SKKN phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

1


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
A-PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Là một môn học thuộc nhóm khoa học xã hội, môn Văn trong nhà trường có một vị trí rất
quan trọng. Nó tác động sâu sắc đến tâm hồn, tình cảm của con người, nó bồi đắp cho tâm hồn
mỗi người trở nên trong sáng, phong phú và sâu sắc hơn. M.Goóc- ki nói : “Văn học giúp con
người hiểu được bản thân mình, nâng cao niềm tin vào bản thân mình và làm nảy nở ở con
người khát vọng hướng tới chân lý”. Văn học "Chắp đôi cánh" để các em đến với mọi thời đại
văn minh, với mọi nền văn hoá, xây dựng trong các em niềm tin vào cuộc sống, vào con người,
trang bị cho các em vốn sống, hướng các em tới đỉnh cao của chân, thiện, mỹ. Vì vậy, nhiệm vụ
của người giáo viên dạy Văn là phải làm cho học sinh hiểu được cái hay cái đẹp của Văn học,
kích thích sự hứng thú học tập môn Văn cho học sinh. Một giờ dạy Văn là phải tạo ra được
những rung động thẩm mỹ sâu sắc khiến người ta say mê. Song nhiệm vụ cũng không kém phần
quan trọng nữa của giáo viên dạy Văn ở trường THCS là rèn luyện kỹ năng làm văn cho học
sinh. Giáo viên cùng toàn xã hội phải có trách nhiệm gieo trồng những hạt giống tốt để thu
hoạch hoa thơm trái ngọt về cả tri thức và đạo đức. Với môn Ngữ văn thì hạt giống tốt về kiến
thức văn học không chỉ riêng nội dung ý nghĩa sâu sắc từ mỗi bài học hay một khái niệm Tiếng
Việt nào đó mà học sinh cần phải có được những kỹ năng tốt để làm một bài văn một cách

thành thạo. Mặt khác, môn Văn từ lâu là một môn học khiến nhiều học sinh ngại học, ngại viết.
Do vậy đối với giáo viên giảng dạy bộ môn Ngữ văn, ngoài việc cung cấp nội dung bài dạy theo
hướng dẫn của sách giáo khoa, sách giáo viên và chuẩn kiến thức, kĩ năng chúng tôi còn phải rất
quan tâm đến phương pháp rèn kỹ năng hành văn cho học sinh. Đặc biệt là đối tượng học sinh
lớp 6. Việc rèn kỹ năng làm văn tả cảnh trước hết rất thiết thực cho phần làm văn trong chương
trình Ngữ văn 6 - học kỳ II, bởi vì để làm được một bài văn miêu tả đúng và hay không phải là

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

2


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
điều đơn giản. Bên cạnh đó, việc rèn kỹ năng làm văn tả cảnh cho học sinh, theo tôi còn là việc
tháo gỡ những vướng mắc, xoá đi mặc cảm ngại học Văn của một số học sinh hiện nay. Vì vậy,
với đề tài này, tôi muốn một phần nâng cao chất lượng bộ môn Ngữ văn đồng thời, qua đó xây
dựng và phát triển tình yêu với môn Văn trong nhà trường cho học sinh. Giúp các em có được
tình yêu với những cảnh vật bình thường như: dòng sông, cánh đồng, mái trường,…Rộng hơn là
tình yêu quê hương, tình yêu đất nước.
Lý do trên đây khiến tôi mạnh dạn chọn đề tài “Phương pháp rèn kỹ năng làm văn tả
cảnh cho học sinh lớp 6 “.
II. NHIỆM VỤ, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI.
1. Nhiệm vụ của đề tài:
Sau đây là những nhiệm vụ của sáng kiến kinh nghiệm này :
+ Giúp học sinh biết cách xác định đúng yêu cầu của đề bài để xây dựng hướng làm bài .
+ Hướng dẫn học sinh cách tìm ý cho bài văn tả cảnh .

+ Rèn kỹ năng diễn đạt trong văn miêu tả cảnh cho học sinh .
+ Rèn kỹ năng dựng đoạn trong văn tả cảnh .
+ Luyện lời văn chuyển cảnh, liên kết đoạn cho bài văn tả cảnh.
+ Luyện viết mở bài và kết bài cho bài văn tả cảnh.
2. Đối tượng nghiên cứu:
Do xuất phát từ thực tế dạy và học môn Ngữ văn của trường tôi nên đề tài này tôi chỉ
nghiên cứu giới hạn ở học sinh lớp 6D và HSG khối 6 trường HSG THCS Hồng Thủy.

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

3


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6

B. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN:
Quá trình nhận thức của con người đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư
duy trừu tượng đến thực tiễn. Văn học là một bộ môn nghệ thuật sáng tạo ngôn từ đầy giá trị. Có
thể coi mỗi một tác phẩm văn học là một viên ngọc trong cuộc sống, nó bay bổng tạo nên những
khúc nhạc làm cho cuộc sống đời thường thêm chất thơ. Vậy làm thế nào cho học sinh mình
cảm nhận được chất thơ của cuộc sống đời thường cũng như có thể sáng tạo nên những tác phẩm
nghệ thuật “bé con” giá trị ? Tôi nghĩ đó là một việc làm mà mọi giáo viên đang tìm cách đi nhẹ
nhàng nhất và có hiệu quả nhất.
Nhìn nhận vấn đề một cách cụ thể hơn chúng ta thấy: chương trình Ngữ văn lớp 6 so với
chương trình Tiểu học mà các em đã làm quen có nhiều những khái niệm trừu tượng. Riêng làm

