót. Do vậy, rất mong được sự giúp đỡ và đóng góp ý
kiến của quý Thầy, Cô.
Cuối cùng em xin kính chúc quý Thầy, Cô dồi dào sức khỏe, thành công
trong cuộc sống cũng như trong sự nghiệp cao quý trồng người.

Cần Thơ, ngày 30 tháng 10 năm 2013
Người viết

Lê Hửu Phước

ÂU HOÀNG MÊN 5105973


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

 TNDN:

Thu nhập doanh nghiệp

 FDI:

Đầu tư trực tiếp nước ngoài

 ĐTNN:

Đầu tư nước ngoài

 GTGT:

Giá trị gia tăng

 XHCN:

Xã hội chủ nghĩa

 TNHH:

Trách nhiệm hữu hạn

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang i

SVTH: Lê Hửu Phước

Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đối với bất kỳ một quốc gia nào, muốn phát triển cần phải có 3 yếu tố: lao
động, vốn và công nghệ. Nước ta là một nước đang phát triển với nguồn lao động dồi
dào sẵn sàng đáp ứng cho sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước nhưng vốn
đầu tư thì khan hiếm còn công nghệ lại lạc hậu. Nhìn nhận được những yếu kém nội
tại, Đảng ta đã đề ra chính sách mở cửa, trải thảm đỏ cho những nhà ĐTNN, các công
ty đa quốc gia mang vốn, công nghệ đầu tư vào Việt Nam. Vì thế kể từ khi đổi mới
các nhà ĐTNN rất quan tâm đến thị trường Việt Nam với những lợi thế so sánh với
các nước trong khu vực, dòng vốn đầu tư cũng tăng theo các năm.1
Để thực sự thu hút nhà đầu tư, yêu cầu đặt ra đối với chúng ta là phải đổi mới
cơ chế, chính sách sao cho phù hợp với sự vận hành của nền kinh tế thị trường trong
điều kiện hội nhập, trong đó có cải cách chính sách thuế. Thực hiện công cuộc cải
cách thuế trong những năm gần đây, ngành thuế Việt Nam đã không ngừng hoàn thiện
hệ thống các sắc thuế, cải cách thủ tục hành chính về thuế nhằm tạo thuận lợi cho
người nộp thuế. Song song đó, để đảm bảo hiệu quả công bằng của chính sách thuế thì
cơ quan quản lý thuế phải tăng cường công tác quản lý, phát hiện và xử lý nghiêm vi
phạm, vừa chống thất thu vừa đảm bảo công bằng cho các doanh nghiệp nghiêm chỉnh
chấp hành pháp luật thuế.
Chính vì vậy, nghiên cứu để nói lên thực trạng cũng như tìm ra các giải pháp
hữu hiệu nhằm hoàn thiện công tác quản lý thuế TNDN đối với các doanh nghiệp có
vốn ĐTTTNN là một vấn đề được quan tâm hàng đầu. Xuất phát từ những thực tế
trên, đề tài “Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập
doanh nghiệp đối với các doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt

Nam” được người viết chọn làm đề tài luận văn tốt nghiệp cử nhân luật.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài góp phần làm sáng tỏ hơn một số vấn đề cơ sở lý luận và thực tiễn về
công tác quản lý thuế TNDN đối với các doanh nghiệp FDI. Qua đó người viết đánh
giá, phân tích thực trạng công tác quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp FDI nhằm
làm rõ hơn những thành tựu đạt được và những mặt còn hạn chế. Đồng thời đề xuất

1

Theo báo cáo số liệu 6 tháng đầu năm 2011, 2012, 2013 của Cục đầu tư nước ngoài: tổng vốn đăng kí (tỷ USD)
của các năm 2011, 2012, 2013 lần lượt là 5,666; 6,38; 10,473 và giải ngân (tỷ USD) là 5,3; 5,4; 5,7

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang ii

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

một số giải pháp và điều kiện cần thiết nhằm phát huy những thế mạnh và giải quyết
được những vướng mắc trong công tác quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp FDI.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu về công tác quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp FDI
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp phân tích tổng hợp, đối chiếu so

sánh, logic… đề tài sẽ hệ thống lại một số vấn đề lý luận về thuế TNDN và tổng kết
những thành quả đã đạt được cũng như đánh giá thực trạng về công tác quản lý thuế
TNDN đối với các doanh nghiệp FDI, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện
công tác quản lý thuế TNDN đối với các doanh nghiệp FDI trong thời gian tới, góp
phần động viên nguồn thu cho Ngân sách Nhà nước.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và phụ lục, đề tài được chia làm 3 chương:
Chương 1: Thuế TNDN và quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp có vốn đầu tư
trực tiếp nước ngoài.
Chương 2: Thực trạng công tác quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp có vốn đầu
tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam.
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế TNDN đối với doanh nghiệp có
vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang iii

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

CHƯƠNG 1
THUẾ THU NHẬP DOANH NGHIỆP VÀ QUẢN LÝ THUẾ THU
NHẬP DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP CÓ VỐN
ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI

1.1 DOANH NGHIỆP FDI TRONG NỀN KINH TẾ QUỐC DÂN
1.1.1 Khái niệm và các hình thức FDI tại Việt Nam
1.1.1.1 Khái niệm
Có thể nói trong giai đoạn phát triển nền kinh tế thị trường, thành phần kinh tế
có vốn ĐTNN chiếm vị trí vô cùng quan trọng và FDI hiện nay không còn là một thuật
ngữ mới lạ đối với kinh tế Việt Nam. Hiện nay có rất nhiều quan điểm khác nhau đề
cập đến khái niệm FDI. Tất cả các khái niệm này đều cố gắng khai thác một hoặc một
vài khía cạnh của vấn đề nhằm khái quát hóa bản chất, nội dung, hình thức của hoạt
động này, có thể kể đến một vài quan điểm như:
FDI, theo quan điểm vĩ mô là: chủ đầu tư trực tiếp đưa vốn và kỹ thuật vào
nước nhận đầu tư, thực hiện quá trình sản xuất kinh doanh trên cơ sở thuê mướn, khai
thác các yếu tố cơ bản ở nước sở tại như tài nguyên, sức lao động, cơ sở vật chất.2
FDI, theo quan điểm vi mô là: chủ đầu tư đóng góp một số vốn lớn đủ để họ trực
tiếp tham gia vào việc quản lý, điều hành đối tượng bỏ vốn.3
Khái niệm do Qũy tiền tệ quốc tế (IMF) đưa ra năm 1997 đề cập đến khía cạnh
khác của FDI là: số vốn đầu tư được thực hiện để thu được lợi ích lâu dài trong một
doanh nghiệp hoạt động ở nền kinh tế khác với nền kinh tế của nhà đầu tư. Mục đích
của nhà đầu tư là có được tiếng nói hiệu lực và đạt hiệu quả cao trong quản lý doanh
nghiệp. Khái niệm này cho thấy, sự khác nhau cơ bản giữa đầu tư trực tiếp với đầu tư
gián tiếp là mục đích của các nhà đầu tư.
Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (Organisation for Economic Cooperation
and development - OECD) cũng đưa ra định nghĩa về FDI tương tự như IMF. Tuy
vậy, OECD có quan niệm rất rộng về nhà ĐTNN. Theo quan điểm của OECD, nhà
ĐTNN là cá nhân hay tổ chức có thể thuộc cơ quan Chính phủ hoặc không thuộc cơ
quan Chính phủ đầu tư tại nước ngoài.

