tình hình nhiễm cầu trùng gà tại các cơ sở chăn nuôi công nghiệp huyện châu thành tinh kiên giang

TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C

NG D NG

MÔN THÚ Y
-----š›&š›-----

LU N V N T T NGHI P

IH C

NGÀNH : THÚ Y

TÌNH HÌNH NHI M C U TRÙNG GÀ T I
CÁC C S CH N NUÔI CÔNG NGHI P
HUY N CHÂU THÀNH T NH KIÊN GIANG

Giáo viên h

ng d n:

Sinh viên th c hi n:

PGS.TS Nguy n H u H ng

n Th , 12/2013

Phan Thanh Ngh
MSSV: LT11658
p : Thú y K37


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P VÀ SINH H C

NG D NG

MÔN THÚ Y

tài: Tình Hình Nhi m C u Trùng Gà T i Các C S Ch n Nuôi Công
Nghi p huy n Châu Thành T nh Kiên Giang do sinh viên: Phan Thanh Ngh
th c hi n tháng 3/2013 n tháng 11/2013.

n Th , ngày

tháng

n m 2013

n Th , ngày

Duy t b môn

tháng

Duy t giáo viên h

n Th , ngày

tháng

n m 2013

Duy t Khoa Nông Nghi p và SH D

i

n m 2013
ng d n


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên u a n thân. Các
li u, t qu trình bày trong lu n án là trung th c và ch a ng
c ai công
trong t
công trình lu n n nào tr c ây.

Tác gi lu n án

PHAN THANH NGH

ii


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

IC M
Tôi xin chân thành c m n

N

n

Ba M c a tôi, chính ng i ã sinh ra nuôi d
nh t tôi
c nh ngày hôm nay.
Th y Nguy n H u H ng ã t n tình h
nghi p.

Anh Nguy n Tr

ng ông ã giúp

ng d n

ng và t o m i

u ki n t t

tôi hoàn thành

tôi trong th i gian làm

tài t t

tài.

Quý Th y Cô B Môn Thú Y và B Môn Ch n Nuôi – Khoa Nông Nghi p
& Sinh H c ng D ng tr ng i H c C n Th ã h ng d n tôi, cung c p nh ng
ki n th c quý báo trong su t quá trình h c t p.
Các thành viên c a t p th l p Thú Y K37, các b n ã giúp
i tôi trong su t quá trình h c t p.
Xin chân thành c m n t t c m i ng

tôi, chia s

i!
Phan Thanh Ngh – Thú Y K37

iii


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

CL C
Trang
i Cam oan

ii

iC m n

iii

cL c

iv

Danh Sách B ng

vii

Danh Sách Hình

viii

Tóm L

c

ix
1

Ch

ng 1:

tv n

Ch

ng 2: T ng quan tài li u

2

2.1 L ch s nghiên c u b nh c u trùng gà.

2

2.1.1 Tình hình nghiên c u

ngoài n

c

2

2.1.2 Tình hình nghiên c u

trong n

c

3

2.2 B nh c u trùng gà

4

2.2.1 Gi i thi u b nh c u trùng gà

4

2.2.2

5

c

2.2.3 Vòng

m m t s loài c a noãn nang c u trùng gà

13

i

2.2.4 D ch t

15

2.2.5 C ch sinh b nh

17

2.2.6 Mi n d ch

17

2.2.7 Tri u ch ng và b nh tích lâm sàng

18

2.2.8 Ch n oán

19

iv


Lu n v n t t nghi p

2.2.9 Ph
Ch

Thú Y 37

20

ng pháp phòng tr

ng 3: Ph

ng pháp nghiên c u

23

3.1 N i dung nghiên c u

23

3.2 Ph

23

ng pháp nghiên c u

3.2.1 Th i gian th c hi n

tài

23

3.2.2

a

m ti n hành

23

3.2.3

it

ng l y m u

23

3..2.4 Ph

ng ti n thí nghi m

3.2.5 Nh ng ph
Ch

ng pháp dùng trong thí nghi m

a

m

25
29

ng 4 K t qu và th o lu n

4.1 T ng quan v
4.1.1

25

u tra.

29
29

u ki n t nhiên

4.1.2 Tình hình ch n nuôi t i các c s thí nghi m

31

4.2 Tình hình nhi m c u trùng trên gà

36

4.2.1 Tình hình nhi m c u trùng trên gà t i 2 tr i

36

4.2.2 K t qu

nh danh phân lo i

38

4.2.3 Tri u ch ng và b nh tích gà b nh c u trùng

39

4.2.4 Tình hình nhi m các loài c u trùng trên gà t i các c s kh o
sát

40

4.2.5 Tình hình nhi m ghép các loài c u trùng theo tu n tu i

43

v


Lu n v n t t nghi p

Ch

ng 5: K t lu n và

Thú Y 37

46

ngh

5.1 K t lu n

46

5.2

46

ngh

TÀI LI U THAM KH O
PH CH

47

NG

vi


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

DANH SÁCH B NG
Trang
ng 2.1

Tóm t t c u t o noãn nang.

13

ng 3.1

B ng phân ph i l y m u.

23

ng 4.1

Tình hình ch n nuôi

31

ng 4.2

Mô t chu ng tr i .

32

ng 4.3

Nhi t

33

ng 4.4

Qui trình phòng b nh.