văn, đòi hỏi các em phải có cách viết già dặn hơn, sinh động hơn và đặc biệt trong văn tả cảnh
phải có hình ảnh sống động, thuyết phục lòng người. Điều đó không thể đi từ lý thuyết sang thực
hành ngay được, bởi tư duy của lứa tuổi các em học sinh lớp 6 chưa tiếp nhận ngay được những
kiến thức trừu tượng. Cảm quan của các em còn thô sơ chưa có nhiều tính hình ảnh, sáng tạo
nghệ thuật.
II. CƠ SỞ THỰC TẾ:

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

4


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Văn miêu tả đã được dạy ở bậc Tiểu học (lớp 4, lớp 5) rồi nhưng chủ yếu là ở mức độ đơn
giản. Và thực sự mà nói thì các em đã quá quen với việc thực hành viết văn dạng văn bản mẫu
và tái tạo văn bản tương tự mẫu ở cấp Tiểu học. Cho nên việc sáng tạo một văn bản nghệ thuật
đối với các em học sinh lớp 6 là việc làm vô cùng khó khăn và thậm chí không có hứng thú. Hơn
nữa, sự say mê đọc tư liệu văn học của các em học sinh (thời nay) quả là ít ỏi, hầu như là không
có bởi những thông tin hiện đại: hoạt hình, truyện tranh, đặc biệt là những dịch vụ In-tơ-nét tràn
lan cuốn hút lòng trẻ. Điều đó đương nhiên làm nghèo nàn vốn ngôn từ nghệ thuật quý giá của
văn học trong mỗi học sinh. Là một giáo viên dạy học bộ môn Ngữ văn, qua quá trình giảng
dạy, tôi nhận thấy rằng: việc nắm một số thao tác cơ bản, cần thiết cho việc viết văn miêu tả
như: quan sát, tưởng tượng, so sánh, nhận xét,… cũng như kĩ năng diễn đạt của một bộ phận học
sinh còn yếu. Vì thế, thiết nghĩ quá trình rèn kỹ năng làm văn miêu tả cho học sinh lớp 6 là một
việc làm thiết thực nên làm và làm một cách cặn kẽ để có hiệu qủa tốt nhất.
III. THỰC TRẠNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN Ở TRƯỜNG THCS HỒNG THỦY.

Qua thực tế giảng dạy của bản thân và trao đổi với đồng nghiệp về dạy học các tiết Ngữ
văn có liên quan đến văn tả cảnh bản thân tôi nhận thấy:
* Về phía giáo viên :
- Do chưa có nhiều kinh nghiệm trong công tác nên trong quá trình giảng dạy chưa đưa ra
các biện pháp tối ưu để rèn kĩ năng viết văn cho học sinh, nhất là với những em yếu kém.
- Do sĩ số lớp đông nên rất khó cho giáo viên trong việc theo sát, kèm cặp từng học sinh
trong một tiết dạy. Bên cạnh đó, một số giáo viên chưa thực sự tâm huyết với nghề.
*Về phía học sinh:

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

5


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
- Với địa bàn tương đối khó khăn, học sinh chủ yếu là con em nông dân nên điều kiện kinh
tế còn hạn hẹp, nhận thức có phần còn hạn chế. Do vậy, các em chưa có điều kiện mua thêm tài
liệu tham khảo nhằm phục vụ cho việc học bộ môn được tốt hơn.
- Một số học sinh vì lười học, chưa thực sự có hứng thú với môn học nên không chuẩn bị
tâm thế tốt cho giờ học văn.
- Hầu như tất cả các em chưa có thói quen tìm hiểu, quan sát, ghi chép những điều xung
quanh mình…, vì thế mà việc viết được một bài văn miêu tả tốt còn hạn chế.
Cụ thể qua điều tra thực tế học sinh ở các lớp 6,7 các năm trước, tôi nhận thấy ý thức học
tập bộ môn Ngữ văn còn chưa cao và kết quả cụ thể qua khảo sát chất lượng về kĩ năng làm văn
miêu tả như sau:
Giỏi, Khá: 24,6%; Trung bình: 45%; Yếu: 28,3%; Kém: 2,1%

Qua số liệu trên, tôi nhận thấy rằng, tỉ lệ học sinh yếu kém vẫn còn nhiều, kĩ năng viết văn
miêu tả của các em đang còn nhiều hạn chế. Từ thực tế đó, là người trực tiếp giảng dạy bộ môn
Ngữ văn, tôi đã cố gắng để tìm ra phương pháp nhằm nâng cao chất lượng bộ môn Ngữ văn nói
chung cũng như kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6 nói riêng.
IV. GIẢI PHÁP TRONG VIỆC RÈN KĨ NĂNG LÀM VĂN TẢ CẢNH CHO HỌC SINH
LỚP 6.
Qua tìm hiểu thực trạng dạy học môn Ngữ văn ở 6 trường THCS nói chung và trường
THSC Hồng Thủy nới riêng, bản thân đã thực hiện các giải pháp để rèn kĩ năng tả cảnh cho học
sinh lớp 6 như sau:
1. Trước hết, giáo viên cần giúp học sinh biết cách xác định đúng yêu cầu của đề bài
để xây dựng hướng làm bài.

