ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG và đưa RA các GIẢI PHÁP để hạn CHẾ THẤT THOÁT TRONG CHI NGÂN SÁCH NHÀ nước

Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Lời nói đầu

M

ột quốc gia muốn có nền kinh tế phát triển thì đòi hỏi nền kinh tế của
quốc gia đó phải có nền kinh tế phát triển mạnh mẽ. Do đó, hệ thống
tài chính quốc gia phải thực sự quán lý chặc chẽ, trong đó phải nói đến Tài
Chính Công càng phải vững chắc hơn vì Tài Chính Công chiếm tỷ trọng lớn
trong nền kinh tế, nó là một công cụ quản lý vĩ mô gắn liền với hoạt động
nhà nước về các tài chính của nhà nước nhưng được thực thi theo khuông
khổ của pháp luật nhằm ổn định kinh tế và sự hài hòa xã hội, nó luôn tác
động đến các khâu tài chính khác trong hệ thống tài chính quốc dân, nó ảnh
hưởng đến sự phát triển của các khu vực kinh tế và thị trường tái chính.
Trong điều kiện nền kinh tế hỗn hợp sức nặng và vai trò của các hoạt
động kinh tế khu vực Nhà nước rất quan trọng. Mặc dù hàng hoá và dịch vụ
cần thiết để duy trì cuộc sống được cung cấp bởi các hoạt động kinh tế của
khu vực tư nhân thông qua thị trường, nhưng khu vực tư nhân không thể đáp
ứng được nhu cầu đòi hỏi của công chúng cho rất nhiều hàng hoá và dịch vụ
trên nhiều lĩnh vự như: Bảo vệ an ninh quốc gia, ngoại giao, luật pháp,
phòng cháy chữa cháy, giáo dục và các phương tiện công cộng của cơ sở hạ
tầng như: đường xá, công viên, điện nước,… Do đó, Nhà nước phải sử dụng
các nguồn thu thông qua các hình thức thu như: Thuế, phát hành trái phiếu,
… để thực hiện các chức năng chính trị, quản lý kinh tế và cung cấp các
hàng hoá, dịch vụ công cộng.
Căn cứ vào mục đích sử dụng các quỹ tiền tệ tài chính công bao gồm:
1. Ngân sách Nhà nước.
2. Quỹ tín dụng Nhà nước.
3. Quỹ dự trữ quốc gia ( vàng, tiền nước ngoài, tiền tệ quốc tế,
các mặt hàng chiến lược ), quỹ hỗ trợ đầu tư quốc gia. Thực

chất các quỹ này có nguồn gốc từ ngân sách Nhà nước, nhưng
được trích thành các quỹ độc lập nhằm thực hiện các mục đích
riêng.
4. Các quỹ doanh nghiệp nhà nước.
5. .v.v…
Và bây giờ chúng ta cũng tìm hiểu kỹ hơn về Ngân sách nhà nước vận dụng nguyên tắc chi ngân sách nhà nước trong hoạt động chi ngân sách
nhà nước của Việt Nam - thực trạng và giảp pháp để hạn chế thất thoát.

Tổng quan về chi ngân sách nhà nước
1


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

N

gân sách nhà nước, hay ngân sách chính phủ, là một thành phần trong
hệ thống tài chính. Thuật ngữ "Ngân sách nhà nước" được sử dụng
rộng rãi trong đời sống kinh tế, xã hội ở mọi quốc gia. Song quan niệm về
ngân sách nhà nước lại chưa thống nhất, người ta đã đưa ra nhiều định nghĩa
về ngân sách nhà nước tùy theo các trường phái và các lĩnh vực nghiên cứu.
Các nhà kinh tế Nga quan niệm: Ngân sách nhà nước là bảng liệt kê các
khoản thu, chi bằng tiền trong một giai đoạn nhất định của quốc gia. Luật
Ngân sách Nhà nước đã được Quốc hội Việt Nam thông qua năm 1996 định
nghĩa: Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của quốc gia
trong dự toán đã được cơ quan chính phủ có thẩm quyền quyết định và được
thực hiện trong một năm để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ
của chính phủ.
Hay chúng ta còn có thể hiểu Ngân sách nhà nước theo cách khác là
hệ thống các quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các chủ thế trong xã hội,

phát sinh trong quá trình nhà nước huy động, phân phối và sử dụng quỹ tiền
tệ tập trung lớn nhất của nhà nước ( quỹ ngân sách ) nhằm đảm bảo việc
thực hiện các chức năng của nhà nước về mọi mặt.

