đề tài: quy định pháp luật về thanh toán không dùng tiền mặt và thực tiễn áp dụng

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 36 (2010 – 2014)

QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ THANH
TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT VÀ THỰC
TIỄN ÁP DỤNG
ĐỀ TÀI:

Giảng viên hướng dẫn
Ngụy Ngọc Anh
Bộ môn Thương Mại

Sinh viên thực hiện
Phạm Thị Ngọc Yên
MSSV: 5106211
Lớp: Luật Thương Mại 2_K36

Cần Thơ, năm 2013


LỜI CÁM ƠN
- - -- - -

Trong su t qu tr nh h c tập v ho n th nh uận v n n y em nhận ư c
sự hướng dẫn gi p
qu

u củ c c th y cô c c nh ch c c em v c c ạn
Với

ng

nh tr ng v

i t ơn s u s c em xin ư c

yt

i cảm ơn ch n

th nh tới:
B mẹ ngư i dạy dỗ v nuôi em hôn ớn cho n hi em ước ch n
v o giảng ư ng ại h c
ngư i uôn ên cạnh em v chi sẽ mỗi c em gặp
hó h n trong cuộc s ng
B m gi m hiệu trư ng Đại H c C n Thơ
tạo m i iều iện thuận
gi p
em trong qu tr nh h c tập v ho n th nh uận v n
To n thể th y cô ho Luật trư ng Đại H c C n Thơ
những h y tr ng qu y

u về i n thức

tr ng

i

cho em

inh nghiệm s ng ể em tự tin ước v o

i
Cô Ngụy Ng c Anh ngư i
em ho n th nh t t uận v n n y

tận t nh chỉ ảo hướng dẫn chi sẻ gi p

C c th y (cô) trong hội ồng chấm uận v n góp
c i nh n ng hơn về những h cạnh em c n thi u xót
C c nh ch em v c c ạn
trong su t qu tr nh m uận v n

tận t nh gi p

ch n th nh ể em có

qu n t m chi sẻ với em

Trong qu tr nh nghiên cứu v
o c o em hó tr nh h i thi u sót v vậy
em mong nhận ư c sự góp ch n th nh từ th y cô v c c ạn ể uận v n em
ho n thiện hơn Một n nữ em xin ch n th nh c m ơn Ch c tất cả m i ngư i
có nhiều sức hoẻ v th nh ạt trong cuộc s ng
Cần Thơ, ngày 29, tháng 11, năm 2013
Người thực hiện luận văn
Phạm Thị Ngọc Yên

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN
....
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

C n Thơ ng y … th ng … n m 2013
Chữ ký giảng viên hướng dẫn


NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
....
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................

.......................................................................................................................................
.......................................................................................................................................
C n Thơ ng y … th ng … n m 2013
Chữ ký giảng viên phản biện


MỤC LỤC
Trang
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
1.

L do ch n ề t i ............................................................................................. 1

2.

Mục

3.

Phạm vi nghiên cứu củ

4.

Phương ph p nghiên cứu củ

5.

K t cấu củ Luận v n ...................................................................................... 2

ch nghiên cứu củ

ề t i ......................................................................2
ề t i ........................................................................2
ề t i ................................................................ 2

CHƢƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN
MẶT .............................................................................................................................. 4
11

Th nh to n hông dùng tiền mặt qu tr nh h nh th nh v ph t triển ...............4

12

Kh i niệm về th nh to n hông dùng tiền mặt ................................................7

13

Đặc iểm củ th nh to n hông dùng tiền mặt ...............................................8

14

V i tr củ th nh to n hông dùng tiền mặt ..................................................10

1.4.1.

Về mặt pháp luật và nhà nước .................................................................10

1.4.2. Đối với khách hàng ..................................................................................11
1.4.3.

Đối với ngân hàng, các tổ chức tín dụng và tổ chức khác tham gia cung

ứng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt ....................................................... 12
15

C c h nh thức th nh to n hông dùng tiền mặt: ............................................13

1.5.1.

Thanh toán bằng séc ................................................................................15

1.5.2.

Thanh toán bằng uỷ nhiệm chi hoặc lệnh chi ..........................................17

1.5.3.

Thanh toán bằng uỷ nhiệm thu hoặc nhờ thu ..........................................18

1.5.4.

Thanh toán bằng thẻ ngân hàng .............................................................. 18

1.5.5.

Thanh toán bằng thư tín dụng .................................................................20

CHƢƠNG 2: QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ THANH TOÁN KHÔNG DÙNG
TIỀN MẶT.................................................................................................................. 22
21

C c quy

nh chung trong th nh to n hông dùng tiền mặt: ......................... 22

2.1.1.

Mở và sử dụng tài khoản thanh toán ....................................................... 22

2.1.2.

Lệnh thanh toán và chứng từ thanh toán .................................................26


2.1.3.

Quyền và nghĩa vụ của các ngân hàng và các khách hàng sử dụng dịch

vụ thanh toán ........................................................................................................27
22

Quy

nh ph p uật về c c h nh thức th nh to n hông dùng tiền mặt ..........30

2.2.1.

Quy định pháp luật về thanh toán bằng séc ............................................30

2.2.2.

Quy định pháp luật về thanh toán bằng uỷ nhiệm chi ............................. 37

2.2.3.

Quy định pháp luật về thanh toán bằng uỷ nhiệm thu hoặc nhờ thu.......40

2.2.4.

Quy định pháp luật về các hình thức thanh toán bằng thẻ tín dụng .......43

2.2.5.

Quy định pháp luật về thanh toán bằng thư tín dụng .............................. 51

CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ
THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT HIỆN NAY ................................... 55
31

Thực trạng ph t triển c c h nh thức th nh to n hông dùng tiền mặt ở nước

ta: .............................................................................................................................. 55
3.1.1.

Thực trang thanh toán bằng séc .............................................................. 57

3.1.2.

Thực trạng của thanh toán bằng uỷ nhiệm chi ........................................58

3.1.3.

Thực trạng của thanh toán bằng uỷ nhiệm thu........................................59

3.1.4.

Thực trạng của thanh toán bằng thẻ tín dụng .........................................60

3.1.5.

Thực trạng của thanh toán bằng thư tín dụng .........................................62

32

C c y u tổ cản trở sự ph t triển củ c c h nh thức th nh to n hông dùng tiền

mặt ở nước t : ...........................................................................................................62
33

Hướng ho n thiện c c quy

nh ph p uật về c c h nh thức th nh to n hông

dùng tiền mặt: ...........................................................................................................64
KẾT LUẬN ................................................................................................................. 66


LỜI MỞ ĐẦU
- - -- - -

1.

Lý do chọn đề tài
H u h t với m i qu c gi

tiền mặt có ch sử ph t triển h

u

iv

một

phương thức th nh to n hông thể thi u Tuy nhiên trong x hội hiện ại nền inh t
th giới nói chung v Việt N m nói riêng ng trên
hội nhập ph t triển theo xu
hướng công nghiệp ho hiện ại ho th phương thức th nh to n ằng tiền mặt
dư ng như hông c n phù h p trong nh p s ng tất ật củ nền inh t công nghiệp
nơi m có thể v “th i gi n v ng” như ch nh nghĩ củ nó Để p ứng yêu c u
nh nh chóng củ c c h ch h ng cũng như gi p c c h ch h ng ti t iệm ư c th i
gi n ch ph trong việc th nh to n phương thức th nh to n qu c c trung th nh to n
h yc ng i

th nh to n hông dùng tiền mặt

r

i.

Thanh toán qua hông dùng tiền mặt

việc chi trả tiền h ng ho d ch vụ
hông ư c ti n h nh trực ti p giữ ngư i chi trả với ngư i thụ hưởng m việc chi trả
ư c thực hiện thông qu c c tổ chức trung gi n. Trong nền inh t th trư ng th nh
toán qua các trung gian thanh toán là c n thi t Nó gi p nh nước ti t iệm ư c chi
ph trong việc ảo quản iểm i m vận chuyển tiền; Điều ti t vĩ mô nền inh t
m
ch ạm ph t th c ẩy sản xuất ưu thông h ng ho t ng v ng qu y v n củ nền inh
t ; G up c c tổ chức c nh n trong x hội ti t iệm ư c th i gi n th nh to n m ại
ảm ảo ư c t nh n to n v hiệu quả c o
Xuất ph t từ thực trạng củ nền inh t v yêu c u ổi mới cấp ch củ hệ
th ng Ng n h ng ể p ứng nhu c u củ nền inh t
ồng th i cũng ể ho nhập
v o hệ th ng ng n h ng trên th giới th việc ho n thiện v ph t triển một hệ th ng
ph p uật th nh to n hông dùng tiền mặt qu c c trung gian thanh toán nói chung và
c c tổ chức h c ư c Ng n h ng Nh nước Việt N m cho phép cung ứng d ch vụ
th nh to n hông dùng tiền mặt nói riêng thi t y u Tuy th nh to n hông dùng
tiền mặt nh nh chóng v n to n nhưng ôi hi h ch h ng ại gặp một s hó h n
do thi u hiểu i t hoặc hiểu i t hông ủ c c quy nh về chứng từ thủ tục th nh
to n nên dẫn tới t nh trạng
i dùng dẫn tới thiệt hại t i ch nh cho ản th n Nhận
thấy ư c t m qu n tr ng củ việc n m rõ c c quy phạm ph p uật về c c thể thức
th nh to n hông dùng tiền mặt v t nh tất y u củ nó trong nền inh t hiện ại nên
ngư i vi t ch n ề t i “Quy định pháp luật về thanh toán không dùng tiền mặt và
thực tiễn áp dụng” ể m ề t i nghiên cứu

1


2.