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

6


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Đề tài, chủ đề của bài văn quyết định cách quan sát, tìm ý, sắp xếp ý và cách diễn đạt
của bài văn. Nếu không nắm vững yêu cầu của đề ra thì bài văn sẽ đi chệch hướng và không đạt
yêu cầu. Nhiều học sinh làm văn lạc đề, xa đề là vì vậy. Bởi thế, công việc đầu tiên cần làm là
luyện tập cho học sinh tìm hiểu đề để xác định đúng yêu cầu đề ra.
Các yêu cầu của đề đều nằm trong toàn bộ “lời văn” của đề ra. Vì thế việc đầu tiên là tìm
những từ ngữ thể hiện yêu cầu của đề bằng cách trả lời các câu hỏi : Tả cái gì ? ( xác định đối
tượng miêu tả ), tả như thế nào ? ( đặc điểm, tính chất của đối tượng ), Tả lúc nào ? ở đâu? ( thời
gian, không gian ), tả để làm gì ? ( mục đích miêu tả ). Khi trả lời tất cả các câu hỏi này chúng ta

sẽ định hướng “bộ xương”, cái “ khung “ của bài văn
* Ví dụ: Em hãy miêu tả quê hương em vào một buổi chiều nắng đẹp.
Giáo viên cho học sinh thấy: Trên đây là một đề bài dạng miêu tả cảnh tổng hợp. Vậy thế
nào là cảnh tổng hợp? Giáo viên phải chỉ rõ cho học sinh thấy ta cần xác định cảnh tổng hợp
nhờ những từ ngữ nào?
Đề yêu cầu tả cảnh tổng hợp thường chứa những từ ngữ như: “một miền quê, quê hương
em, cảnh vùng quê, hoặc cảnh nơi em ở...” Cảnh tổng hợp là như thế nào?- Là cảnh gồm nhiều
cảnh nhỏ, cảnh lẻ. Những cảnh nhỏ, của quê hương hay miền quê thường là cánh đồng, dòng
sông, con đường làng, cây đa giếng nước sân đình, khu vườn nhà... sau đó giúp học sinh hình
dung được cụ thể về cảnh miêu tả ở thời gian nào? (mùa nào) ở không gian nào? ( cảnh đó như
thế nào)... Việc xác định được đúng yêu cầu của đề như ở ví dụ trên sẽ giúp các em rất nhiều
trong việc định hình được đối tượng miêu tả.

2. Hướng dẫn cách tìm ý cho bài văn tả cảnh.

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

7


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Khi học sinh đã xác định đúng yêu cầu của đề, xác định chính xác đối tượng miêu tả nhưng
chắc chắn chưa thể định hình được hướng đi cho bài viết. Để giúp học sinh định hình được
hướng đi của bài viết văn tả cảnh, tôi đã hướng dẫn học sinh bước tìm ý cho bài văn tả cảnh:
- Nhất nhất phải theo một trình tự: Tìm ý bao quát không gian của cảnh chung sẽ tả, sau đó
cụ thể sẽ có những cảnh nào? Cảnh như thế nào?

- Bao quát không gian cảnh được coi là một thao tác sơ khoáng của bức tranh cảnh, rất
quan trọng trong việc định hình tâm thế cũng như nhãn thế cho người thưởng thức bức tranh
cảnh bằng ngôn từ. Vậy học sinh cần phải nắm được cách viết phần bao quát không gian cảnh
như thế nào ? Thực tế tôi thấy học sinh thường viết một cách cộc lốc, cụt lủn, có khi chỉ viết
được một, hai câu cho phần tả bao quát. Nên dù không phải lĩnh vực tự nhiên, nhưng tôi đã đưa
ra theo ý như một công thức dễ nhớ cho học sinh:
+ Để tả bao quát cảnh, trước hết phải có câu xác định vị trí miêu tả khái quát. Thường là
một vị trí cao hơn, xa cảnh trung tâm để có thể chụp được toàn cảnh miêu tả vào nhãn quan của
người quan sát một cách tương đối trọn vẹn.
+ Sau câu văn giúp người đọc biết được vị trí của người quan sát là những lời văn nhận
xét, đánh giá khái quát đầy nghệ thuật về cảnh chung đó.
Cũng không quên lưu ý với học sinh rằng: Lời văn nhận xét, đánh giá khái quát đầy nghệ
thuật là những lời văn sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ sao cho cảnh tả nổi lên sống động,
tự nhiên, hồn hậu, trong sáng... sát hợp với yêu cầu của đề mà phần (a) đã xác định và mang tính
biểu cảm của người quan sát cảnh.
Ví dụ: Tả cảnh quê hương em vào một buổi sáng mùa thu:
Đứng trên đầu đê, ngắm nhìn toàn cảnh làng quê, tôi như đang đắm mình trong sắc thu
vàng của chốn quê hương thanh bình, trù phú.

