Nghiên cứu tác dụng chống viêm mạn của flavonoid cây kim ngân (lonicera japonica thunb , caprifoliaceae) kết hợp với alpha chymotrypsin và alpha amylase

BỘ YTẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC

Dược HÀ NỘI

NGUYỄN THỊ HỔNG VÂN

NGHIÊN CỨU TÁC DỤNG CHỐNG VIÊM MẠN CỦA
FLAVONOID CÂY KIM NGÂN

( Lonỉcera japonỉca Thunb, Caprìfolỉaceae)
KẾT HỢP VỚI a-CHYMOTRYPSIN VÀ a-AMYLASE

( KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Dược s ĩ KHOÁ

2 0 0 2

- 2007 )

Người hướng dẫn

: Th.s Lê Thị Diễm Hồng

Nơi thực hiện

: Bộ môn Sinh Hoá
Trường Đại học Dược Hà Nội

Thời gian thực hiện : 3/2007 - 5/2007

HÀ NỘI, 05 , 2007

LỜI CẢM ƠN

Đ ể có được kết quả như ngày hôm nay, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu
sắc tới thầy giáo, GS- TS Nguyễn Xuân Thắng- chủ nhiệm bộ môn Hoá
Sinh và cô giáo, ThS Lê Thị Diễm Hồng- giảng viên bộ môn Hoá Sinh
trường đại học Dược Hà Nội đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong
suốt quá trình làm luận vãn tốt nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô trong bộ môn Hoá Sinh, các
chị kỹ thuật viên của bộ môn Hoá Sinh và bộ môn Dược Lý đã quan tâm chỉ
bảo tôi trong thời gian làm thực nghiệm .
Và cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn tới cha mẹ, người thân và bạn bè
đã luôn là nguồn cổ vũ, động viên tinh thần cho tôi trong cuộc sống cũng
như trong học tập.

Hà Nội, Ngày 15 tháng 5 năm 2007
Sinh viên
Nguyễn Thị Hồng Vân


MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ.........................................................................................................
PHẦN

1

1

: TỔNG QUAN...................................................................................... 3

1.1. ĐẠI CƯƠNG VỀ VIÊM ............................................................................3
1.1.1. Định nghĩa.............................................................................................3
1.1.2. Nguyên nhân gây viêm........................................................................3
1.1.3. Phân loại viêm...................................................................................... 3
1.1.4. Các phản ứng xảy ra trong viêm.........................................................4
1.1.5. Những chất trung gian hoá học trong viêm ....................................... 5
1.1.6. Sự thay đổi một số chỉ số huyết học và hoá sinh...............................

6

1.2. VIÊM MẠN TÍNH..................................................................................... 7
1.2.1. Khái niệm..............................................................................................7
1.2.2. Nguyên nhân........................................................................................ 7
1.2.3. Đặc điểm...............................................................................................

8

1.2.4. Viêm u hạt............................................................................................ 9
1.3. ENZYM CHỐNG VIÊM...........................................................................9
1.3.1. a - amylase........................................................................................... 9
1.3.2. a - chymotrypsin................................................................................ 10
1.4. FLAVONOID VÀ TÁC DỤNG..............................................................11
1.4.1. Cấu trúc chung................................................................................... 12
1.4.2. Tác dụng sinh học.............................................................................. 12
1.4.3. Úng dụng.............................................................................................14
1.5. Sơ LƯỢC VỀ CÂY KIM NGÂN VÀ FLAVONOID KIM NGÂN... 15
1.5.1. Cây kim ngân..................................................................................... 15
1.5.2. Flavonoid kim ngân............................................................................17
PHẦN : THỰC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN c ứ u ............................ 19

2


2.1.NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ú u ......................... 19
2.1.1 .Nguyên liệu.......................................................................................... 19
2

. . .Súc vật thí nghiệm...............................................................................
1

2

2 1

2.1.3.Thiết bị dụng c ụ ...................................................................................21
2.1.4.Hoá chất thí nghiệm............................................................................21
2.1.5.

Phương pháp nghiên cứu..............................................................22

2.1.6.Phương pháp xử lý số liệu...................................................................25
2.2.KẾT

QUẢ THỰC NGHIỆM VÀ NHẬN XÉT............................... 26

2.2.1. Theo dõi tác dụng chống tăng sinh u h ạt......................................... 26
2.2.2. Theo dõi sự thay đổi một vài chỉ số huyết học và hoá sinh trong
viêm mạn tín h ...............................................................................................28
2.3.