2
3

Nguyễn Hữu Tài, Giáo trình Lý thuyết Tài chính – Tiền tệ, NXB Thống kê, 2002

Nguyễn Hữu Tài, Giáo trình Lý thuyết Tài chính – Tiền tệ, NXB Thống kê, 2002

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 1

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

Ủy ban Thương mại và Phát triển của Liên hợp quốc (UNCTAD), trong Báo cáo
đầu tư thế giới năm 1996 đã đưa ra định nghĩa về FDI như sau: FDI là đầu tư có mối
liên hệ, lợi ích và sự kiểm soát lâu dài của một pháp nhân hoặc thể nhân (nhà ĐTNN
hoặc công ty mẹ) đối với doanh nghiệp ở một nền kinh tế khác (doanh nghiệpFDI
hoặc chi nhánh nước ngoài hoặc chi nhánh doanh nghiệp).
Theo Luật đầu tư của Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam số
59/2005/QH11 ngày 29 tháng 11 năm 2005 thì: ĐTNN là việc nhà ĐTNN đưa vào Việt
Nam vốn bằng tiền và các tài sản hợp pháp khác để tiến hành hoạt động đầu tư.4
Dù cách nhìn nhận khác nhau, nhưng có thể rút ra một khái niệm tổng quát như
sau: FDI là một hình thức xuất khẩu tư bản trong đó người chủ sở hữu vốn đồng thời
là người quản lý và điều hành các hoạt động sử dụng vốn. Nhà ĐTNN có một lượng
vốn lớn đầu tư vào nước sở tại và tuân thủ theo các hình thức đầu tư do pháp luật
nước đó quy định nhằm thu lợi nhuận cao.
1.1.1.2 Các hình thức FDI
Trong quá trình thu hút FDI, Chính phủ Việt Nam đã cấp giấy phép cho nhiều
loại hình đầu tư. Có các loại hình FDI thường gặp như:

- Hợp đồng hợp tác kinh doanh (Business Cooperation Contact – BCC):
Là hình thức FDI trong đó hợp đồng hợp tác kinh doanh được kí kết giữa hai hay
nhiều bên để cùng nhau tiến hành một hoặc nhiều hoạt động kinh doanh tại nước nhận
đầu tư trên cơ sở quy định trách nhiệm và phân chia kết quả kinh doanh cho mỗi bên
tham gia mà không thành lập một xí nghiệp liên doanh hoặc pháp nhân mới.
- Doanh nghiệp liên doanh (Join Venture Enterprise – JVE):
Đây là hình thức FDI qua đó pháp nhân mới được thành lập gọi là doanh nghiệp
liên doanh – là doanh nghiệp được hình thành trên cơ sở liên kết của các doanh nghiệp
trong và ngoài nước theo luật pháp của nước chủ nhà; các bên tham gia liên doanh sẽ
chịu trách nhiệm lẫn nhau trong phạm vi phần vốn góp của mình vào liên doanh.
- Doanh nghiệp 100% vốn ĐTNN (Enterprise with one hundred percent foreign
owned capital):
Là doanh nghiệp thuộc quyền sở hữu của nhà ĐTNN tại nước chủ nhà, được
hình thành bằng toàn bộ vốn nước ngoài và do nhà ĐTNN tự quản lý, điều hành và tự

4

Khoản 12 Điều 3, Luật đầu tư 2005

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 2

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh. Loại hình này thường đầu tư vào khu chế xuất
hoặc khu công nghiệp, thời gian hoạt động kéo dài khoảng 50 đến 70 năm.
- Hợp đồng liên doanh:
Là văn bản kí kết giữa các bên Việt Nam và bên nước ngoài để thành lập doanh
nghiệp liên doanh tại Việt Nam.
+ Hình thức đầu tư BOT (Built – Operate – Transfer): hợp đồng xây dựng –
kinh doanh – chuyển giao: là hình thức hợp đồng giữa chủ đầu tư (nhà thầu) và các cơ
quan Nhà nước (của nước sở tại) có thẩm quyền để xây dựng một công trình, trong đó
nhà thầu bỏ vốn để kinh doanh và khai thác công trình trong một thời gian nhất định
để thu hồi vốn và có lợi nhuận thỏa đáng; sau đó chuyển giao công trình cho nước chủ
nhà mà không đòi bồi hoàn.
+ Hình thức đầu tư BTO (Built – Transfer – Operate): hợp đồng xây dựng –
chuyển giao – kinh doanh: là hình thức FDI để xây dựng công trình kết cấu hạ tầng;
sau khi xây dựng xong, nhà đầu tư chuyển giao công trình đó cho nước sở tại, Chính
phủ của nước sở tại sẽ dành cho nhà đầu tư quyền kinh doanh công trình đó trong một
thời gian nhất định để thu hồi vốn và lợi nhuận hợp lý.
+ Hình thức đầu tư BT (Built – Transfer): hợp đồng xây dựng – chuyển giao: là
hình thức FDI để xây dựng công trình kết cấu hạ tầng; sau khi xây dựng xong, nhà
ĐTNN chuyển giao công trình đó cho Nhà nước của nước sở tại, Chính phủ nước sở
tại tạo điều kiện cho nhà ĐTNN thực hiện dự án khác để thu hồi vốn đầu tư và lợi
nhuận hợp lý.
- Hợp đồng phân chia sản phẩm (Production Sharing Contract – PSC):
Hợp đồng này là quy định nhà ĐTNN bỏ 100% vốn để tìm kiếm, thăm dò và
khai thác tài nguyên trên nước sở tại. Nếu tìm và khai thác được sản phẩm thì thỏa
thuận phân chia sản phẩm theo nguyên tắc:
+ Nước chủ nhà được hưởng tỷ lệ lớn hơn chủ đầu tư trong tổng số tiền bán sản
phẩm đối với mỏ có trữ lượng lớn, thời gian khai thác dài, và hưởng tỷ lệ nhỏ hơn chủ
đầu tư trong tổng số tiền bán sản phẩm đối với mỏ có sản lượng nhỏ, thời gian khai
thác ngắn.