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

8


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Hay một ví dụ khác về cảnh quê hương vào sáng mùa xuân :

Đứng giữa cánh đồng giang rộng cánh tay mà cảm nhận về làng quê. Ôi! quê hương tôi
đẹp như một nàng tiên đang mỉm cười trước nhân gian. Thật ấm áp, thanh bình đầy sức sống, ...
- Những ý cốt yếu nhất của một dàn bài văn miêu tả cảnh còn là cụ thể những cảnh nào? (
Nếu là đề tổng hợp thì cảnh sẽ chia thành nhiều cảnh đơn, nếu là đề tả cảnh đơn thì cảnh đơn sẽ
có có những điểm nổi bật gì? Như thế nào? )
Muốn như thế thì người viết phải biết quan sát và dẫn ra được hình ảnh cụ thể, tiêu biểu.
Nhưng học sinh phần lớn thường sa vào kiểu gặp đâu nói đó và không hề xác định được rằng
mình đang tả cảnh có mục đích là làm nổi lên diện mạo cảnh như thế nào, có làm bật lên được tư
tưởng chủ đề mà mình đã xác định được ở đầu bài yêu cầu không? Để khắc phục được tình trạng
này, tôi cho học sinh luyện kỹ năng xác định, lựa chọn những đặc điểm tiêu biểu của cảnh sẽ tả .
*Ví dụ: Cảnh khu vườn vào buổi sáng mùa thu thì có những đặc điểm gì nổi bật?
Đầu tiên, giáo viên cho học sinh xác định chủ đề của cảnh sẽ dựng là cảnh khu vườn tươi
tốt, đầy hoa thơm trái ngọt, rất thanh bình, dân giã mà mang được vẻ trù phú của chốn quê
hương yêu dấu, đặc biệt cảnh phải mang được dáng dấp của thời gian, không gian mà đề quy
định (có đặc trưng của mùa thu). Sau đó giáo viên hướng cho học sinh tái hiện từng hình ảnh
của khu vườn theo trí tưởng tượng nhưng phải sát với hiện thực .
Ví dụ: Cảnh giàn thiên lý trước sân nhà ngào ngạt dậy hương buổi sớm, hình ảnh cây cau
cạnh bể nước với những tàu lá già dang rộng, đọt lá non cao vút; hình ảnh vườn hoa đua sắc
vàng thu cùng ong bướm; hình ảnh vườn rau tươi tốt cũng rất mang đặc trưng mùa thu: cải sen
làm dưa đang lên ngồng, trổ hoa vàng rực, những ngọn mồng tơi đang quăn mình leo lên bờ
dậu để ra quả vắt mình sang thu; tiếp đó là hình ảnh hàng cây ăn quả với những hương vị màu

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

9

Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
sắc của thu: Thơm lựng chuối tiêu trứng cuốc đốm vàng, những trái na mở mắt nhìn nắng thu,
cây hồng trái chín như những chấm son trên nền trời thu...
Với cách làm như trên tôi đã cho học sinh luyện tập tìm đặc điểm cho nhiều cảnh khác
nhau với những thời gian, không gian đa dạng. Các em được luyện tập dưới hình thức: “thi nhau
tìm đặc điểm”, giáo viên hệ thống và giúp các em chọn lựa những đặc điểm tiêu biểu nhất trong
mỗi cảnh. Như thế sẽ tạo được hứng thú của học sinh với cảnh sẽ tả.

3. Rèn kỹ năng diễn đạt cho học sinh trong văn miêu tả cảnh.
Tìm được đặc điểm tiêu biểu của cảnh sẽ tả đã là một bước quan trọng song chưa phải là đã
tả cảnh. Miêu tả cảnh là dựng lại được cảnh một cách sống động, chân thực và có tính nghệ
thuật. Vậy những đặc điểm vừa tìm được ở trên sẽ được diễn đạt như thế nào? Đó là một điều
giáo viên chúng tôi rất quan tâm.
Thực tế là qua việc chấm bài văn miêu tả của học sinh, tôi thấy một điều đáng buồn là vốn
ngôn từ của các em rất nghèo nàn, diễn đạt lủng củng, thường xảy ra hiện tượng bí từ, dùng từ
sai nghĩa , lặp từ, lặp ý... Như vậy, để bài làm văn của học sinh diễn đạt trong sáng có sức hấp
dẫn tôi nghĩ rằng không có cách nào khác ngoài việc trau dồi ngôn từ nghệ thuật cho mỗi học
sinh. Để học sinh tự giác làm điều này là một việc làm rất khó, mà nên để học sinh tự làm sau
khi giáo viên đã tạo được trong lòng học sinh sự yêu thích ngôn từ nghệ thuật, cũng như niềm
yêu thích đối với môn học. Dựa vào tâm lý lứa tuổi, chúng tôi đã gieo niềm yêu thích này qua
việc cung cấp và phân tích một số tư liệu được giáo viên chọn lọc kỹ càng trích trong các tác
phẩm của các nhà văn.
Ví dụ: Đoạn trích miêu tả cảnh trong vườn dưới nắng chiều sau đây:

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

10


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
“... Chiều buông, ánh mặt trời trở nên vàng sậm hơn. Ánh chiều vàng trải lên cành lá, mái
nhà một màu vàng ong nom đẹp lạ. Vườn cây nhà tôi cũng vậy. Giàn bầu mậm xanh tươi, lá non
màu xanh nhạt, lá già thì xanh thẫm. Ánh nắng chiều chiếu xuống giàn bầu, bí, cái cốt lá xanh
ngắt lọc qua một lượt hắt một màu xanh ngọc bích xuống vườn. Nhãn, bưởi, mít và các loại cây
khác nữa, tất cả đều xanh um tùm, nom như chiếc ô khổng lồ. Đó là màu xanh no nắng, no gió
và no thức nuôi cây. Vườn cây lao xao, gió thoảng đâu đây mùi hương quả chín, hương hoa
ngọt lịm... ”
Giáo viên cũng cần lưu ý với học sinh rằng, vẽ nên một bức tranh sinh động bằng ngôn
ngữ là yêu cầu cao đối với văn miêu tả. Do đó, hệ thống từ ngữ thường được dùng để tả cảnh
thường là những tính từ, từ láy. Bởi đây là lớp từ có giá trị gợi tả cao. Sau mỗi một vài đoạn văn
như thế, giáo viên phân tích những hình ảnh ngôn từ nghệ thuật sáng giá sao cho tạo được hứng
khởi ở học sinh, kích thích các em thích tìm và viết những lời văn hay. Có lẽ, rèn kỹ năng diễn
đạt là một phương pháp đòi hỏi kỳ công nhất, nó cần phải mất một quá trình có nhiều bước.
Sau khi tạo hướng thú cho học sinh qua cách tiếp xúc với các tư liệu chọn lọc, tôi mới cho
các em luyện tập diễn đạt bằng hình thức giáo viên đưa ra một loạt hình ảnh , yêu cầu học sinh
dùng lời văn kết hợp biện pháp nghệ thuật so sánh, nhân hoá, sử dụng những từ láy gợi hình, gợi
âm để tập diễn đạt .
Ví dụ : Hình ảnh cây đa -> Cây đa sum suê, um tùm như chiếc ô khổng lồ, hứng lấy nắng
mưa bảo vệ cho cái giếng làng thân quen, thấp thoáng sau tán lá đa là mái đình cổ kính quê em
...
- Hình ảnh không gian đồng cỏ -> Dọc theo cánh đồng là đồi cỏ may cứng nhọn trải bạt
ngàn như một tấm thảm bạc phếch nắng mưa. Những bông cỏ may rung rinh nhẹ nhàng trong
gió chiều thu mát rượi như đang biểu diễn một điệu múa mềm mại nhịp nhàng. Mấy chú chim sẻ

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

11


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
tha thẩn trong vùng cỏ may rộng tìm kiếm sâu bọ và đâu đây tiếng cuốc vọng vào thưa thớt rồi
tắt hẳn trong không gian đồng quê mùa thu .
Tiếng chim ngoài bãi -> Ngoài đê, ven ruộng ngô cánh bãi xanh um một màu lá mướt của
ngô xen đỗ, xen cà. Lại có tiếng chim khác nó bay vút lên cao thả vào không trung nghe mát
lành. Nó khoan thai, dìu dặt như ngón tay thon thả búng vào dây đàn thập lục, nẩy ra tiếng
đồng, tiếng thép lúc đầu vang to sau nhỏ dần nhỏ dần rồi tắt lịm …
Trong miêu tả người ta thường hay so sánh. Vì thế, ở giai đoạn luyện kỹ năng diễn đạt như
thế này, tôi đặc biệt chú ý đến phép so sánh trong các câu văn. Có thể coi so sánh hay để tạo
những nốt luyến cho những bản nhạc ngôn từ, những nét đậm của bức tranh ngôn ngữ. Tôi đã
hướng cho học sinh luyện tập cách dùng nhiều từ so sánh khác nhau sao cho thật đa dạng phong
phú gợi cảm, tạo ấn tượng cho người đọc.
Ví dụ :
- Dòng sông quê em dưới đêm trăng mềm mại như một áng tóc trữ tình .
- Không gian quê hương y như một chiếc chuông lớn vô cùng treo suốt mùa thu .
- Những lá sen già khum khum chắng khác gì những chiếc thúng con đựng đầy ắp nắng
chiều thu .
- Cây cối rì rào, lao xao gió nồm nam, lá cây lay động, lấp lánh tựa ngàn triệu con mắt lá
răm sáng trưng nắng hè .
- Trăng về khuya cứ ngỡ là con thuyền đang trôi trên dòng sông Ngân .
Cách này tôi cũng cho học sinh luyện trong các tiết học để trở thành thao tác thuần thục,
nhuần nhuyễn, đồng thời cho học sinh kết hợp về tìm đọc tư liệu sao cho có những lời văn miêu

tả sống động gợi cảm nhất .
4. Rèn luyện kỹ năng dựng đoạn văn tả cảnh .