Mục đích nghiên cứu của đề tài
Luận v n tập trung nghiên cứu c c quy

nh ph p

hông dùng tiền mặt hiện h nh nhằm ư r những

về c c h nh thức th nh to n
i n

nh gi v những ề xuất

i với ph p uật hiện h nh iều chỉnh vấn ề n y Luận v n hông chỉ ơn thu n
phục vụ cho việc nghiên cứu h c tập m c n thể hiện sự qu n t m củ t c giả trong
việc óng góp
i n x y dựng ph p uật hiện h nh; Thông qu việc nêu ên thực
trạng sử dụng c c h nh thức th nh to n hông dùng tiền mặt những mặt hạn ch v
ề xuất một s
i n nhằm ho n thiện c c quy nh ph p uật về h nh thức n y trong
th i gi n tới ể ảm ảo quyền i cho c c h ch h ng sử dụng cũng như ư th nh
to n hông dùng tiền mặt th nh phương thức ư c tin dùng v sử dụng rộng r i trong
h u h t c c ộ phận d n cư góp ph n th c ẩy sự ph t triển củ inh t v x hội
3.

Phạm vi nghiên cứu của đề tài

Trong ề t i n y ngư i vi t chỉ tập trung nghiên cứu về c c h nh thức th nh
to n hông dùng tiền mặt ư c sử dụng trong nước tại c c ng n h ng (chủ y u
ng n h ng thương mại) như: th nh to n ằng séc uỷ nhiệm chi hoặc ệnh chi uỷ
nhiệm thu hoặc nh thu thẻ ng n h ng v thư t n dụng Nghiên cứu về thủ tục quy

tr nh th nh to n phạm vi p dụng củ từng h nh thức m i qu n hệ ph p giữ c
chủ thể ch nh trong từng h nh thức th nh to n
4.

Phƣơng pháp nghiên cứu của đề tài

Đ y
ề t i h rộng v phức tạp v vậy với v n i n thức c n hạn ch trong
phạm vi ề t i ngo i việc sử dùng c c phương ph p truyền th ng tổng h p ại một s
thuy t cơ ản về th nh to n hông dùng tiền mặt qu c c s ch chuyên hảo inh t
v c c tr ng o iện tử Ngư i vi t c n dùng c c phương ph p nghiên cứu so s nh
i chi u những ưu như c giữ một s quy nh về th nh to n hông dùng tiền mặt
trong c c v n ản quy phạm ph p uật cũ v c c quy inh hiện h nh Tổng h p c c t i
iệu có iên qu n
nh gi c c vấn ề trong uận v n thông qu phương ph p ph n
t ch uật vi t Bên cạnh ó t c giả c n sử dụng phương ph p sưu t m s iệu v th ng
kê các ản iểu ể ư r s iệu thực t về t nh h nh sử dụng c c h nh thức th nh
to n hông dùng tiền mặt hiện n y
5.

Kết cấu của Luận văn

Đề t i gồm
ph n: ph n mở u ph n nội dung v ph n
ph n nội dung gồm 3 chương cụ thể :

t uận Trong ó

Chương I: Khái quát chung về thanh toán không dùng tiền mặt.

2


Ở chương n y t c giả tập trung nghiên cứu
ph t triển c c h i niệm cơ ản một s

uận về quá trình hình thành và

ặc trưng v i tr v c c h nh thức cơ ản củ

th nh to n hông dùng tiền mặt
Chương II: Quy định pháp luật về thanh toán không dùng tiền mặt.
Trong phạm vi chương n y t c giả nêu ên một s cở sở ph p cơ ản củ c c
h nh thức th nh to n hông dùng tiền mặt như: c c iều iện p dụng quy tr nh thủ
tục th nh to n quyền v nghĩ vụ cơ ản củ c c ên iên qu n
Chương III: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về thanh toán
không dùng tiền mặt hiện nay.
Trong chương III ngư i vi t nêu ên một s thực trạng ph n t ch c c y u t hạn
ch dẫn n thực trạng trên từ ó ề xuất một s giải ph p ho n thiện ph p uật trong
ĩnh vực th nh to n hông dùng tiền mặt

3


CHƢƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ THANH TOÁN KHÔNG DÙNG TIỀN MẶT
1.1. Thanh toán không dùng tiền mặt quá trình hình thành và phát triển
Tiền tệ một oại h ng ho ặc iệt nó công cụ nhiệm m u trong qu tr nh
ph t triển inh t Tiền tệ cũng có một qu tr nh ưu thông dự trên cơ sở sản xuất ưu
thông h ng ho

Do vậy ở ất cứ x hội n o c n sản xuất ưu thông

c n sự tồn tại

ưu thông tiền tệ như một quy uật h ch qu n 1
Cùng với sự ph t triển củ nh n oại tiền tệ r
i v ph t triển tu n tự từ thấp
n c o B t u từ h nh thức tr o ổi giản ơn: h ng ổi h ng n tiền im oại v ng
ạc tiền giấy Đồng tiền giấy có

i hơn hẳn so với ồng im oại ở chỗ nó nhẹ hơn

rất nhiều việc c m theo nó cũng dễ d ng hơn dễ th y ổi mệnh gi Tiền giấy xuất
hiện mở r một ước ngoặc mới cho hệ th ng th nh to n gi p cho nhu c u tr o ổi
thuận tiện hơn Bên cạnh ó nó cũng éo theo hông t phiền phức cho ngư i sử dụng
như dễ
ấy c p t n th i gi n vận chuyển chi ph in ấn c o hó ảo quản xuất hiện
thêm tệ nạn in ấn tiền giả Ngo i r ể p ứng nhu c u ưu thông h ng n m nh nước
phải tung r th trư ng một ư ng ớn tiền mặt dẫn tới thừ tiền tiền mất gi g y ạm
ph t c o Tiền ứ ng nhiều g y cản trở chức n ng ưu thông tiền tệ củ tiền
Để ảm ảo thực hiện t t c c chức n ng củ tiền tệ ng n h ng xuất hiện Sự
r
i củ ng n h ng ư c xem một ước ti n mới củ hệ th ng th nh to n Ở giai
oạn u ng n h ng thực hiện một s hoạt ộng như thu nhận giữ hộ tiền im oại
qu cho h ch h ng Ti p theo ó ng n h ng thực hiện thêm hoạt ộng u n chuyển
v n từ nơi thừ v n n nơi thi u v n giữ c c h ch h ng với nh u thông qu
phương thức cho v y Theo th i gi n ng n h ng ph t triển thêm một s d ch vụ m
theo ó ng n h ng m “trung gi n th nh to n” cho c c h ch h ng Cùng với sự ph t
triển củ inh t v x hội c c thương nh n uôn t m c ch mở rộng th trư ng từ một

phương trong phạm vi một nước th nh nhiều nước nhiều vùng nh thổ h c
nh u V c c hoạt ộng c c ng n h ng c n m ng t nh chất riêng ẻ nên chư h nh
th nh ư c hệ th ng th nh to n iên nước nên ph n ớn c c gi o d ch giữ c c thương
nh n ở c c nước h c nh u ư c th nh to n chủ y u ằng tiền mặt L c n y th nh

1

Nguyễn V n Th nh Voer (Open Educational Resources Consortium), Sự cần thiết khách quan và vai trò của
ngân hàng trong nền kinh tế, [Truy cập ng y 05/10/2013]

