Tiểu luận phong tục tập quán tết nhật bản

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA VĂN HÓA HỌC


TIỂU LUẬN MÔN HỌC

VĂN HÓA ĐÔNG BẮC Á
ĐỀ TÀI: Phong

tục ngày Tết ở Nhật Bản

GVHD: thầy Nhật Chiêu

Nhóm thực hiện:

Tp. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 8 năm 2014


PHONG TỤC NGÀY TẾT Ở NHẬT BẢN
Lý do chọn đề tài:
Nhật Bản là một đất nước bốn bề bao quanh bởi đại dương mênh mông. Nhờ
vào địa thế đặc biệt đó cùng với ý thức bảo vệ truyền thống của nhân dân nên
nước Nhật có một nền văn hóa bản địa rất đặc sắc và luôn được thế giới quan
tâm. Những nét văn hóa bản địa ấy luôn hiện hữu trong phong tục của ngừơi dân
Nhật Bản đặc biệt là vào những dịp lễ Tết. Do vậy, tìm hiểu phong tục ngày Tết
cùa người Nhật Bản cũng có nghĩa là tìm hiểu những nét văn hóa đáng ngưỡng
mộ cũng như bản sắc văn hóa riêng của đất nước và con người Nhật Bản.
Sự giao lưu văn hóa luôn được quan tâm, dù những truyền thống bắt nguồn
từ đâu thì sự hiện diện thực tại của nó luôn là điều được nhắc tới nhiều nhất. Đó
cũng chính là nền tảng cho những sự tìm tòi và nghiên cứu của các nhà khoa học.

Những phong tục vào ngày Tết diễn ra ngày nay ở Nhật Bản vừa có những nét
văn hóa truyền thống của các nước Phương Đông xa xưa, vừa mang những màu
sắc mới của phương Tây hiện đại. Điều này luôn khiến chúng ta có những sự
nhầm lẫn. Vì thế việc tìm hiểu về những dặc trưng trong phong tục của người dân
Nhật Bản xưa và nay là một việc hết sức cần thiết. Cả cho việc học hỏi lẫn việc
nghiên cứu.
Cùng tìm hiểu về những đặc trưng truyền thống ngày Tết ở Nhật Bản sẽ
giúp ta nhận thấy những điểm mới mẻ mà cũng quen thuộc trong những tập tục
của người Á Đông nói chung và với người Việt nói riêng. Từ đó nhìn nhận lại
mình, cũng như giữ gìn phát huy hay học hỏi những điểm hay của nước bạn.
Cấu trúc: 3 phần
1. Khái quát chung: Giới thiệu khái quát về đất nước Nhật Bản và khu vực
Đông Á. Một số ảnh hưởng từ phương Tây cũng như phương Đông đến đất nước
này.
2. Phong tục ngày Tết: Giới thiệu các phong tục đặc trưng và đặc sắc của
Nhật Bản theo các khoảng thời gian từ lúc bắt đầu nghỉ Tết đến khi kết thúc Tết.
3. Kết luận: Tổng kết, liên hệ thực tế và những điều cần suy nghĩ.
1. Khái quát chung:
2


Nhật Bản với cái tên không còn xa lạ với mỗi chúng ta, tuy là một quốc gia
phương Đông nhưng Nhật Bản đã sớm mở cửa, học hỏi, tiếp thu những thành tựu
khoa học kỹ thuật phương Tây và đã có những bước tiến vĩ đại trong thời kỳ đổi
mới đất nước, trở thành một cường quốc phát triển mạnh mẽ về kinh tế, công
nghiệp, khoa học kỹ thuật, sánh ngang với các cường quốc trên thế giới.
Nếu xét về điều kiện tự nhiên, Nhật Bản là một đảo quốc, tồn tại biệt lập
thuộc Đông Bắc Á, nằm phía Đông của Châu Á, phía Tây của Thái Bình Dương
đường bờ biển dài đến 37.000km, có địa hình khá đa dạng, hiểm trở đồi núi chiếm
đến 73% diện tích với nhiều cao nguyên, bình nguyên, sông ngòi…thiên nhiên

khắc nghiệt, thường xuyên xảy ra những thiên tai, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời
sống của người dân nhưng thiên nhiên thơ mộng, kỳ vĩ ấy cũng chính là nguồn
cảm hứng vô tận cho biết bao người nghệ sĩ tài hoa của Nhật Bản trong các lĩnh
vực hội họa, thơ ca…với nhiều tác phẩm nổi tiếng về ngọn núi Phú Sỹ, hoa anh
đào, những thác nước, con suối…
Với điều kiện tự nhiên không được thuận lợi như vậy nhưng Nhật Bản lại
vươn lên phát triển mạnh mẽ không phải là một điều dễ dàng, có thể nói vai trò của
con người rất quan trọng. Nhật Bản rất chú trọng đến sự phát triển, giáo dục, đào
tạo con người. Người Nhật với tinh thần trách nhiệm cao, trọng tình nghĩa, niềm
tin, chữ tín… trong công việc, có bản lĩnh trong đời sống, họ không dễ dàng khuất
phục hay bị lung lay trước những lợi lộc cho dù họ đang trong hoàn cảnh cùng cực
như thế nào. Là nước khá thuần nhất về chủng tộc và đồng nhất về tiếng nói, văn
hóa.
Những tư tưởng của Phật giáo, Nho giáo… được hình thành, phát triển từ Ấn
Độ, Trung Hoa đã ảnh hưởng rất nhiều đến các nước Đông Nam Á, Đông Á. Chi
phối một phần quan trọng trong đời sống tín ngưỡng, xã hội, chính trị của các dân
tộc. Ở Nhật Bản những tư tưởng này cũng được tiếp thu, phát triển mạnh mẽ, tư
tưởng Nho giáo đã trở thành tư tưởng quan trọng dưới chế độ Mạc Phủ, do Tướng
Quân nắm quyền. Còn Phật giáo được phát sinh từ Ấn Độ nhưng nhanh chóng
được truyền bá ra thế giới, phát triển thành nhiều tông phái khác nhau ở nhiều quốc
gia trên thế giới, nhưng theo các nhà nghiên cứu Phật giáo khi đến Nhật Bản thì
3


mới thật sự phát triển nổi bậc, mạnh mẽ, sâu sắc hơn so với các quốc gia khác và
ngay cả Ấn Độ.
Nhật Bản được ví như “một nước phương Tây nằm giữa lòng Châu Á”, bởi
song song với việc học hỏi, tiếp thu văn hóa, khoa học kỹ thuật phương Tây thì
Nhật Bản vẫn giữ nguyên những giá trị văn hóa của dân tộc do Nhật Bản tồn tại
biệt lập so với bên ngoài, khá thuần nhất về chủng tộc. Nhật Bản nổi tiếng với lễ

hội hoa anh đào hay Phú Sỹ ngọn núi mà người Nhật mơ ước được đặt chân đến
một lần trong cuộc đời của họ, với thần đạo Shinto, trà đạo… đó là tất cả những gì
đại diện cho tinh thần, tính cách, tâm hồn người Nhật. Phong tục ngày Tết của
Nhật Bản cũng là một trong những nét văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc,
chúng ta sẽ có những cảm nhận mới cũng như rất quen thuộc trong ngày tết của
người Nhật, thấp thoáng đâu đó những ảnh hưởng của phương Tây cũng như
những truyền thống của phương Đông với bản sắc văn hóa riêng của Nhật Bản “đất nước mặt trời mọc”.
Cùng với những ảnh hưởng từ văn hóa bên ngoài đã tạo nên những điểm hấp
dẫn, đặc sắc, thú vị trong ngày tết của Nhật Bản nhưng vẫn mang đậm bản sắc văn
hóa dân tộc. Ngoài việc Nhật Bản đón tết theo Tây lịch thì những hoạt động trong
ngày tết của họ có nhiều điểm tương đồng với các dân tộc Châu Á. Tết là dịp để
gia đình đoàn tụ, trao cho nhau những lời chúc tốt đẹp, mong cầu hạnh phúc trong
năm mới. Với những hoạt động minh chứng cho việc giao lưu, ảnh hưởng, tiếp thu
văn hóa, tư tưởng của Ấn Độ, Trung Hoa như: đến chùa thắp hương cầu nguyện;
gửi thiệp tri ân, cảm ơn nhau…Cũng như các dân tộc khác, người Nhật đón tết với
bữa ăn được chuẩn bị chu đáo, thịnh soạn. Những món ăn mang hương vị truyền
thống của dân tộc, xuất phát từ điều kiện tự nhiên của đất nước, thể hiện ước vọng
về sự sung túc, hạnh phúc, sức khỏe. Một tín ngưỡng khá quan trọng của người
Nhật có lẽ giống với Trung Quốc, đó là họ kiệng kị số 4 và 9, do cách phát âm của
số 4 trùng với chữ “tử” là chết và số 9 trùng với “kurusii” là đau khổ, nên rất nhiều
tập tục kiêng kị thường tránh liên quan đến những con số này. Và họ lại rất coi
trọng số 7.
So với các dân tộc khác, ngày tết người dân Nhật còn đến các đền thờ thần
đạo (Shinto), một tín ngưỡng không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người
4