35

ng 4.5

T l và c

36

ng 4.6

T l nhi m và c
tr i 2.

ng

nhi m c u trùng trên gà t i

37

ng 4.7

T l nhi m và c
tr i.

ng

nhi m c u trùng trên gà t i 2

38

ng 4.8

Ký hi u qui

ng 4.9

Kích th

ng 4.10

Th i gian sinh bào t .

ng 4.11

Thành ph n lo i c u trùng ký sinh trên gà

ng 4.12

T l nhi m các loài c u trùng trên gà theo tu n tu i
tr i 1.

41

ng 4.13

T l nhi m các loài c u trùng trên gà theo tu n tu i
tr i 2.

42

ng 4.14
ng h p Tình hình nhi m các loài noãn nang c u trùng theo l a

tu i 2 tr i.

42

ng
Tình
4.15
hìnhTình hình nhi m ghép

43

t nh Kiên Giang.

úm gà qua các tu n tu i.

ng

nhi m c u trùng t i tr i 1.

nh hình d ng noãn nang c u trùng.

c t ng lo i noãn nang.

38
39
39

tr i 1.

2 tr i.

40

ng 4.16

Tình hình nhi m ghép

tr i 2.

44

ng 4.17

T ng h p nhi m ghép

2 tr i.

44

vii


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

DANH SÁCH HÌNH
Trang
Hình 2.1

C u t o chung c a noãn nang.

5

Hình 2.2

V trí ký sinh c a E. acervulina.

6

Hình 2.3

trí ký sinh c a E. bruneti.

7

Hình 2.4

V trí ký sinh c a E.maxima.

8

Hình 2.5

V trí ký sinh c a E.necatrix.

9

Hình 2.6

V trí ký sinh c a E.tenella .

10

Hình 2.7

V trí ký sinh c a E.praecox.

11

Hình 2.8

V trí ký sinh c a E.mitis.

11

Hình 2.9

V trí ký sinh c a E.mivati.

12

Hình 2.10

V trí ký sinh c a E. hagati.

13

Hình 2.11

S

15

Hình 3.1

Ph

Hình 3.2

Bu ng

Hình 3.3

Noãn nang trong bu ng

Hình 3.4

Dung d ch Bichromate kali 2,5%.

27

Hình 3.5

Nuôi c y noãn nang.

27

Hình 4.1

nh Kiên Giang.

29

Hình 4.2
Hình 4.3
Hình 4.4

vòng

i b nh c u trùng gà.

ng pháp phù n i.

Môi tr

25

m Mac-Master.

26
m.

ng xung quanh tr i.

th ng làm mát.
èn s

26

33
33

i b ng gas.

33

Hình 4.5

u phân máu.

45

Hình 4.6

u phân sáp.

45

Hình 4.7

E.tenella X40.

45

Hình 4.8

8 E.maxima X40.

45

Hình 4.9

E.acervulina X40.

45

viii


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

TÓM L

C

Qua u tra tình hình nhi m c u trùng trên gà t i c s ch n nuôi công nghi p
huy n Châu Thành t nh Kiên Giang, ã ki m tra 1307 m u phân t 1 t i 7 tu n
ng ph ng pháp phù n i, ti n hành o kích th c noãn nang m s l ng noãn
nang, theo dõi th i gian sinh bào t , quan sát tri u ch ng và m khám b nh tích.
Chúng tôi rút ra m t s k t lu n sau:
àn gà
c nuôi theo ki u chu ng kín t i c s ch n nuôi công nghi p
huy n Châu Thành t nh Kiên Giang nhi m c u trùng v i t l 13,93%, trong ó tr i
1 nhi m (14,42%), tr i 2 nhi m (13,44%).
Gà nhi m c u trùng t tu n tu i th 3 v i t l cao 45,99%, t l nhi m gi m
n, th p nh t là giai
n 6 – 7 tu n tu i (11,23% - 11,76%).

Gà nhi m c u trùng c ng
1(+) là ph bi n nh t tu n th 3 ã b t u
xu t hi n tình tr ng nhi m ghép 2 loài chi m 34,07% và 3 loài là 24,18%. Gà l a
tu i 5, 6, 7 tu n tu i t l nhi m ghép gi m do tr i ã s d ng thu c.
Có 3 loài noãn nang c u trùng ph bi n ký sinh trên àn gà là Eimeria tenella,
Eimeria maxima, Eimeria acervulina. Trong ó E.acervulina nhi m 41,7% ,
E.tenella nhi m 29,7% và E.maxima nhi m 28,57%. tu n tu i th 3 gà nhi m c 3
loài c u trùng trên. C th là
tu n th 3 nhi m E.tenella nhi m 41,9%,
E.acervulina nhi m 29,07% E.maxima nhi m 29,07%. .M t cách t ng quát gà
nhi m loài E.acervulina là ph bi n nh t.
Gà nhi m c u trùng có tri u ch ng r , ít v n ng, u ng nhi u n c, cách
sã, gà i phân có màng nh y, có b t, máu, tr ng h p nhi m E.tenella gà th ng i
phân sáp nâu, h u môn dính y phân, niêm m c tái.