4


to n ằng tiền mặt

nảy sinh h ng oạt những ất

i cho việc th nh to n như t n

th i gi n chi ph vận chuyển
Để hạn ch ph n n o những ất cập củ hoạt ộng th nh to n ằng tiền mặt
hoảng nữ

u th

ỷ XIX một s ng n h ng ở c c nước phương t y

mở r hoạt

ộng th nh to n hông dùng tiền mặt Cùng th i gi n n y một h nh thức mới củ tiền

tệ
xuất hiện ó tiền ghi sổ Đồng tiền ghi sổ
ồng tiền ư c thể hiện ằng s
iệu
to n ghi nhận một s tiền cụ thể củ ngư i sở hữu Đồng tiền ghi sổ tồn tại
dưới dạng phi vật chất 2 Sự xuất hiện củ tiền ghi sổ ư c xem một ứơc ngoặc
nh dấu sự r
i củ thể thức th nh to n hông dùng tiền mặt, ngư i ta không còn
phải mất th i gian vào in ấn vận chuyển và ảo quản tiền…m thay vào ó chỉ việc
trích chuyển v n từ tài hoản ơn v này sang tài hoản ơn v khác, hoặc thanh toán
bù trừ ẫn nhau giữ các tổ chức và ơn v
Cụ thể v o n m 1933 nhiều nước
cùng nh u
công ước th giới về Séc
Thanh to n Séc cũng ư c coi h nh thức u tiên củ hoạt ộng thanh toán không
dùng tiền mặt Từ công ước n y nhiều nước
n h nh Luật Séc v c c v n ản
hướng dẫn thi h nh Luật n y Theo sự ph t triển th một s Ng n h ng củ Mỹ
Ire nd v c c nước T y u … c n mở thêm một s h nh thức thanh toán không dùng
tiền mặt như: th nh to n thẻ uỷ nhiệm chi uỷ nhiệm thu
Với những ưu iểm nổi trội củ m nh hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền
mặt cũng ư c du nhập v o Việt N m từ rất sớm Nh n chung sự ph t triển củ
phương thức th nh to n hông dùng tiền mặt ở nước t có thể chi th nh h i gi i
oạn Gi i oạn một hoạt ộng th nh to n trong th i ỳ nền inh t nước t vận
h nh theo cơ ch tập trung o cấp (từ n m 1989 trở về trước) v gi i oạn h i hoạt
ộng th nh to n trong th i ỳ nền inh t nước t chuyển s ng vận h nh theo cơ ch
th trư ng có sự chỉ ạo củ nh nước (từ n m 1990 n n y)
Ở gi i oạn u ng n h ng tồn tại ở ch ộ một cấp v th ng n h ng giữ v i tr
trung t m th nh to n củ nền inh t V nền inh t nứơc t v o th i iểm ó tập
trung o cấp nên hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt chỉ sử dụng cho ĩnh vực

inh t qu c do nh v inh t tập thể Tương tự như c c nước séc cũng nền móng
u tiên củ hoạt ộng thanh toán hông dùng tiền mặt ở nước t Cụ thể về mặt ph p
uật v o n m 1959 Thủ tướng Ch nh phủ r Chỉ th s 06/Ttg ng y 27 th ng 2 n m
1959 quy nh về việc sử dụng séc ng n h ng trong d p thu ổi tiền ng n h ng ng
ưu h nh Ti p theo ó v o những n m 1960_1964 hoạt ộng thanh toán không dùng
tiền mặt cũng ư c công nhận ằng c c v n ản như Ngh
2

nh s 04/CP ng y 7

Xem TS Võ Đ nh To n (Chủ iên) Trư ng ại h c Luật H Nội Giáo trình luật ngân hàng, Nxb. Công an

nhân dân, N m 2004 Tr ng 255

5


th ng 3 n m 1960 về thể ệ th nh to n

hông dùng tiền mặt; Thông tư s

30/TC/TT/NHKT ng y 26 th ng 9 n m 1960 quy

nh về việc th nh to n hông dùng

tiền mặt qu ng n h ng iền thi t; Thông tư s 08/TC/TT/NHKT ng y 29 th ng 2
n m 1964 ổ sung thông tư s 30 Nh n chung Hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền
mặt ở gi i oạn một chỉ tập trung v o một s h nh thức như séc uỷ nhiệm chi uỷ
nhiệm thu.
S u hi nh nước t ti n h nh ổi mới hệ th ng ng n h ng ư c chuyển s ng

ng n h ng h i cấp ó ng n h ng nh nứơc v ng n h ng thương mại V nền inh t
nước t
chuyển s ng cơ ch th trư ng có quản củ nh nước c c v n ản nói
trên không c n phù h p nên Ch nh phủ
n h nh Ngh nh s 91/CP ng y 25
th ng 11 n m 1993 về tổ chức th nh to n hông dùng tiền mặt ể th y th c c v n
ản nói trên Trên cơ sở ngh

nh 91/CP Th ng

c ng n h ng nh nước

quy t

nh s 22/QĐ-NH ngày 21 th ng 2 n m 1994 n h nh thể ệ th nh to n hông dùng
tiền mặt Nh sự cải c ch củ hệ th ng ng n h ng v c c v n ản ph p quy m hoạt
ộng th nh to n hông dùng tiền mặt có sự chuyển i n t ch cực về phạm vi ẫn h nh
thức hoạt ộng V dụ như m i công d n iều có thể sử dụng phương thức th nh to n
n y ở ất cứ nơi u; ngo i r th c n có thêm c c h nh thức th nh to n h c như
th nh to n thẻ thư t n dụng … Bên cạnh ó nhiều v n ản ph p qui về ĩnh vực n y
ư c Ch nh phủ n h nh như Ngh nh 64/2001/NĐ-CP ng y 20 th ng 9 n m
2001 về hoạt ộng th nh to n qu c c tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n Th ng
c nh nước cũng n h nh nhiều quy t nh thông tư chỉ th mới về hoạt ộng
th nh to n n y Theo th i gi n c c hoạt ộng thanh toán không dùng tiền mặt luôn có
sự ổi mới ể phù h p với t nh h nh x hội; V vậy c c nh m uật
iên tục n
h nh v sử ổi c c v n ản iều chỉnh hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt.
Tuy vậy hiện n y ở nước t chư có một v n ản uật ch nh thức n o quy nh cụ thể
về hoạt ộng n y m c c quy nh nằm rải r c ở c c v n ản h c nh u như: Luật c c
công cụ chuyển nhựơng n m 2005; Luật c c tổ chức t n dụng n m 2010; Ngh nh

159/2003/NĐ-CP ng y 10 th ng 12 n m 2003 quy nh về cung ứng v sử dụng séc;
Ngh nh 101/2012/NĐ-CP ng y 22 th ng 12 n m 2012 quy nh về th nh to n
hông dùng tiền mặt;…
Như vậy sự r
i củ hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt một y u t
tất y u v h ch qu n củ sự ph t triển vư t ậc củ nền inh t th trư ng một hi
nền inh t h ng ho ph t triển mạnh h i ư ng h ng ho d ch vụ tr o ổi trong
nước cũng như ngo i nước t ng nh nh tất y u phải có c ch chi trả tiền thuận tiện n
to n hiệu quả ti t iệm ư c th i gi n hơn th nh to n ằng tiền mặt (tiền giấy)
Thanh toán hông dùng tiền mặt ph t triển từ rất sớm tuy nhiên n gi i oạn củ
6


nền inh t h ng ho nó mới ph t triển to n diện cả về s

ư ng ẫn chất ư ng và

ư c nhiều ngư i tin dùng trên th giới Vậy s u một th i gi n d i th y ổi và phát
triển
mặt

ằng những ưu iểm nổi trội củ m nh hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền
ư c x hội v ph p uật Việt N m công nhận

1.2. Khái niệm về thanh toán không dùng tiền mặt
Như ch ng t

i t hoạt ộng tr o ổi h ng ho

d ch vụ v c c gi o d ch

khác trong nền inh t cu i cùng ều ư c t th c ằng h u th nh to n Th nh to n
thuật ngữ ng n g n mô tả việc chuyển gi o c c phương tiện t i ch nh từ một ên
n y s ng một ên h c Để qu tr nh th nh to n ư c thuận tiện c c c nh n tổ chức
thư ng hông th nh to n trực ti p với nh u m h thông qu một ên trung gi n
th nh to n như ng n h ng nh nước ng n h ng thương mại ng n h ng ch nh s ch
quỹ t n dụng nh n d n

.

Th nh to n qu ng n h ng

chỉ c c nghiệp vụ chi trả tiền h ng d ch vụ v c c

hoản th nh to n h c giữ c c c nh n tổ chức trong nước v qu c t ư c thực
hiện thông qu hệ th ng ng n h ng 3 Th nh to n qu ng n h ng gồm h i h nh thức
th nh to n ằng tiền mặt v th nh to n hông dùng tiền mặt N u th nh to n ằng
tiền mặt ư c sử dụng rộng r i trong c c gi o d ch h ng ng y th th nh to n hông
dùng tiền mặt ư c xem một nh n t qu n tr ng góp ph n th nh công trong c c
gi o d ch ớn
Trong thực t có nhiều qu n niệm h c nh u về h i niệm th nh to n hông
dùng tiền mặt tuỳ thuộc về ĩnh vực v góc ộ nghiên cứu Theo t c giả Nguyễn Ninh
Kiều th “th nh to n hông dùng tiền mặt tổng h p tất cả c c hoản th nh to n tiền
tệ giữ c c ơn v ư c thực hiện ằng c ch t nh chuyển tiền trên t i hoản hoặc ù
trừ ẫn nh u thông qu ng n h ng m hông trực ti p sử dụng tiền mặt trong hoản
th nh to n ó ”4 Tuy nhiên theo c c t c giả Gi o tr nh Luật ng n h ng trư ng Đại
h c Luật H Nội th nh to n hông dùng tiền mặt ư c hiểu (th nh to n chuyển
hoản) phương thức chi trả ư c thực hiện ằng c ch tr ch chuyển t i hoản trong
hệ th ng th nh to n t n dụng hoặc ù trừ công n m hông sử dụng n tiền mặt Về
mặt ph p uật th “d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt o gồm d ch vụ th nh

to n qu t i hoản th nh to n v một s d ch vụ th nh to n hông qu t i hoản th nh
to n củ h ch h ng; do ng n h ng Nh nước Việt N m ng n h ng chi nh nh ng n

3
4

PGS TS Nguyễn Th Mùi Giáo trình nghiệp vụ ngân hàng Nx T i ch nh n m 2008 Tr ng 151
PGS TS Nguyễn Ninh Kiều_MBA Trư ng ại h c Qu c gi TP Hồ Ch Minh Tiền tệ_ngân hàng, Nxb.