Nhật để cầu xin các vị thần sẽ hỗ trợ họ trong cuộc sống. Ngày tết Nhật Bản vẫn
còn lưu giữ những phong tục cổ xưa đó là lễ thành nhân, đánh dấu sự trưởng thành
của các bạn trẻ, nghi lễ diễn ra sôi nỗi trong những ngày kết thúc tết, mang ý nghĩa

ghi nhớ công ông bà, cha mẹ,…Cùng rất nhiều các hoạt động cũng như các tập tục
thú vị khác, mang đến những ý nghĩa nhân văn rất đáng để học hỏi.
2. Phong tục ngày Tết:
2.1 Bắt đầu nghỉ Tết: Vì ăn Tết theo Tây lịch nên người Nhật Bản đã bắt đầu
nghỉ Tết từ Giáng Sinh. Trong khoảng thời gian đó đến giao thừa, người Nhật có
rất nhiều hoạt động và công tác chuẩn bị đón Tết rất thú vị như tiệc tiễn đưa năm
cũ bên người thân, gia đình bạn bè cùng các tập tục dọn dẹp trang trí nhà cửa hay
gửi thiệp chúc mừng năm mới, …
Tiệc tiễn năm cũ:Thông thường thì người Nhật làm đến 29 hoặc 30/12.
Ngày đó, các công sở thường tổ chức ăn uống tiễn năm cũ. Những bữa tiệc như
vậy được gọi là Bounenkai (tạm dịch là bữa tiệc để quên đi những vất vả và khó
khăn của năm cũ). Thực tế ngày nay, Bounenkai thường diễn ra từ những ngày
đầu của tuần cuối cùng năm cũ vì còn nhiều việc phải chuẩn bị cho năm mới nên
người ta tranh thủ thời gian để gặp nhau.
Cuối năm là dịp các nhân viên được lĩnh
tiền thưởng cả năm nên họ có tiền để chi tiêu
thoải mái. Các bữa tiệc Bounenkai theo đó
trở nên rất hoành tráng và các nhà hàng
thường rất đông khách. Sau bữa tiệc, ai về
nhà nấy người thì đi du lịch nước ngoài,
người thì cùng gia đình về thăm bố mẹ ở quê.
những người khác thì đón năm mới ở nhà, vì thế mà phố xá trở nên rất vắng vẻ.
Trang trí đón năm mới:Để đón năm mới, người Nhật có tục lệ gọi là
Susuharai, là công việc làm tổng vệ sinh để tẩy sạch các vết nhơ của năm cũ và
đón năm mới. Lần vệ sinh này sẽ làm sạch tất cả mọi ngóc ngách nhỏ nhất trong
nhà mà quanh năm không có thời gian để dọn dẹp.
Trong khi đó, các bà mẹ cũng chuẩn bị những món ăn ngày Tết như làm bánh
Tết và nấu món ăn tổng hợp. Bánh Tết tượng trưng cho sự may mắn, và chỉ được
5

làm vào ngày 28 hoặc 30 Tết. Người Nhật kiêng kị con số 9 và những thứ có liên
quan đến số 9 nên nếu làm bánh trong ngày 29 thì bị cho rằng sẽ phải ăn bánh khổ,
nghĩa là quanh năm phải nếm trải khổ đau. Món ăn quan trọng nhất của năm mới là
“món Tết”. “Món Tết” thực chất là món ăn ngọt, làm bằng các nguyên liệu thông
thường như rễ cây ngưu bàng, trứng cá, cá sardin khô, tảo ăn, khoai lang, hạt dẻ…
Người Nhật dùng những món ăn đơn giản nhưng giàu ý nghĩa tượng trưng này để
ăn Tết là xuất phát từ tâm lý cầu mong vạn sự tốt lành.
Bánh Tết thập cẩm và món ragu khoai sọ, cà rốt, rau xanh nấu lẫn trong một
nồi càng giàu ý nghĩa tượng trưng hơn. Đây là những đồ cúng, đồng thời cũng là
món ăn dành cho nhiều người, để nhiều người được hưởng lộc thần linh và niềm
sung sướng. Những lát cà rốt tượng trưng cho mối quan hệ gắn bó hòa thuận của
mọi thành viên trong gia đình. Còn những củ khoai sọ tượng trưng cho sức mạnh
tẩy trừ tà khí.
Vào những ngày này mọi nhà đều trang trí cây tùng gọi là kadomatsu ở trước
cửa

nhà.

Tương

truyền

rằng,

vị

thần

Toshigamisama sẽ hạ giới và trú ẩn trong cây

tùng này. Ngày xưa người ta thường dựng cây
tùng vào ngày 13/12 là ngày bắt đầu các công
việc chuẩn bị đón Tết. Còn gần đây là ngày 27
hoặc 28 nhưng người ta tránh không dựng cây
tùng vào ngày 29 và đêm giao thừa vì lí do như
trên.
Người Nhật trang trí Kadomatsu ở hai bên cửa nhà để đón may mắn.
Kadomatsu gồm 3 ống tre tươi vát chéo cùng một vài cành thông. Số đoạn trên
cành thông bắt buộc phải là số lẻ chứ không được chẵn vì theo quan niệm xa xưa
thì hạnh phúc không thể chia được và cứ mãi mãi được duy trì, chỉ có nỗi bất hạnh
mới chia được để chấm dứt. Số lẻ ở đây chính là tượng trưng cho những sự bất
hạnh, khổ đau, việc đặt Kadomatsu trước nhà là để mọi sự bất hạnh khổ đau sẽ bị
tiêu tan đi và chấm dứt trong năm cũ để đón những điều may mắn tốt đẹp sẽ đến
trong năm mới.
6


Ngoài ra, người ta dùng cành thông để trang trí là vì trong mùa đông thông
vẫn có thể giữ độxanh tươi lâu, tượng trưng cho sự thanh khiết và sức sống.
Ngoài ra lá thông sắc nhọn còn mang ý nghĩa có thể diệt trừ ma quỷ nữa,
Kadomatsu có hình giống cái thang còn để thần năm mới Toshigami xuống hạ
giới và đem may mắn đến cho mọi nhà.
Dưới vòm cửa hay trên bàn thờ, người ta cũng có treo Shimekazari - là một
thứ đồ trang trí để ngăn không cho quỷ lai vãng, tương tự như tục cắm cây nêu
trước nhà vào ngày Tết của Việt Nam ta.
Ngày nay, người Nhật không chỉ treo
Shimekazari trước cửa nhà mà còn treo trước
tàu, xe, các phương tiện đi lại nữa, cũng với hy
vọng nó sẽ giúp tài xế tránh khỏi tai nạn,
Kadomatsu và Shimekazari được trang trí cho