+ Nếu không tìm thấy sản phẩm hoặc không đủ sản lượng công nghiệp để khai
thác thì nhà đầu tư phải chịu 100% rủi ro.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 3

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

- Hình thức đầu tư thiết bị: bao gồm thuê vận hành và thuê tài chính
+ Thuê vận hành: là hình thức FDI trong đó nhà đầu tư cho nước sở tại thuê
thiết bị hiện đại. Tiền thuê thiết bị được tính theo sản lượng sản phẩm làm ra trên thiết
bị đó. Phía nước ngoài hướng dẫn kỹ thuật và sáng tạo mẫu mã, cùng lo tiêu thụ sản
phẩm tại thị trường trong nước. Hình thức này hiện đang được áp dụng phổ biến tại
các nước chậm và đang phát triển.
+ Thuê tài chính: là hoạt động tín dụng trung, dài hạn thông qua mua máy móc –
thiết bị và các động sản khác. Bên cho thuê cam kết mua máy móc – thiết bị và động
sản theo yêu cầu của bên thuê và nắm quyền sở hữu đối với tài sản cho thuê.
Bên thuê sử dụng tài sản thuê và không được hủy bỏ hợp đồng trước thời hạn.
Khi kết thúc thời hạn thuê bên thuê được chuyển quyền sở hữu, mua lại hoặc tiếp tục
mua lại tài sản đó theo các điều kiện đã thỏa thuận trong hợp đồng thuê.
 Ngoài ra còn có một số hình thức khác chưa thông dụng tại Việt Nam như:
- Hình thức đầu tư LDO (Lease – Develop – Operate): cho thuê – Nâng cấp –
Kinh doanh công trình: Nhà nước sở tại cho thuê công trình; nhà thầu nâng cấp và

khai thác, kinh doanh công trình trong thời hạn nhất định, sau đó chuyển giao cho
nước chủ nhà.
- Hình thức đầu tư BLT (Built – Lease – Transfer): hợp đồng xây dựng –
Cho thuê – Chuyển giao: chủ thầu xây dựng và cho thuê công trình trong một thời hạn
nhất định, sau đó chuyển giao cho nước chủ nhà.
1.1.2 Khái niệm, nguyên tắc hoạt động, đặc điểm và vai trò của doanh
nghiệp FDI
1.1.2.1 Khái niệm Doanh nghiệp FDI
Các nhà ĐTNN có thể bỏ vốn hoặc góp vốn thành lập doanh nghiệp và tham gia
trực tiếp hoặc gián tiếp quản lý chúng. Tuy nhiên hiện nay vẫn còn nhiều quan niệm
khác nhau về loại hình doanh nghiệp này.
- Doanh nghiệp FDI là doanh nghiệp ĐTNN, gọi là chủ đầu tư hay công ty mẹ.
Cơ sở sản xuất kinh doanh ĐTNN trong nước sở tại – công ty con – nằm dưới quyền
quản trị toàn bộ (tài sản, sản xuất, kỹ thuật, xuất nhập khẩu, sử dụng lao động…) của
chủ đầu tư, nhưng phải tuân thủ những điều kiện đã thỏa thuận và kí kết với những cơ
quan quyền lực của nước sở tại tiếp nhận đầu tư.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 4

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

- Doanh nghiệp FDI là những loại hình doanh nghiệp có vốn của bên nước ngoài

và có sự quản lý trực tiếp của bên nước ngoài. Doanh nghiệp này hoạt động theo luật
pháp của nước sở tại để tiến hành các hoạt động kinh doanh nhằm thu được lợi ích cho
tất cả các bên.
- Theo các tổ chức kinh tế, doanh nghiệp FDI có tư cách pháp nhân hoặc không
có tư cách pháp nhân, trong đó nhà ĐTNN sở hữu từ hơn 10% số cổ phần có quyền bỏ
phiếu (đối với doanh nghiệp có tư cách pháp nhân) hoặc tương đương (đối với doanh
nghiệp không có tư cách pháp nhân).
Những quan niệm trên cho thấy sự không thống nhất trên bình diện quốc tế trong
quan niệm về doanh nghiệp FDI, mỗi quốc gia có các quy định khác nhau về mô hình
doanh nghiệp có yếu tố nước ngoài, từ đó đưa ra các chính sách, kế hoạch quản lý đối
với doanh nghiệp.
Qua phân tích như trên, có thể hiểu: Doanh nghiệp FDI là một loại hình tổ chức
kinh doanh, trong đó có một hay nhiều chủ đầu tư cùng góp vốn, cùng quản lý cơ sở
kinh tế đó vì mục tiêu lợi nhuận, hoạt động sản xuất kinh doanh, phù hợp với các quy
định luật pháp của nước sở tại và thông lệ quốc tế.
1.1.2.2 Nguyên tắc hoạt động của doanh nghiệp FDI
Thứ nhất, doanh nghiệp FDI là những tổ chức kinh tế chủ yếu được thành lập
theo hình thức công ty TNHH, có một phần hoặc toàn bộ số vốn nước ngoài. Mục tiêu
chính của các doanh nghiệp là tối đa hóa lợi nhuận, tự kiểm soát hoạt động và chịu
trách nhiệm về kết quả sản xuất kinh doanh của mình, hợp tác với địa phương sở tại
trên nguyên tắc cùng có lợi.
Thứ hai, quyền quản lý doanh nghiệp phụ thuộc vào tỷ lệ vốn góp, chủ yếu là
người nước ngoài quản lý trực tiếp và nắm giữ vị trí chủ chốt, các doanh nghiệp chịu
ảnh hưởng của bên nước ngoài nhiều hơn. Tuy nhiên, các doanh nghiệp đều ra đời và
hoạt động theo luật pháp của Nhà nước Việt Nam và luật pháp quốc tế.
Thứ ba, quản lý Nhà nước đối với doanh nghiệp FDI phải có sự cân đối với lợi
ích của địa bàn sở tại với chủ đầu tư. Mục tiêu cao nhất của các doanh nghiệp FDI là
lợi nhuận kinh tế trong khi đó mục tiêu của nước sở tại là kinh tế - xã hội, nên đôi khi
xảy ra mâu thuẫn, bất đồng. Do đó, để điều hòa được mối quan hệ này cần có sự hợp
tác chặt chẽ giữa hai bên.