ix


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

CH

NG 1

TV N
n c ta hi n nay tình hình ch n nuôi gà công nghi p ngày càng phát
tri n m t cách m nh m . Mu n ch n nuôi t n ng su t ch t l ng cao thì
ngoài vi c áp ng nhu c u v con gi ng, th c n…ph i k

n vi c gi m t
vong, h n ch d ch b nh và t ng kh n ng t ng tr ng c a gia c m, trong ó
có s góp ph n áng k c a công tác thú y.
Song song v i b nh truy n nhi m, b nh ký sinh trùng c ng nh h ng
t nhi u n n ng su t ch n nuôi. B nh tuy không làm gia súc ch t hàng lo t
nh b nh truy n nhi m nh ng nó làm cho gia súc còi c c, ch m l n, làm gi m
c
kháng c th , t o
u ki n t t cho các b nh truy n nhi m k phát mà
th ng ng i ch n nuôi ít th y rõ tác h i c a b nh. Trong nh ng b nh nh
ng t i àn gà, b nh c u trùng là m t b nh ký sinh trùng gây ra nguy hi m
và ph bi n nh t (LarryR.McDougald,1997).
Tùy vào
u ki n ch n nuôi, ch m sóc nuôi d ng, v sinh, l a tu i,
trung bình t l nhi m t 30-50% (Nguy n Th Kim Lan, 2008). T l t vong
dao ng t 5-15% (Nguy n H u H ng, 2011). Nh ng thi t h i v kinh t do
nh c u trùng gà
c bi u hi n: T ng s gà còi trong àn, tiêu t n th c
n/kg t ng tr ng cao, t l tr ng gi m 15-30% (Lê V n N m, 2003), t ng t l
ch t, thu c phòng tr . Bên c nh ó, b nh còn làm gi m s c
kháng c a àn
gà, m
ng cho m m b nh khác xâm nh p. Theo Lê V n N m (1995) gà
nh c u trùng c p tính thì 100% s àn b nh u b b i nhi m v i E.Coli b i
huy t.
cs
ng ý c a B môn Thú y Khoa Nông Nghi p và Sinh H c ng
ng, Tr ng i h c C n Th chúng tôi th c hi n
tài nghiên c u: “Tình
hình nhi m c u trùng gà t i các c s ch n nuôi công nghi p huy n Châu

Thành t nh Kiên Giang”.

Phan Thanh Ngh

1

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

CH

NG 2

NG QUAN TÀI LI U

2.1 L ch s nghiên c u b nh c u trùng gà
2.1.1 Tình hình nghiên c u

ngoài n

c

Kogan (1959) cho r ng noãn nang c u trùng có th gi
c kh n ng
0
gây b nh sau 5 tháng. em s y khô nhi t
40 C sau 4 ngày, gi trong u
ki n thi u không khí
c 30 ngày (Lê H ng M n – Ph ng Song Liên,
1999).
Rose, M.E. (1984) ti n hành so sánh m c
t o mi n d ch gi a gà con
và gà tr ng thành. K t qu là gà tr ng thành t o mi n d ch cao h n gà con
(Tr nh V n Th nh- D ng Thái, 1982).
Karlsson T, W. M. Reid (1977), khi nghiên c u v tình hình nhi m c u
trùng gà t i vùng ông b c Georgia (USA), ã phát hi n gà nhi m 4 loài noãn
nang c u trùng ph bi n g m E.acervulina, E.necatrix, E.brunetti và E.tenella.
nh c u trùng là b nh r t ph bi n

gà con t 1-2 tháng tu i v i tri u ch ng

n hình là viêm ru t xu t huy t. B nh do 9 loài c u trùng nh ng ch y u có
6 loài gây tác h i nghiêm tr ng nh t ng s gà còi c c trong àn, tiêu t n th c
n/kg t ng tr ng cao…

Anh,

c tính gà m c b nh c u trùng gây thi t h i v

kinh t cho ngành ch n nuôi gà công nghi p hàng n m là h n 40 t b ng Anh
(www.thepoultrysite.com).
M , b nh c u trùng gà là m t trong các b nh quan tr ng nh t, nh

ng

n s t ng tr

ng c a ngành ch n nuôi gia c m nói chung và gà nói

riêng do t l ch t khi nhi m b nh h n 20%, và
khôn l

c xem là m i hi m h a

ng ( ).

Dalloul, Rami A ; Lillehoj, Hyun S (2006) b nh c u trùng gà

c xem

là b nh chính trong nhóm b nh ký sinh gia c m. Nguyên nhân là do nguyên
sinh

ng v t thu c gi ng Eimeria. B nh c u trùng

c ghi nh n là b nh gây

thi t h i kinh t r t l n trong ch n nuôi gà công nghi p do ch m t ng tr
tiêu t n th c n cao n u nhi m c u trùng. Vi c ki m soát

ng,

c th c hi n qua

nghiên c u các lo i thu c m i trong phòng tr c u trùng và các lo i vaccine
ng

phòng ch ng b nh c u trùng trên àn gà, d a trên s hi u bi t v

Phan Thanh Ngh

2

Tr

ng

áp

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

ng mi n d ch v t ch

Thú Y 37

i

i Eimeria và th o lu n v nh ng chi n l

c

kh ng ch s phát tri n c a b nh c u trùng trên gia c m.