đến hết ngày mùng 7-1 và sau đó, theo tục lệ, người ta
sẽ mang đến chùa để đốt tương tự như hình thức hóa vàng của người
Việt vậy.
Trên khung cửa của không ít gia đình người Nhật còn trang trí các vật phẩm
như đồ đan bằng lá màu trắng, quả quýt, thừng bện bằng cỏ, dải giấy trắng… Tùng
tượng trưng cho trẻ mãi không già; quả quýt màu da cam, có âm đọc giống như
“đời đời” trong tiếng Nhật, tượng trưng cho muôn đời thịnh vượng; thừng bện
bằng cỏ được treo ở điện thờ hoặc nơi thờ cúng với ý nghĩa kính dâng lên thần
linh để cầu tài lộc; lá cây màu trắng để nói lên sự trinh bạch không tì vết; còn dải
giấy trắng mang ý nghĩa tẩy sạch vết nhơ và xua đuổi tà ma.
Ngoài ra, người Nhật thường lấy tôm hùm làm đồ trang sức vì nó có hình
dạng giống như cụ già khom lưng, được ví với cảnh giàu sang phú quý, cả nhà sẽ
được trường thọ.
Hầu như người Nhật lo lắng đến từng chi tiết nhỏ của cuộc sống và luôn
mong cầu một cuộc sống hạnh phúc toàn diện bên gia đình của mình. Mọi tập tục
đều có liên quan đến các vị thần và sự an lành, may mắn. Mọi thứ đều có thể
7


được tận dung vào cộng việc này và lẽ dĩ nhiên là chúng luôn được biến tấu một
cách rất đep mắt để trưng bày và chứng tỏ sự khéo léo và tỉ mỉ của người dân nơi
đây.
Gửi thiệp chúc mừng năm mới:Vào cuối năm, người Nhật Bản thường chuẩn
bị những chiếc thiệp gọi là nengajo để tặng cho mọi người. Phong tục gửi thiệp
mừng năm mới đã có từ lâu đời ở Nhật. Tập tục này tương đối giống các nước Âu Mỹ song thực tế khởi nguồn từ Trung Quốc và được du nhập vào Nhật Bản Thiếp
chúc mừng năm mới khởi nguồn từ Trung Quốc, nhưng người Nhật Bản đã sáng
tạo thêm tục lệ mà Trung Quốc không có, đó là nếu năm ấy trong nhà có người qua
đời, họ sẽ không được nhận hay gửi thiệp năm mới cho bất kỳ ai. Tập tục này ra
đời từ Phật giáo. Phật giáo chủ trương, trong thời kỳ để tang không đến những nơi
vui chơi giải trí, không ồn ào ầm ĩ hoặc chè chén linh đình, mà cầu nguyện cho

người chết vào chốn vĩnh hằng bằng sự tĩnh tâm và việc làm thầm lặng của mình.

Tùy vào mục đích sử dụng, tùy vào đối tượng được tặng mà những chiếc
thiệp đó sẽ trang trọng, dễ thương, nhiều màu sắc hay nhã nhặn… với mục đích tri
ân, gửi thông điệp yêu thương tới những người sống xung quanh mình như: sếp, họ
hàng, người thân, vợ chồng hay con cái…Những tấm bưu thiếp sẽ được gửi tặng
vào ngày mùng 1, và rất được người nhận nâng niu, quý trọng. Cho nên vào sang
mồng một Tết các nhân viên bưu điện vô cùng bận rộn vì phải đi phát chuyển
nengajo. Gia đình nào cũng nhận được hàng bó thiệp và họ vừa thưởng thức món
ăn ngày Tết, vừa chuyền tay nhau đọc nengajo. Đọc lời chúc mừng của người thân,
bạn bè, đồng nghiệp là một trong những thú vui ngày Tết đối với hầu hết người
Nhật.

8


Thông thường, càng cao tuổi thì người ta càng gửi nhiều thiệp. Một học sinh
tiểu học có thể gửi khoảng mươi chiếc cho ông bà, bạn bè. Một người mới đi làm
thường gửi khoảng hơn 100 chiếc cho

đồng

nghiệp, bạn bè còn những trường hợp

gửi 200-300

chiếc cũng không phải hiếm. Cá biệt,

có

người gửi tới 1000, thậm chí 2000

thiệp

Tết.

Những ngày đầu năm mới,

những
chúc

khoảng

chừng 4 tỉ tấm thiệp chúc mừng năm

mới

được

gửi tại Nhật Bản. Số lượng thiệp chúc Tết mỗi năm càng nhiều lên, nên cứ vào
cuối tháng 12 và đầu tháng Giêng là các bưu điện vô cùng bận rộn. Bưu điện bảo
đảm phát chuyển đúng vào ngày mồng 1 đối với tất cả những tấm thiệp chúc Tết
gửi trước ngày 25/12, vì thế hàng năm bưu điện đều kêu gọi người dân gửi bưu
thiếp trước ngày 25/12, để họ có thời gian sắp xếp, phân loại và vận chuyển bưu
thiếp. Nhiều sinh viên đại học hoặc học sinh trung học được huy động để phân loại
và chuyển phát số lượng thiệp khổng lồ này, và các nhân viên bưu điện chỉ được
rảnh rỗi khi năm mới đã qua đối với mọi người khác. Đây là một cách thức được
áp dụng từ năm 1899, và kể từ đó đến nay luôn đảm bảo hiệu quả, chính xác.
Nengajo có rất nhiều loại. Nhiều người thích tự làm tay, viết những lời chúc
bằng bút lông và vẽ những hình lấy chủ đề từ con giáp của năm đó. Những người

khác thì

thuê hiệu in ấn làm các tấm thiệp theo sở

thích

của mình. Tất nhiên, ngày nay nhiều

người vẽ

thiệp bằng máy vi tính cá nhân. Và ngày

nay các

công ty, nhà hàng, cửa hiệu cũng gửi

nhiều

thiệp chúc Tết cho khách hàng. Bên cạnh

đó phải

kể đến loại thiệp xổ số Tết. Thiệp này

trông

giống như những tấm thiệp bình thường

nhưng

có đánh số ở dưới. Vào ngày 15 tháng

giêng sẽ quay xổ số toàn quốc cho những thiệp như vậy. Giải thưởng có thể là máy
truyền hình, máy quay video hoặc chỉ là những con tem lưu niệm. Thiệp xổ số bắt
đầu được áp dụng từ năm 1949 và nhờ đó số lượng thiệp bán ra tăng vọt. Cũng do
9


số lượng thiệp gửi mỗi năm của người Nhật rất nhiều, nên ngành bưu điện và các
ngành liên quan khác cũng cung cấp những dịch vụ rất chuyên nghiệp để phục vụ
tốt nhất cho phong tục tập quán này. Ngay từ những tháng 10 trên các sạp bưu điện
đã xuất hiện rất nhiều mẫu mã thiết kế cho bưu thiếp chúc mừng năm mới, giá mỗi
tấm xấp xỉ 50 yên đã kèm tiền tem. Trên các mẫu bưu thiếp đã in hình và lời chúc,
nên khi mua những tấm bưu thiếp này, sau khi ghi tên và địa chỉ người nhận, họ
chỉ cần bỏ vào hòm thư và chắc chắn tấm bưu thiếp sẽ được gửi đến nơi vào đúng
ngày mùng 1 tết.
Tặng nhau thiếp mừng năm mới cũng là nét đặc sắc
trong phong tục đón mừng năm mới của người Nhật.
Nhật Bản là nước phát hành thiếp chúc mừng năm mới
nhiều nhất trên thế giới. Phương pháp đưa thiếp mừng
của bưu điện Nhật rất đặc biệt. Trước hết tập trung
toàn bộ các thiếp chúc mừng năm mới rồi đem gửi đến
nhà người nhận vào đúng ngày mồng 1 Tết. Ngày này,
mọi người ngồi ngắm những tấm thiếp chúc tết muôn hình muôn vẻ từ mọi nơi gửi
đến, ôn lại quá khứ, chờ đón tương lai. Đây quả thực là sự hưởng thụ đặc biệt.
Thiệp chúc tết cũng góp phần đẩy mạnh

mối

quan hệ giữa con người với con người tại

Nhật

Bản. Điều đó cho thấy, họ trọng thị như

thế

nào trong việc giữ quan hệ với bạn bè,

người

thân… Lý do quan trọng hơn cả, vì đây là

một

niềm vui đến với mọi người khi đúng sang

ngày

đầu năm nhận được nhiều thiệp chúc từ các nơi gửi về, và những người lớn tuổi
cũng thường cầm lấy cây bút viết thiệp cảm ơn để khai bút đáp lễ trước khi tiếp
khách, người thân đến thăm vào buổi chiều hôm sau.
Tuy nhiên, từ cuối những năm 1990 thì việc gửi lời chúc mừng năm mới qua
điện thoại, e-mail thay vì gửi bưu thiếp trở nên phổ biến hơn. Và khi gặp ai đó dịp
đầu năm mới, người Nhật Bản cũng thường nói câu “Happy new year” hơn là sử
dụng câu chúc mừng năm mới truyền thống bằng tiếng Nhật. Điều này cũng cho
10