BÀN LUẬN........................................................................................ 37

2.3.1. Về nguyên liệu và phương pháp...................................................... 37
2.3.2. Về kết quả...........................................................................................38
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT................................................................................ 40
TÀI LIỆU THAM KHẢO


KÝ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT

a- CT:

a- chymotrypsin

BC

Bạch cầu

:

ĐTB :

Đại thực bào

FKN :

Flavonoid kim ngân

HDL :

Lipoprotein tỷ trọng cao

LDL :

Lipoprotein tỷ trọng thấp

LT

Leukotrien

:

NXB :

Nhà xuất bản

SE

:

Standard Error (Sai số chuẩn)

TB

:

Tế bào


ĐẶT VÂN ĐỂ

Viêm đã được biết đến từ lâu và cho tới nay nó vẫn là một hiện tượng
phổ biến. Rất nhiều bệnh lý thường bắt đầu bằng tình trạng viêm. Tuỳ theo
mức độ phản ứng của cơ thể mà viêm có thể được loại trừ hoặc có thể trở
thành mạn tính.
Yêu cầu điều trị bệnh lý viêm nói chung và viêm mạn tính nói riêng đã
cho ra đời hai nhóm hoá dược chống viêm kinh điển là nhóm thuốc chống
viêm có cấu trúc Steroid và thuốc chống viêm không có cấu trúc Steroid. Trên
thực tế chúng có hiệu quả chống viêm rất tốt, chỉ định điều trị rộng và được sử
dụng phổ biến. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, chúng bộc lộ một số tác
dụng không mong muốn như: teo cơ, xốp xương, suy giảm miễn dịch, tăng
nguy cơ chảy máu khi dùng liều cao hay kéo dài. Khắc phục phần nào nhũng
hạn chế đó, enzym chống viêm đã ra đời với những đại diện tiêu biểu như: occhymotrypsin, seưatiopeptidase, a-amylase, papain, bromelain... Các enzym
này thể hiện những ưu thế vượt trội của mình so với hai nhóm hoá dược trên là
chống viêm khá hiệu quả mà không có hoặc có rất ít tác dụng phụ; nhưng
phạm vi điều trị còn hẹp, chủ yếu được chỉ định trong các trường hợp chấn
thương, phù nề.
Trong khi đó, nguồn dược liệu của nước ta lại vô cùng đa dạng và phong
phú. Rất nhiều công trình khoa học nghiên cứu về tác dụng chống viêm của
dược liệu và cho thấy nhóm hoạt chất có tác dụng chống viêm xuất hiện phổ
biến trong dược liệu là Flavonoid. Nhóm chất này có trong kim ngân - một
cây thuốc khá phổ biến ở nước ta. Bản thân cây kim ngân cũng được dùng
trong đông y như một vị thuốc chống viêm, thanh nhiệt, tiêu độc.

1


Xuất phát từ tình hình và nhu cầu thực tiễn, chúng tôi tiến hành thực hiện
đề tài:
“ Nghiên cứu tác dụng chông viêm mạn của Flavonoỉd cây kim ngân

(Lonicera japonica Thunb., Caprifoliaceae) kết hợp
với a- chymotrypsỉn và a- amylase”
Đề tài trên được thực hiện nhằm mục tiêu:
1. Tìm hiểu tác dụng chống viêm mạn của Flavonoid cây kim ngân khi
dùng đơn độc và khi kết hợp với enzym a-chymotrypsin, a-amylase trên mô
hình gây u hạt thực nghiệm bằng amian.
2. Theo dõi một số chỉ số huyết học và hoá sinh để đánh giá tác dụng
chống viêm mạn của Flavonoid kim ngân và Flavonoid kim ngân khi kết hợp
với enzym a-chymotrypsin và a-amylase.

2


PHẦN 1 : TỔNG QUAN
1.1. ĐẠI CƯƠNG VỂ VIÊM
1.1.1. Định nghĩa
Từ điển Bách khoa Dược học định nghĩa: “Viêm là phản ứng tại chỗ của
cơ thể do các mô bị kích thích hoặc thương tổn. Đó là một phản ứng phức tạp
của các mô liên kết và của tuần hoàn mao mạch ở nơi bị tác động, được biểu
hiện bằng các triệu chứng sưng, nóng, đỏ, đau và rối loạn chức phận.”[19]
1.1.2. Nguyên nhân gây viêm
♦>

Nguyên nhân bên ngoài
• Nhiễm khuẩn: do vi khuẩn, ký sinh trùng tác động bởi độc tố, các sản
phẩm chuyển hóa và các kháng nguyên.
• Tác nhân vật lý, hoá học: đụng đập, vết thương, bỏng, bức xạ ion,
những chất hoà tan gây hoại tử tế bào và tổn thương chất gian bào hoặc
chất gây thực bào của BC đa nhân.
Nguyên nhân bên trong:

• Do hoại tử tổ chức, xuất huyết, tắc mạch, rối loạn thần kinh dinh dưỡng.
• Thay đổi nội sinh chất gian bào.

1.1.3. Phân loại viêm
Có nhiều cách phân loại viêm nhưng hai cách phân loại sau đây cho
phép theo dõi và điều trị viêm thuận lợi:
- Theo nguyên nhân: có viêm vô khuẩn và viêm nhiễm khuẩn.
- Theo diễn biến: có viêm cấp và viêm mạn.
+

Viêm cấp: diễn biến ngắn, đặc trưng bởi các diễn biến: thay đổi

huyết quản, phù, xâm nhập BC đa nhân trung tính.
3


+

Viêm mạn: diễn biến kéo dài, đặc trưng bởi các diễn biến:xâm

nhập BC đơn nhân, phá huỷ mô, xơ hoá. [16]
1.1.4. Các phản ứng xảy ra trong viêm

-

Sự xâm nhập của tác nhân gây viêm
Phản ứng kháng nguyên - kháng thể
Kích thích hoá học - vật lý
Quá mẫn chậm qua trung gian lympho
Sự xâm nhập của vi khuẩn