Th ng ê n m 1998 Tr ng 166

7


h ng nước ngo i quỹ t n dụng nh n d n tổ chức t i ch nh vi mô v một s tổ chức
h c thực hiện ”5
Tóm ại tuy có nhiều c ch hiểu h c nh u nhưng nh n chung thanh toán không
dùng tiền mặt

hoạt ộng th nh to n củ c nh n tổ chức m ở ó hông có sự xuất

hiện củ tiền mặt m việc th nh to n ư c thực hiện thông qu c c nghiệp vụ th nh
to n củ ng n h ng tổ chức t n dụng v c c tổ chức h c ư c ph p uật cho phép
inh do nh d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt
1.3.

Đặc điểm của thanh toán không dùng tiền mặt
Trong thực t mỗi một sự vật một hiện tư ng ều có những ặc trưng riêng ể

ph n iệt với c c sự vật c c hiện tư ng c n ại Tương tự như th h nh thức th nh

to n hông dùng tiền mặt cũng có c c ặc iểm ch nh s u y:
Thứ nhất, thanh toán không dùng tiền mặt sử dụng tiền chuyển khoản (hay
còn gọi là tiền ghi sổ hoặc bút tệ). Đ y
ặc iểm cơ ản nhất củ th nh to n hông
dùng tiền mặt Theo inh t h c
t tệ xuất hiện u tiên tại ng n h ng Anh qu c v o
giữ th ỷ thứ XIX s u ó n d n s ng c c qu c gi h c Tương tự như tiền ghi sổ
t tệ cũng một
i tiền phi vật chất chỉ những con s trên t i hoản ở ng n
h ng ư c tạo thông qu hoạt ộng t n dụng củ ng n h ng Khi thực hiện hoạt ộng
th nh to n ằng t tệ iều iện tiên quy t c c ên phải mở t i hoản th nh to n tại
ng n h ng theo ó ngư i t dùng ệnh chuyển hoản v o h y phi u chi th y cho tiền
mặt ể chuyển tiền từ t i hoản ngừơi
th c s ng t i hoản củ ngư i h c thông
qu v i tr trung gi n củ ng n h ng Tuy y
oại tiền phi vật chất nhưng t có thể
dễ d ng chuyển ổi th nh tiền mặt n u thấy c n thi t v vậy có thể nói t tệ có y
ủ chức n ng gi ng tiền mặt ngo i r oại tiền n y c n m ng những ưu iểm củ hoạt
ộng th nh to n hông dùng tiền mặt như n to n hi th nh to n ti t iệm ư c th i
gian.
Thứ hai, sự lưu thông của tiền tệ trong hoạt động thanh toán không dùng tiền
mặt hòan toàn tách biệt với sự vận động của vật tư hàng hoá cả về không gian lẫn
thời gian. Đ y cũng ư c xem
ặc iểm nổi ật gi p ph n iệt th nh to n hông
dùng tiền mặt v th nh to n ằng tiền mặt N u hoạt ộng th nh to n ằng tiền mặt
ư c ti n h nh trực ti p theo phương thức “gi o h ng nhận tiền” tại một th i gi n v
iểm nhất nh th hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt có thể vận ộng
t ch iệt với việc gi o h ng v nhận tiền; nghĩ
c c thương nh n có thể gi o h ng ở
iểm n y th i gi n n y nhưng th nh to n ở một th i iểm h c th i gi n h c

thông qu c c tổ chức thực hiện cung ứng d ch vụ th nh to n Với sự ph t triển củ x
5

Xem hoản 1

iều 4 ngh

nh 101/2012/NĐ-CP ng y 22 th ng 11 n m 2012 ngh

to n hông dùng tiền mặt

8

nh Ch nh phủ về th nh


hội nói chung hệ th ng ng n h ng v c c tổ chức t n dụng nói riêng sự t ch r i giữ
tiền v h ng

hông thể tr nh h i V vậy việc ph t triển một hệ th ng th nh to n

m ở ó phải chấp nhận sự t ch r i củ h ng v tiền
trong gi o nhận h ng ho

ồng th i ảm ảo sự n to n

tr nh mất th i gi n cũng như sự thất tho t gi n ận tiền

ạc giữ c c ên yêu c u thi t y u Phương thức th nh to n hông dùng tiền mặt
ch nh một h nh thức th nh to n ảm ảo ư c c c yêu c u trên

Thứ ba, trong thanh toán không dùng tiền mặt, mỗi khoản thanh toán phải có
ít nhất ba bên tham gia, đó là: người trả tiền, người thụ hưởng và các trung gian
thanh toán. Trong đó trung gian thanh toán đóng vai trò là trung tâm. Ngư i trả tiền
có thể ngư i mu h ng nhận d ch vụ ngư i nộp thu trả n hoặc ngư i chuyển
như ng một hoản tiền n o ó cho ngư i h c do thiện ch h y do uật nh Ngư i
trả tiền óng v i tr quy t

nh trong qu tr nh th nh to n có thể h

ngư i mở

u

hoặc ti p n i trong qu tr nh th nh to n
ư c thụ hưởng ởi ngư i hởi xướng
trước Ho n to n i ập với ngư i trả tiền ngư i thụ hưởng
y ngư i ư c
hưởng một hoản tiền n o ó từ ngư i trả tiền thông qu việc gi o h ng cung ứng
d ch vụ theo yêu c u củ ên trả tiền hoặc do uật nh Để ư c hưởng tiền từ ngư i
trả tiền ên thụ hưởng phải có chứng từ h y ho ơn gi o h ng Bên thứ
nhưng
hông ém ph n qu n tr ng óng v i tr
c u n i củ h i ên nói trên ch nh c c
tổ chức th m gi cung ứng d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt Sở dĩ nói ên thứ
óng v i tr
trung t m th nh to n c u n i giữ ên trả tiền v ên thụ hưởng v
chỉ có c c tổ chức chuyên thực hiện cung ứng d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt
h y c n g i ngư i quản t i hoản củ c c cá nhân, tổ chức ơn v mới ư c
phép tr ch chuyển t i hoản tiền gửi củ c c c nh n tổ chức ơn v như một oại
nghiệp vụ ặc iệt củ h Với nghiệp vụ ặc iệt như vậy c c tổ chức nói trên trở

th nh “trung gi n th nh to n” cho c c ên hi h có nhu c u Có thể hẳng nh rằng
to n ộ qu tr nh th nh to n có ư c thực hiện trôi chảy thuận tiện h y hông iều
ư c quy t nh ởi ngư i thực hiện m trong ó c c tổ chức thực hiện d ch vụ n y
nói chung ng n h ng nói riêng vừ óng v i tr
trung t m vừ óng v i tr
ngư i t th c hoạt ộng th nh to n
Bên cạnh c c ặc iểm nói trên th thanh toán không dùng tiền mặt c n có một
s ặc iểm h c như: Hoạt ộng inh do nh c c h nh thức th nh to n củ ng n h ng
tổ chức t n dụng v c c tổ chức h c ch u sự iều chỉnh củ ph p uật ng n h ng v
quản nh nước củ ng n h ng nh nước Cụ thể chỉ những tổ chức có giấy phép
inh do nh ghi nhận chức n ng cung ứng d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt
mới ư c th m gi cung ứng d ch vụ trên th trư ng Ngo i r h nh thức thực hiện
d ch vụ th nh to n chủ thể ư c th m gi v c ch thức th m gi th nh to n củ
9


h ch h ng

i với từng h nh thức th nh to n ư c ph p uật quy

Chứng từ th nh to n

nh rất cụ thể

c c phương tiện chuyển tải những iều iện th nh to n v

ư c sử dụng m c n cứ chi trả trong hoạt ộng n y
1.4.

Vai trò của thanh toán không dùng tiền mặt

Qu một qu tr nh h nh th nh v ph t triển h
u i hoạt ộng th nh to n
hông dùng tiền mặt có t c ộng to ớn trong h u h t c c ĩnh vực củ x hội nói
chung v về mặt n h nh c c quy nh ph p v việc thực thi c c ch nh s ch quy
nh củ ch nh phủ ng n h ng nh nước nói riêng Đ y ựơc xem nh n t quy t
nh sự ph t triển củ inh t v x hội Cụ thể th nh to n hông dùng tiền mặt có c c
vai trò sau:
1.4.1.