thấy một sự thích ứng phù hợp và biến đổi theo thời đại là luôn cập nhật đối với

người dân Nhật Bản. Họ là những người không quá bảo thủ trong việc giữ gìn
những nét văn hóa truyền thống và luôn có thể tiếp nhận những nền văn minh mới
hiện đại hơn, nhưng vẫn giữ được nét riêng của mình, quả là một điều thú vị.
2.2Giao thừa:
Vào ngày 31/12 là đêm tất niên (Oomisoka), là ngày quan trọng trong truyền
thống của người Nhật vì đây là ngày cuối cùng của năm cũ. Sau khi hoàn tất công
việc dọn dẹp nhà cửa trong ngày, người Nhật sẽ ăn bữa ăn cuối cùng của năm vào
khoảng 10h hay 11h đêm tại nhà. Mọi người quây quần lần cuối cùng trong năm
cũ, cùng nhau ăn mỳ Toshikoshi-Soba.
Phong tục ăn mì soba vào dịp Tất niên lan rộng vào giữa thời kỳ Edo (16031868). Đây là loại mì làm từ kiều mạch (tiếng Nhật gọi
là toshikishi soba). Loại mỳ có sợi dai và dài tượng
trưng cho sự trường thọ và một năm tràn ngập niềm
vui. Theo quan niệm truyền thống của người Nhât, sợi
mỳ càng dài thì họ càng có nhiều may mắn trong năm
mới, và việc ăn các món được làm từ kiều mạch, gạo vào thời khắc đầu tiên của
năm mới sẽ là nguồn gốc giúp con người thành đạt.
Thành phần chính tạo nên mỳ Soba đó chính là bột kiều mạch và bột mì, hai
thứ bột này được hòa chung vào với nước, quết lại cho thật sệt rồi nhào nhiều lần
cho bột mịn và cán mỏng. Để có được những sợi mỳ Soba dẻo, ngon cũng phải
nhờ vào tài năng của người đầu bếp. Bột mỏng mà phải đều, dai mà mịn, sau đó cắt
thành những sợi mì nhỏ, đều nhau. Tùy từng vùng miền, mì Soba Nhật lại được
làm mới lạ bằng những “ biến tấu” rất đặc biệt, kết hợp với hương vị cùng cách
thức ăn khác nhau, tạo nên những đặc trưng riêng của từng địa phương hoặc từng
đất nước.
Có một điều cực kỳ quan trọng là phải ăn mì soba trước khi Giao thừa đến.
Do trong tiếng Nhật có từ Oomisokabarai, nghĩa là trả nợ cuối năm, và ngày tất
niên trong tiếng Nhật được gọi là Oomisoka, có nghĩa là ngày cuối cùng của một
năm. Vào ngày này, người Nhật thường muốn thanh toán hết nợ nần của năm cũ để
11

thong dong bước vào năm mới. Họ cho rằng nếu năm mới đến mà vẫn chưa ăn
xong thì duyên khởi của năm đó sẽ xấu.
Nhưng tại sao người ta lại ăn mì soba vào dịp cuối năm? Bởi lẽ người Nhật
quan niệm rằng “cuộc sống cũng dài như sợi mì soba”. Thế nhưng tại sao lại là mì
soba mà không phải là loại mì nào khác? Thứ nhất đó là vì sợi mì soba rất dễ cắt
nên ăn mì soba để vứt bỏ đi những khó nhọc trong một năm đã qua và ung dung
nhàn hạ trong năm mới. Thứ hai, soba là loại thực vật có thể phát triển lại ngay sau
những trận mưa gió hay những ngày thời tiết xấu. Vì vậy, ăn mì soba với mong
muốn sẽ có thể đứng dậy được sau những khó khăn. Thứ ba, ăn mì soba với mong
muốn có thể sống lâu (dài) như sợi mì soba, do vậy khi ăn người Nhật tránh cắn
đứt sợi mì. Một phong tục có vẻ đơn giản nhưng không dễ để thực hiện một cách
nhẹ nhàng và trọn vẹn.
Vào đêm giao thừa, người Nhật thường không ngủ để đón vị thần năm mới và
họ cho rằng nếu đi ngủ sớm thì sáng thức dậy sẽ có nhiều nếp nhăn và tóc bạc. Vì
thế sau khi ăn mỳ soba, người dân Nhật Bản sẽ thức
quay quần cùng gia đình xem truyền hình hoặc đi đến
các đền, chùa để làm lễ mừng năm mới. Người Nhật gọi
việc đi đến các đền, chùa vào đêm giao thừa là
Ninenmai. Ninen có nghĩa là hai năm, còn Mairi có
nghĩa là đi để cầu nguyện Khắp Nhật Bản, các đền thờ
Thần đạo chuẩn bị amazake (một loại rượu truyền thống nhẹ, có vị ngọt) để phát
cho các đám đông vào lúc nửa đêm.
Do thần đạo và phật giáo tồn tại song song nên người Nhật có những phong
tục đón mừng năm mới rất đặc trưng. Đúng 12 giờ đêm, các chuông lớn của khắp
các chùa trên đất nước Nhật Bản cùng nhau cất tiếng. 108 hồi chuông được đánh
vang lên và truyền đi khắp cả nước thông qua truyền hình. Tiếng chuông cũng là
âm thanh được coi là bậc nhất trong năm - âm thanh của Phật pháp. Không có
những điều phiền muộn, bất hòa, nợ nần, người dân Nhật Bản sẽ đón một năm mới
hòa bình và thịnh vượng. Người Nhật tin rằng 108 tiếng chuông chùa sẽ xua đuổi

108 con quỷ sứ. Ngoài ra còn có quan niệm 108 tiếng chuông là để xóa đi 108 nỗi
12


phiền muộn trong thế gian. Theo giáo lý nhà Phật, chúng sinh trong tam giới (gồm
dục giới, sắc giới và vô sắc giới) đều có chung bát khổ (sinh khổ, lão khổ, bệnh
khổ, tử khổ, ngũ ấm xí thạnh khổ, oán tắng hội, ái biệt ly khổ và cầu bất đắc khổ).
Từ căn bản của 8 điều khổ sẽ dẫn đến 108 nỗi phiền não được chia nhỏ theo trạng
thái tâm lý và tình cảm. Trong mỗi tiếng chuông đều mang
theo tâm nguyện từ bi gửi gắm đến chúng sinh giải tỏa mọi
muộn phiền đau khổ.
Hiện nay, rất nhiều ngôi chùa ở Nhật dành việc đánh
chuông cho 108 người dân đến lễ chùa sớm nhất vào thời
điểm đó. Được là 1 trong 108 người gióng lên hồi chuông
báo hiệu sự chuyển giao là mong muốn của rất nhiều người Nhật vì đó là dấu hiệu
may mắn đầu tiên ngay trước thềm năm mới.
Người dân Nhật đón giao thừa ở đền sẽ cùng
nhau thả bóng bay kèm theo tờ giấy ghi nguyện ước
của mình lên trên trời cao trong khi 108 tiếng
chuông ngân vang. Nếu đón giao thừa cùng gia đình,
lúc tiếng chuông ngân nga, mọi người chúc tụng
nhau và cùng ngồi vào chỗ của mình. Chủ nhà ngồi
trên cùng, rút quạt ra tuyên đọc lời chúc mừng năm
mới, cả nhà đồng thanh chúc tụng, sau đó cùng ăn bánh Tết, uống rượu thần.
Người ta tin rằng vị thần Toshigamisama sẽ truyền cho gia chủ một nguồn sinh lực
mới vào những chiếc bánh Tết nên sau khi cúng thần, những chiếc bánh này sẽ
được chia ra cho mọi người cùng thưởng thức để tiếp nhận nguồn sinh lực.
Quan trong hơn hết, một hoạt động không thể thiếu
trong đêm giao thừa ở Nhật Bản nói riêng và cả Thế giới
nói chung chính là bắn pháo hoa. Sau khi 108 tiếng