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

12


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Dựng đoạn văn chính là cách sắp xếp các lời văn diễn đạt sao cho hợp lý, lôgic , chặt chẽ,
mạch lạc. Học sinh thường rất lúng túng không biết tả cảnh cụ thể là tả cảnh gì? Tả như thế
nào? theo trình tự từ đâu? ... Các em thường sa vào kể lể, liệt kê cảnh một cách tràn lan, không
trội lên được những đặc trưng của cảnh và càng không tạo được ấn tượng cho người đọc về
cảnh. Vậy người giáo viên phải làm như thế nào để khắc phục khó khăn này. Trước hết, tôi
hướng cho học sinh hình dung mỗi một cảnh nhỏ sẽ viết thành một đoạn văn trọn vẹn. Trong
đoạn văn đó sẽ đi từ khái quát đến cụ thể. Bao giờ câu đầu đoạn cũng là câu miêu tả khái quát
cảnh đó . *Ví dụ: khái quát cảnh dòng sông: Dưới chân em là dòng sông hiền hoà chảy như một
tấm lụa trải dài xa tít.
Sau câu tả khái quát là một loạt câu miêu tả cụ thể theo trình tự từ gần đến xa theo tầm
mắt. Ví dụ: mùa này nước sông lưng chừng nước , nước sông trong xanh in bóng mây trời sâu
thẳm. Mái chèo khuấy động, lăn rung rinh cả những cây tóc tiên dưới đáy. Trên mặt sông điểm
xuyết những lá trúc vàng bé tẻo teo như những chiếc thuyền tí hon dập dềnh trên sóng nước
bao la. Cá nước bơi từng đàn đen trĩu, nhô lên hụp xuống như những người bơi ếch. Những con
sóng lăn tăn như những con rắn vẩy vàng, vẩy bạc đang nô đùa. Sóng vỗ nhẹ hai bên bờ lóc
bóc nghe thật vui tai. Trời chiều, trên sông có những con thuyền hối hả cập bến, chất đầy cau
tươi xoài thơm từ các miền đất lạ mang về. Tiếng người lao xao trong tiếng hạ buồm cót két

bên bờ sông quê ...
Trong quá trình miêu tả cụ thể, giáo viên lưu ý cho học sinh trình tự miêu tả cho phù hợp
với vị trí quan sát kết hợp lời văn so sánh, lời văn nhận xét, đánh giá và sự liên tưởng tưởng
tượng phong phú, ý câu trước với câu sau lôgic với nhau tạo độ kết về mặt nghĩa, những câu
đoạn cuối thường là những câu có ý nghĩa sâu sắc, làm đậm nét cho bức tranh thiên nhiên nên
giáo viên hướng cho học sinh biết dành những lời văn trội hơn vào cuối đoạn

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

13


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Cứ theo cách hướng dẫn như trên, giáo viên cho học sinh luyện viết thành nhiều đoạn cho
nhiều cảnh .
5. Luyện lời văn chuyển cảnh , liên kết đoạn trong văn tả cảnh
Lời văn chuyển cảnh không nhiều nhưng có tác dụng rất lớn trong việc liên kết , liên
hoàn mạch văn, nó đánh giá trình độ khéo léo của cây bút miêu tả cảnh. Giáo viên cần “ mách
nhỏ ” cho các em học sinh những thủ thuật chuyển cảnh sau đây :
- Các cảnh nhỏ được nối tiếp nhau một cách tự nhiên theo mô típ liên cảnh ( cảnh kề gần
nhau theo tầm quan sát). Ví dụ: chỉ một lát con đường đã dẫn ra tới đầu làng . Cây đa... Giếng
đình ...
- Chuyển cảnh nhờ những hình ảnh trung gian. Ví dụ: “ Bờ đê cao to vạm vỡ. Chân đê cỏ
mọc thành thảm xanh tốt. Trâu bò thung thăng gặm cỏ, vểnh đôi tai nghe tiếng sáo trở về . ÂAm
thanh ấy lúc trầm lúc bổng, hoà nhịp với tiếng chim hoạ mi lảnh lót rắc đều xuống mặt sông.
Con sông quê tôi nằm uốn khúc giữa làng rồi chạy dài bất tận …“

- Hướng chuyển cảnh theo gam màu. Ví dụ: Sáng nay ra trông thấy màu trời có vàng hơn
thường khi. Màu lúa chín dưới đồng vàng suộm lại. Nắng nhạt ngả màu vàng hoe. Trong vườn
lắc lư những quả xoan vàng lịm. Từng chiếc lá mít vàng ối. Buồng chuối đốm quả chín vàng.
Bụi mía vàng xọng, đốt ngầu phấn trắng ...
- Chuyển cảnh bằng cách nối âm thanh với không gian. Ví dụ : Nối âm thanh của sự vật
bên bờ sông với không gian vắng của bến sông ( lấy động làm nổi tĩnh ): Sóng vỗ nhẹ hai bên
bờ lóc bóc nghe thật vui tai. Trên sông giờ đây có những con thuyền hối hả cập bến, chất đầy
cau tươi xoài thơm từ các miền đất lạ mang về . Tiếng người lao xao trong tiếng hạ buồm cót
két bên bờ sông quê. Chiều dần buông, bến sông trở về vắng lặng. Những con đò nằm im đợi
khách qua sông …

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

14


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
- Chuyển cảnh bằng cách liên tưởng theo sự quan sát qua các giác quan khác nhau : Thính
giác, thị giác, khứu giác, vị giác và bằng cả cảm giác nữa. Ví dụ: Vườn cây lao xao, gió thoảng
đâu đây mùi hương quả chín, hương hoa thơm ngọt lịm. Tiếng chim líu lo như đem hương thơm
ấy bay cao, cao mã. Tu hú kêu trong nắng chiều cho rặng vải ven sông chín đỏ, cho cái chua
bay đi, miền ngọt còn lại. Hẹn một bến sông quê từng thuyền trái ngọt ra vào…
Phương pháp này giáo viên cho học sinh tập viết kết hợp với học tập tư liệu để có nhiều
cách chuyển cuốn hút người đọc .
6. Giáo viên hướng cho học sinh luyện cách mở bài và kết bài.
Trong bài tập làm văn phần mở bài là phần gây ấn tượng đầu tiên cho người đọc. Các