Chấn thương và các yếu tố khác

ị
Giai đoạn
khởi đầu
Giai đoạn
phản ứng
mạch máu

Giai đoạn
phản ứng
TB
Giai đoạn
phản ứng mô

Phản ứng tại chỗ
- Các mô tổn thương giải phóng Histamin.
- Toan hoá mô do chuyển hoá yếm khí.
- Sau một co mạch ban đầu thoáng qua, lần lượt các tiểu động
mạch rồi đến mao mạch ở mô tổn thương sẽ giãn ra do:
• Hưng phấn thần kinh giãn mạch.
• Histamin, Polypeptid hoạt mạch, các thành phần bổ thể từ ổ viêm
• Tổn thương mô liên kết.
- Tốc độ tuần hoàn chậm lại
Tăng tính thấm thành mạch —*■
Tăng độ nhớt máu, tăng tập trung hồng cầu, tăng thoát dịch giàu
Protein, tích luỹ dịch -* gây phù.
- BC thoát mạch: Tăng khả năng bám dính lên TB nội mô rồi uốn
xuyên qua khe hở giữa các TB và màng đáy, sau đó di chuyển về
mô viêm do kích thích hoá ứng động.

- Thực bào và thoát hạt: BC nuốt và tiêu huỷ đối tượng thực bào,
giải phóng các sản phẩm chuyển hoá từ acid arachidonic.
Huy động các TB của mô (hệ thống thực bào đơn nhân, lvmpho
bào, các TB mồ liên kết và biểu mô).

ị
Phản ứng hệ thống
- Tăng thân nhiệt
- Đau
- Rối loạn chuyển hoá khác

ị

4


Hình 1: Sơ đồ các giai đoạn phản ứng của quá trình viêm
Khi phản ứng viêm xảy ra, tại ổ viêm và trong cơ thể xảy ra nhiều phản
ứng trải qua các giai đoạn khác nhau, bao gồm các phản ứng tại chỗ của mạch
máu, của tổ chức và có sự tham gia tích cực của các thành phần TB và thể dịch
của cơ thể. Các giai đoạn phản ứng có thể không được phân biệt rõ ràng vì
chúng xen kẽ nhau và chuyển biến rất từ từ, có khi xảy ra song song. Các giai
đoạn được tóm tắt trong hình .
1

1.1.5. Những chất trung gian hoá học trong viêm
• Histamỉn: Tác dụng chủ yếu của Histamin là làm giãn động mạch và
tăng

tính thấm mao mạch. Nó có tác dụng hoá ứng động đối với BC áitoan.

Khiviêm, Histamin tác dụng lên các tế bào đích qua các Receptor H|
• Serotonin: Trong viêm, serotonin tác động tương tự nhưng phức tạp
hơn Histamin: gây co thắt tiểu tĩnh mạch, làm giãn thụ động các mao quản
khiến các tế bào tách rời nhau. Vai trò của Serotonin được thực hiện thông qua
4 nhóm Receptor 5HTIa, 5HTlb, gây giãn mạch; 5HT gây co mạch; 5HT gây
2

3

cảm giác đau mở đầu cho phản xạ đề kháng. Serotonin tăng trong viêm.
• Bradikinin: làm co cơ trơn, giãn mạch và gây đau.
• Prostaglandin: Phản ứng viêm luôn kèm theo sự giải phóng các
Prostaglandin. Chúng có vai trò trong tiến triển viêm, sốt, đau, phù và tác
dụng chủ yếu là giãn mạch.
• Leukotrỉen:
- LTB là chất trung gian quan trọng trong mọi loại viêm, kích thích
4

lympho bào và ĐTB tăng sản xuất cytokin.
- LTC4, LTD gây co thắt cơ trơn phế quản, giãn hầu hết các mạch
4

nhưng lại co mạch vành.

5


• Hệ thông bổ thể: được hoạt hoá theo cả hai con đường cổ điển và
nhánh. Các yếu tố có nguồn gốc từ bổ thể ảnh hưởng tới nhiều hiện tượng

viêm như xung huyết, dính BC, hoá ứng động. C và C là sản phẩm phân tách
3

5

từ thành phần bổ thể tương ứng. Nồng độ C và C tăng trong viêm.
3

5

• Các globulin miễn dịch: là thành phần chính của hệ thống miễn dịch
và có thể là yếu tố khơi mào hoạt hoá hệ thống bổ thể.
• Yếu tô hoạt hoá tiểu cầu (PAF) có khả năng gây nhiều hiện tượng
trong viêm: hoạt hoá mạnh BC đa nhân trung tính của người invitro, kích thích
BC nhanh bám vào tế bào nội mô vách huyết quản và phát động hiện tượng
xuất ngoại BC đa nhân vào các khoảng gian bào.
• Các cytokin chính gồm yếu tố ngoại tử u (TNFa), interleukin. Tác
động quan trọng nhất của cytokin là tác dụng trên tế bào nội mô và BC, gây
các phản ứng hệ thống của viêm. Trong viêm, nồng độ cytokin ở ổ viêm tăng
c a o .[25]
• Oxyd nitơ: gây giãn mạch, giảm kết tụ tiểu cầu. [27]
• Gốc tự do oxy: tăng mạnh mẽ trong viêm khi đại thực bào bị phá huỷ.
Chúng tạo điều kiện peroxyd màng TB, gây tăng tính thấm thành mạch, thúc
đẩy thoái hoá acid arachidonic thành các chất trung gian hoá học gây viêm.
1.1.6. Sự thay đổi một số chỉ số huyết học và hoá sinh
Trong viêm, nhiều chỉ số huyết học và hoá sinh máu thay đổi đáng kể.
Tuy nhiên, để phục vụ nội dung nghiên cứu chúng tôi quan tâm các chỉ số :
• S ố lượng bạch cầu: Tăng bạch cẩu là hiện tượng phổ biến trong viêm.
Khi viêm, chỉ số này có thể lên tới 15.000 đến 20.000 đa số là tăng bạch cầu
đa nhân trung tính và lympho bào. [16]