2.1.2 Tình hình nghiên c u

trong n

c

m 1998-1999 Phan V n L c ã kh o sát v tình hình c u trùng Hà
Nam, Thái Bình, Hà B c, H i H ng, Ninh Bình, Hà Tây, Hoà Bình và k t qu
c là t l E.tenella nhi m cao nh t (60,35%), ti p n là E.maxima
(20,35%) và cu i cùng là E.mitis. Gà nhi m c u trùng cao nh t giai
n36 tu n tu i. C n ph i ch
ng t ng c ng phòng b nh c u trùng gà tr c và
trong giai
n này.
m 1998, Tr n Th C m Vân ti n hành so sánh hai qui trình phòng
nh c u trùng trên gà Nagoya Nông Tr ng Sông H u, C n Th b ng các
lo i thu c: coxistac 12%, Avatec, D.O.T 250, ESB3. K t qu là: C hai qui
trình phòng ng a liên t c và thay i u có tác d ng t t i v i vi c phòng
nh c u trùng gà. Các lo i thu c: coxistac 12%, Avatec, D.O.T 250, ESB3
u có tác d ng t t i v i vi c phòng b nh c u trùng. S d ng D.O.T 250 có
chi phí th p nh t so v i các lo i thu c khác.
Khoa h c ã ch ng minh ch c n m t noãn nang c u trùng xâm nh p vào
t t bào bi u bì sau th i gian 2 tu n chúng ã sinh sôi, n y n lên t i hàng
tri u và do v y có t i hàng tri u t bào m i c a ký ch b h y ho i. Trên th c
m i l n ký ch không b nhi m b nh b i 1 bào t nang mà có t i hàng tr m,
hàng ngàn bào t nang xâm nh p cùng m t lúc,v i t c
sinh s n và phân

chia thì s có hàng tri u t bào bi u bì b phá v , Thái Th Thanh Trang (2009)
tìm th y 5 loài noãn c u trùng g m E.tenella. E.necatrix, E.maxima,
E.brunetti, E.acervulina t i các c s ch n nuôi gà công nghi p thu c 2 t nh
Sóc Tr ng và V nh Long.
Gà nuôi theo ki u chu ng h nhi m c u trùng v i t l 41,64% cao h n
t nhi u so v i ki u chu ng kín (30,63%) tr ng thái phân gà nhi m noãn nang
u trùng có thay i theo t l và c ng
nhi m c a gà. Phân l ng sáp có
máu th y gà có t l nhi m cao (88,30%). Phân ch a màng nh y thì t l
nhi m th p h n (67,69%), phân có b t t l nhi m (40,26%) còn m u phân
bình th ng thì t l xu t hi n noãn nang trong phân th p (19,17%) (Nguy n
u H ng, 2005).
ts
ng v t s ng trong chu ng nuôi gà ho c xung quanh chu ng
nuôi có kh n ng mang noãn c u trùng gà nh ru i, gián, ki n, chu t. Chúng
mang noãn nang c u trùng chân, trên lông, da, cánh... Trong khi di chuy n
truy n noãn nang c u trùng vào th c n, n c u ng c a gà, làm cho gà

Phan Thanh Ngh

3

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

nhi m c u trùng. Ngoài ra, d ng c ch n nuôi c ng là y u t mang noãn c u
trùng góp ph n gây nhi m c u trùng cho gà (Nguy n Th Kim Lan, 2008).
n m 1999 – 2000, Nguy n Th Kim Lan ã nghiên c u tình hình
nhi m c u trùng trong àn gà nuôi gia ình t nh Thái Nguyên cho th y gà
nhi m c u trùng ph bi n trong giai
n t 15 ngày tu i n 2 tháng tu i. Gà
n h n 2 – 6 tháng tu i t l nhi m c u trùng là 45,30%. Gà h n 6 tháng tu i
l nhi m c u trùng là 37,6%. Gà công nghi p t l nhi m c u trùng 66,10%,
cao h n so v i gà ta (53,50%) và gà lai (57%). S d ng 4 lo i thu c phòng tr :
Rigecocci, Cocci – stop, ESB3, Anticocci k t qu
u tr c a 4 lo i thu c có
hi u qu r t t t 90,00 - 93,75%.
m 2010-2011 Nguy n Trung Tr c ã ti n hành u tra nghiên c u v
tình hình nhi m c u trùng trên gà Ác t i m t tr i ch n nuôi huy n Ch G o
nh Ti n Giang và hi u qu phòng tr c a hai lo i thu c Bio - Anticoc (Bio pharmachemie) và TD.Anticox 25 (Nam D ng) u có hi u qu t t trong vi c
phòng b nh c u trùng. Gà sau khi dùng thu c 3 ngày và 7 ngày u có t
nhi m và c

ng

nhi m gi m rõ r t.

2.2 B nh c u trùng gà
2.2.1 Gi i thi u b nh c u trùng gà
nh c u trùng gà do nguyên sinh ng v t thu c ngành Protozoa p
Sporozoa b Coccidia
Eimeriidae gi ng Eimeria gây ra. C u trùng là b nh

ph bi n nh t gia c m nuôi, chúng ký sinh t bào bi u mô ru t, gây t n
th ng bi u mô, nh h ng n quá trình tiêu hóa và h p thu d ng ch t, gà
nh m t n c, m t máu, t ng m n c m v i nh ng b nh khác. B nh x y ra
nhi u gà con 10-90 ngày, v i bi u hi n tiêu ch y máu, t l ch t cao. Mi n
ch nhanh chóng
c t o thành sau khi nhi m b nh. Nh ng c u trùng gia
m không t o mi n d ch chéo gi a các loài Eimeria, và ngay sau khi b nh
c phát v i loài Eimeria này v n có th nhi m loài Eimeria khác. Vòng i
ng n, th ng và kh n ng sinh s n cao làm b nh phát tán nhanh (Calnek, B.W.,
và ctv, 1997). gia c m tr ng thành th ng không bi u hi n rõ tri u ch ng
nh, là th mang trùng bài th i noãn nang.
ng truy n lây b nh qua th c
n, n c u ng, ch t n chu ng, d ng c ch n nuôi. Các loài côn trùng và
ng v t g m nh m có vai trò nh v t môi gi i.
u trùng gà là m t b nh r t ph bi n, c bi t trên gà nuôi nh t. M m
nh do các loài thu c gi ng Eimeria gây ra. B nh gây ra do các lo i c u
trùng: Eimeria tenella, Eimeria necatrix, Eimeria acervulina, Eimeria mitis,

Phan Thanh Ngh

4

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

Eimeria mivita, Eimeria paraecox, Eimeria brunetti, Eimeria hagani, Eimeria
maxima (Nguy n H u H ng, 2011).