Sự phối hợp giữa hai quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách
nhà nước đã tạo ra hoạt động chi ngân sách nhà nước.

2


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Như vậy, chi ngân sách nhà nước là hệ thống các quan hệ kinh tế
phát sinh trong quá trình phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ lớn nhất của nhà
nước - quỹ ngân sách, nhằm thực hiện các chức năng của nhà nước về mọi
mặt theo những nguyên tắc nhất định.
Trong mỗi chế độ xã hội, mỗi giai đoạn lịch sử, chi ngân sách nhà
nước mang những nội dung cơ cấu khác nhau, song chúng đều có cùng
những đặc điểm sau:
Thứ nhất, chi ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với bộ máy nhà nước
và những nhiệm vụ kinh tế, chính trị , xã hội mà nhà nước phải đảm đương
trong thời kỳ. Nhà nước với bộ máy càng lớn thì phải đảm đương càng nhiều
nhiệm vụ thì mức độ và phạm vi chi của ngân sách nhà nước càng lớn.
Thứ hai là, các khoản chi của ngân sách nhà nước được xem xét hiệu
quả trên tầm vĩ mô. Điều đó có nghĩa là các khoản chi của ngân sách nhà
nước phải được xem xét một cách toàn diện dựa trên cơ sở của việc hoàn
thành các mục tiêu kinh tế - xã hội đề ra .
Thứ ba là, các khoản chi của ngân sách nhà nước mang tính không
hoàn trả trực tiếp. Điều này được thể hiện qua việc các tổ chức hoặc cá nhân
nhận được vốn, kinh phí từ ngân sách nhà nước không phải ghi nợ, và cũng

không phải hoàn trả lại một cách trực tiêp cho ngân sách. Mặt khác, không
phải mọi khoản thu với mức độ, số lượng của những địa chỉ cụ thể đều được
hoàn lại dưới các khoản chi của ngân sách nhà nước.
Thứ tư, các khoản chi của ngân sách nhà nước luôn gắn chặt với sự
vận động của các cặp phạm trù giá trị khác như giá cả, tiền lương, lãi suất, tỷ
giá hối đoái … Nhận thức rõ mối quan hệ này, có ý nghĩa quan trọng trong
việc kết hợp chặt chẽ giữa chính sách ngân sách với chính sách tiền tệ, chính
sách thu nhập trong quá tình thực hiện các mục tiêu của kinh tế vĩ mô ( như
tăng trưởng, việc làm, ổn định giá cả, cân bằng cán cân thanh toán,…)
Nội dung, cơ cấu chi ngân sách nhà nước trong từng giai đoạn lịch sử,
chịu sự ảnh hưởng của nhiều nhân tố như:
_ Nhân tố chế dộ xã hội.
_ Sự phát triển của lực lượng sản xuất.
_ Khả năng tích luỹ của nền kinh tế.
_ Mô hình tổ chức bộ máy nhà nước.
_ Các nhân tố khác như: biến động kinh tế, chính trị, xã hội, giá cả, lãi
suất, tỷ giá hối đoái…