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 5

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

Thứ tư, thời gian hoạt động của doanh nghiệp FDI do Chính phủ nước Cộng hòa
XHCN Việt Nam quyết định đối với từng dự án, thường không quá 50 năm, trường
hợp đặc biệt có thể dài hơn nhưng tối đa không quá 70 năm.5
Thứ năm, thông qua hợp tác đầu tư, doanh nghiệp FDI và địa bàn tiếp nhận có
sự gặp gỡ, trao đổi về văn hóa, triết lý kinh doanh, pháp luật, ngôn ngữ, lối sống, thói
quen của hai bên. Đặc biệt môi trường kinh doanh của doanh nghiệp FDI tương đối
phức tạp, nhiều khi mang sắc thái chính trị, tôn giáo rõ rệt, có thể gây khó khăn cho
nước nhận đầu tư.
Thứ sáu, doanh nghiệp FDI hoạt động dưới sự điều hành của Hội đồng quản trị.
Giám đốc chịu trách nhiệm trực tiếp trước Hội đồng quản trị. Các cơ quan quản lý
Nhà nước của Việt Nam chỉ thực hiện chức năng quản lý về mặt Nhà nước đối với
hoạt động của loại hình doanh nghiệp này. Vì vậy để phát huy vai trò của các doanh
nghiệp và hạn chế những tác hại do chạy theo lợi nhuận kinh tế gây ra, các cơ quan
Nhà nước cần nâng cao năng lực quản lý với loại doanh nghiệp này.
1.1.2.3 Đặc điểm doanh nghiệp FDI
- Doanh nghiệp FDI là doanh nghiệp được thành lập tại Việt Nam do cơ quan
Nhà nước có thẩm quyền Việt Nam cấp giấy phép thành lập hoặc hoạt động kinh

doanh theo các hợp đồng hợp tác kinh doanh.
- Các doanh nghiệp FDI thường là thành viên của các công ty đa quốc gia.6 Đặc
điểm này khiến cho mối liên kết giữa các doanh nghiệp FDI và các bộ phận khác của
công ty đa quốc gia tương đối chặt chẽ và phức tạp. Vì vậy, khiến cho các cơ quan
chức năng của ta khó tập trung quản lý, việc can thiệp và kiểm soát các giao dịch
tương đối khó khăn.
- Doanh nghiệp FDI được tổ chức quản lý chịu sự chi phối gián tiếp của luật
pháp nước cư trú của công ty mẹ nhưng cũng phải chịu sự quản lý của nước sở tại
(nước nhận đầu tư) nên việc kiểm soát và theo dõi sẽ gặp nhiều khó khăn. Các công ty
này đã có kinh nghiệm lâu năm kinh doanh trên thị trường quốc tế nên có rất nhiều
những biện pháp tinh vi đối phó với cơ quan chức năng.
5

Điều 52, Luật đầu tư 2005
Công ty đa quốc gia, thường viết tắt là MNC (Multinational corporation) hoặc MNE (Multinational
enterprises), là khái niệm để chỉ các công ty sản xuất hay cung cấp dịch vụ ở ít nhất hai quốc gia. Các công ty đa
quốc gia lớn có ngân sách vượt cả ngân sách của nhiều quốc gia. Công ty đa quốc gia có thể có ảnh hưởng lớn
đến các mối quan hệ quốc tế và các nền kinh tế của các quốc gia. Các công ty đa quốc gia đóng một vai trò quan
trọng trong quá trình toàn cầu hóa; một số người cho rằng một dạng mới của MNC đang hình thành tương ứng
với toàn cầu hóa – đó là xí nghiệp liên hợp toàn cầu
6

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 6

SVTH: Lê Hửu Phước

Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

- Các doanh nghiệp nước ngoài trong quá trình đầu tư, tiến hành sản xuất kinh
doanh vào nước khác thường sử dụng nguồn nguyên liệu, dây chuyền công nghệ từ
chính quốc nên rất phức tạp trong việc xác định được giá trị thị trường trong quá trình
góp vốn liên doanh ảnh hưởng đến việc xác định chi phí.
- Sản phẩm được sản xuất ra thường chịu sự chi phối, bao tiêu của công ty mẹ
nên gây cản trở cho các cơ quan chức năng trong việc xác định doanh thu.
Chính từ thực tế đặc thù của doanh nghiệp FDI, để có thể chủ động trong việc
quản lý, kiểm soát một cách chặt chẽ và có hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh
của từng doanh nghiệp thì các cơ quan chức năng cần có những biện pháp cụ thể, có
sự tính toán chặt chẽ và lâu dài.
1.1.2.4 Vai trò của doanh nghiệp FDI trong nền kinh tế quốc dân
Phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo định hướng XHCN, nhằm huy động
tối đa mọi nguồn lực, tạo sức bật mới cho nền kinh tế là chủ trương, chính sách nhất
quán của Đảng và Nhà nước ta.
Quá trình vận động tồn tại và phát triển cùng với sự đóng góp ngày càng to lớn
có hiệu quả của thành phần kinh tế có vốn ĐTNN cho sự ổn định, phát triển nền kinh
tế của nước ta hơn 20 năm qua đã khẳng định vị trí và vai trò tầm quan trọng của
thành phần kinh tế này.
Thực tế cho thấy thu hút mạnh mẽ FDI trở thành nhu cầu thiết yếu của mọi quốc
gia. Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới thì tổng FDI của Thế giới năm 1980 là
191.595 triệu USD; năm 1996 là 314,696 triệu USD và tăng lên rất nhanh qua các
năm. Theo công bố ngày 2/8/2001 của tổ chức Thương mại và Phát triển Liên hiệp
quốc phòng ĐTNN tăng nhanh trong những năm qua, hầu hết các nước đều thực hiện
chính sách đầu tư thông thoáng và cải thiện môi trường đầu tư nhằm thu hút vốn
ĐTNN.
Các nước đang phát triển muốn đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế của mình

cần có lượng vốn lớn trong khi khả năng huy động nguồn lực trong nước có hạn do
nhiều nguyên nhân khác nhau, cho nên hầu như họ đều tìm mọi cách thu hút nguồn
vốn từ bên ngoài, mà nguồn FDI là rất quan trọng bởi tính ưu việt của nó so với các
nguồn huy động khác. Cạnh tranh thu hút nguồn vốn này giữa các quốc gia không kém
phần quyết liệt, nhất là các nước trong khu vực. Bằng nhiều hình thức ưu đãi thu hút
đầu tư hấp dẫn mang tính lợi thế so sánh, trong đó thuế cũng là một công cụ mà hầu
như quốc gia nào cũng sử dụng để khuyến khích đầu tư.
GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 7