6


• Tỷ số AIG (Tỷ số Albumin/Globulin) được tính dựa trên phương pháp
điện di. Bình thường, tỷ số này ở người vào khoảng 1,3- Trong viêm tỷ số A/G
giảm rõ rệt do giảm Albumin, tăng Globulin.
• Seromucoid: là một thành phần của Glycoprotein. Seromucoid a,
(oromucoid) có trong Glycoprotein a,

và Seromucoid a

2

có trong

Glycoprotein a 2. Trong viêm, đặc biệt là viêm cấp có sự tăng rõ rệt của
Glycoprotein a 1? a [9]
2

1.2. VIÊM MẠN TÍNH
1.2.1. Khái niệm
Viêm mạn tính được coi là viêm có thời gian kéo dài hàng tuần, hàng
tháng. Trong đó viêm vẫn tiếp tục hoạt động, sự phá huỷ mô và hàn gắn tổn
thương xảy ra đồng thời. [16]
1.2.2. Nguyên nhân
Viêm mạn tính có thể xảy ra sau một viêm cấp tính trong những điều
kiện cụ thể hoặc đến ngay từ đầu bởi nhiều nguyên nhân khác nhau.
I.2.2.I. Các điều kiện đ ể viêm cấp chuyển thành viêm mạn
Đa số các trường hợp viêm mạn là do viêm cấp chuyển sang dạng mạn

tính, hay gặp nhất ở: bệnh viêm gan cấp chuyển sang viêm gan mạn, viêm
đường tiết niệu cấp chuyển sang mạn tính.
Các điều kiện để viêm cấp chuyển thành viêm mạn là:
- Yếu tố gây viêm còn tồn tại (vi khuẩn không bị tiêu diệt hết, dị vật
chưa loại trừ hết) hoặc tiếp tục tạo mới.
- BC đa nhân trung tính và ĐTB tiếp tục tới ổ viêm nhưng không đủ sức
loại trừ yếu tố gây bệnh mà chỉ duy trì được thế cân bằng (hay nói cách
khác: BC tiếp tục chết tại ổ viêm).

7


- Có sự thâm nhiễm và tham gia của lympho bào tại ổ viêm và sự xâm
nhập tế bào sợi non ở rìa ổ viêm. [4]

1.2.2.2.

Các nguyên nhân dẫn tới viêm mạn tính

Viêm mạn tính có thể đến ngay từ đầu mà không qua viêm cấp. Các
nguyên nhân dẫn đến viêm mạn tính bao gồm:
• Nhiễm trùng kéo dài bởi vi khuẩn ( như: trực khuẩn lao, xoắn khuẩn
giang mai) và một số nấm.
• Tiếp xúc kéo dài với tác nhân gây độc mạnh. Các tác nhân này có thể
là tác nhân ngoại sinh như vật liệu trơ không phân huỷ được (bụi silic bị hít
vào phổi gây bệnh silic) hoặc là tác nhân nội sinh như các thành phần lipid
của huyết tương nếu tăng lên mạn tính có thể gây xơ vữa động mạch.
• Các bệnh tự miễn dịch. Các phản ứng miễn dịch chống lại chính mô
của cơ thể chủ gây nhiều bệnh mạn tírứ^gọi là bệnh tự miễn dịch như: viêm
khớp dạng thấp, lupus ban đỏ...

1.2.3. Đặc điểm
Viêm mạn tính có những đặc điểm khác biệt với viêm cấp tính:
- Cũng có tiết dịch nhưng các triệu chứng sưng, nóng, đỏ, đau không có
hoặc không rõ rệt.
- Chức năng của mô và cơ quan ít bị ảnh hưởng hoặc suy giảm chậm.
- Hiện tưdng huy động BC vẫn còn nhưng không lớn. Dấu hiệu tăng BC đa
nhân trung tính không rõ rệt, thay vào đó là xâm nhập BC đơn nhân.
- Tổn thương mô là một dấu hiệu đặc biệt của viêm mạn tính.
-

Cơ thể có đủ thời gian để huy động các biện pháp bảo vệ, cố gắng sửa
chữa bằng thay thế bởi mô liên kết, tăng sinh các huyết quản nhỏ và đặc
biệt là xơ hoá.