2.2.2

c

m m t s loài c a noãn nang c u trùng gà

c
m t ng loài c a noãn nang c u trùng ký sinh gà (Hình 2.1), b nh
u trùng gà do 9 loài c u trùng gây ra.

noãn
nang

H tc c

p noãn nang

Th stieda
t tri t
quan nh

Bào t th

t tri t

quan l n
Th c n
noãn nang

Bào trùng
Th c n túi
bào t

p v trong

Nhân bào
th

p võ ngoài

Hình 2.1 C u t o chung c a noãn nang
www. accessscience.com

Eimeria acervulina
Noãn nang hình tr ng, v nh n, không màu, không có micropile, kích
th c c a noãn nang là 17,7-20,2 × 13,7-16,3µm, trung bình 18,3 × 14,6µm.
Theo Lê V n N m, 2004 th i gian hình thành bào t nang môi tr ng bên
ngoài là 24 gi , th i gian nung b nh 4 ngày, ký sinh t i vùng tá tràng (Hình
2.2).
c l c: E.acervulina gây b nh nh , nh ng có r t nhi u noãn nang có
th gây nh ng tri u ch ng tr m tr ng có th gây ch t (Nguy n H u H ng,
2011).
B nh tích: B nh nh thì b nh tích gi i h n quai tá tràng, r t ít m
tr ng. B nh n ng nh ng m tr ng n m kh p n i trên b m t ru t non. Niêm
c ru t d y t và bóng v i d ch nh y.

Phan Thanh Ngh

5

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

Tri u ch ng: c l c gây viêm ru t mãn tính (Tyzzer, 1929), bi u hi n
lâm sàng s t cân, m t n c, tiêu ch y phân h i tr ng. N u nhi m m c
nh
n trung bình tác ng làm gi m s chuy n hóa th c n và gi m t ng
tr ng gà, làm m t l ng carotene t máu và da do s gi m kh n ng h p th
ru t non, kh n ng s n xu t tr ng c ng gi m.
Tá tràng

Manh tràng

i tràng
Không tràng

Hình 2.2 V trí ký sinh c a E. acervulina

(ckvetmanual. com).

Eimeria brunetti
Noãn nang hình tr ng ho c elip, v nh n, không màu, không micropile,
kích th c 20,7-30,3 × 18,1-24,2 µm, trung bình 24,6 × 18,8µm. Th i gian
hình thành bào t nang môi tr ng bên ngoài là 18 – 48 gi . Th i gian nung
nh là 5 ngày. Ký sinh ph n cu i ru t non, tr c tràng, manh tràng và l
huy t (Hình 2.3).
c l c: M c

nghiêm tr ng ít h n E.tenella và E.necatrix.

B nh tích: xu t hi n nh ng m xu t huy t nh
ru t non, thành ru t
dày lên và m t s c t . Tr ng h p nhi m nghiêm tr ng màng nh y b t n
th ng n ng, phù th ng và có nh ng ho i t . Các vi nhung b m t ru t b
n mòn nghiêm tr ng d n n tr n tr i. Nhi u v màng nh y b tróc ra, máu b
t t l i và theo phân ra ngoài.

Phan Thanh Ngh

6

Tr

ng

i H c C n Th

Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

Tri u ch ng: E.brunetti gây t l t vong ít, m t t ng tr ng chuy n hóa
th c n gi m. N u nhi m 100.000 – 200.000 noãn nang t l ch t 10 – 30%,
nh ng con kh i b nh có n ng su t th p (Calnek, B.W., và ctv, 1997).
Tá tràng

Manh tràng
H i tràng
Tr c tràng

t tràng
Không tràng

Hình 2.3 V trí ký sinh c a E. bruneti
(ckvetmanual. com).

Eimeria maxima
Noãn nang hình tr ng ho c b u d c, v s n sùi, màu vàng, có m t
micropile (Lê V n N m 2003), kích th c 21,5-42,5 × 16,5-29,5µm, trung
bình 20,7 × 30,5 µm. Th i gian hình thành bào t 30 – 48 gi . Th i k nung
nh 5 – 6 ngày, ký sinh
n gi a và 1/2
n cu i c a ru t non (Calnek,
B.W., và ctv, 1997) (Hình 2.4).
E.maxima có c l c gây b nh và m c trung bình. N u nhi m v i
200.000 noãn nang d n n t ng tr ng gi m, tiêu phân l ng, và có th ch t.
Gà bi n n, g y còm, niêm m c tái, lông x xác do E.maxima có nh h ng

n s h p thu s c t carotene và xanthophylls (Calnek, B.W., và ctv, 1997).
nh tích: Ru t t n th ng xu t huy t ru t non, c ru t m t àn h i,
vách ru t dày và viêm cata, l ng ru t có màu vàng nâu có nhi u d ch nh y
màu h ng hay vàng cam. Noãn nang và giao t t n t i trong v trí b t n
th ng (Nguy n H u H ng, 2011).
Tri u ch ng: gây gi m t ng tr ng, có hi n t ng tiêu ch y cao và th nh
tho ng gây ch t. Gà bi n n, g y còm, xanh xao, lông x xác. Có nh h ng
n s h p thu s c t carotene và xanthophyll.