Về mặt pháp luật và nhà nƣớc
Th nh to n hông dùng tiền mặt góp ph n gi p nh nước iều ti t vĩ mô nền

inh t t t hơn Điều ti t vĩ mô nền inh t ư c hiểu nh nước hông c n thiệp
trực ti p v o hoạt ộng inh t x hội ằng c c mệnh ệnh h nh ch nh m nh nước
chỉ ư r những chuẩn mực m ng t nh nh hướng ớn trên diện rộng v ằng c c
công cụ n ẩy ể hướng c c hoạt ộng inh t x hội i theo nhằm ạt ư c mục
tiêu inh t ề r tạo h nh ng ph p cho hoạt ộng inh t x hội thực hiện trong
huôn hổ ph p uật6 Theo quy nh tại hoản 1 iều 4 Luật ng n h ng nh nước
Việt N m n m 2010 th hoạt ộng củ ng n h ng Nh nước gi p nh nước ổn nh
gi tr ồng tiền; ảo ảm n to n hoạt ộng ng n h ng v hệ th ng c c tổ chức t n
dụng; ảo ảm sự n to n hiệu quả củ hệ th ng th nh to n qu c gi ; góp ph n th c
ẩy ph t triển inh t - x hội theo nh hướng x hội chủ nghĩ Có thể nói Ng n
h ng nh nước một trong những chủ thể gi p nh nước iều ti t vĩ mô nền inh t
với nhiều h cạnh h c nh u Cụ thể :
Trong phạm vi tr ch nhiệm v quyền hạn củ m nh ng n h ng nh nước có thể
n h nh theo thẩm quyền hoặc tr nh cơ qu n có thẩm quyền n h nh c c v n ản
quy phạm ph p uật về ch nh s ch tiền tệ ng n h ng hoạt ộng th nh to n t n dụng
nói chung v hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt nói riêng. Qua ó tạo ư c
h nh ng ph p

nh ẳng giữ c c chủ thể trong x hội hi h th m gi cung ứng
v sử dụng d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt Chỉ những chủ thể p ứng ủ
iều iện uật nh mới ư c ng n h ng nh nước cấp giấy phép inh do nh trong
ĩnh vực th nh to n hông dùng tiền mặt Ng n h ng nh nước th y mặt nh nước
iểm tr th nh tr gi m s t v xử vi phạm củ c c tổ chức c nh n có iên qu n
n hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt Tuỳ theo mức ộ vi phạm m c c tổ
6

ThS Lê Huỳnh Phương Trinh Giáo trình luật tài chính II(thuế), nh xuất ản Đại h c C n Thơ n m 2009

Trang 8.

10


chức cung ứng d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt có thể
p dụng cơ ch

ng n h ng nh nước

iểm so t ặc iệt hoặc ti n h nh thu hồi giấy phép inh do nh

Thông qu hiệu quả p dụng củ hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt tuỳ
theo tình hình mà ngân hàng nhà nước sẽ ư r c c phương ph p iều chỉnh ư ng
tiền mặt trong ưu thông quản
ạm ph t quản th trư ng iều chỉnh ch nh s ch
tiền tệ phù h p với từng gi i oạn Có thể hiểu ạm ph t sự mất gi củ th trư ng
h y giảm sức mu củ ồng tiền Hoặc nói c ch h c hi ạm ph t xảy r th s ư ng
tiền nhiều hơn s ư ng h ng ho trên th trư ng N u nền inh t sử dụng h nh thức
th nh to n ằng tiền mặt trong t nh h nh gi cả nh ổn th nh nước sẽ t ng s ư ng

tiền ưu thông trên th trư ng ể h ng ho ư c tr o ổi thuận tiện hơn Nhưng n u
nh nước ư qu nhiều tiền v o th trư ng tiền tệ nhiều sẽ dẫn tới tiền mất gi g y
ạm ph t c o L c n y nh nước c n ư r những ch nh s ch tiền tệ ể h c phục
t nh trạng ạm ph t Tuy nhiên ôi hi những ch nh s ch tiền tệ ấy m ng ại t quả
hông c o Ngư c ại hi c c c nh n tổ chức trong nền inh t th nh to n với nh u
thông qu c c thể thức thức th nh to n hông dùng tiền mặt sẽ góp ph n m giảm
ư ng tiền mặt trong ưu thông v c c ên th nh to n với nh u thông qu ng n h ng
dưới c c h nh thức tiền ghi sổ ệnh th nh to n chứng từ iện tử Nh vậy nh nước
iểm so t ư c ư ng tiền ưu thông giữ
hơn

nh ổn gi th trư ng hạn ch

ạm ph t t t

Việc th nh to n thông qu c c trung gi n
ng n h ng tổ chức t n dụng tổ
chức h c gi p nh nước iểm so t ư c t nh trạng thu chi củ c c do nh nghiệp
nh ó m hạn ch t nh trạng th m ô chi tiêu hông rõ r ng tr n thu rử tiền
1.4.2.

Đối với khách hàng
Th nh to n hông dùng tiền mặt em ại nhiều

i ch cho ngư i sử dụng như:

Th nh to n hông dùng tiền mặt m ng ại sự n to n v thuận tiện cho ngư i sử
dụng N u sử dụng phương thức th nh to n ằng tiền mặt “gi o tiền nhận h ng” th t
phải vận chuyển một ư ng ớn tiền mặt n một
iểm nhất nh ể tr o ổi h ng

ho d ch vụ Tuy nhiên trong qu tr nh vận chuyển tiền t có thể gặp rất nhiều rủi ro
như cướp mất r ch ch y …. Như vậy với việc th nh to n ằng tiền mặt c c c
nh n tổ chức phải t n nhiều chi ph cho việc vận chuyển v ảo quản nhưng ộ n
toàn không cao. Th nh to n hông dùng tiền mặt một iện ph p t t gi p c c c
nh n tổ chức hạn ch ư c rủi ro v ti t iệm ư c chi ph trong việc th nh to n
Bằng việc sử dụng séc thẻ ệnh chứng từ thanh toán thì các tổ chức có thể mu
n
tr o ổi h ng ho d ch vụ v o th i gi n
iểm n y v gi o tiền ở th i gi n
iểm h c thông qu c c tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n V ặc iểm nổi trội
củ hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt cho phép sự t ch r i giữ tiền v
11


h ng nhưng vẫn ảm ảo ư c sự n to n trong qu tr nh th nh to n Đ i với c nh n
th h có thể mu h ng từ những món h ng nh nhất
tr ớn m

n những món h ng m ng gi

hông c n o ng việc hông m ng theo tiền hoặc m ng hông ủ tiền khi

h có nhu c u chi tiêu ột xuất
Bên cạnh ó th nh to n hông dùng tiền mặt gi p c c do nh nghiệp t ng t c ộ
xo y chuyển v n v th c ẩy qu tr nh t i sản xuất trong c c hoạt ộng inh do nh
nh nh hơn. Bất ỳ một ơn v sản xuất inh do nh n o cũng c n có v n phục vụ
trong qu tr nh sản xuất inh do nh Để ảm ảo qu tr nh ó diễn r
nh thư ng v
liên tục th công t c th nh to n phải ư c thực hiện nh nh chóng n to n v ch nh
xác.

Ngo i r c c c nh n tổ chức có thể quản

v sử dụng t t quỹ t i ch nh củ

mình Khi sử dụng h nh thức th nh to n hông dùng tiền mặt c c c nh n tổ chức có
thể yêu c u tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n cung cấp s dư t i hoản theo nh
ỳ h ng th ng hoặc hi thấy c n thi t nh ó m h có thể quản
t t nguồn t i
ch nh củ

ản th n

1.4.3. Đối với ngân hàng, các tổ chức tín dụng và tổ chức khác tham gia cung
ứng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt
Đ y ư c xem một trong những h nh thức inh do nh gi p c c tổ chức th m
gi inh do nh ạt ư c i nhuận c o Th nh to n hông dùng tiền mặt gi p c c tổ
chức huy ộng ư c t i
nguồn v n tạm th i nh n rỗi trong nền inh t ể ti n
h nh u tư phục vụ nhu c u về v n củ nền inh t ể thu i nhuận Để sử dụng c c
h nh thức th nh to n hông dùng tiền mặt c c tổ chức c nh n phải mở t i hoản
tiền gửi th nh to n tại Ng n h ng trên mỗi t i hoản phải có s dư nhất nh hơn
nữ việc ti n h nh th nh to n chi trả hông phải thư ng xuyên Do ó c c tổ chức
có thể sử dụng nguồn v n n y ể cho v y thu i Ngo i r hi p dụng phương thức
n y c c ng n h ng ti t iệm ư c chi ph hoạt ộng trong việc vận chuyển
v ảo quản tiền mặt

iểm

m

Tóm ại “có thể thấy trong xu th mở cử hội nhập củ nước t hiện n y th nh
to n hông dùng tiền mặt có những v i tr trực ti p cũng như gi n ti p ảnh hưởng tới
th nh ph n qu n tr ng củ nền inh t ó : Do nh nghiệp c c tổ chức cung ứng
d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt v Nh nước Thực hiện t t công t c th nh
to n hông dùng tiền mặt sẽ gi p c c th nh ph n n y ạt hiệu quả c o trong hoạt
ộng củ m nh ồng th i th c ẩy nền inh t nước t ng y c ng ph t triển ”7
7

Tr n th Gi o Linh The Vietnam Foundation, Vai trò của thanh toán không dùng tiền mặt,
[Truy cập ng y
08/10/2013].