8


1.2.4. Viêm u hạt
Viêm u hạt là một hình thái đặc biệt của viêm mạn tính trong đó loại TB
chiếm ưu thế là ĐTB bị hoạt hoá và chuyển dạng thành tế bào bán liên. [16]

u hạt là một tổn thương của viêm u hạt. Đó là nơi tập trung của các ĐTB
bị chuyển thành dạng bán liên và được bao bọc bởi các BC đơn nhân, chủ yếu
là lympho bào.
Có 2 loại u hạt:

u hạt dị vật: là u hạt hình thành do phản ứng với các loại dị vật tương đối
trơ như: bông, giấy, amian, silic...

u hạt miễn dịch: là u hạt

do phản ứng với các tiểu phần hoặc vi sinh vật

mà ĐTB không tiêu hóa được như: trực khuẩn lao, tiểu phần lipid huyết
tương.
1.3. ENZYM CHỐNG VIÊM
Trong quá trình điều trị, các hoá dược chống viêm Steroid và non Steroid
NSAID đã bộc lộ khá nhiều tác dụng phụ. Thay vào đó, hiện nay, các enzym
có tác dụng chống viêm đang được sử dụng ngày càng phổ biến. Các đại diện
trong số đó là: a-CT, serratiopeptidase, chymopapain, a-amylase, bromelain...
Tuy cơ chế chống viêm chưa được chứng minh rõ ràng nhưng thực tế điều trị
cho thấy thuốc cho hiệu quả khá cao trong chống viêm, giảm phù nề và chưa
cho thấy tác dụng phụ nào đáng kể. Trong khuôn khổ nội dung luận văn này,
chúng tôi xin đề cập tới hai enzym đại diện cho nhóm thuốc này là a -amylase
và a -chymotrypsin.
1.3.1. a - amylase
Amylase là một enzym xúc tác cho phản ứng thuỷ phân tinh bột,
glycogen và các polysaccarid. Amylase được chia làm ba loại: a-amylase, p~
amylase, glucoamylase. Trong đó a-amylase có vai trò quan trọng nhất.

9


• Cấu trúc: a-amylase là một ẹlycoprotein cấu tạo bởi một chuỗi
polypeptid đơn với khoảng 496 acid amin. Với bản chất là một protein, aamylase cũng có những chuỗi xoắn a và chuỗi thẳng Ị3 và những cấu trúc thứ
cấp này gắn chặt với nhau bằng liên kết hydro.
• Vai trò của a - amylase:
a-amylase còn được gọi là 1,4 a- D-glucan glucanohydrolase có vai trò
phân cắt liên kết 1,4-glycosid ở giữa phân tử polysaccarid tạo thành dextrin
phân tử thấp. Trong hệ thống tiêu hoá, a-amylase có trong nước bọt có tác

dụng thuỷ phân tinh bột từ thức ăn. [24]
• Úng dụng của a - amylase
- a-amylase được sử dụng trong công nghiệp thực phẩm (làm bánh, lên
men). Enzym này còn là một thành phần quan trọng trong các chế phẩm men
tiêu hóa sử dụng theo đường uống để kích thích tiêu hoá.
-

a-amylase còn được chỉ định điều trị các trường hợp viêm đường hô hấp

và sưng phù tại chỗ, có trongOấc chế phẩm:
+ Mégamylase (của hãng Leurquin Mediolanum).
+ Maxilase (của hãng Sanoíi-Synthelabo).
1.3.2. a - chymotrypsin
• Cấu trúc: a- chymotrypsin có bản chất là một protein cấu tạo bởi 3
chuỗi polypeptid nối với nhau bằng hai cầu nối disulíur, chứa 241 acid amin.
• Vai trò sinh học của CL- chymotrypsỉn:
Là một loại serin-protease, a-chymotrypsin có vai trò phân cắt liên kết
peptid ở liền kề các acid amin có nhân thơm. [24] Tác dụng chống viêm của
a-chymotrypsin cũng đã được chứng minh qua một số công trình nghiên cứu

10


về enzym này. Kết quả nhiều nghiên cứu cho thấy cơ chế chống viêm của achymotrypsin dựa trên một số tác dụng:
-

Thuỷ phân các kinin, fibrin, các receptor trên màng tiểu cầu, ức chế giải

phóng Serotonin
Kìm hãm tiết leukotrien từ các BC đa nhân trung tính.

Thúc đẩy quá trình hoạt hoá lympho T (đây mới chỉ là giả thiết dựa
trên kết quả nghiên cứu: các chất ức chế a-chymotrypsin làm tăng nồng độ
ion Ca++ và tăng tiết interleukin-2 từ lympho T). [13]
•