Phan Thanh Ngh

7

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

Gà nhi m 200.000 noãn nang
ch t (Nguy n V n Khanh, 2010).

gà gi m t ng tr ng, tiêu ch y có th

Tá tràng

H i tràng
Manh tràng
Không tràng

Hình 2.4

trí ký sinh c a E.maxima

(ckvetmanual. com).

Eimeria necatrix
ây c ng là m t trong nh ng loài có c l c m nh và nh h ng l n n
ru t non gia c m. nh v ru t non nh ng giai
n sinh giao t di n ra
trong manh tràng (Hình 2.5). Noãn nang có hình tr ng, không màu, kích th c
16,7 m x 14,2 m, dao ng t 13,2 – 22,7 m x 11,3 – 15,3 m, thành noãn
nang tr n láng, không có l noãn. Th i gian hình thành bào t 2 ngày, có th
di n ra trong 18 gi

29oC. Th i k nung b nh 138 gi .

c l c: Có c l c m nh, là loài gây b nh n ng trong các loài c u trùng
ký sinh gây b nh ru t non (Nguy n Xuân Bình và ctv, 2002).
nh tích: T n th ng th ng th y ru t non
n gi a 2/3 phía tr c.
Trên b m t ru t có nh ng tiêu
m nh , màu tr ng m , ki m tra d i kính
hi n vi s th y nh ng kh i l n li t nguyên bào (schizonts). Tr ng h p b nh
nghiêm tr ng, thành ru t dày, n i nhi m b nh tr ng to 2 – 2,5 l n

ng
kínhh bình th ng, lòng ru t non ch a
y máu, niêm d ch
(ckvetmanual. com). Manh tràng ít b t n th ng h n, ch a
nhi u d ch nh y. Gia c m th ng ch t sau khi có tri u ch ng b nh 7 ngày
(Nguy n H u H ng, 2011). Gia c m không u ng n c, y u, hay ng, cánh
xà, m t nh m l i.
Ch n oán: nh ng m tr ng th ng th y trong thành ru t non, m t s
khác bi t gi a E.necatrix và E.tenella là có s xu t hi n c a noãn nang

Phan Thanh Ngh

8

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

E.necatrix manh tràng mà không có b nh tích i th xu t hi n. Có th phân
bi t v i E. maxima i s có m t c a các li t t l n trong l p c o t ru t non.
Tri u ch ng: gà b nhi m noãn nang E.necatrix th hi n tri u ch ng
ng t nh nhi m noãn nang E.tenella, gà r , còi c c, s c
tr ng gi m,

phân sáp, loãng, có máu và màng nh y.

Tá tràng

i tràng
Manh tràng
Không tràng

Hình 2.5

trí ký sinh c a E.necatrix

(ckvetmanual. com).

Eimeria tenella
Noãn nang hình tr ng, v nh n, không màu, sáng, không micropile, kích
th c 19-26 × 16-23µm, trung bình 23 × 19µm. Th i gian hình thành bào t
18 – 24 gi (Kolapxki, N.A. - Paskin, P.I., 1980). Th i k nung b nh 4 ngày
(Ph m S L ng – Phan ch Lân, 2002). Ký sinh manh tràng. Th ng x y
ra v i gà 3 – 4 tu n tu i (Hình 2.6).
c l c: là loài gây b nh n ng nh t gia c m, gây thi t h i nhi u nh t.
l ch t t 20 – 30%, có tr ng h p cao h n (Lê H ng M n – Ph ng Song
Liên, 1999).
Tri u ch ng: ph thu c vào s l ng noãn nang
c nu t vào c th
mà gà có s bi u hi n tri u ch ng lâm sàng, gà b nhi m c u trùng th hi n
tri u ch ng lâm sang ch sau m t th i gian ng n không quá 72 gi (Davies và
và ctv, 1963). Khi nhi m n ng gà bi u hi n b nh th c p tính: Gà r , bi n
n, th ng ng t h p l i m t ch
gi m, sau 96 gi nhi m b nh s xu t

hi n máu trong phân. S xu t huy t nhi u x y ra sau 5 – 6 ngày nhi m b nh,
gà th ng ch t sau 8 – 9 ngày nhi m b nh ho c s kh i b nh sau ó và tr
thành giai
n mãn tính. T l ch t th ng cao, x y ra b t ng vào ngày th 4
– 6 khi nhi m b nh.

Phan Thanh Ngh

9

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

B nh tích: Manh tràng xu t huy t l m ch m bi u hi n r t rõ ràng. Thành
manh tràng m m nh ng và giãn ra, c ng ph ng lên bên trong ch a máu ng ng
l i, có s n mòn và thoái hoá niêm m c, thành ru t b nhi m b nh có s
hóa, màng nh y manh tràng có s tróc ra.
Theo Kolapxki; Paskin (1980) cho bi t: tính c c a E.tenella là do c
m sinh v t h c c a loài này. Nh c trú ch y u m t b ph n c a ru t có
m quan tr ng v m t sinh lý – manh tràng, chúng gây t n th ng r t n ng b
ph n này. Các giai
n phát tri n n i sinh, nh t là các th phân l p th h th

2, khi phát tri n thành m t s l ng l n trong vách ru t, s phá h y màng
niêm m c gây ra ch y máu. Ng i ta th y l p d i niêm m c, xoang ru t ch a
y nh ng t bào bi u bì b h y ho i, nh ng y u t h u hình c a máu và
nh ng d ng c u trùng các giai
n phát tri n khác nhau. Do t n th ng
nhi u ám l n trong ru t, nên ch c n ng tiêu hóa b r i lo n. Màng niêm m c
t n th ng là nh ng c a m
các h vi khu n, các c t t o ra khi phân
y các ch t ch a trong manh tràng xâm nh p vào c th .