12


1.5. Các hình thức thanh toán không dùng tiền mặt:
Từ xư

n n y sự tồn tại củ một nh nước uôn g n iền với ph p uật h y

nói cách kh c ph p uật ch nh

công cụ gi p nh nước duy tr hoạt ộng củ m nh

Khi một qu n hệ x hội mới xuất hiện sẽ éo theo sự r

i củ c c quy phạm ph p

uật iều chỉnh về c c qu n hệ x hội ó Th nh to n hông dùng tiền mặt cũng
hông ngoại ệ từ hi r

i cho n n y nó uôn ch u sự iều chỉnh củ c c quy
phạm ph p uật Tuỳ theo th i gi n ph t triển m ph p uật có sự iều chỉnh phù h p
với từng h nh thức mới củ hoạt ộng th nh to n hông dùng tiền mặt Vừ qu
Ch nh phủ cũng
n h nh Ngh nh s 101/2012/NĐ-CP ng y 22 th ng 11 n m
2012 ngh nh Ch nh phủ về th nh to n hông dùng tiền mặt Dự trên nền tảng củ
ngh nh n y Ng n h ng nh nước x y dựng dự thảo thông tư hướng dẫn d ch vụ
th nh to n hông dùng tiền mặt ể tr nh Qu c hội thông qua. Theo tinh th n củ ngh
nh v dự thảo thông tư trên th : d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt o gồm
h i oại d ch vụ ó d ch vụ th nh to n qu t i hoản củ h ch h ng v d ch vụ
th nh to n hông qu t i hoản củ h ch h ng Trong ó d ch vụ thanh toán qua tài
hoản củ h ch h ng o gồm: cung ứng phương tiện th nh to n thực hiện d ch vụ
th nh to n séc ệnh chi uỷ nhiệm chi nh thu uỷ nhiệm thu thẻ ng n h ng thư t n
dụng chuyển tiền thu hộ chi hộ v c c d ch vụ th nh to n h c D ch vụ th nh to n
hông qu t i hoản củ h ch h ng gồm d ch vụ chuyển tiền thu hộ chi hộ v một
s d ch vụ h c 8
Sở dĩ có sự ph n iệt giữ h i d ch vụ trên trong ĩnh vực th nh to n hông
dùng tiền mặt v có sự h c nh u chủ y u về chủ thể ư c quyền cung ứng d ch vụ
thanh toán Cụ thể 9:
Đối với dịch vụ thanh toán qua tài khoản củ h ch h ng th chỉ có c c ng n
h ng mới có quyền th m gi cung ứng d ch vụ th nh to n hông dùng tiền mặt. Tuy
nhiên giữ c c ng n h ng khác nhau ại có sự h c nh u về phạm vi cung ứng d ch
vụ Ng n h ng Nh nước chỉ cung ứng d ch vụ th nh to n cho c c h ch h ng mở t i
hoản th nh to n tại Ng n h ng Nh nước chủ y u ng n h ng nước ngo i tổ chức
tiền tệ ng n h ng qu c t v c c tổ chức t n dụng Đ i với ngân hàng thương mại chi
nh nh ng n h ng nước ngo i ng n h ng ch nh s ch th ư c cung ứng tất cả d ch vụ
thanh toán qua t i hoản cho những tất cả c c c nh n tổ chức hi h có yêu c u Đ i
với ng n h ng h p t c x th chỉ ư c cung ứng một s d ch vụ th nh to n sau khi
ư c ng n h ng nh nước chấp nhận
8

Xem: hoản 1 iều 4; hoản 1 v
to n hông dùng tiền mặt
9

Xem hoản 2 v 4 iều 14 ngh

hoản 3

iều 14 ngh

nh 101/2012/NĐ-CP ng y 28/11/2012 về th nh

nh 101/2012/NĐ-CP ng y 28/11/2012 về th nh to n hông dùng tiền mặt

13


Đối với dịch vụ thanh toán không qua tài khoản củ

h ch h ng th ngo i ng n

h ng c n có quỹ t n dụng nh n d n tổ chức t i ch nh vi mô tổ chức h c n u
ứng ủ iều iện uật

p

nh th có thể th m gi cung ứng d ch vụ th nh to n hông

dùng tiền mặt Tuy nhiên Quỹ t n dụng nh n d n chỉ ư c thực hiện d ch vụ cho c c

thành viên củ m nh; Tổ chức t i ch nh vi mô th
h ch h ng củ m nh

ư c cung ứng d ch vụ cho c c

Sự t ch ạch giữ c c h nh thức cung ứng d ch vụ v chủ thể thực hiện cung
ứng d ch nhằm gi p nh nước quản
to n hông dùng tiền mặt

dễ d ng hiệu quả hơn

i với hoạt ộng thanh

Tuy có h i sự ph n iệt nhưng nh n chung th nh th nh to n hông dùng tiền
mặt có c c h nh thức s u:
 Th nh to n ằng séc
 Th nh to n ằng uỷ nhiệm chi hoặc ệnh chi
 Th nh to n ằng uỷ nhiệm thu hoặc nh thu
 Thẻ ng n h ng
 Thư t n dụng
 Chuyển tiền
 Thu hộ
 Chi hộ
 V c c d ch vụ h c như th nh to n qu mo i e

n ing internet

n ing …

Tuỳ thuộc v o yêu c u iều iện v mục ch sử dụng m c c tổ chức c nh n

có thể tự do ự ch n h nh thức th nh to n phù h p Khi ự ch n h nh thức th nh
to n ngo i việc dự v o ho n cảnh củ ản th n c c c nh n tổ chức c n phải qu n
t m n c c y u t như: hoảng c ch v
n hoạt ộng giữ h i ơn v mu v
n; hoảng th i gi n v t nh chất thư ng xuyên h y hông thư ng xuyên củ gi o
d ch; t nh chất vận h nh củ từng h nh thức th nh to n Như vậy ự ch n một
phương thức th nh tó n phù h p sẽ gi p c c ên vừ ti t iệm ư c th i gian và công
sức vừ ạt hiệu quả inh t c o; ngư c ại th nó sẽ g y t c hại tiêu cực ảnh hưởng
n hoạt ộng sản xuất củ ơn v
Nhằm gi p c c c nh n tổ chức có c i nh n o qu t về c c ưu như c iểm hi
p dụng h nh thức th nh to n hông dùng tiền mặt Trong phạm vi chương n y t c giả
xin giới thiệu sơ ư c về một v i h nh thức th nh to n tiêu iểu hiện n y như th nh
to n séc uỷ nhiệm chi uỷ nhiệm thu thẻ ng n h ng thư t n dụng

14


1.5.1.

Thanh toán bằng séc
Việc th nh to n séc hiện n y ư c thực hiện dự trên Luật c c công cụ chuyển

như ng 2005; Ngh

nh s 159/2003/NĐ-CP ng y 10 th ng 12 n m 2003 củ ch nh

phủ về cung ứng séc (s u

yg i

Ngh

nh s 159/2003/NĐ-CP); Quy t

nh s

30/2006/QĐ-NHNN ng y 11 th ng 7 n m 2006 quy nh quy ch cung ứng v sử
dụng séc (s u y g i Quy t nh s 30/2006/QĐ-NHNN).
Theo hoản 1 iều 4 Ngh

nh s 159/2003/NĐ-CP th “séc

phương tiện

th nh to n do ngư i
ph t ập dưới h nh thức chứng từ theo mẫu in sẵn ệnh cho
ngư i thực hiện th nh to n trả hông iều iện một s tiền nhất nh cho ngư i thụ
hưởng”
C n theo hoản 4 iều 4 Luật c c công cụ chuyển như ng n m 2005 th “séc là
giấy t có gi do ngư i

ph t ập r ệnh cho ngư i

ph t

ng n h ng hoặc tổ

chức cung ứng d ch vụ th nh to n ư c phép củ Ng n h ng Nh nước Việt N m
tr ch một s tiền nhất nh từ t i hoản củ m nh ể th nh to n cho ngư i thụ hưởng”
Về mặt inh t séc ư c xem một chứng phi u do một ngư i có tiền thừ trữ