ứng dụng : a-chymotrypsin đựơc ứng dụng làm thuốc chống viêm,

giảm phù nề do chấn thương, viêm nhiễm, phẫu thuật. Một số biệt dược chứa
a-chymotrypsin là:
- Alphachymotrysin choay - dạng viên nén và ống tiêm
- Alphỉntern - dạng ống tiêm ( chứa a- chvmotrypsin và trypsin).
1.4. FLAVONOID VÀ TÁC DỤNG
Xuất phát từ những kinh nghiệm chữa bệnh dân gian bằng cỏ cây hoa lá,
các nhà khoa học đã bắt tay vào tìm hiểu những cơ chế, tác dụng sinh học, tác
dụng dược lý cụ thể của các dược liệu đó. Đa số chúng được dùng để chữa
một số bệnh thường gặp: mụn nhọt, mẩn ngứa, mày đay...Ví dụ như: Kim
ngân, Bồ công anh, Cúc hoa, Ké đầu ngựa, Núc nác. Bằng những công trình
nghiên cứu, các nhà khoa học nhận thấy rằng hầu hết các dược liệu trên đều
chứa Aavonoid với hàm lượng đáng kể. Một số Aavonoid đã được tách chiết,
phân lập thành công và nghiên cứu trên súc vật về khả năng chống viêm. Đây
là nhóm hợp chất thường gặp trong thực vật và cũng là thành phần hay gặp
trong dược liệu có nguồn gốc thực vật. Cho đến nay có khoảng 4000 chất đã
được xác định cấu trúc. [ ]
2

11


1.4.1. Cấu trúc chung
Hợp chất Aavonoid được cấu tạo bởi khung cơ bản gồm 2 vòng benzen A

và B nối với nhau qua một mạch 3 cacbon.

Người ta phân loại các Aavonoid dựa vào vị trí của vòng B (gốc aryl) và
mức độ oxy hoá của mạch 3C.
Theo cách này, ílavonoid được phân thành 3 nhóm :
- EuAavonoid: gốc aryl ở vị trí C- 2
- Isoílavonoid: gốc aryl ở vị trí C-3
- NeoAavonoid: gốc aryl ỏ vị trí C- 4. [2]
1.4.2. Tác dụng sinh học
Cấu trúc của ílavonoid chính là nền tảng của nhiều giả thiết về tác dụng
sinh lý của chúng. Các ílavonoid dễ bị oxy hoá ở vòng B dẫn đến sự mỏ’ vòn"
ở nguyên tử oxy. Tính động hoá học cao của các ílavonoid biểu hiện ở các lực
khi kết hợp với các polymer sinh học và các ion kim loại nặng cũng như khả
năng xúc tác cho sự vận chuyển điện tử và bẫy các gốc tự do. Vì vậy ílavonoid
là một nhóm hợp chất polyphenol có chũng một số đặc điểm cấu trúc tính chất
hoá lý và có nhiều hoạt tính sinh học đáng chú ý. Những Aavonoid có hoạt
tính sinh học này được gọi là BioAavonoid. Vai trò của chúng trong tế bào
thực vật đã được nghiên cứu khá đầy đủ và chứng minh rằng các hợp chất
polyphenol nói chung và các Bioflavonoid nói riêng có liên quan tới sinh
trưởng, tính miễn dịch, tính chống chịu với những tác động bất lợi của ngoại
cảnh, tới hô hấp và quang hợp. [15]

12


Tác dung sinh học của BioAavonoid trong cơ thể sống dựa trên những
khả năng:
- Tạo chelat với kim loại.
- Phản ứng với gốc tự do.
-

Kìm hãm quá trình oxy hoá.

- Tham gia vận chuyển điện tử.
- Liên kết với nhiều enzym làm thay đổi hoạt tính enzym.
Các tác dụng sinh học nổi bật của Flavonoid được biết đến là:
• Chống oxy hoá: Một trong những cơ sở sinh hóa quan trọng nhất để
ílavonoid thể hiện tác dụng sinh học là khả năng kìm hãm các quá trình oxy
hoá dây chuyền sinh ra bởi gốc tự do hoạt động (mức độ kìm hãm tuỳ vào cấu
trúc từng Aavonoid). Do bản chất cấu tạo polyphenol nên Aavonoid chịu tác
động biến đổi oxy hoá

khử tồn tại ở các dạng Hydroquinon —»

Secmiquinon<-» quinon. Trong đó secmiquinon và quinon là những gốc tự do
bền vững, có thể nhận điện tử từ những chất cho khác nhau để trở về dạn

2

hydroquinon. Khi đưa vào cơ thể, Aavonoid sẽ sinh ra các gốc tự do
(secmiquinon, quinon) bền vững hơn các gốc tự do sinh ra trong quá trình
bệnh lý. Các gốc tự do tạo bởi ílavonoid này sẽ trung hoà các gốc tự do hoạt
động khiến chúng không thể tham gia vào dây chuyền oxy hoá tiếp theo [15]
• Bển thành mạch'. Flavonoid có khả năng điều hoà, giảm tính thấm
thành mạch, chống lại hiện tượng thoát dịch ra khỏi lòng mạch. Giả thiết cho
rằng ílavonoid làm mất hoạt tính của enzym O-methyl transíerase (enzym
phân huỷ adrenalin) nên kéo dài tác dụng co mạch của adrenalin. Tác dụng
bền thành mạch này được tăng cường khi kết hợp Vitamin c. [9]
•

Khả năng chống viêm của Flavonoid đã được chứng minh bằng thực

nghiệm. Flavonoid có tác dụng chống viêm do ức chế sinh

13

tổng hợp


prostaglandin và leukotrien thông qua ức chế enzym cyclooxygenase và
lipooxygenase, phospholipase A2.
• Flavonoid hoạt hoá enzym histaminase và ức chế giải phóng histamin,
ức chế hình thành trung gian phản ứng dị ứng nên có tác dụng chống dị ứng.
[18]
• Tác dụng chống độc của Flavonoid thể hiện ở khả năng làm giảm
thương tổn gan, bảo vệ chức năng gan khi một số chất độc được đưa vào cơ
thể súc vật thí nghiệm (CC14, Benzen, Ethanol, CHCI ...). Dưới tác dụng của
3