chuông kết thúc, những tràn pháo hoa mà người Nhật gọi
là hoa lửa (Hanabi) sẽ được bắn lên trên bầu trời. Bầu trời
đêm giao thừa sẽ tràn ngập màu sắc và hình ảnh đẹp mắt,
báo hiệu một năm mới đã bắt đầu và cũng như lời cầu chúc cho một năm mới tràn
13


ngập niềm vui và hạnh phúc.
Bên cạnh đó, một hoạt động khác đã trở thành món ăn tinh thần không thể
thiếu của người dân Nhật Bản

trong

đêm

giao thừa, đó là cuộc thi hát trên

truyền

hình

Kouhaku Uta Gassen (đại nhạc

hội

Bạch). Ra đời năm 1951, là một

trong những

cuộc chiến danh giá về âm nhạc,

cuộc thi quy

tụ những nghệ sĩ nổi tiếng nhất

Nhật Bản và

Hồng

thường bắt đầu từ khoảng 17h đến gần giao thừa. Trong đó, đội Đỏ - gồm các nữ
nghệ sĩ và đội Trắng - gồm các nam nghệ sĩ sẽ trình diễn các tiết mục của mình.
Màn trình diễn của hai đội sẽ do Ban giám khảo là những người nổi tiếng trên mọi
lĩnh vực được chọn bởi kênh truyền hình quốc gia NHK chấm điểm, đội thắng
được nhận cúp và lá cờ chiến thắng. Theo thống kê, gần như mọi người dân Nhật
Bản đều xem chương trình Kouhaku Uta Gassen trong đêm giao thừa.
Ngoài ra, Một nét văn hóa rất thú vị được phổ biến rộng rãi tới mức gần như
trở thành một thói quen ngày Tết của người Nhật đó là nghe Bản Giao hưởng số 9
của nhà soạn nhạc thiên tài Beethoven. Từ năm 1925, trong Thế chiến thứ II,
Hoàng gia Nhật Bản đã khuyến khích biểu diễn Bản Giao hưởng số 9 này vào đêm
giao thừa nhằm khích lệ tinh thần, tình yêu nước của người dân và binh sĩ. Sau
chiến

tranh, trong quá trình tái thiết đất nước,

Bản

Giao hưởng số 9 được coi là tác phẩm

âm nhạc

phổ biến nhất, trở thành một trong

những

“liều thuốc tinh thần” khuyến khích mọi

người

hăng say lao động. Từ năm 1960, việc

biểu

diễn Bản Giao hưởng này được phổ

biến rộng rãi hơn với sự tham gia của các dàn nhạc quy mô nhỏ của từng địa
phương. Đến nay, cứ vào tháng 12 và trong suốt những ngày Tết, hàng trăm buổi
biểu diễn Bản Giao hưởng số 9 được tổ chức trên khắp đất nước thu hút hàng chục
ngàn khán giả, chưa kể đến các chương trình truyền hình, phát thanh và mạng
internet cũng liên tục phát sóng tác phẩm này. Thưởng thức Bản Giao hưởng số 9
14


do vậy đã trở thành thói quen, nét văn hóa mới của người dân Nhật Bản mỗi khi
Tết đến.
Như vậy ta thấy, đón chờ thời khắc báo hiệu một năm mới ở Nhật Bản có khá
nhiều các hoạt động, chúng đều mang những nét văn hóa riệng của người dân Nhật
Bản. Nhưng nhìn chung, các phong tục đón năm mới đều mang hy vọng mọi sự tốt
lành và những điều may mắn đến cho bản thân, gia đình, và những người xung
quanh.
Những hoạt động thể hiện các phong tục, đặc trưng văn hóa của người Nhật

không chỉ dừng ở đây mà còn xuất hiện cả trong các hoạt động vào những ngày
đầu tiên của năm mới một cách rõ nét hơn.
2.3 Những ngày đầu năm mới:
Những ngày đầu năm mới: Đất nước Nhật Bản rất coi trọng khoảnh khắc mặt
trời mọc, đặc biệt là vào ngày đầu tiên của năm mới. Họ sẽ thức dậy trước khoảnh
khắc đó và cùng các thành viên trong gia đình nắm nhìn ánh bình minh. Họ tin
rằng đó sẽ là một khởi đầu tốt đẹp cho cả năm. Cả nước Nhật cũng sẽ được chiêm
ngưỡng khoảnh khắc tuyệt vời đó ở khắp mọi nơi trên đất nước mình mà không
phải đi đâu xa cả, họ chỉ việc ngồi trước truyền hình và thưởng thức điều đó qua
sóng truyền hình mà thôi. Một nét văn hóa thể
hiện sự đam mê cái đẹp và cả tinh thần cộng
đồng rất thú vị của nơi đây.
Trong những ngày đầu năm này, người
Nhật sẽ làm lễ đón các vị thần đã cho họ mùa
màng tươi tốt và các linh hồn tổ tiên đã phù hộ
cho họ suốt năm qua được bình an, khỏe mạnh. Sống có tình nghĩa và luôn biết ơn,
nhớ ơn tất cả mọi người, đó là những đức tính của người Nhật mà chúng ta có thể
cảm nhận được, và nó càng thể hiện rõ qua những phong tục tập quán Tết.
Xuất hành đầu năm: Đây là một việc hết sức trọng đại đối với người Nhật. Vì
mỗi năm sẽ có một hướng tốt khác nhau đối với mỗi người nên mỗi năm người ta
chỉ đi đến viếng thăm những ngôi chùa có ở hướng tốt đó mà thôi. Khi đến viếng
thăm các chùa dó, việc đầu tiên là phải rửa tay và súc miệng sạch sẽ. Sau đó họ sẽ
15


tiến đến tung vào hòm công đức trước điện thờ mấy đồng tiền, được gọi là tiền
hương hoa dâng lên thần phật, rồi chắp tay lạy 2 lễ, vỗ tay 2 lần, chắp tay cầu
nguyện và cuối cùng lạy một lễ. Và sau khi hành lễ xong thì họ có thể tham gia các
hoạt động khác trong đền chùa để cầu mong sự bình an may mắn cho bản thân và
gia đình.

Đi xin xăm cầu may: đây hầu như là một phong tục bắt buộc đối với tất cả
mọi người dân Nhật Bản trong dịp đầu năm mới, có tên gọi là Hatsumode hay đi
chùa đầu năm. Thực ra chỉ là một cuộc viếng thăm các ngôi đền chùa vào đầu năm
mới để cầu sức khỏe, tài lộc, hạnh phúc, phát đạt,… và cả cầu cho hòa bình thế
giới nữa. Ngày xưa người nhật thường sẽ tiến hành việc đi lễ đền chùa đầu năm
ngay trong đêm giao thừa, khi đó họ sẽ chờ đến lượt mình để rung chuông và cầu
xin may mắn, hoặc có thể là trong lúc nghe 108 hồi chuông trong tiếng nhạc chầu
gagaku, nhưng ngày nay người ta thường đi vào những ngày đầu năm mới. Đây
cũng chính là dịp để họ được thư giãn, tham quan, thưởng ngoạn ngắm cảnh và
chiêm ngưỡng các danh thắng, di tích lịch sử văn hóa của đất nước. Theo tín
ngưỡng Nhật Bản thì con số 7 là con số may mắn nên thường họ sẽ đi đến 7 ngôi
đền chùa trong 7 ngày đầu năm mới, nếu đi được đủ 7 ngôi đền chùa thì họ sẽ gặp
may mắn và thành công trong suốt năm đó. Cũng có lẽ vì thế mà không người Nhật
nào không ra đường cũng như đi đến các đền chùa vào những ngày đầu năm mới
này.
Theo truyền thống, khi đi đến các đền
chùa làm lễ Hatsumode, người Nhật sẽ ăn
mặc thật đẹp, ngoài ra họ cũng sẽ mua một
mũi tên gọi là Hamaya có dùng để trừ ma
quỷ, nó được gắn kèm vào cây kodomatsu
trước cổng nhà. Và một điều có lẽ không
thể thiếu, đó là xóc quẻ rút lá số xem bói hay xin xăm về vận may của bản thân
hoặc cho gia đình trong năm mới đến. Mọi người đến chùa xin một lá xăm gọi là
Omikuji, nội dung của quẻ xăm dù là lành hay hung đều có những lời khuyên hay
bài học. Nếu họ rút được lá xăm may mắn thì họ sẽ vui vẻ, lễ tạ Phật và cất giữ cẩn
16