sẵn tại một ng n h ng ph t chuyển về ng n h ng ể ng n h ng trả ng y một hoản
tiền cho ch nh m nh h y cho một ngư i thụ hưởng ư c ghi trên séc h y cho một
ngư i h c theo ệnh củ ngư i thụ hưởng ấy 10
Tuy có nhiều c ch nh nghĩ h c nh u về séc nhưng ó chỉ sự h c nh u về
mặt ngôn từ; c n ngữ nghĩ v nội dung củ ch ng th iều có iểm tương ồng ó
séc một oại chứng từ có gi tr tương ương với tiền do chủ t i hoản ập theo mẫu
tại ng n h ng r ệnh cho ng n h ng tr ch tiền từ t i hoản củ m nh ể trả cho ngư i
có tên trong séc, hoặc trả theo ệnh củ ngư i ấy hoặc trả cho ngư i c m séc một s
tiền nhất nh ằng tiền mặt h y tiền chuyển hoản
Một t séc ph t h nh thư ng iên qu n n c c i tư ng s u y: ngư i
ph t ngư i ư c trả tiền ngư i thụ hưởng ngư i thực hiện th nh to n ngư i thu hộ
v trung t m th nh to n ù trừ séc 11 Người ký phát ngư i ập v
tên trên séc ể
r ệnh cho ngư i thực hiện th nh to n th y mặt m nh trả s tiền ghi trên séc Người
được trả tiền
ngư i m ngư i
ph t chỉ nh có quyền hưởng hoặc chuyển
như ng quyền hưởng i với s tiền ghi trên t séc Người thụ hưởng ngư i c m t
séc ó có ghi tên ngư i trả tiền ch nh m nh hoặc hông có ghi tên ngư i ư c trả
tiền m ghi cụm từ “trả cho ngư i c m séc” hoặc ngư i ư c chuyển như ng ằng
hậu cho m nh thông qu d y chữ
chuyển như ng iên tục K hậu chuyển
10
11

GS TS Lê V n Tư Các nghiệp vụ ngân hàng thương mại Nx Th ng Kê n m 1997 Tr ng 141
Xem hoản 4 5 6 7 8 9; iều 4 ngh nh 159/2003/NĐ-CP ng y 1/12/2003 củ ch nh phủ n h nh về quy

ch ph t h nh v sử dụng séc

15


như ng ư c hiểu

chữ

củ ngư i thụ hưởng

u tiên hoặc ngư i thụ hưởng thứ

n thông qu việc chuyển như ng séc Khi chuyển như ng ên chuyển như ng phải
ghi rõ h tên chữ

chỉ củ m nh v ng y th ng chuyển như ng Ngư i thụ

hưởng có thể chuyển như ng t séc do m nh thụ hửơng iên tục n u t séc ó hông
có ghi cụm từ “ hông cho phép chuyển như ng” Người thực hiện thanh toán (hay
c n g i ngư i
ph t) tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n nơi ngư i
ph t
ư c sử dụng t i hoản th nh to n với một hoản tiền ể
ph t séc theo thoả thuận
giữ ngư i
ph t với tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n ó Người thu hộ tổ
chức cung ứng d ch vụ th nh to n m d ch vụ thu hộ séc Ngư i thu hộ hi nhận c c
t séc do ngư i thụ hưởng nộp v o iểm tr t séc ó có p ứng ủ c c iều iện
th nh to n sẽ gởi n ngư i
ph t ể thực hiện th nh to n cho ngư i thụ hưởng
Trung tâm thanh toán bù trừ séc là Ngân hàng nhà nước hoặc Tổ chức cung ứng d ch

vụ th nh to n ư c Ng n h ng nh nước cấp phép ể tổ chức chủ tr việc tr o ổi
th nh to n ù trừ séc v quy t to n c c nghĩ vụ t i ch nh ph t sinh từ việc th nh to n
séc cho tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n

th nh viên.

Theo ngh nh s 159/2003/NĐ-CP th séc có
chuyển hoản (séc trả v o t i hoản) v séc ảo chi

oại s u: séc ĩnh tiền mặt séc

Séc lĩnh tiền mặt séc chỉ ư c dùng ể r t tiền mặt tại ng n h ng nơi ơn v
mở t i hoản H nh thức củ t séc ĩnh tiền mặt
hông ghi cụm từ “trả v o t i
12
hoản” ở trước mặt séc Đ i với t séc n y ngư i thụ hưởng có quyền nh tiền mặt
Ngư i thụ hưởng chỉ c n xuất tr nh t séc v giấy chứng minh nh n d n tại
iểm
th nh to n n u h p ệ th có thể nhận tiền mặt.
Séc chuyển khoản séc do chủ t i hoản ph t h nh v gi o trực ti p cho ngư i
thụ hưởng ể th nh to n tiền h ng d ch vụ h y c c hoản th nh to n h c Về mặt
h nh thức trên t séc có ghi cụm từ “trả v o t i hoản” hoặc có h i ư ng gạch chéo
song song ở ph ên tr i mặt trước củ t séc Séc có h i tên ng n h ng giữ h i gạch
chéo sẽ hông có g tr th nh to n trừ trư ng h p một trong h i ng n h ng có tên
giữ h i gạch chéo ng n h ng thu hộ13 Trong trư ng h p cụm từ “trả tiền v o t i
hoản” gạch
th séc chuyển hoản vẫn hông ư c dùng nh tiền mặt Loại séc
n y chỉ ư c th nh to n trong phạm vi giữ c c h ch h ng ở cùng một chi nh nh
ng n h ng hoặc h c chi nh nh ng n h ng có th m gi th nh to n ù trừ trên
n

tỉnh th nh ph

12

Xem hoản 2 iều 20 ngh nh 159/2003/NĐ-CP, ng y 1 th ng 12 n m 2003 củ Ch nh phủ
Quy ch ph t h nh v sử dụng séc
13

Xem hoản 1

iều 61 v

hoản 2

iều 62 Luật c c công cụ chuyển như ng n m 2005

16

n h nh về


Séc bảo chi

oại séc th nh to n ư c ng n h ng ảm ảo chi trả ằng c ch

tr ch s tiền từ t i hoản củ

h ch h ng s ng t i hoản riêng (t i hoản tiền

ảo ảm th nh to n séc) nhằm ảm ảo th nh to n cho t séc Khi ngư i

gửi

ph t có

s tiền trên t i hoản ủ ể chi trả cho t séc hi xuất tr nh th ngư i thực hiện nghĩ
vụ ảo chi séc theo yêu c u củ ngư i
ph t ti n h nh ghi cụm từ “Bảo chi” v
tên củ m nh trên séc Đ y
oại séc có phạm vi th nh to n rộng nhất v nó hông
chỉ thực hiện th nh to n giữ c c h ch h ng trong cùng một chi nh nh ng n h ng
thuộc phạm vi một tỉnh th nh ph m c n thực hiện th nh to n giữ c c h ch h ng
mở t i hoản tại c c chi nh nh ng n h ng trong cùng một hệ th ng ng n h ng trong
cả nước m ng t nh chất iên tỉnh.
Tuy nhiên theo Luật công cụ chuyển như ng n m 2005 séc ư c ph n th nh
h i oại ch nh séc

d nh v séc vô d nh Séc ký danh

séc có ghi tên ngư i thụ

hưởng Séc vô danh séc hông ghi rõ tên ngư i thụ hưởng
cũng có thể nhận ủ s tiền ư c ghi trên séc tại ng n h ng

ất cứ i c m t séc

Séc ựơc th nh to n theo nguyên t c ghi N v o t i hoản ngư i
ph t trước
ghi Có t i hoản ngư i thụ hưởng s u C c t séc s u hi ư c iểm tr t nh h p
ph p h p ệ có ủ tiền trên t i hoản th ng n h ng sẽ ghi n t i hoản ngư i ph t

h nh séc ghi có v o t i hoản ngư i thụ hưởng séc
1.5.2.