Flavonoid, ngưỡng ascorbic được ổn định, đồng thời glycogen trong gan tăng.
Sự tích luỹ glycogen có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chức năng giải
độc gan. [ ]
2

• Tác dụng chông ung thư của Flavonoid là một phát hiện mới và đang
được nghiên cứu ngày càng sâu. Một số Flavonoid có tác dụng khi dùng ở liều
cao có khả năng làm mất hoạt tính của virus do tác dụng chống sao chép.

[ 11]
1.4.3. ứng dụng

Dựa trên tác dụng sinh học của Flavonoid và sự hỗ trợ của khoa học kỹ
thuật, các nhà nghiên cứu đã bào chế thành công nhiều chế phẩm có thành
phần là Flavonoid. Một số biệt dược có mặt trên thị trường hiên nay là:
• Daflon : chứa Piosmin chiết từ lá bạc hà, điều trị các chứng suy tuần
hoàn tĩnh mạch bạch huyết, trĩ cấp.
• Tanakan: chứa cao bạch quả, có tác dụng tuần hoàn máu não.
• Cemaílavone chứa Flavonoid chiết từ các loài citrus, điều trị các chứng
suy tĩnh mạch.
• Venosan: chứa Flavon Aesculi hippocastani điều trị trĩ, giãn tĩnh mạch.
• Chophytol: chứa Cynara scolymus cao khô, có tác dụng lợi mật bảo vệ
gan.

14


• Legalon chứa Silymarin, có tác dụng bảo vệ TB gan và chức năng các
cấu trúc xung quanh trong tế bào gan.
• Rutin C: chứa Rutin chiết từ hoa hoè và vitarnin

c, có tác dụng phòng xơ

vữa động mạch điều trị các trường hợp suy yếu tĩnh mạch. [

2

0

]

1.5. Sơ LƯỢC VỂ CÂY KIM NGÂN VÀ FLAVONOID KIM NGÂN

1.5.1. Cây kim ngân
•

Tên khoa học: Lonicera japonica Thunb., Capiíoliaceae, (họ Cơm cháy).

•

Tên khác: Dây nhẫn đông, Booc kim ngần (Tày), chừa giang khằm (Thái).

•

Đặc điểm thực vật:
Cây leo bằng thân quấn, lá hình trứng, mọc đối. Hoa mẫu 5 mọc thành

cụm

2

hoa ở kẽ lá, tràng màu trắng chuyển sang vàng dính với nhau thành ống

ở dưới. Nhị 5, thò ra đính ở họng tràng. Bầu dưới. Quả mọng hình cầu màu
đen [ ].
2

•

Bộ phận dùng:
- Hoa (kim ngân hoa- Flos Lonicera): là hoa sắp nở và đã nở phơi hoặc
sấy khô của cây kim ngân.
- Cành, lá (kim ngân cuộng, nhẫn đông đằng - Cauliscumíolium

Lonicera) là cành và lá phơi hay sấy khô của cây kim ngân.

•

Thành phần hoá học:
- Hoa chứa:
+ Flavonoid: Luteolin, Luteolin -7- Glucosid, Luteolin -7- Rutinosid
( còn gọi là Lonicerin hay Scolymosid), Lonicera ílavon.
+ Một số Carotenoid (s-caroten, p-cryptoxanthin, Auto xanthin).
+

Acid clorogenic và các đồng phân.

+

Tinh dầu.
15


+ Coumarin.
- Lá: chứa Loganin, Secologanin.
-

•

Cây: chứa Saponin và Tanin [2].

Tác dụng dược lý:
- Tác dụng kháng khuẩn: nước sắc hoa kim ngân có tác dụng ức chế

mạnh với một số vi khuẩn thuộc các chi Staphylococcus, Streptococcus,
Shigella, Salmonella và một số virus. [2]
- Tác dụng trên chuyển hoá: kim ngân tăng cường chuyển hoá chất béo.
- Tác dụng trên đường huyết: nước sắc kim ngân làm tăng đường huyết
và tác dụng này kéo dài 5

- 6

giờ.

- Tác dụng chống choáng phản vệ: Năm 1996, Đỗ Tất Lợi, Nguyễn Năng
An, Bùi Chí Hiếu (Hội nghị thuốc nam lần thứ 4, Hà Nội) đã báo cáo nước sắc
kim ngân có khả năng ngăn chặn choáng phản vệ trên chuột lang.
- Độc tính: theo Đỗ Tất Lợi và một số tác giả khác, cho chuột nhắt trắng
uống nước sắc kim ngân liên tục 7 ngày với liều gấp 150 lần lỉều điều trị ở
người không ảnh hưởng đến các phủ tạng và sống sót 100%. Điều này chứng
tỏ nước sắc kim ngân thực tế không độc.
•

Công dụng:
Kim ngân được dùng theo kinh nghiệm dân gian, phối hợp với các vị

thuốc khác hoặc dùng đơn độc chữa mụn nhọt, mày đay, nở ngứa, ban sởi, tả,
lỵ, ho do phế nhiệt.Ngoài ra, kim ngân còn được ứng dụng từ kết quả thực
nghiệm để điều trị thấp khớp, viêm mũi dị ứng và các bệnh dị ứng khác.
•

Liều dùng: ngày dùng 4-6g hoa hoặc 10-16g cành lá dưới dạng thuốc sắc,

hãm, cao, rượu, hoàn tán.