3


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Căn cứ vào nội dung kinh tế của các lĩnh vực chi, các khoản chi ngân
sách nhà nước bao gồm:
1. Chi đầu tư phát triển kinh tế
Một trong các chức năng quan trọng của nhà nước là chức năng tổ
chức kinh tế. Chức năng này trong cơ chế thị trường ở nước ta hiện nay
được thể hiện bằng vai trò của nhà nước trong quản lý và điều tiết vĩ mô nền
kinh tế. Ngân sách nhà nước với các vai trò của nó được coi là một công cụ

quan trọng trong việc thực hiện chức năng nói trên của nhà nước.
Chi đầu tư phát triển là những khoản chi mang tính chất tích lũy phục
vụ cho quá trình tái sản xuất mở rộng gắn với việc xây dựng cơ sở hạ tầng
nhằm tạo ra môi trường và điều kiện thuận lợi cho việc bỏ vốn đầu tư của
các doanh nghiệp vào các lĩnh vực cần thiết, phù hợp với mục tiêu của nền
kinh tế. Nói khác đi, việc chi cho đầu tư phát triển của ngân sách nhà nước
nhằm mục đích tạo ra một sự khởi động ban đầu, kích thích qúa trình vận
đông các nguồn vốn trong xã hội để hướng tới sự tăng trưởng.
Chi đầu tư phát triển được cấp phát chủ yếu từ ngân sách trung ương
và một bộ phận đáng kể của ngân sách địa phương và bao gồm các khoản
chi cơ bản sau đây:
_ Chi đầu tư xây dựng cơ bản
_ Chi đầu tư và hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp nhà nước.
_Chi góp vốn cổ phần, vốn liên doanh vào các doanh nghiệp thuộc các
lĩnh vực cần thiết có sự tham gia của nhà nước.
_ Chi cho các quỹ hỗ trợ đầu tư quốc gia và các quỹ hỗ trợ phát triển.
_ Chi dự trữ nhà nước.
2. Chi tiêu dùng thường xuyên
Bao gồm các khoản chi cho tiêu dùng xã hội gắn liền với chức năng
quản lý xã hội của nhà nước, khoản chi này được phân thành hai bộ phận:
một bộ phận vốn được sử dụng để đáp ứng nhu cầu của dân cư về phát triển
văn hóa xã hội, nó có mối quan hệ trực tiếp đến thu nhập và nâng cao mức
sống của dân cư và một bộ phận phục vụ cho nhu cầu quản lý kinh tế xã hội
chung của nhà nước.
Bằng vào các khoản chi tiêu dùng thường xuyên nhà nước thể hiện sự
quan tâm của mình đến nhân tố con người trong quá trình phát triển kinh tế,
đồng thời với các khoản chi này nhà nước thực hiện chức năng văn hóa, giáo
dục, quản lý, an ninh quốc phòng.

4

Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Chi tiêu dùng thường xuyên bao gồm các khoản chi sau đây:
_ Chi quản lý nhà nước (quản lý hành chính).
_ Chi An ninh quốc phòng.
_ Chi sự nghiệp.
_ Chi sự nghiệp kinh tế.
_ Chi sự nghiệp nghiên cứu khoa học và công nghệ.
_ Chi sự nghiệp giáo dục, đào tạo.
_ Chi sự nghiệp y tế.
_ Chi sự nghiệp văn hóa, nghệ thuật, thể thao.
_ Chi sự nghiệp xã hội.
_ Chi trả nợ gốc tiền chính phủ vay.

Nguyên tắc tổ chức chi ngân sách nhà nước.

5


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Thực trạng chi ngân sách nhà nước Việt Nam
hiện nay.

C

hi ngân sách nhà nước có vai trò quan trọng trong sự nghiệp phát triển
kinh tế xã hội của mỗi quốc gia. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay của