Manh tràng
i tràng
t tràng

Hình 2.6

trí ký sinh c a E.tenella

(ckvetmanual. com).

Eimeria praecox
Noãn nang hình tr ng, v nh n, vách không màu, không có micropile,
kích th c 19,8-24,7 × 15,7-19,8µm, trung bình 17,1 × 21,3µm. Th i gian
hình thành bào t 24 – 36 gi (Lê V n N m, 2003). Th i k nung b nh 3 – 4
ngày. Ký sinh 1/3 phía trên ru t non (Hình 2.7).
c l c: Loài E.praecox ít gây b nh (Nguy n H u H ng, 2008).
B nh tích: Không gây ra b nh tích

c bi t nh ng có th làm gi m t ng

tr ng.

Phan Thanh Ngh

10

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

Tri u ch ng: Gi m t ng tr ng, gây còi c c.
Tá tràng

Không tràng

Hình 2.7

trí ký sinh c a E.praecox

(ckvetmanual. com).

Eimeria mitis
Noãn nang hình c u, v nh n, vách v không màu, không có micropile,

kích th c 11,7-18,7 × 11.0-18.0µm, trung bình 15,6 × 13,4µm. Th i gian
hình thành bào t 18 – 48 gi . Th i k nung b nh 4 – 5 ngày, ký sinh t t c
các
n c a ru t non nh ng th ng th y ph n u và ph n manh tràng
(Nguy n H u H ng, 2008) (Hình 2.8).

Tá tràng

Manh tràng
H i tràng
K t tràng
Không tràng

Hình 2.8

trí ký sinh c a E.mitis

(ckvetmanual. com).

c l c: ít gây b nh (Nguy n Xuân Bình, và ctv, 2002).
nh tích: E.mitis không gây ra b nh tích c tr ng, t n th ng nh vì
E.mitis không xâm nh p sâu vào bi u mô, schizonts và giao t (gametocytes)
m trên b m t màng nh y. N u nhi m 1.000. 000 – 1.500. 000 noãn nang s
làm gi m t ng tr ng, m t s c t và có th ch t (Calnek, B.W., và ctv, 1997).

Phan Thanh Ngh

11

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

Tri u ch ng: gà nhi m b nh b còi c c, m t s c t , gi m t ng tr ng.
Nhi m v i s l ng l n có th gây ch t. Theo M.A.Muxaep và A.M.Xukuva
(1972), gây b nh cho gà b ng E.mitis cho th y
chúng gi m ho t tính
phosphatase ki m màng niêm m c ru t non, gà s r i lo n quá trình h p thu
các axit amin làm gi m s c l n và s c phát tri n.
Eimeria mivati
Noãn nang có hình elip và hình tr ng, v nh n, vách không màu, có
micropile, kích th c 11,1–19,9 × 10,5 – 16,2µm, trung bình 15,6 – 13,4µm.
Th i gian hình thành bào t 18 – 24 gi . Th i k nung b nh 4 – 5 ngày. Ký
sinh t quai tá tràng n manh tràng (Calnek, B.W., và ctv, 1997) (Hình 2.9).

Tá tràng

Manh tràng
Tr c tràng
Không tràng
t tràng

Hình 2.9

trí ký sinh c a E.mivatii

(ckvetmanual. com).

c l c: gây b nh n ng h n E.acervulina nh ng c ng là loài gây b nh
nh . T l t vong không quá 10% (Nguy n H u H ng, 2008).
nh tích th ng th y tá tràng và
n sau ru t non. N u nhi m v i
1.000.000 noãn nang làm gi m t ng tr ng và có th ch t.
Eimeria hagani
Loài này hi m g p. Noãn nang hình tr ng, v nh n, không có Micropile,
kích th c 15,8-20,9 × 14,3-19,5µm, trung bình 19,1 × 17,6µm. Th i gian
hình thành bào t 18-24 gi . Th i kì nung b nh 6-7 ngày. Ký sinh 1/2
n
u ru t non (Hình 2.10)
nh tích: Gây t n th

Phan Thanh Ngh

ng tá tràng, xu t huy t có nhi u d ng và kích

12

Tr

ng

i H c C n Th

Lu n v n t t nghi p

th

Thú Y 37

c khác nhau, viêm cata (Lê H ng M n-Ph

ng Song Liên, 1999).
Tá tràng

Hình 2.10

trí ký sinh c a E. hagati

(ckvetmanual. com).

u t o c a 9 lo i noãn nang c u trùng a s là không màu và hình tr ng
c th hi n qua b ng 2.1.
ng 2.1 Tóm t t c u t o noãn nang
c
Stt

Loài

m Oocyst

Kích
Màu s c Hình d ng

th

c

Micropile

OR

SR

( µm )
1

E. acervulina Không màu Hình tr ng

18 x 14

Không

Không

Không

2

E.brunetti

Không màu Hình tr ng

25 x 19

Không

Không

Có

3

E. hagani

Không màu Hình tr ng

19 x 18

Không

Không

Có

4

E. maxima

Không màu Hình tr ng

30 x 20

Không

Không

Có

5

E. mitis

Không màu Hình c u

16 x 15

Không

Không

Có

6

E. mivati

Không màu Elip, tr ng

16 x 13

Có

Có

Có

7

E. necatrix

Không màu Hình tr ng

20 -17

Không

Không

Không

8

E. praecox

Không màu Hình tr ng

Không

Không

Không

9

E. tenella

Không màu Hình tr ng

Không

Không

không

20- 25 x 16
-20
23 x 19

(Ngu n: Eckert,1995; OR: Oocyst residua; SR: Sporocyst residua)

2.2.3 Vòng

i

Vòng i c a c u trùng x y ra c
trong và
sinh tr ng c a c u trùng tr i qua 3 giai
n:

ngoài c th v t ch , chu

Giai

n 1: sinh s n vô tính (Schizogony, Merogony, endopolygeny,
expolygeny).