thận trong người. Còn những người rút phải lá xăm xấu thì sao? Họ cũng không
phải lo lắng nhiều đâu, những lá xăm không tốt thì sẽ được cuộn tròn lại thành một

giải nhỏ rồi cột lại thành một vòng tròn treo lên một cái cây lớn ở đó. Người Nhật
cho rằng họ rút trúng qur xăm xấu vì họ chưa gieo được nhân tốt nên phải nhận
Quả không ngọt, vì thế họ thành tâm sám hối trước đức Phật, hứa tu sửa bản thân,
trong lúc đó thì họ cuốn lá xăm và treo lên cây như đã nói. Và điều quan trọng là
họ phải thực hiện đúng những điều đã hứa thì mọi vận xấu sẽ được giải trừ, chỉ
không phải chỉ nói suông cho qua chuyện.
Đó cũng là một đức tín đáng quý của
người Nhật mà chúng ta nên học hỏi, mặc
dù chỉ là niềm tin trong tâm linh nhưng nó
cũng rèn luyện được các đức tính của bản
thân nữa.
Các lá xăm ở đây được làm từ một
loại giấy rất mỏng và nhỏ nên việc cuốn nó lại và cột thành vòng tròn là điều
không khó. Tuy nhiên vân có nhiều người không cuộn lại mà chỉ cột vào gốc cây,
điều này gây nhiều khó khăn cho các nhà Chùa khi đi thu lại những lá xăm này. Vì
sau đó khoảng một tháng thì nhà Chùa sẽ thu lại tất cả những vòng xăm rồi xâu
thành một chuỗi. Vào một buổi lễ gần nhất, tất cả các vòng xăm sẽ được chú
nguyện giải trừ nhờ các nhà Chùa và sau đó sẽ đem đi thiêu. Tập tục này của người
Nhật có một ý nghĩa rất sâu sắc là: nhắc nhở tất cả nên làm điều tốt hằng ngày (đó
là gieo nhân tốt), khích lệ những người đang gặp cảnh khốn
cùng (mọi tai ương rồi sẽ qua), đã sám hối và gieo nhân tốt thì
quả ngọt sẽ tới (sẽ được hưởng phúc lành). Những ý nghĩa
mang đầy triết lí của nhà Phật, rất thâm thúyvà rất đáng để học
hỏi.
Ở Nhật Bản, các ngôi đền (jinza) cũng có rất nhiều phong
tục lâu đời diễn ra vào những ngày đầu năm mới. Một điều
quan trọng là trước khi vào đền để thăm viếng thì mọi người phải rửa tay sạch sẽ,
có lẽ là để gọt bỏ mọi điều nhơ bẩn của trần tục, để con người nhẹ nhàng thanh tao
17

khi bước vào nơi thanh tịnh của sự tôn nghiêm, và có lẽ một phần để giữ cho các lá
bùa được sạch sẽ. Ở đây có rất nhiều các gian hàng được các nhà sư giữ đền gọi là
miko bày bán các omikuji, omamori, ofuda, ema… chính là các lá bùa cầu bình an
cho năm mới với mọi vấn đề trong cuộc sống từ tiền tài, học tập, công việc đến sức
khỏe, tính mạng hay

tình duyên,… Một số

loại điển hình như là

cầu thi đậu, mẹ tròn con

vuông, an toàn giao

thông hay làm ăn phát

tài,… Đó như là một

thói quen hay một tập

tục với mong muốn sự

thuận hòa trong tất cả

mọi việc cho năm mới.

Cũng như việc xin xăm

ở chùa, sau khi nhận được các lá bùa họ sẽ mở ra xem. Nếu đó là lá bùa có kết quả

tốt họ sẽ mang về nhà với hy vọng những may mắn thuận lợi của lá bùa sẽ theo
mình trong suốt năm đó. Ngược lại nếu là kết quả xấu thì họ sẽ buộc nó lên các
cành cây hoặc dàn gỗ trong điện và hy vọng mọi điều không may mắn đó sẽ bị tiêu
tan ngay tại đó và không theo mình nữa. Cũng sau dịp Tết thì các ngôi đền sẽ làm
một lễ lớn để cầu nguyện và giải trừ các kết quả xấu đó. Đặc biệt với những người
đúng năm tuổi thì sẽ treo một quả bầu khô lên rồi sau đó mới cầu nguyện. Dù với
hình thức như thế nào và không gian ở đâu đi nữa thì những tập tục này của người
Nhật Bản vẫn mang những ý nghĩa hết sức tốt đẹp, và cũng là những điều rất thú vị
để chúng ta tìm hiểu.
Tặng quà: Mỗi một đất nước có những quy định
khác nhau về văn hóa tặng quà đầu năm. Và đối với người
Nhật cũng vậy, họ có những tập quán về việc tặng quà đầu
năm cho nhau. Tặng quà hay còn
gọi là Otoshidama đầu năm mới ở
Nhật là một nét văn hóa truyền
thống và rất quen thuộc đối với các nước Á Đông.
Theo truyền thống, Otoshidama là những món quà nho
nhỏ được tặng cho nhau trong suốt những ngày kề năm mới.
Thời nay, Otoshidama thường là tiền mà người lớn trao cho
18


trẻ em. Tục lệ mừng tuổi cho trẻ em hoặc tặng quà giữa những người thân trong
gia đình hay trong dòng họ, bạn bè cũng được tiến hành kể từ sau Lễ đón Giao
thừa năm mới.
Thời xưa, vào dịp năm mới, một chiếc bánh gạo to gọi là kagami mochi
được làm để dâng lên các vị thần, cùng lúc đó, những chiếc nhỏ hơn gọi là
toshidama được làm để mọi người trong gia đình ăn, và coi đó như tặng vật của
thần thánh. Theo thời gian, từ toshidama được dùng để chỉ những món quà bố mẹ
tặng cho con cái, hoặc người lớn tặng cho trẻ con trong dịp năm mới. Ngày nay,

thay vào những món quà tặng đó, người lớn mừng tuổi cho trẻ con bằng tiền, và
món tiền đó được thêm kính ngữ o- vào trước từ toshidama, và trở thành otoshidama.
Với quan niệm “xởi lởi trời cho”, “kính lão đắc thọ”,
đồng thời mong muốn gửi tặng các em nhỏ những món
quà ý nghĩa, người Nhật Bản thường mừng tuổi đầu năm
cho các em bé, và người già. Thông thường, các em bé sẽ
được nhận những chiếc phong bao xinh xắn trong đó có
tiền, chúng sẽ cất đi, dùng dần cho việc học tập và mua
những thứ quà xinh xắn dùng trong năm. Otoshidama được người lớn tặng cho trẻ
con với hi vọng sang năm mới, thêm một tuổi mới, đứa trẻ đó sẽ mau ăn chóng lớn,
chững chạc và thành công trong học hành. Đây là thứ được trẻ em mong đợi nhất
trong dịp này, còn hơn cả những ngày nghỉ, những trò chúng được phép chơi hay
những món ăn đặc biệt dành cho ngày Tết. Người già thì dùng tiền đó như một
khoản tích lũy, phòng những lúc sức khỏe không tốt. Những chiếc lì xì đầu năm là
món quà rất ý nghĩa trong dịp tết.
Khách đến chơi nhà chủ dịp năm mới thường mừng
tuổi cho trẻ con. Ngày nay, có nhiều người thay tiền bằng
tặng phiếu mua sách, các phiếu này do các cửa hiệu sách
phát hành và người được tặng phiếu có thể dùng phiếu
như tiền để mua sách tại các cửa hàng sách nói trên. Làm
như vậy, người lớn hướng được trẻ con vào việc đọc sách mà họ nghĩ là có ích cho
19


chúng… Khách ở đây là người thân trong gia đình, họ hàng. Bạn bè, đồng nghiệp,
nhân viên không đến chơi nhà nhau, trừ phi rất hãn hữu được mời hẹn ngày giờ rõ
ràng.
Theo tập quán, người Nhật gửi quà tặng cho nhau vào dịp nửa năm và cuối
năm tức vào cuối tháng 6 và tháng 12. Riêng quà tết thông thường đều được thực
hiện từ những ngày cuối năm cũ giáp Tết và kể cả trong những ngày Tết, có thể