nước ta, nhiều vấn đề kinh tế xã hội của đất nước đang đặt ra thách thức đối
với các khoản chi của ngân sách nhà nước. Trong bối cảnh đó, nếu bố trí các
khoản chi ngân sách một cách tuỳ tiện, ngẫu hứng, thiếu sự phân tích hoàn
cảnh cụ thể sẽ có ảnh hưởng xấu đến quá trình phát triển kinh tế xã hội của
đất nước.
Do đó, việc tổ chức chi ngân sách nhà nước phải tuân thủ những
nguyên tắc nhất định.
Nguyên tắc thứ nhất: dựa trên khả năng các nguồn thu để hoạch định
chi tiêu. Theo nguyên tắc nay thì mức độ chi và cơ cấu các khoản chi phải
hoạch định dựa trên cơ sở các nguồn thu. Nếu nguồn thu hạn hẹp, thì ngân
sách phải cắt giảm. Vi phạm nguyên tắc sẽ dẫn đến tình trạng bội chi ngân
sách quá lớn và sẽ dẫn đến khả năng bùng nổ lạm phát kinh tế. Tuân thủ
đúng theo nguyên tắc này thì sẽ tránh được tình trạng mắc nợ trong nước và
nợ nước ngoài.
Dự kiến tổng thu ngân sách Nhà nước Việt Nam năm 2008 đạt 399
nghìn tỷ đồng, vượt 23,5% so với dự toán và tăng 26,3% so với kết quả thực
hiện năm ngoái. Tuy nhiên, theo ủy ban Tài chính và Ngân sách Quốc hội,
thu ngân sách chứa đựng nhiều yếu tố đột biến, không ổn định. Trong 76
nghìn tỷ đồng vượt dự toán, có tới 35, 4 nghìn tỷ đồng từ chênh lệch giá dầu
thô (giá dự tính là 64 USD mỗi thùng, song giá bình quân thực tế 9 tháng
xấp xỉ 105 USD). Thu từ xuất khẩu vượt 23.500 tỷ đồng và thu từ đất vượt
5.500 tỷ đồng so với dự toán đầu năm. Cả ba yếu tố này đều rất bấp bênh,
đặc biệt trong bối cảnh giá dầu thô tiếp tục giảm mạnh, xuất khẩu bị đe dọa
khi thế giới đối mặt với nguy cơ suy thoái.
Thu ngân sách 2008 gặp khó khăn do biến động giá dầu .
Theo giải trình của Bộ trưởng Bộ Tài chính Vũ Văn Ninh, do xuất
khẩu dầu thô chiếm một tỷ trọng rất lớn trong nguồn thu ngân sách của ta
nên diễn biến tụt giảm giá dầu trên thị trường thế giới sẽ có tác động lớn đến
cân đối ngân sách. So với mức được chọn làm căn cứ xây dựng kế hoạch
ngân sách (90 USD/thùng), giá thực tế đã giảm quá sâu.

6


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Để chủ động trong điều hành dự toán NSNN năm 2009, Bộ Tài chính
đang chuẩn bị để báo cáo với Chính phủ để trình với Quốc hội giá dầu thô
bình quân để tính cho 3 tháng cuối năm 2008 và dự toán NSNN năm 2009 ở
mức khoảng 70 đôla /thùng, tức là điều chỉnh từ 90 đôla /thùng xuống 70
đôla /thùng. Việc điều chỉnh này sẽ tác động trực tiếp đến dự toán NSNN
năm 2009 và có khả năng sẽ giảm thu ngân sách khoảng 36 nghìn tỉ.
Theo Bộ trưởng Vũ Văn Ninh, để nguồn thu không bị giảm quá mức,
phải điều chỉnh giảm chi lớn, đặc biệt là cân đối ngân sách của các địa
phương. Bộ Tài chính kiến nghị 4 phương án. Thứ nhất là áp thuế nhập khẩu
xăng dầu ở mức hợp lý. Thứ hai, phấn đấu tăng thu thêm, trên cơ sở chống
thất thu, rà soát nợ đọng, làm thế nào để thu cho được mức đã báo cáo với
Quốc hội của năm 2008 và giảm bớt thu của năm 2009. Thứ ba, tăng thêm
các khoản thu khác để bù vào các khoản giảm thu, phần còn lại sẽ phải rà
soát để giảm chi đầu tư xây dựng cơ bản, xây dựng một số chính sách, dự
kiến ban hành trong năm 2009 để giảm chi thường xuyên, đảm bảo cân đối
ngân sách theo biến động của giá dầu thô...
Năm 2009, Tổng số chi cân đối ngân sách Nhà nước là 582.200 tỷ
đồng; mức bội chi ngân sách nhà Nước là 119.700 tỷ đồng, bằng 6,2% GDP.
Theo giải trình của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nếu điều chỉnh tăng thu
nhiều (khoảng 10.400 tỷ đồng) và cắt giảm chi tiêu một số lĩnh vực để đạt
được mức bội chi bằng 6% GDP và phương án điều chỉnh dự toán thu, chi,
bội chi ngân sách năm 2010 không quá 6,2%GDP, theo Ủy ban Thường vụ
Quốc hội được dựa trên cơ sở tăng thêm thu ngân sách Nhà nước 6.100 tỷ
đồng. Bao gồm: tăng thêm thu từ dầu thô: 2.600 tỷ đồng, tương ứng với giá