16


1.5.2. FIavonoid kim ngân.
Flavonoid xuất hiện trong các bộ phận của cây kim ngân, nhưng nhiều
nhất là trong hoa. Phân tích Flavonoid kim ngân hoa bằng sắc ký lớp mỏng
cho phép tách được 9 vết ílavonoid , chủ yếu là ílavon và ílavonol. Một số
Flavonoid đã được biết đến nhiều là: Luteolin, Scolymosid. Trong đó,
Scolymosiđ là Flavonoid quan trọng nhất.
Công thức hoá học của chúng như sau:
OH
RO.

Luteolin

R

R’

H

H

Scolymosid H

Rutinose

Các đặc tính hoá học và tác dụng sinh học của Flavonoid chiết xuất từ hoa
kim ngân cũng đã được một số tác giả nghiên cứu và đưa ra kết quả rất khả

quan.
Tác dụng chống viêm của Flavonoid kim ngân hoa đã được khá nhiều
nghiên cứu khẳng định và đây vẫn là một hướng nghiên cứu có rất nhiều triển
vọng trong tương lai.
Flavonoid có trong kim ngân với hàm lượng khá cao. Viện nghiên cứu y
học cổ truyền Việt Nam đã xác định hoa kim ngân có , % Flavonoid, dây
8

8

và lá có 0,7% Flavonoid. Các Flavonoid này có tác dụng ức chế peroxydase,
catalase và polyphenoloxydase huyết thanh người (tác dụng thanh nhiệt tiêu
độc).
Theo một nghiên cứu khác thì Flavonoid chiết xuất từ hoa kim ngân với
liều 0,45g/kg và 0,9g/kg có khả năng làm giảm các chỉ số cholesterol toàn


phần, triglycerid, LDL và tăng HDL trong huyết tương chuột cống trắng uống
cholesterol. Tác dụng này ở 2 liều là tương đương nhau. [17]
Ngoài ra, Flavonoid chiết xuất từ kim ngân còn khá nhiều tác dụng có ý
nghĩa khác đã và đang được các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu.

18


PHẦN 2: THỰC NGHIỆM VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN c ứ u
2.1.NGUYÊN LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN c ứ u
2.1.1.Nguyên liệu
♦♦♦ Dược liệu
Kim ngân hoa: Là hoa phơi sấy khô của cây Kim ngân: Lonỉcera

japonica Thunb., Caplifolỉaceae).
Hoa cây Kim ngân được thu hái ở xã Phụng Công, huyện Văn Giang,
tỉnh Hưng Yên và được Bộ môn Thực vật trường Đại học Dược Hà Nội định
tên khoa học. Nguyên liệu sau khi thu hái được nhặt bỏ tạp chất, phơi trong
râm mát và sấy ở nhiệt độ 50 - 60°c đến khô.
- Flavonoid kim ngân toàn phần:
Dịch chiết Flavonoid kim ngân toàn phần dùng trong thực nghiệm được
chiết theo quy trình sau: Dược liệu sấy ở 50-60°C trong 1 giờ, tán nhỏ thành
bột thô. Sau đó cân 500g dược liệu, chiết hồi lưu cách thuỷ bằng cồn 80° (1,51
X 3 lần). Gộp các dịch chiết lại, cất thu hồi dung môi đến còn 50% thì cô cách
thuỷ lấy cắn. Hoà tan cắn trong 500ml nước cất, lọc loại tạp. Dịch lọc lắc
trong bình gạn với ether dầu hoả đến khi không còn màu. Lấy dịch chiết nước
đun cách thuỷ 15 phút để loại hết ether. Tiếp tục chiết bằng cloroíorm trong
bình gạn đến khi dịch chiết cloroíorm không còn màu. Lấy dịch chiết nước
đun cách thuỷ 15 phút để loại hết cloroform rồi tiếp tục chiết bằng ethyl acetat
nhiều lần trong bình gạn. Gộp các dịch chiết ethyl acetat lại, cô cách thuỷ cho
hết dung môi thu được cắn ílavonoid toàn phần.
Quy trình được mô tả trong hình 2. [11]

19


Bột dược liệu
+ cồn 80°(chiết hồi lưu nóng)

dịch chiết cồn

Bã dược liệu

ị Cất thu hồi dung môi

Cắn
+Nước cất, lọc

Tạp

Dịch nước
+ether dầu hoả
Ỷ

1

r

Dịch nước

Dịch ether

+ Cloroíorm

Dịch nước

Dịch cloroform

+ ethyl acetat
Dịch ethyl acetat

Dịch nước

ị Bốc hơi cách thuỷ
Cắn Flavonoid

toàn phần

Hình 2: Sơ đồ quy trình tách chiết Flavonoid toàn phần từ kim ngân hoa
20