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

Đối với Việt Nam: Một quốc gia đang trong giai đoạn chuyển đổi từ nền kinh tế
tập trung sang nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN thì tăng trưởng kinh tế là
mục tiêu số một để tránh nguy cơ tụt hậu xa hơn so với các nước bạn. Tuy là một nước
có nguồn nhân lực dồi dào (90 triệu dân) nhưng trình độ chuyên môn chưa cao, công
nghệ nước nhà còn lạc hậu, nguồn vốn trong nước hạn hẹp. Bởi những lẽ đó chúng ta
cần đổi mới công nghệ, nâng cao trình độ, giải quyết việc làm, tăng trưởng kinh tế.
Muốn làm được những điều ấy yếu tố vốn đóng vai trò quyết định, cho nên việc đẩy
mạnh khai thác nguồn vốn đầu tư trong nước đồng thời tăng cường thu hút nguồn vốn
ĐTNN có ý nghĩa rất quan trọng cần phải được quan tâm đặc biệt.
 Những vai trò nổi bật của doanh nghiệp FDI
- Doanh nghiệp FDI sẽ đáp ứng một lượng lớn cho nền kinh tế. Đặc biệt như đối

với nước ta lượng vốn còn hạn chế, nguồn vốn bổ sung từ FDI sẽ đáp ứng lượng vốn
đầu tư mua sắm trang thiết bị, mở rộng sản xuất và phát triển mọi mặt cho các ngành
kinh tế. Hơn nữa sự có mặt của các doanh nghiệp FDI còn thúc đẩy chuyển dịch cơ
cấu kinh tế, góp phần hình thành và phát triển trong cả nước hệ thống các khu công
nghiệp, khu chế xuất, khu công nghệ cao tương đối đồng bộ và hiện đại, đem lại hiệu
quả cao.
- Doanh nghiệp FDI còn giải quyết vấn đề công ăn việc làm cho hàng trăm nghìn
lao động rỗi việc hàng năm đồng thời nó sẽ tạo điều kiện cho việc khai thác thêm, có
hiệu quả hơn các nguồn nguyên vật liệu.
- Sự có mặt của các doanh nghiệp FDI sẽ làm tăng sức cạnh tranh cho các doanh
nghiệp trong nước. Khi có các doanh nghiệp FDI, muốn tồn tại và phát triển các doanh
nghiệp trong nước phải có những chiến lược phát triển của mình, cải thiện chất lượng
và mẫu mã sản phẩm, tăng sức cạnh tranh. Các doanh nghiệp trong nước cần mở rộng
thị phần, gia tăng cả về chất lượng và số lượng sản phẩm.
- Các doanh nghiệp FDI trong quá trình đầu tư vào Việt Nam sẽ đem theo những
kinh nghiệm, tiến bộ kỹ thuật, máy móc dây chuyền công nghệ mới, điều này sẽ cải
thiện tình trạng công nghệ lạc hậu của các doanh nghiệp nước nhà. Đây là bước đầu
cải thiện và đổi mới hoàn toàn công nghệ trong nhiều ngành, nhiều lĩnh vực. Từ đây
có thể phát triển một số ngành kinh tế quan trọng có hàm lượng kỹ thuật cao mà Việt
Nam còn nhiều tiềm năng như viễn thông, thăm dò khai thác, chế biến dầu khí, hóa
chất, cơ khí chế tạo điện tử, tin học, ô tô, xe máy…

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 8

SVTH: Lê Hửu Phước

Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

- Một vai trò không kém phần quan trọng là việc các doanh nghiệp FDI hoạt
động tại Việt Nam sẽ góp phần nâng cao năng lực trình độ quản lý của các nhà quản lý
Việt Nam. Với những nước đang phát triển như nước ta doanh nghiệp FDI sẽ là
trường đào tạo cán bộ quản lý tốt nhất bởi lẽ với yêu cầu ngày càng cao của công việc,
của hội nhập kinh tế lực lượng cán bộ quản lý doanh nghiệp sẽ có môi trường để thực
tập, cọ sát và học tập không ngừng nâng cao trình độ của mình.
- Môi trường làm việc trong các doanh nghiệp FDI sẽ cũng tạo cho người lao
động tác phong công nghiệp trong lao động, góp phần đào tạo và nâng cao trình độ tay
nghề cho mỗi lao động. Điều này sẽ gián tiếp làm tăng năng suất lao động, tạo việc
làm và tạo ra nguồn nhân lực có chất lượng cao.
- Ở tầm vĩ mô, doanh nghiệp FDI còn góp phần tăng vốn cho xuất khẩu, củng cố
năng lực xuất khẩu trên mối quan hệ khăng khít giữa các nhà đầu tư và thị trường
truyền thống của họ, làm tăng thu ngoại tệ cho đất nước đồng thời tăng nguồn thu
Ngân sách Nhà nước, tạo nguồn bù đắp thâm hụt cho cán cân vãng lai,7 cải thiện và
cân bằng cán cân thanh toán quốc tế. Tạo điều kiện để Việt Nam hội nhập sâu rộng
hơn vào đời sống kinh tế quốc tế.
1.2 THUẾ TNDN VÀ QUẢN LÝ THUẾ TNDN ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP FDI
1.2.1 Thuế TNDN
1.2.1.1 Khái niệm, quá trình hình thành và phát triển của thuế TNDN
 Khái niệm về thuế
Thuế là nguồn thu chủ yếu của Ngân sách Nhà nước. Thuế xuất hiện, tồn tại và
phát triển cùng với sự ra đời và phát triển của Nhà nước. Khi Nhà nước ra đời đòi hỏi
phải có nguồn lực để trang trải chi phí hoạt động của bộ máy Nhà nước, thực hiện các
chức năng của Nhà nước. Bằng quyền lực của mình, Nhà nước quy định các khoản
đóng góp bắt buộc đối với công dân và các chủ thể khác trong xã hội.
Mặc dù thuế ra đời rất lâu nhưng cho đến nay vẫn chưa có sự thống nhất tuyệt

đối khái niệm về thuế. Nhiều quan điểm đưa ra nhìn nhận thuế từ những khía cạnh
khác nhau nên chưa phản ánh đầy đủ bản chất chung nhất của phạm trù này.
Theo các nhà kinh điển thì thuế được quan niệm rất đơn giản. Mác đã chỉ rõ: thuế
là cơ sở kinh tế của nhà nước, là thủ đoạn đơn giản để kho bạc thu được tiền của
7

Cán cân vãng lai còn được gọi là tài khoản vãng lai, là một trong những bộ phận chính hình thành bảng cán cân
thanh toán của một nước. Cán cân này phản ánh toàn bộ các giao dịch kinh tế giữa người cư trú và người không
cư trú về hàng hóa, dịch vụ, thu nhập và chuyển giao vãng lai một chiều