dầu thô tăng từ 65 USD/thùng lên 68 USD/thùng; tăng thu thêm từ hoạt
động xuất nhập khẩu 2.500 tỷ đồng; tăng số thu chuyển nguồn từ năm 2009
sang năm 2010 so với số đã báo cáo Quốc hội 1.000 tỷ đồng và được tính
vào cân đối ngân sách Nhà nước năm 2010. Đồng thời, tăng chi Chương
trình Biển Đông hải đảo 38 tỷ đồng tương ứng với số giảm chi của Tập đoàn
công nghiệp, than và khoáng sản Việt Nam (28 tỷ đồng); Tập đoàn dệt may
Việt Nam (10 tỷ đồng); tăng chi cho Chương trình giảm nghèo 300 tỷ đồng.
Nguyên tắc thứ hai : tiết kiệm và hiệu quả. Nguyên tắc này đòi hỏi cá
tổ chức, các đơn vị sử dụng nguồn kinh phí hay nguồn vốn của ngân sách
cấp phát phải nâng cao tinh thần trách nhiệm, sử dụng một cách có hiệu quả
nhất và tiết kiệm nhất. Tức là chi tiêu một số tiền nhỏ hơn số tiền đã đề ra
mà vẫn đạt hiệu quả cao. Quán triệt nguyên tắc này trong việc bố trí các
khoản chi của ngân sách nhà nước cần phải dựa trên những định mức chi
tích cực có căn cứ khoa học và thực tiễn, tổ chức các khoản chi theo chương
trình có mục tiêu. Khi chi phải xem xét các chức năng, nhiệm vụ của các tổ
7


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

chức, đơn vị sử dụng kinh phí ngân sách. Khi thực hiện theo đúng nguyên
tắc này thì sẽ giúp tiết kiệm cho ngân sách nhà nước, tránh thất thoát, lãng
phí.
Nhưng thực trạng thu chi ngân sách nhà nước của Việt Nam còn nhiều
điều đáng nói: Thu thiếu ổn đinh, trong khi đó lại chi lãng phí.
Theo dự ước, năm 2008 tổng số thu ngân sách Nhà nước vượt dự toán
76.000 tỷ đồng, tăng 26,3% so với thực hiện năm 2007. Theo đánh giá của
nhiều đại biểu, trong bối cảnh khủng hoảng của nền kinh tế trên thế giới,
kinh tế Việt Nam gặp nhiều khó khăn thì kết quả này là rất có ý nghĩa, góp
phần quan trọng đảm bảo sự ổn định của đất nước.