em có thể vào bài bằng một câu hay một đoạn nhưng cần phải bám sát vào nội dung, yêu cầu đã
được xác định. Giáo viên đưa ra một số cách mở bài để học sinh luyện theo :
- Cách mở bài hay thường là gián tiếp: Có thể giới thiệu cảnh bằng lời mời gọi du khách
để giới thiệu cảnh và bộc lộ cảm xúc của người viết một cách khái quát. Có thể dẫn dắt từ lời
thơ, bài hát về cảnh sẽ tả để giới thiệu cảnh. Hoặc có thể bộc lộ cảm xúc hồi tưởng về cảnh để
mà giới thiệu. Ví dụ với đề bài : “Hãy tả lại một đêm trăng sáng vằng vặc”. Các em có thể vào
bài một cách tự nhiên : Gần mười giờ đêm, đang ngồi học bài trong nhà, tôi chợt nghe ai đó
kêu lên : Chà, trăng sáng quá! Sáng vằng vặc! Tôi liền đứng dậy, đẩy cửa bước ra sân. Đúng là
trăng sáng đầy trời, đầy sân.
Dù là cách mở bài nào giáo viên cũng lưu ý cho học sinh đủ ý cần nêu trong mở bài
Kết bài không những đủ ý chốt của bài viết mà nên tạo được độ lắng trong tâm hồn người
đọc. Ví dụ: Chiều thu quê hương ơi! Hồn tôi như hoá thành tiếng sáo trúc nâng trên môi chú bé
mục đồng và hình như thu đang dạo lên khúc nhạc đồng quê, những tiếng lao xao rất nhẹ, rất
êm. Chiều nay quả là một buổi chiều sâu lắng dìu dị, nó sẽ in đậm mãi trong ký ức tuổi thơ tôi.

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

15


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
Tuy nhiên, điều này phụ thuộc vào trình độ diễn đạt của học sinh, nên giáo viên hướng các em
trau dồi thêm tư liệu tham khảo. Giáo viên cũng nên lưu ý các em, kết bài có thể không nhất
thiết cứ nêu cảm nghĩ mà có thể kết bài theo hướng mở. Kết bài cũng không nhất thiết phải dài
dòng, khoa trương mà có thể chỉ là một câu nhưng ẩn chứa trong đó tình cảm, tư tưởng của
người viết.Ví dụ: Miêu tả vẻ đẹp của làng quê khi phải rời xa: “ Xin gửi lại nơi chôn rau cắt rốn

tình yêu, lời chào và niềm tin về một ngày mai tươi sáng.”
V. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC:
Qua quá trình áp dụng những giải pháp nêu trên, tôi thấy đã mang lại hiệu quả đáng kể, chí
ít là đã phá bỏ được mặc cảm của học sinh với môn Văn trừu tượng, là môn ngại viết, ngại nghĩ.
Chất lượng dạy học văn miêu tả ở lớp 6 đã được nâng cao rõ rệt. Trong giờ học các em tập trung
hơn. Có khá nhiều học sinh ( nhất là học sinh khá giỏi ) đã có cốn sổ tay riêng để ghi lại những
điều quan sát được , những câu văn hay,...Để nắm bắt được hiệu quả rõ hơn, tôi đã tiến hành
thử nghiệm thông qua bài viết tập làm văn ở lớp và so sánh với lớp khác không áp dụng phương
pháp trên tôi thấy kết quả rất khả quan :

Giỏi
Lớp

6D

Khá

TB

Yếu

Kém

Sĩ số

35

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

4

11.4

12

34.3

14

40

5

14,3

0

0

Còn đây là kết quả của lớp không áp dụng phương pháp trên :
Giỏi
Lớp

Khá

TB

Yếu

Kém

Sĩ số
SL

%

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

SL

%

-

SL

%

SL

%

SL

Trường THCS Hồng Thủy

%

16


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
6C

36

3

8.3

8

22.2

17

47.2

8

22.2

0

0

Riêng đội tuyển học sinh giỏi văn 6 của tôi bồi dưỡng đã có một số em sáng tạo được
những tác phẩm “bé con”giá trị của mình.
Qua kết quả đạt được đó cho thấy rằng các em đã ý thức được tầm quan trọng của môn
Văn, biết làm văn tả cảnh. Ở phương diện là một giáo viên trực tiếp đứng lớp, tôi thấy mình tự
tin, say mê hơn với nghề.
VI. BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ HƯỚNG PHÁT TRIỂN CỦA ĐỀ TÀI.
1. Bài học kinh nghiệm :
Qua thời gian nghiên cứu và áp dụng đề tài này vào giảng dạy, tôi nhận thấy đây là những
kinh nghiệm giúp người giáo viên khi dạy phần văn tả cảnh có thể chủ động trong các tiết dạy,
từ đó góp phần nâng cao hiệu quả bộ môn Ngữ văn. Để có kết quả cao khi thực hiện đề tài này,
bản thân tôi đã đúc rút cho mình một số kinh nghiệm sau:
* Về phía giáo viên:
- Cũng như những môn học khác, để đạt kết quả cao trong việc dạy bộ môn Ngữ văn giáo
viên phải thực sự là người yêu nghề, yêu văn chương, nắm chắc phương pháp dạy học văn miêu
tả nói riêng và môn Ngữ văn nói chung.
- Giáo viên phải thực sự kiên trì, mẫu mực trong cách dùng từ, kiên trì trong việc kiểm tra,