Phan Thanh Ngh

13

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Thú Y 37

Giai

n 2: sinh s n h u tính (Gametogony).

Giai

n 3: hình thành bào t (Sporogony).

Giai
n 1-2 x y ra trong t bào bi u bì v t ch , giai
môi tr ng bên ngoài.
Giai

n 3 x y ra

n 1: Sinh s n vô tính

Khi gia c m n ph i Oocyst làm vách Oocyst
ra di u, gi i phóng
Sporocyst. Các Sporozoite bên trong s ho t ng khi
c ho t hóa b i d ch
t hay tripsin. n ru t non, các Sporozoite
c gi i phóng, xâm nh p vào
bào ti n hành sinh s n vô tính bi u mô ho c b ch c u. Sporozoite tròn l i
và t o thành các Meront (các giai
n sinh s n vô tính) t o thành Schizoite
và Meroite. M i Meroite ch a kho ng 900 Merozoite sau 2,5 – 3 ngày chúng
phá v t bào ru t hoàn thành giai
n sinh s n th h 1.
Các Merozoite
c sinh ra (2- 4 µm) xâm nh p vào m t t bào m i l i
ti p t c sinh s n vô tính th h 2 cho ra nhi u Merozoite, m i Merozoite th
cho ra 100 – 250 Merozoite th h 2, dài 16 µm, giai
n này, x y ra
ngày th 5 sau khi nhi m.
t s Merozoite th th 2 xâm nh p vào t bào bi u mô m i, ng hóa
nguyên sinh ch t và ti n hành sinh s n vô tính th h th 3 t o thành 4-30
Meozoite th h 3 dài 7µm.
Ph n l n Merozoite th h th 2 xâm nh p vào t báo bi u mô b t
sinh s n h u tính.
Giai

u

n 2 : Sinh s n h u tính

Ph n l n Merozoite t o thành Macrogametocycte (Macrogamont) ti n
giao t cái. M i m t Merozoite t o ra m t Macrogamont n m d i nhân t
bào sao ó phát tri n thành giao t cái (Macrogamete).
khác xâm nh p vào bi u mô ru t t o thành Microgamont sau ó phát
tri n thành Microgmete (giao t
c). Có r t nhi u giao t
c
c sinh ra t
Merozoite, giao t
c có 3 roi, phá v t bào xâm nh p vào t bào có giao t
cái và th tinh t o thành h p t (Zygote). H p t phát tri n thành hai l p v ,
phá v t bào bi u mô c a v t ch và ra ngoài theo phân. Oocyst có trong
phân 7 ngày sau nhi m. M i m t Oocyst có th cho ra 2.520.000 Merozite th
2. M i loài Eimeria t o ra s l ng Merozoite là khác nhau. Tu i c a gia
m khác nhau s l ng Merozoite th h 2 sinh ra c ng khác nhau sau ó các
Oocyst
c gi i phóng ra ngoài, n u g p
u ki n thu n l i s ti p t c phát
tri n.

Phan Thanh Ngh

14

Tr

ng

i H c C n Th


Lu n v n t t nghi p

Giai

Thú Y 37

n 3 : Hình thành bào trùng

Oocyst ra ngoài g p các
u ki n khô, không thu n l i t n t i
c 1830 ngày. N u g p
u ki n thu n l i nh m ,
u ki n thích h p sau 1248 gi phát tri n thành Oocyst có 4 Sporocyst. Th i gian này dài ng n khác
nhau tùy loài c u trùng, sao ó phát tri n thành Sporocyst có ch a 2
Sporozoite trong m i bào t .

Trong ký

Môi tr

ng ngoài

Sinh bào t
Hình 2.11 S

vòng

i b nh c u trùng gà

( />
2.2.4

ch t

Eimeria phân b r ng kh p n i trên th gi i, có kh p các n c. B nh
y ra nhi u gà nuôi theo h ng công nghi p h n h ng gà ta nuôi th .
ng lây nhi m ch y u là qua h th ng tiêu hóa. Gà n ph i noãn
nang c m nhi m l n trong th c n, n c u ng, chu ng nuôi, d ng c ch n
nuôi s nhi m b nh c u trùng. No n nang có th
c mang i b i các nhân t
dày dép, d ng c ch n nuôi, hay các nhân t sinh h c khác – ng v t g m
nh m, chim hoang, côn trùng,...Nguyên nhân làm cho b nh c u trùng phát
tri n là do: m t
nuôi quá cao, chu ng tr i m t và th c n n c u ng
không . Ngay c trong
u ki n và quy trình ch n nuôi úng b nh v n có
th b c phát ( Nguy n H u H ng và
Trung Gi , 2002).

Phan Thanh Ngh

15

Tr

ng

i H c C n Th