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 9

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

người dân để dùng vào việc chi tiêu của nhà nước. Còn đối với Ăng-ghen: để duy trì
quyền lực công cộng, cần phải có đóng góp của công dân cho Nhà nước, đó là thuế
má. Và Lê-nin thì cho rằng: thuế là cái mà Nhà nước thu của dân nhưng không bù lại,
thuế cấu thành nguồn thu của Chính phủ, nó được lấy ra từ sản phẩm của đất đai và
lao động trong nước, xét cho cùng thì thuế được lấy ra từ tư bản hay thu nhập của
người chịu thuế.8
Theo nhà kinh tế học Gaston Jeze, trong cuốn “Tài chính công” đã đưa ra một
định nghĩa tương đối cổ điển nhất: thuế là một khoản trích nộp bằng tiền, có tính chất

xác định, không hoàn trả trực tiếp do các công dân đóng góp cho Nhà nước thông qua
con đường quyền lực nhắm bù đắp những chi tiêu của nhà nước.9
Trên góc độ phân phối thu nhập, người ta định nghĩa: thuế là hình thức phân
phối và phân phối lại tổng sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân nhằm hình thành
các quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước để đáp ứng nhu cầu chi tiêu cho việc thực hiện
các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.10
Trên góc độ người nộp thuế: thuế được coi là khoản đóng góp bắt buộc mà mỗi
tổ chức, cá nhân phải có nghĩa vụ đóng góp cho Nhà nước theo Luật định để đáp ứng
nhu cầu chi tiêu cho việc thực hiện các chức năng nhiệm vụ của Nhà nước.11
Trên góc độ kinh tế học, thuế được xem xét như là: một biện pháp đặc biệt, theo
đó Nhà nước sử dụng quyền lực của mình để chuyển một phần nguồn lực từ khu vực
tư sang khu vực công nhằm thực hiện các chức năng kinh tế - xã hội của Nhà nước.12
Một cách chung nhất thuế là hình thức huy động tài chính cho Nhà nước. Khi
Nhà nước ra đời, thuế là công cụ để nhà nước có nguồn thu nhằm trang trải các chi
tiêu của Nhà nước. Nhà nước dùng quyền lực của mình ban hành các luật thuế để bắt
buộc dân cư và các đối tượng khác trong nền kinh tế đóng góp cho Nhà nước.
Thuế là hình thức động viên mang tính chất bắt buộc trên nguyên tắc luật định.
Đặc điểm này được thể chế hóa trong hiến pháp của mỗi quốc gia. Nhà nước dùng
quyền lực và sức mạnh để ấn định các thứ thuế, bắt buộc các tổ chức kinh tế và công
dân thực hiện các nghĩa vụ thuế để Nhà nước có nguồn thu ổn định, thường xuyên
8

Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật thuế Việt Nam, Nhà Xuất Bản Tư pháp, năm 2007
Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật thuế Việt Nam, Nhà Xuất Bản Tư pháp năm 2007
10
Bộ Tài chính - Tổng cục Thuế (2001), Thuế Việt nam qua các thời kỳ lịch sử, Nhà xuất bản chính trị quốc gia,
Hà nội
11
Bộ Tài chính - Tổng cục Thuế (2001), Thuế Việt nam qua các thời kỳ lịch sử, Nhà xuất bản chính trị quốc gia,
Hà nội

12
Bộ Tài chính, thuế, www.mof.gov.vn, [truy cập ngày 24/10/2013]
9

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 10

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

đảm bảo trang trải các khoản chi trong hoạt động thường xuyên của Nhà nước mà vẫn
ổn định được Ngân sách Nhà nước. Tổ chức hoặc cá nhân nào không thực hiện đúng
nghĩa vụ nộp thuế của mình tức là họ đã vi phạm pháp luật của quốc gia đó. Đặc điểm
này phân biệt sự khác nhau giữa các khoản thuế với các khoản đóng góp mang tính tự
nguyện cho Ngân sách Nhà nước và thuế đối với các khoản vay mượn khác cho Chính
phủ.
Thuế là khoản đóng góp không mang tính hoàn trả trực tiếp. Thuế vận động một
chiều, trên cơ sở các số thuế thu được Nhà nước sẽ sử dụng cho những chi tiêu công
cộng, phục vụ cho nhu cầu của Nhà nước và mọi cá nhân trong xã hội. Số thuế mà các
đối tượng phải nộp cho Nhà nước được tính toán không dựa trên khối lượng lợi ích
công cộng họ nhận được mà dựa trên những hoạt động cụ thể và thu nhập của họ. Đặc
điểm này cũng phân biệt giữa thuế với phí13 và lệ phí.14
Như vậy:
Thuế là một khoản đóng góp có tính bắt buộc từ các thể nhân và pháp nhân cho

Nhà nước, được quy định bằng văn bản pháp luật và không có tính hoàn trả trực tiếp.
 Khái niệm, quá trình hình thành và phát triển của thuế TNDN
Thuế TNDN là một loại thuế trực thu đánh vào lợi nhuận của các doanh nghiệp
hay nói cách khác nó đánh trực tiếp vào thu nhập chịu thuế của cơ sở sản xuất kinh
hàng hóa dịch vụ sau khi đã trừ đi các khoản chi phí liên quan đến việc tạo ra doanh
thu và thu nhập chịu thuế của cơ sở sản xuất kinh doanh đó.
 Sự xuất hiện thuế TNDN trên thế giới
Ở phương Tây, hình thức thuế xuất hiện sớm nhất là ở La Mã cổ đại dưới dạng
“thuế ruộng đất”. Cùng với sự phát triển, những loại thuế và hình thức thuế phức tạp
hơn dần hình thành. Thuế thu nhập là tên gọi để chỉ những sắc thuế lấy thu nhập làm
đối tượng tính thuế nó và xuất hiện rất sớm trong lịch sử thuế khóa. Mức cao hay thấp,
đánh vào tổng thu nhập hay đánh vào từng khoản thu nhập khác nhau của các chủ thể
thường phụ thuộc vào quan điểm điều tiết thu nhập của từng nước trong những thời kì
nhất định. Cách tính toán cụ thể, thu nhập chịu thuế, thuế suất hoàn toàn do pháp luật
thuế thu nhập của từng nước quy định. Song, hầu hết các nước đều áp dụng thống nhất
hai loại thuế thu nhập là thuế TNDN và thuế thu nhập cá nhân.
13

Phí là khoản thu mang tính chết bù đắp chi phí thường xuyên hoặc bất thường như phí về xây dựng, bảo
dưỡng, duy tu của Nhà nước đối với những hoạt động phục vụ người nộp phí
14
Lệ phí là khoản thu vừa mang tính chất phục vụ cho đối tượng nộp lệ phí về việc thực hiện một số thủ tục hành
chính vừa mang tính chất động viên sự đóng góp cho Ngân sách Nhà nước