Tuy nhiên có một sự thật là nguồn thu ngân sách nhà nước của Việt
Nam hiện đang thiếu tính ổn định và bền vững. Số vượt thu chủ yếu nhờ
tăng giá từ dầu thô và từ nhà đất. Nếu tính cả yếu tố trượt giá do lạm phát thì
xem như không tăng thu trong năm 2008. Nếu trừ nguồn thu từ thu tiền sử
dụng đất khoảng 22 nghìn tỷ theo ước thực hiện năm 2008 thì nguồn thu nội
địa từ bản thân nền kinh tế chỉ chiếm 46% là qúa thấp. Trong khi đó, những
nguồn thu bấp bênh lại quá cao, chiếm tới 54% như mua bán dầu thô, bán
than, thu tiền sử dụng đất, thuế xuất nhập khẩu, thu vay, thu viện trợ...
Đã vậy, thực hiện dự toán chi ngân sách chưa nghiêm, hiệu quả chưa
cao, tiết kiệm chưa triệt để. Năm 2008 đã cắt giảm 20% chi tiêu công nhưng
trên thực tế lại tăng 10%, chi quản lý hành chính tăng 13,3% dự toán và tăng
26,6% so với năm 2007. Tình trạng hội nghị còn nhiều, việc thực hiện tiết
kiệm, chống lãng phí hiệu quả còn thấp.Bên cạnh đó, 6 tháng đầu năm 2008,
hệ thống kho bạc đã phát hiện gần 12.500 khoản chi của 4.600 lượt đơn vị
chưa đúng thủ tục, chế độ quy định; gần 2.000 công trình, dự án chưa thực
sự cần thiết chưa đủ thủ tục đã lọt qua nhiều vòng thẩm định để được bố trí
trong kế hoạch ngân sách. Ở nhiều địa phương có nhiều vị một năm đi công
tác nước ngoài rất nhiều lần. Trong khi Chính phủ cho phép gọi là cấp thiết
lắm, đặc biệt lắm thì nên đi hai lần thôi.
Trong số khoản chi vượt dự toán theo báo cáo của Chính phủ có 4
khoản vượt lớn:
Thứ nhất, chi đầu tư phát triển vượt 20,1% (tăng 22.700 tỷ đồng), tuy
nhiên, tốc độ và kết quả giải ngân còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ giải ngân vốn
xây dựng cơ bản tập trung 9 tháng đạt trên 60% dự toán; giải ngân vốn trái
phiếu chính phủ, bằng 52% kế hoạch đầu năm (36.000 tỷ đồng), nếu tính cả
kế hoạch bổ sung 20.000 tỷ đồng thì tỷ lệ giải ngân còn thấp hơn nhiều.
Thứ 2, chi khác ngân sách vượt kế hoạch 1.660%, trong báo cáo
thẩm tra của Uỷ ban Tài chính .
8

Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Thứ 3 là về chi trả nợ, nhiều ý kiến đề nghị xem xét việc bố trí tăng
chi trả nợ khoảng 6.000 tỷ đồng và sử dụng khoảng 11.000 tỷ đồng để thực
hiện chính sách an sinh xã hội như làm nhà ở cho người nghèo, hỗ trợ phát
triển kinh tế - xã hội các huyện nghèo..., đây là các khoản chi không có trong
dự toán được Quốc hội quyết định, làm thay đổi dự toán chi.
Thứ 4 là về xử lý, thu hồi số vốn ứng trước dự toán: hiện nay, số vốn
ứng trước dự toán là rất lớn và khả năng thu hồi rất khó khăn. Theo Uỷ ban
Tài chính – Ngân sách, qua giám sát cho thấy, số vốn đã ứng lũy kế đến hết
năm 2009 chưa có nguồn thu hồi khoảng trên 50.000 tỷ đồng; số vốn đến
hạn năm 2010 khoảng 30.600 tỷ đồng. Trong số này, một số Bộ, ngành, địa
phương không có khả năng hoàn ứng kéo dài nhiều năm, tạo nên bức tranh
thiếu lành mạnh trong cân đối ngân sách Nhà nước.
Có thể thấy, bài toán tiết kiệm và hiệu quả trong chi ngân sách ở Việt
Nam vẫn còn đang chờ lời giải .
Nguyên tắc thứ ba : trọng tâm trọng điểm. Chi ngân sách nhà nước
ưu tiên những chương trình trọng điểm nhà nước tránh đầu tư tràn lan mà
phải đầu tư giải quyết dứt điểm mục tiêu phát triển kinh tế xã hội của nhà
nước hoạch định trong thời kỳ đó. Thực hiện đúng nguyên tắc đảm bảo được
tính mục đích và khả năng tiết kiệm được các khoản chi của ngân sách, chi
cho những việc cần thiết, giảm chi cho những việc chưa cần thiết.
Trong việc đối phó với khủng hoảng và đảm bảo an sinh xã hội vừa
qua, nếu thang điểm là 10 thì với những động thái trong suốt thời gian qua
Chính phủ đạt 7 điểm. Tiếp xúc với một số cơ quan có trách nhiệm về vấn
đề này, có thể thấy rõ Chính phủ đã dành nhiều quan tâm và đã có những chỉ
đạo tích cực.
Chiều 8/11, Quốc hội đã thông qua về dự toán ngân sách Nhà nước
năm 2009