tặng trực tiếp hoặc qua đường bưu điện. Quà được gói bằng giấy Nhật cột thắt
bằng sợi dây hai màu trắng đỏ đã được tẩy tịnh gọi là mizuhiki. Còn một loại quà
tặng gọi là noshi. Noshi là tiếng gọi tắt của noshiawabi, tức là một miếng bào ngư
mỏng phơi khô được gói chung vào quà tặng. Bào ngư tượng trưng cho sự sống
lâu. Người lớn trong gia đình thường tặng nhau những món quà năm mới do tự tay
mình chuẩn bị. Việc tặng quà chúc mừng năm mới trong các mối quan hệ mang
tính đối ngoại giữa các cá nhân với nhau; cá nhân với một tổ chức cơ quan, công
ty; cơ quan, công ty với nhau…
Tháng chạp được gọi là Shiwasu, với người Nhật đó là tháng họ phải giải
quyết mọi sự tồn đọng trong năm, nào là đền ơn trả nghĩa, thanh toán nợ nần để
thanh thản bước sang năm

mới. Người

Nhật gửi quà biếu tết vào

dịp

chạp gọi là Oseibo. Tập

quán

tặng

quà cuối năm và tự tặng

quà

cho

mình thể hiện sự hiểu

được

và

đánh giá cao thiện ý nhận

được trong

tháng

năm cũ. Từ seibo trong tiếng Hoa có nghĩa “cuối năm”. Người ta cho rằng tập quán
này phát xuất từ thông lệ chia sẻ với người khác bằng cách lúc đầu dâng đồ cúng
cho tổ tiên. Những ai có chức vụ cao trọng trong xã hội như người mai mối hôn
nhân (nakodo), thường là người nhận seibo. Quà do những người có vị trí thấp kém
hơn trong xã hội tặng. Có một số bất bình đối với tập quán seibo, có lẽ do tập quán
này mang tính bắt buộc, nhưng trong số tất cả các dịp biếu quà định rõ theo lịch thì
seibo là dịp biếu quà quan trọng nhất. Theo truyền thống thì seibo là phải tự tay
mình biếu nhưng ngày nay thường nhờ cửa hàng giao và gửi quà qua bưu điện.
20


Trong 3 ngày Tết, người Nhật cũng sẽ đến thăm nhà, tặng quà nhau để chúc
mừng năm mới, việc họ hiếm khi thực hiện trong cả năm. Kể từ mồng 1 trở đi, cấp
dưới đi chúc Tết cấp trên, bạn bè thân thích và bà con phường xóm cùng chúc tết
lẫn nhau, người đi kẻ lại vô cùng tấp nập. Người Nhật coi đây là cuộc thăm viếng
đầu Xuân, và gọi 3 ngày đầu tháng giêng là “ba ngày chúc tụng”. Tháng giêng trở
thành tháng hòa thuận. Nhà nhà đều để sổ ký tên và bút chì trước cổng, khách đi
chúc Tết sẽ để lại địa chỉ hoặc gài danh thiếp vào trong cuốn sổ, ý nói đã đến nhà.

Cũng có người khi đi chúc Tết mang theo nhiều chiếc khăn tay nhỏ có đề tên mình,
tặng cho mỗi nhà một chiếc.
Điều đáng lưu ý, theo phong tục, tập quán lưu truyền từ trước thì việc tặng
quà hay mừng tuổi ngày Tết ở Nhật Bản không bị “nặng nề” vì giá trị vật chất mà
chủ yếu mang ý nghĩa tinh thần, tình cảm, đạo lý ứng xử… Tuy nhiên, càng những
năm gần đây, do chủ nghĩa thực tế, thực dụng ngày càng phát triển cũng đã làm
biến đổi dần sang kiểu tặng quà, mừng tuổi phải tính toán “nặng nề” hơn về giá trị
vật chất, tính kinh tế thị trường do đó ngày càng lấn sâu hơn vào tính văn hoá của
việc tặng quà, mừng tuổi ngày Tết.
Các trò chơi ngày Tết: Đây là hoạt động được nhiều người tham gia và tỏ ra
thích thú. Các trò chơi mà người Nhật Bản hay chơi vào dịp năm mới là thả diều
Takoage,

đánh

cầu

lông

Hanetsuki,

chơi

quay

Komamawashi…
Người ta cho rằng sau khi đón tiếp vị thần năm mới
thì phải làm cho thần vui vẻ, thoải mái. Và đó là nguồn
gốc xuất phát của những trò chơi nhân ngày Tết rất phong
phú của Nhật Bản. Ví dụ như kagura là ca múa nhạc trên

sân đền, hay trò thả diều takoage, đánh cầu lông
hanetsuki, chơi quay komamawashi, v,v… Một trong
những trò chơi ngày Tết đặc sắc của Nhật Bản là trò
đánh cầu lông hanetsuki. Trò chơi đánh cầu lông
hanetsuki, sử dụng vợt gỗ gọi là hagoita và cầu đá cắm
lông, bắt đầu trong thời Heian như là một trò chơi ngày
21


Tết ở hoàng cung. Vào giữa thời Edo vợt hagoita với trang trí rực rỡ bắt đầu xuất
hiện, sau đó thậm chí trở thành một thứ đồ mỹ nghệ và người ta thường tặng cho
con gái nhân dịp Tết đầu tiên.
Ngày xưa mỗi khi bệnh dịch hoành hành thường làm hàng trăm người chết.
Người ta nghĩ nguyên nhân là do muỗi truyền bệnh. Khi chơi hanetsuki, nhìn cầu
bay giống như con chuồn chuồn bay. Vì chuồn chuồn ăn muỗi, người ta nghĩ trò
chơi đánh cầu lông như là một mê tín có thể tránh được dịch bệnh. Người Nhật cho
rằng, đánh cầu được bao nhiều lần thì có thể tránh điều xấu bấy nhiêu lần, và tặng
vợt hagoita cho con gái đón Tết đầu tiên với hy vọng có cuộc sống an khang. Vì
vậy, trò chơi hanetsuki không chú trọng kết quả thắng bại mà mục đích chính là để
tránh những điều xui xẻo.
Đối với trò chơi thả diều, người ta cho rằng thả
diều trên trời cao là để giao tiếp với các vị thần, với
mong muốn thần phù hộ cho con trai mạnh khỏe. Điều
này được phản ánh qua hình vẽ trên diều như hình búp
bê lật đật daruma phù hộ hạnh phúc và may mắn, mặt nạ
quỷ hannya để trừ chuyện rủi ro, tranh vũ sĩ mushae để mong con mình sau này sẽ
giữ địa vị có uy tín trong xã hội.
Nhìn chung, các trò chơi Tết đều có nguồn gốc liên quan đến các vị thần và
trẻ em luôn là vai chính vì người Nhật có quan niệm rằng trẻ em từ 7 tuổi trở
xuống là con của thần, rất gần gũi với thần. Nhưng ngày nay, cảnh tượng trẻ em

chơi những trò chơi đặc trưng ngày tết là cực kì hiếm, tuy nhiên, những bé trai vẫn
còn chơi thả diều trong khi bé gái chơi cầu lông.
Ẩm thực ngày Tết: Thờ cúng ông bà tổ tiên là một trong những tập quán quen
thuộc của người Phương Đông, Nhật Bản cũng vậy, và dịp Tết đến chính là cơ hội
để con cháu bày tỏ lòng thành kính đối với ông bà. Điều đó thể hiện rõ nét nhất
qua các món ăn cũng như các lễ vật được kính dâng lên bàn thờ tổ tiên trong những
ngày này.