Thanh toán bằng uỷ nhiệm chi hoặc lệnh chi

Theo hoản 3 iều 9 quy t nh 226/2002/QĐ-NHNN ng y 26 th ng 3 n m
2002 quy t nh củ th ng c ng n h ng nh nước quy nh về việc n h nh Quy
ch hoạt ộng th nh to n qu c c tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n (s u y g i
Quy t nh s 226/2002/QĐ-NHNN) th “Uỷ nhiệm chi hoặc ệnh chi: phương tiện
th nh to n m ngư i trả tiền ập ệnh th nh to n theo mẫu do tổ chức cung ứng d ch
vụ th nh to n quy nh gửi cho tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n nơi m nh mở t i
hoản yêu c u tổ chức ó tr ch một s tiền nhất
cho ngư i thụ hưởng”

nh trên t i hoản củ m nh ể trả

Về mặt chủ thể th uỷ nhiệm chi có n ên th m gi
ên trả tiền tổ chức
cung ứng d ch vụ phục vụ ên trả tiền tổ chức cung ứng d ch phục vụ ên thụ hưởng
v ên thụ hưởng
Uỷ nhiệm chi dùng ể th nh to n tiền h ng d ch vụ nộp thu trả n hoặc
chuyển tiền củ ngư i sử dụng d ch vụ th nh to n tại cùng một chi nh nh ng n h ng
hoặc giữ c c chi nh nh ng n h ng trong cùng một hệ th ng hoặc h c hệ th ng trong
phạm vi một nước Uỷ nhiệm chi c n ư c sử dụng như một phương tiện trung gi n
ể xin ng n h ng cấp séc ảo chi Bởi h ch h ng mu n th nh to n ằng séc ảo chi
phải vi t uỷ nhiệm chi gửi n ng n h ng ể ư c ph t h nh séc ảo chi
17


Với sự ph t triển củ

ho h c công nghệ ngo i việc ập uỷ nhiệm chi ( ệnh

chi) ằng giấy h ch h ng có thể ập uỷ nhiệm chi ( ệnh chi) dưới h nh thức chứng từ
iện tử C ch thức th nh to n như vậy ư c ng n h ng cung cấp dưới dạng d ch vụ
mới như internet
1.5.3.

n ing mo i e

n ing ..14

Thanh toán bằng uỷ nhiệm thu hoặc nhờ thu

Uỷ nhiệm thu h y nh thu phương tiện th nh to n m ngư i thụ hưởng ập
ệnh th nh to n theo mẫu do tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n quy nh gửi cho
tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n uỷ th c thu hộ m nh một s tiền nhất

nh 15

Uỷ nhiệm thu gi ng uỷ nhiệm chi về mặt chủ thể Uỷ nhiệm thu dùng ể th nh
toán tiền h ng ho d ch vụ giữ c c chủ thể mở t i hoản tại cùng một ng n h ng
hoặc c c chi nh nh ng n h ng trong cùng một hệ th ng h c hệ th ng trên cơ sở
thoả thuận hoặc h p ồng về c c iều iện thu hộ giữ

ên trả tiền v

ên thụ hưởng

Trước hi th nh to n thoả thuận th nh to n phải ư c c c ên thông o ằng v n

ản cho ng n h ng có iên qu n về việc thực hiện th nh to n Việc thông o ằng
v n ản ư c xem
1.5.4.

c n cứ ể ng n h ng tổ chức thực hiện th nh to n

Thanh toán bằng thẻ ngân hàng
Hiện n y h nh thức th nh to n thẻ ng n h ng ư c iều chỉnh chủ y u ởi

Quy t nh s 20/2007/QĐ-NHNN, ngày 15 th ng 5 n m 2007 củ ng n h ng nh
nước n h nh Quy ch ph t h nh th nh to n sử dụng v cung cấp d ch vụ hỗ tr
hoạt ộng thẻ ng n h ng (s u y g i Quy t nh s 20/2007/QĐ-NHNN).
Dưới góc ộ uật ph p thẻ ng n h ng ư c nh nghĩ
ph t h nh thẻ ph t h nh ể thực hiện gi o d ch thẻ theo c c
do c c ên thoả thuận16 H y nói c ch h c thẻ ng n h ng
ngân h ng ph t h nh v
n cho h ch h ng sử dụng ể trả

phương tiện do tổ chức
iều iện v iều hoản
công cụ thanh toán do
tiền h ng ho d ch vụ

c c hoản th nh to n h c hoặc r t tiền tại c c m y r t tiền tự ộng
N u dự theo nguồn t i ch nh ảm ảo thẻ ng n h ng có thể chi th nh 3 oại
ch nh ó thẻ ghi n thẻ t n dụng v thẻ r t trả trước
Thẻ ghi nợ (debit card) thẻ cho phép chủ thẻ thực hiện gi o d ch thẻ trong
phạm vi s tiền trên t i hoản tiền gửi th nh to n củ chủ thẻ mở tại một tổ chức cung
ứng d ch vụ th nh to n ư c phép nhận tiền gửi hông ỳ hạn Đ y
oại thẻ g n

14

PGS TS Nguyễn Th Mùi Theo giáo trình nghiệp vụ ngân hàng thương mại Nx T i Ch nh n m 2008

Trang 177.
15
Theo hoản 4

iều 9 Quy t

nh 226/2002/QĐ-NHNN ng y 26 th ng 03 n m 2002 về việc

n h nh quy

ch hoạt ộng th nh to n qu c c tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n
16
Theo hoản 1 iều 2 Quy t nh 20/2007/QĐ-NHNN ng y 15 th ng 5 n m 2007 củ ng n h ng nh nước
n h nh Quy ch ph t h nh th nh to n sử dụng v cung cấp d ch vụ hỗ tr hoạt ộng thẻ ng n h ng

18


iền với t i hoản tiền gửi th nh to n củ

h ch h ng Khi khách h ng sử dụng oại

thẻ n y th gi tr gi o d ch ư c hấu trừ ng y v o t i hoản củ
th i ghi có ng y v o t i hoản củ ngư i thụ hưởng Thẻ ghi n

h ch h ng

ồng

hông có hạn mức

t n dụng v nó phụ thuộc trực ti p v o s dư hiện hữu trên t i hoản củ chủ thẻ Thẻ
n y thư ng ư c p dụng i với h ch h ng có qu n hệ t n dụng th nh to n thư ng
xuyên hoặc khách hàng ư c tổ chức cung ứng d ch vụ th nh to n t n nhiệm. Khách
h ng có thể th nh to n hoặc r t tiền mặt tại c c iểm chấp nhận thẻ m y ATM17.
Thẻ tín dụng (credit card) thẻ cho phép chủ thẻ thực hiện gi o d ch thẻ trong
phạm vi hạn mức t n dụng
ư c cấp theo thoả thuận với tổ chức ph t h nh thẻ
Đ y
oại thẻ ư c ng n h ng cho phép sử dụng một hạn mức t n dụng nhất nh
V hạn mức sử dụng thẻ
ư c thoả thuận từ c chủ thẻ xin cấp thẻ ể sử dụng
Điều ó có nghĩ

ng n h ng ồng

cho chủ thẻ v y

n một hạn mức t i

n o

ó chủ thẻ sẽ có một giới hạn t n dụng sẵn s ng ể sử dụng hi c n thi t Tất cả c c
hoản th nh to n m chủ thẻ thực hiện sẽ ư c ghi n v o t i hoản củ chủ thẻ tại
ngân hàng.
Thẻ trả trứơc (prepaid card

thẻ cho phép chủ thẻ thực hiện gi o d ch thẻ
trong phạm vi gi tr tiền ư c nạp v o thẻ tương ứng với s tiền m chủ thẻ
trả
trước cho tổ chức ph t h nh thẻ Đ y
oại thẻ m chủ thẻ chỉ thực hiện gi o d ch
thẻ trong phạm vi s tiền m chủ thẻ nạp v o Thẻ trả trước h c với thẻ ghi n v thẻ
t n dụng chủ thẻ hông c n phải có t i hoản tại ng n h ng Thẻ trả trước gồm h i
oại thẻ trả trước nh d nh v thẻ trả trước vô d nh Đ i với thẻ trả trước vô d nh
s dư trên mỗi thẻ hông vư t qu hạn mức do ng n h ng nh nước quy nh hông
ư c nạp thêm tiền v o thẻ v chỉ ư c sử dụng thẻ ể th nh to n tiền h ng ho d ch
vụ
N u c n cứ v o phạm vi sử dụng củ thẻ có thể chi th nh thẻ nội

v thẻ

qu c t Thẻ nội địa18 thẻ ư c tổ chức ph t h nh thẻ tại Việt N m ph t h nh ể
gi o d ch trong nh thổ nước Cộng ho x hội chủ nghĩ Việt N m Thẻ quốc tế19 là
oại thẻ ư c tổ chức ph t h nh thẻ tại Việt N m ph t h nh ể gi o d ch trong v
ngo i nh thổ nước Cộng ho x hội chủ nghĩ Việt N m; hoặc thẻ ư c tổ chức
17

ATM (Autom ted Te er M chine): có nghĩ

m y gi o d ch tự ộng

thi t

m chủ thẻ có thể sử dụng

ể gửi nạp r t tiền mặt chuyển hoản tr cứu thông tin gi o d ch thẻ hoặc sử dụng c c d ch vụ h c

Xem hoản 2 iều 2 Quy t nh s 20/2007/QĐ-NHNN ng y 15 th ng 05 n m 2007 củ Th ng c ng n

18

h ng nh nước B n h nh quy ch ph t h nh th nh to n sử dụng v cung cấp d ch vụ hỗ tr hoạt ộng thẻ ng n
hàng.
19

Xem hoản 3 iều 2 Quy t nh s 20/2007/QĐ-NHNN ng y 15 th ng 05 n m 2007 củ Th ng c ng n
h ng nh nước B n h nh quy ch ph t h nh th nh to n sử dụng v cung cấp d ch vụ hỗ tr hoạt ộng thẻ ng n
hàng.

19