Một trong những giải pháp quan trọng được Quốc hội thông qua là cơ
cấu lại chi ngân sách Nhà nước theo hướng ưu tiên chi cho an sinh xã hội;
tăng chi có trọng điểm cho phát triển nông nghiệp, nông thôn và những vùng
khó khăn, nhất là 61 huyện có tỷ lệ hộ nghèo cao nhất.
Đồng thời, mục tiêu chống ô nhiễm môi trường, vệ sinh an toàn thực
phẩm cũng sẽ được ưu tiên trong chi tiêu ngân sách.
Quốc hội quyết nghị: cần rà soát kỹ nguồn vốn nhà nước bố trí cho
các dự án, công trình thuộc trách nhiệm đầu tư của ngân sách nhà nước giao
cho các tập đoàn, tổng công ty Nhà nước thực hiện. Không bố trí vốn ngân

9


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

sách Nhà nước cho các dự án, công trình không thuộc lĩnh vực ngân sách
Nhà nước đầu tư.
Quốc hội xác định, năm 2009 nằm trong thời kỳ ổn định ngân sách địa
phương 2007 -2010, ngân sách Trung ương phải bảo đảm chủ động xử lý
những vấn đề lớn, quan trọng của quốc gia.
Năm 2009, phát hành trái phiếu Chính phủ không quá 36.000 tỷ đồng
để tiếp tục tập trung đầu tư các dự án, công trình giao thông, thủy lợi, kiên
cố hoá trường lớp học, xây dựng nhà công vụ cho giáo viên vùng núi, vùng
sâu, vùng xa, nâng cấp bệnh viện huyện.
Tăng ngân sách cho ngành Y tế để đạt khoảng 10 - 12% tổng chi ngân
sách Nhà nước đến năm 2010. Ngân sách tăng thêm để đầu tư cho các địa
phương vùng khó khăn và lĩnh vực y tế dự phòng, chương trình mục tiêu
quốc gia...hỗ trợ các đối tượng cận nghèo, trẻ em dưới 6 tuổi, thực hiện
chính sách, chế độ cho cán bộ y tế cơ sở, vùng núi, vùng sâu, vùng xa...Bộ Y
tế cũng đề nghị sửa Pháp lệnh Phí và Lệ phí theo hướng không đưa viện phí

vào danh mục phí, lệ phí thuộc phạm vi điều chỉnh của Pháp lệnh. Lý do
"viện phí" là cách gọi thông thường của chi phí khám chữa bệnh, bao gồm
tiền thuốc, máu, dịch truyền, vật tư mà người bệnh trực tiếp sử dụng và chi
phí của các dịch vụ y tế (khám bệnh, chiếu chụp, chẩn đoán...). Các chi phí
này không có yếu tố phí vì không phải do Nhà nước đầu tư mà bệnh viên thu
hộ, chi hộ cho người bệnh, vả lại nó phụ thuộc nhiều vào giá cả đầu vào của
các dịch vụ. Thực tế có hàng ngàn loại thuốc, vật tư và dịch vụ khác nhau,
nếu quy định số thu này là phí thì Chính phủ phải ban hành mức thu của
hàng ngàn loại phí để thực hiện thống nhất trong cả nước.
Trong thời gian vừa qua, cả thế giới phải đối mặt với tình trạng
khủng hoảng kinh tế làm cho nền kinh tế của các quốc gia suy sụp. Và Việt
Nam cũng đang trải qua tình trạng đó. Nước ta vừa phải đối mặt với khủng
hoảng kinh tế, vừa phải đối mặt với tình trạng lạm phát tăng cao. Khi kiểm
soát được phần nào lạm phát thì lại phải đối mặt với giảm phát. Để kích
thích tăng trưởng kinh tế, chính phủ đã sử dụng gói kích cầu lần 1 với giá trị
là 1 tỷ Đôla.
Đến hết ngày 2/7, số vốn toàn hệ thống ngân hàng cho vay theo
chương trình hỗ trợ lãi suất của Chính phủ đạt hơn 372.000 tỷ đồng, tương
đương 75% quy mô tổng gói kích cầu. Cuối tháng 1, Chính phủ quyết định
dùng 17.000 tỷ đồng (tương đương 1 tỷ USD) để hỗ trợ 4% lãi suất cho các
doanh nghiệp vay vốn lưu động phục vụ sản xuất kinh doanh. Hai tháng sau,
Chính phủ mở rộng đối tượng và điều kiện hỗ trợ vốn vay. Trao đổi với báo
chí mới đây, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Giàu cho biết