22


Đồ cúng thường bao gồm Omochi, quả hồng khô, hạt dẻ khô, hạt thông, đậu
đen, cá mòi, tôm, cá tráp, mực, Mochibana, quýt và nhiều thứ khác tùy từng địa
phương, tất cả được bày trên một cái bàn nhỏ… Chúng ta chưng dụng những cành
đào cành mai tự nhiên để trang hoàng nhà cửa thì người Nhật Bản…dùng bánh
ngọt để tạo ra một vật trang trí đặc biệt gọi là Mochibana. Mochi nghĩa là các loại
bánh được làm từ gạo (gạo tẻ, gạo nếp), bana là biến âm của “hana”, cũng có nghĩa
là hoa. Từ những khối bột gạo nếp được nhào với nước, thêm sắc hồng hoặc xanh
lá của màu thực phẩm, màu trắng tinh khôi…một nhúm nhỏ nặn thành nụ anh đào
tươi thắm ngày xuân. Dù phải tới tháng 4 mới là mùa của hoa đào nở rộ ở Nhật
Bản, nhưng ngay từ đầu tháng 1 và thường kéo dài tới hết ngày 15 thì những cành
“hoa bánh” mochibana đã đua nhau “nở” rộ ở các cửa hàng, cửa tiệm, hay trong
phòng khách mỗi gia đình, điều này luôn được xem là dấu hiệu cho một mùa xuân
tốt lành đang đến.
“Osechi ryori” là bữa ăn mà hầu hết người Nhật Bản dùng vào đầu năm mới.
Nó chỉ được nấu và thưởng thức trong vài ngày đầu của Tháng Giêng và tại nhà
của người Nhật. Osechi nghĩa là hozonshoku,
hoặc bảo quản thực phẩm. Trong lịch sử nó
đã được chuẩn bị trước để giúp phụ nữ trong
gia đình có thể có vài ngày thoát khỏi việc

nấu ăn, nó cũng rất giống với cách ăn của
người Nhật trong hàng thế kỷ qua. Các món
ăn trong osechi ryori có ý nghĩa liên quan đến
sức khỏe và hạnh phúc trong năm mới. Chơi chữ với những từ và ký tự tiếng Hán
là rất phổ biến. Giống như hương vị của thức ăn, những biểu tượng và ẩn dụ cũng
có số lượng lớn và đến từ những thời đại khác nhau, và chúng vẫn duy trì hầu như
không thay đổi đến ngày nay.
Các thực phẩm để làm món Osechi có thể được chuẩn bị sẵn và để ở nơi
thoáng mát trong vòng vài ngày mà không bị hư hỏng. Thông thường nhất, mọi thứ
thường được đựng thành từng lớp trong các hộp sơn mài và có nhiều ngăn. Osechi
23


ryori gồm 3 hộp được xếp tầng lên nhau. Mỗi tầng sẽ có đặt những món ăn có cả
đồ ăn mặn và ngọt.
Mỗi món ăn trong bữa osechi đều có ý nghĩa đặc biệt để đón chào năm mới.
Một số loại thông thường như Daidai (橙- Hán Việt: tranh- nghĩa là "cây/trái cam"
cũng có nghĩa là "đắng"): món cam đắng Nhật Bản. Daidai có nghĩa là "từ thế hệ
này đến thế hệ khác" khi được viết bằng chữ kanji là 代々. Giống như
món kazunoko dưới đây, món này biểu tượng cho một lời chúc dành cho trẻ em
vào dịp năm mới. Datemaki (伊達巻 hoặc 伊達巻き- y đạt quyển, trong đó từ
"quyển" có nghĩa là "cuộn"), trứng cuộn vị ngọt trộn với tương cá hoặc tôm
nghiền. Món này tượng trưng cho lời chúc cho nhiều ngày tốt lành. Vào ngày lành
(晴れの日, hare-no-hi), theo truyền thống, người Nhật mặc đồ đẹp để thấy vui vẻ.
Từ kanji 伊 (từ Hán Việt: "y") có nghĩa là "trang phục", bắt nguồn từ trang phục
lộng lẫy của các samurai từ các thái ấp được sắc phong (tiếng Nhật: Han).
Kamaboko (蒲鉾): bánh cá nướng. Theo truyền thống, các lát kamaboko trắng đỏ
sẽ được xếp xen kẽ thành hàng hoặc xếp theo một hoa văn nào đó. Màu sắc và
hình dạng của chúng gợi nhớ đến Nhật Bản với biệt danh "đất nước mặt trời mọc"
với ý chúc mừng. Kazunoko (数の子): món trứng cá trích. Kazu có nghĩa là "số"

và "ko" nghĩa là "đứa trẻ". Món này tượng trưng cho lời chúc con đàn cháu đống
dịp năm mới. Konbu (昆布) là một loại tảo biển. Từ này liên quan tới từ yorokobu,
nghĩa là "vui vẻ". Kuro-mame (黒豆): đậu nành đen. Mame nghĩa là "khỏe mạnh",
tượng trưng cho lời chúc sức khỏe cho năm mới. Kohaku-namasu (紅白なます),
có nghĩa là "rau kuai đỏ trắng", được làm từ cà rốt và củ cải trắng xắt sợi, muối
chua ngọt với giấm và nước quýt yuzu (cây lai giữa quýt và chanh Nghi Xương).
Tai (鯛): cá tráp biển đỏ. Tai liên quan đến từ medetai trong tiếng Nhật tượng
trưng cho những điều tốt lành. Tazukuri (田作り): cá mòi khô sốt nước tương.
Viết bằng từ kanji, tên món ăn có nghĩa đen là "người khai khẩn ruộng lúa", vì
trong lịch sử, cá đã được sử dụng để làm giàu đất ruộng. Món này tượng trưng cho
vụ mùa bội thu. Zōni (雑煮): món canh gạo viên (mochi) nấu với nước dùng trong
24


(ở miền đông Nhật Bản) hoặc với nước súp miso (ở miền tây Nhật Bản). Ebi (エビ
): tôm rim với rượu sake và nước tương. Nishiki tamago (錦卵): trứng cuộn với
lòng trắng lòng đỏ tách riêng, lòng đỏ tượng trưng cho vàng còn lòng trắng tượng
trưng cho bạc. Tôm: biểu trưng cho cuộc sống dài lâu.
Khi nói đến Osechi thì không thể không nhắc đến sashimi và sushi, đây là hai
món ăn cá sống nổi tiếng nhất và cũng phổ biến nhất khi nói về ẩm thực Nhật Bản.
Sashimi là món ăn được chế biến hoàn toàn từ các hải sản tươi sống, còn sushi là
món ăn bao gồm hai phần: một miếng cơm trộn với dấm và một miếng hải sản
sống. Cả hai món này đều được chế biến theo một phương pháp cổ truyền có
khoảng hơn 150 năm nay và các hải sản đều phải tuyệt đối an toàn vệ sinh thực
phẩm. Thứ hai, osechi là những đồ ăn ngon được chuẩn bị với các món nấu, món
trộn dấm, món nướng làm từ các loại hải sản, thịt gia súc, gia cầm và các loại rau
với hương vị và màu sắc phong phú có thành phần dinh dưỡng hợp lý, được xếp
trong một hộp sơn hình khối chữ nhật trong đỏ ngoài đen. Osechi được chế biến
bằng các nguyên liệu thực phẩm theo phương pháp có thể để lâu trong cả tuần
nhằm làm giảm lao động nội trợ của phái đẹp trong những ngày Tết. Điều thú vị

khác ở osechi là mỗi loại nguyên liệu cấu thành đều mang một ý nghĩa riêng hàm
chứa lời chúc một năm mới nhiều may mắn. Ví dụ: cá tráp mang ý nghĩa may mắn;
rong biển với nghĩa vui mừng; đậu - mạnh khỏe; trứng cá trích – con cháu đông
đúc; ngó sen – nhìn xa trông rộng; rau mắc – sinh lộc; tôm - tượng trưng cho sự
trường thọ. Ngoài osechi còn có một món ăn khác cũng không thể thiếu trong ẩm
thực Tết của người Nhật, đó là món zouni – món nướng thường gồm rau, cá, thịt
gà cho vào nước sốt cùng với bánh dày. Người ta tỉa các nguyên liệu thực phẩm
theo hình cánh hoa, nhuộm màu, sau đó đem bày ra bàn tiệc rất cầu kỳ và hấp dẫn
để mừng đón năm mới. Bánh dày năm mới ( kagamimochi ) của từng vùng cũng
đều khác nhau, ví dụ: vùng Tây Nhật Bản làm bánh hình tròn, nhưng vùng Đông
Nhật Bản lại làm bánh hình vuông. Ngoài một số món ăn truyền thống cơ bản trên,
tùy theo sở thích của từng gia đình Nhật, người ta có thể thêm các món khác theo
kiểu ẩm thực Trung Hoa, Hàn Quốc hoặc kể cả các món ăn Âu, Mỹ. Về đồ uống,
tuỳ theo mỗi gia đình cũng rất phong phú, đa dạng; có thể là các loại rượu, bia
25