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 11

SVTH: Lê Hửu Phước

Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

Mặc dù có sự định danh khác nhau nhưng hầu hết các quốc gia trên Thế giới
trong hệ thống pháp luật thuế đều có quy định thứ thuế đánh vào thu nhập của các
doanh nghiệp. Hình thức thuế thu nhập công ty được áp dụng đầu tiên vào năm 1920 ở
Đức và Mỹ.15 Ngày nay thứ thuế này được áp dụng rộng rãi. Tuy nhiên, Luật của các
nước có sự không đồng nhất về xác định phạm vi đối tượng nộp thuế, phạm vi thu
nhập chịu thuế và cách đánh thuế trên mỗi loại thu nhập. Chẳng hạn, Luật thuế thu
nhập công ty của Thụy Điển quy định: “Các công ty, các chủ thể kinh doanh có số vốn
từ 50.000 Curon trở lên và có lao động làm thuê thì được coi là đối tượng nộp thuế thu
nhập công ty”. Bộ luật thuế thu nhập của Thái Lan quy định: “đối tượng nộp thuế thu
nhập công ty chỉ bao gồm các công ty và các tổ chức hùn vốn có tư cách pháp nhân”.
Còn pháp luật Mỹ, Nhật quy định: “chủ thể kinh doanh là các tổ chức kinh tế thì phải
nộp thuế thu nhập công ty”. Từ năm 1973, nước Anh sử dụng hệ thống thuế công ty
quy đổi, theo đó các công ty phải nộp thuế thu nhập công ty với mức thuế bằng 35%
lợi nhuận dù nó được chia theo cổ đông hay giữ lại.16
Thuế thu nhập công ty ở các nước đều quy định tính thu nhập chịu thuế trong một
khoảng thời gian xác định là năm tài chính. Thu nhập chịu thuế được tính trên cơ sở
là: doanh thu – chi phí hợp lý + các khoản thu nhập khác. Đa số các nước đều áp dụng
thuế suất thuế thu nhập công ty theo tỷ lệ phần trăm cố định để đảm bảo công bằng và
thuận lợi trong công tác quản lý thu nộp thuế. Đồng thời, thuế thu nhập công ty ở các
nước đều có quy định về chế độ ưu đãi thuế, miễn giảm thuế. Tuy nhiên, do chính
sách; chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của từng quốc gia là khác nhau mà các
nước có sự quy định về ưu đãi thuế cho ngành nghề, lĩnh vực đầu tư khác nhau.
Thuế thu nhập công ty tác động lớn đến sự phân phối thu nhập, tiền lương, tác
động đến khả năng khai thác, thu hút vốn đầu tư, tác động tới việc di chuyển vốn và có

thể làm thay đổi cơ cấu nền kinh tế nên Nhà nước luôn quan tâm và hướng tới việc
hoàn thiện loại thuế này.
 Sự xuất hiện thuế TNDN ở Việt Nam
Ở Việt Nam, trước năm 1990 có một loại thuế đánh vào thu nhập của các cơ sở
sản xuất, kinh doanh gọi là “thuế lợi tức”. Loại thuế này chỉ áp dụng cho kinh tế ngoài
quốc doanh, các doanh nghiệp quốc doanh thì áp dụng chế độ trích nộp lợi nhuận. Kể
từ sau năm 1990, Việt Nam thực hiện công cuộc cải cách căn bản hệ thống chính sách
15

Phạm Thị Giang Thu, Giáo trình Luật thuế Việt Nam, , Trường Đại Học Luật Hà Nội, Nhà Xuất Bản Tư Pháp,
2007
16
Nguyễn Văn Ngọc, Từ điển Kinh tế học, Trường Đại Học Kinh tế quốc dân, Nhà Xuất Bản Đại Học Kinh tế
quốc dân, 2006

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 12

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

thuế và Luật thuế lợi tức mới được ban hành để áp dụng thống nhất đối với tất cả các
tổ chức, cá nhân kinh doanh thuộc mọi thành phần kinh tế có thu nhập thu từ hoạt
động kinh doanh trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam. Trải qua quá trình áp dụng trong

thực tiễn, Luật thuế lợi tức đã thu được kết quả khả quan hơn so với chế độ thu cũ.
Tuy nhiên, do tình hình xã hội luôn có những bước phát triển mới nên nhiều quy định
trong Luật thuế lợi tức cũng đã bộc lộ những hạn chế nhất định không phù hợp như
quy định về chi phí hợp lý, hợp lệ, quy định về miễn, giảm thuế.
Ngày 10/5/1997 Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam đã thông qua Luật
thuế TNDN17 thay thế cho Luật thuế lợi tức. Việc ban hành luật thuế TNDN chủ yếu
để thực hiện các mục tiêu như: bao quát và điều tiết tất cả các khoản thu nhập của các
cơ sở kinh doanh, khuyến khích và thu hút đầu tư trong và ngoài nước thông qua chế
độ ưu đãi về thuế suất, miễn, giảm thuế…số thu về TNDN tăng trưởng hằng năm và
chiếm tỷ trọng khoảng 25% trong tổng thu thuế và phí.
Thông qua việc quy định doanh thu, các khoản chi phí hợp lý phải có hóa đơn,
chứng từ hợp pháp, Luật thuế TNDN đã thúc đẩy các cơ sở kinh doanh tăng cường
hạch toán kinh doanh, củng cố công tác kế toán, hóa đơn, chứng từ, tiết kiệm chi phí,
từng bước nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh. Hệ thống hóa tất cả những quy định
ưu đãi thuế cho các nhà đầu tư được quy định trong các luật khác nhau như: Luật đầu
tư nước ngoài tại Việt Nam, Bộ luật lao động, Luật thuế lợi tức…nhằm khắc phục tình
trạng tản mạn, chồng chéo, tạo sự rõ ràng, thống nhất. Với một mức thuế suất chung là
32%, Luật thuế TNDN 1997 đã tạo điều kiện thuận lợi cho cơ sở kinh doanh trong
công tác hạch toán kế toán, trong việc xác định thu nhập chịu thuế, kê khai, nộp thuế.
Tuy vậy, Luật thuế TNDN 1997 vẫn không tránh khỏi việc có những hạn chế và thiếu
sót, chẳng hạn: đối tượng chịu thuế chưa bao quát hết các khoản thu nhập cần điều tiết
cho Ngân sách Nhà nước, một số khoản chi phí chưa được pháp luật quy định hoặc
quy định chưa chính xác, chưa phù hợp với thực tiễn, thuế suất còn cao chưa tạo điều
kiện cho cơ sở kinh doanh tích tụ vốn để tái sản xuất mở rộng, mức thuế suất và ưu đãi
thuế còn phân biệt giữa doanh nghiệp trong nước và doanh nghiệp FDI. Điều này dẫn
đến tình trạng chi phí không được phản ánh đầy đủ, ảnh hưởng đến việc thu hồi vốn
đầu tư và xác định không đúng nghĩa vụ thuế với Nhà nước.
Ngày 17/6/2003 Quốc hội thông qua Luật thuế TNDN 2003.18 Luật này đã khắc
phục một số nhược điểm nêu trên của Luật thuế TNDN 1997, tạo điều kiện cho người
17

18

Luật thuế TNDN 1997 có hiệu lực từ ngày 01/10/1999
Luật thuế TNDN 2003 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2004 và thay thế cho Luật thuế TNDN 1997