đánh giá, sửa chỉnh các phần viết luyện kỹ năng cũng như bài viết của các em. Mặt khác, giáo
viên cũng phải kiên trì sưu tầm, chọn lọc tư liệu có giá trị để cung cấp cho các em, đồng thời
tìm cách hướng các em cách vận dụng sáng tạo những tư liệu để biến thành cách diễn đạt riêng
của bản thân mỗi học sinh.
* Về phía học sinh:

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

17


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
- Phải nhiệt tình, tự giác trau dồi vốn từ, ngôn từ nghệ thuật bằng cả trái tim.
- Phải quan sát tinh tế những cảnh vật thiên nhiên thường nhật, phải tưởng tượng phong
phú và cần phải nhập tâm vào cảnh vật để có được những cảm xúc chân thực với cảnh vật thiên
nhiên khi miêu tả .
Để bồi dưỡng tình yêu văn cho học sinh nói chung, làm giàu vốn ngôn ngữ miêu tả cho
các em học sinh khối 6 nói riêng chúng tôi còn có những mong muốn :
- Trước hết giáo viên Ngữ văn trong cùng khối phải sưu tầm tư liệu miêu tả thành những
cuốn tư liệu quí để lưu giữ trong tủ sách nhà trường. Nhà trường cũng cung cấp thêm những tài
liệu về văn miêu tả cho học sinh THCS để làm giàu cho tủ sách Học sinh cũng tự giác sưu tầm
những đoạn văn, bài văn miêu tả có giá trị để làm tư liệu cho mình.
2. Hướng phát triển của đề tài .
Với đề tài này, tôi nghĩ rằng có thể áp dụng cho học sinh của khối 6 đại trà ở các trường
trong toàn quốc. Song giáo viên cũng có thể vận dụng được kinh nghiệm này ở góc độ hẹp hơn,
sơ lược hơn cho đối tượng là học sinh lớp 6 có học lực yếu, nhất là vào những buổi phụ đạo.

Tuỳ cơ ứng biến, cũng còn có thể sử dụng kinh nghiệm này một cách tỉ mỉ, kiên trì cho đối
tượng là những học sinh ngại học văn, viết văn, chưa có tình cảm với thể loại văn tả cảnh.
C. KẾT LUẬN
Có lẽ trong nhà trường không có môn khoa học nào có thể thay thế môn Văn. Vì thế, niềm
vui của mỗi giáo viên Ngữ văn đứng lớp đâu chỉ là chất lượng tính bằng con số của mỗi năm,
mà chính là những ánh mắt long lanh vì đã hiểu bài, những bàn tay tự viết ra được những lời
văn óng ánh, những nụ cười thiện cảm với môn Văn từ phía học sinh. Để đạt được những điều
vô cùng quí giá đó, mỗi giáo viên chúng ta đâu chỉ có say mê nhiệt tình với công tác giảng dạy
mà còn phải tìm tòi hướng đi hiệu quả nhất. Ai đó đã từng nói: “Nghiệp văn là nghiệp khổ“

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

18


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
nhưng tôi chẳng thấy khổ chút nào mà ngược lại, tôi thấy mình sung sướng, hạnh phúc vì được
cống hiến, góp sức mình làm đẹp cho đời.
Trên đây chỉ là một vài kinh nghiệm nhỏ bé của riêng tôi. Rất mong sự đóng góp chỉ bảo
của lãnh đạo chuyên môn và đồng nghiệp để sáng kiến kinh nghiệm của tôi được hoàn thiện
hơn, có hiệu quả hơn trong những năm dạy sau.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

Hồng Thủy, ngày 09 tháng 4 năm 2012
Ý kiến nhận xét của HĐKH

Giáo viên

trường THCS Hồng Thủy

Dương Thị Tố Loan

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

19


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
MỤC LỤC
A. MỞ ĐẦU
I. Lý do chọn đề tài
II. Nhiệm vụ, đối tượng nghiên cứu
1. Nhiệm vụ của đề tài
2. Đối tượng nghiên cứu
B. NỘI DUNG:
I. Cơ sở lý luận
II. Cơ sở thực tiễn
III.Thực trạng
IV. Giải pháp
V. Kết quả đạt được
VI. Bài học kinh nghiệm và hướng phát triển của đề tài
1. Bài học kinh nghiệm

2. Hướng phát triển của đề tài
C. KẾT LUẬN

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

Sách giáo khoa và sách giáo viên Ngữ văn 6 tập 2

2.

Chuẩn kiến thức kĩ năng

3.

Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên THCS chu kì III ( 2004 -2007)

môn Ngữ văn quyển 1 và 2 - NXB Giáo dục

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

20


Phương pháp rèn kĩ năng làm văn tả cảnh cho học sinh lớp 6
4.

Dạy học Tập làm văn ở trường THCS - Nguyễn Trí - NXB Giáo dục

5.

Chuyên đề bồi dưỡng HSG lớp 6 - Môn Ngữ văn ( Phòng GD Lệ Thủy )

6.

Phương pháp dạy học Ngữ văn ở trường THCS theo hướng tích hợp và tích cực -

Đoàn Thị Kim Nhung - NXB Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh
7.

Văn miêu tả và kể chuyện - NXB Giáo dục

Giáo viên : Dương Thị Tố Loan

-

Trường THCS Hồng Thủy

21