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 13

SVTH: Lê Hửu Phước


Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

nộp thuế và người thu thuế thực hiện đúng luật, giảm bớt nghĩa vụ đóng góp của các
cơ sở kinh doanh, tạo điều kiện cho doanh nghiệp tích tụ vốn đầu tư phát triển, đồng
thời bao quát điều tiết được hầu hết các khoản thu nhập trong các cơ sở kinh doanh
nhằm bảo đảm tăng nguồn thu cho Ngân sách Nhà nước và tiến đến việc áp dụng
thống nhất thuế TNDN không phân biệt giữa các thành phần kinh tế, các hình thức đầu
tư khác nhau.
Trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay, Việt Nam đã trở thành thành viên tổ
chức thương mại thế giới WTO, việc sửa đổi bổ sung hệ thống pháp luật nói chung và
pháp luật thuế nói riêng là thực sự cần thiết và phù hợp với xu thế chung của các nước
trên Thế giới. Đồng thời, thực trạng pháp luật cũng cho thấy các quy định trong luật
thuế TNDN 2003 đã bộc lộ những hạn chế như thuế suất còn khá cao, ưu đãi thuế quá
phức tạp khó xác định, kiểm tra, thanh tra dẫn đến tiêu cực, gây ra cản trở mong muốn
thực hiện kế hoạch đầu tư lớn của chủ thể kinh doanh. Sự không đồng bộ, thống nhất

với pháp luật liên quan như Luật doanh nghiệp 2005, Luật Quản lý thuế 2006…Xuất
phát từ những nguyên nhân đó, ngày 03/6/2008 Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt
Nam khóa XII đã thông qua Luật thuế TNDN 2008,19 nhằm giảm mức thuế suất chung
để giúp doanh nghiệp tăng nguồn lực tài chính, tăng tích lũy, tạo điều kiện cho doanh
nghiệp đổi mới công nghệ, thiết bị. Chính sách ưu đãi thuế mới sẽ đảm bảo môi
trường cạnh tranh bình đẳng hơn giữa các doanh nghiệp, thu hút đầu tư.
Cho đến thời điểm hiện nay, sau 4 năm đi vào áp dụng, trước những đòi hỏi mới
thể hiện sự linh hoạt và thích ứng với môi trường kinh tế mới của nước ta. Ngày
19/6/2013 Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật thuế
TNDN20 (Luật số 32/2013/QH13). Những sửa đổi bổ sung của Luật thuế TNDN lần
này không chỉ đáp ứng được yêu cầu thực tiễn mà còn thể hiện tinh thần cải cách
mạnh mẽ môi trường kinh doanh Việt Nam. Luật Thuế TNDN mới có những thay đổi
một cách toàn diện hơn so với Luật thuế TNDN 2008, chẳng hạn như:
 Về khái niệm cơ sở thường trú (sửa đổi, bổ sung khoản 3; Điều 2).
 Về thu nhập chịu thuế (sửa đổi, bổ sung khoản 2; Điều 3).
 Về thu nhập được miễn thuế (sửa đổi, bổ sung khoản 1,4; Điều 4 và bổ sung
các khoản 8,9,10,11 vào Điều 4).

19
20

Luật thuế TNDN 2008 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2009
Có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2014 (trừ một số quy định có hiệu lực từ ngày 01/07/2013)

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 14

SVTH: Lê Hửu Phước

Thực trạng và giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thuế thu nhập doanh nghiệp đối
với doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
ÂU HOÀNG MẾN 5105973

 Về xác định thu nhập tính thuế và chuyển lỗ đối với hoạt động chuyển
nhượng bất động sản và một số khoản thu nhập mới phát sinh (sửa đổi, bổ sung
khoản 3; Điều 7 và Điều 16).
 Về khoản chi được trừ và không được trừ (sửa đổi bổ sung Điều 9).
 Về ưu đãi thuế, ưu đãi thuế mở rộng (sửa đổi, bổ sung Điểu 13.14,17,18).
 Về thuế suất (sửa đổi bổ sung Điều 10).
 Bản chất của Thuế TNDN
Thuế TNDN là một loại thuế trực thu. Tính chất trực thu biểu hiện sự đồng nhất
giữa đối tượng nộp thuế theo luật và đối tượng chịu thuế trên phương diện kinh tế.
Nếu thuế gián thu luôn được cấu thành trong giá cả hàng hóa, dịch vụ mà người tiêu
dùng phải trả qua hành vi mua hàng hóa và dịch vụ được cung cấp, người nộp thuế là
các nhà sản xuất và trung gian thương mại, thì thuế TNDN lại điều tiết trực tiếp vào
thu nhập của các nhà sản xuất, các nhà đầu tư và người cung cấp dịch vụ. Chính điều
tiết trực tiếp vào thu nhập của các pháp nhân nên thuế TNDN phụ thuộc vào kết quả
sản xuất, kinh doanh của các doanh nghiệp, lợi nhuận đạt được của các nhà đầu tư.
Nhà nước thường sử dụng thuế TNDN để thực hiện các mục tiêu kinh tế, xã hội
đề ra. Do vậy các yếu tố kỹ thuật của thuế TNDN như: các khoản thu nhập thuộc đối
tượng chịu thuế thu nhập (phạm vi điều chỉnh), các chi phí được khấu trừ, thuế suất,
các hình thức miễn, giảm thuế TNDN đều phản ánh chính sách của Nhà nước trong
từng thời kì nhất định.
1.2.1.2 Thuế TNDN đối với các doanh nghiệp FDI
Luật ĐTNN và sau này là Luật đầu tư ra đời là một bước ngoặt trong quá trình
cải cách hành chính, cải cách đầu tư ở nước ta. Theo đó, thành phần kinh tế có vốn
ĐTNN đã có chỗ đứng vững chắc trong nền kinh tế. Điều này cũng đòi hỏi những

chính sách thuế phải được xây dựng sao cho minh bạch và rõ ràng hơn cho phù hợp
với những đặc thù riêng có của loại hình doanh nghiệp này. Thuế TNDN đối với thành
phần kinh tế này chính vì vậy cũng thay đổi, phát triển theo thời gian:
 Vào những năm 90, đứng trước yêu cầu về thu hút vốn ĐTNN đã đặt ra cho môi
trường quản lý thuế có những quy định cởi mở hơn so với doanh nghiệp trong nước.
Cụ thể là thuế suất 15%, 20%, 25% cho các doanh nghiệp FDI thì doanh nghiệp trong
nước là 30%, 50% và sau này là 32%, 28%, 25%. Hơn nữa chúng ta đã xây dựng

GVHD: TS.Lê Thị Nguyệt Châu
ÂU HOÀNG MÊN 5105973

Trang 15

SVTH: Lê Hửu Phước