10


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

với 17.000 tỷ đồng hỗ trợ của Chính phủ, sẽ cho ra lượng tín dụng khoảng

490.000 tỷ, nếu làm kỹ có thể lên đến trên 580.000 tỷ. Tuy nhiên, Ngân hàng
Nhà nước dự kiến đến hết năm cho vay hỗ trợ có thể đạt 480.000 tỷ đồng.
Tính hiệu quả của gói kích cầu của Chính phủ đã thu hút sự tập trung
thảo luận và cho ý kiến của nhiều thành viên Chính phủ tại phiên họp Chính
phủ thường kỳ tháng 10/2009.
Theo các thành viên Chính phủ, gói kích cầu của Chính phủ đã góp
phần thực hiện được mục tiêu ngăn chặn suy giảm kinh tế, ổn định kinh tế vĩ
mô; các cân đối thu chi ngân sách Nhà nước, tiền tệ, cán cân thanh toán quốc
tế… được đảm bảo; lạm phát được kiềm chế ở mức thấp nhất; tốc độ tăng
trưởng được duy trì hợp lý và bền vững.
Quy mô của gói kích thích kinh tế và đảm bảo an sinh xã hội này
khoảng 122 nghìn tỷ đồng ( khoảng 6,9 tỷ USD). Ước thực hiện trong năm
2009 khoảng 100,6 nghìn tỷ đồng ( tương ứng với khoảng 5,7 tỷ USD).
Việc làm cho công nhân Việt Nam là vấn đề nhạy cảm trong cơn suy
thoái. Trên thực tê, Bộ Kế hoạch và Đầu tư chính thức công bố nội dung gói
kích cầu lần 1 của chính phủ, có giá trị lên đến 143.000 tỷ đồng, tức khoảng
8 tỷ USD.
Đây là một phần báo cáo được bộ trưởng Võ Hồng Phúc trình bày
trước Ủy ban thường vụ quốc hội khóa XII, trong phiên họp thứ 20 vừa khai
mạc vào hôm qua 12.5.2009.
Được biết, chính phủ còn chuẩn bị 17.000 tỷ đồng, tức khoảng 1 tỷ
USD tiền vay có bảo lãnh.
Tuy nhiên, có ý kiến lo ngại hiện tượng đảo nợ và sợ rằng "chính sách
bù lãi suất mang tính bình quân không tạo cơ hội để tái cấu trúc lại nền kinh
tế, giảm bớt những doanh nghiệp làm ăn kém hiệu quả" theo bình luận trên
báo Lao Động.
Bên cạnh các biện pháp thường gặp như hỗ trợ về nguồn vốn và bảo
lãnh tín dụng, kế hoạch của chính phủ Việt nam còn chuyển một khoản tiền
trị giá trên 30.000 tỷ đồng từ "nguồn vốn đầu tư kế hoạch 2008 sang năm
2009"( theo bản tin trên VnExpress.)

Cũng theo một bài viết trên báo này thì "tiến độ giải ngân vốn hỗ trợ
lãi suất đang chậm dần", và cho đến đầu tháng Năm thì "chưa bằng một nửa
tổng mức cho phép".
Theo ông Phùng Quốc Hiển, Chủ nhiệm Ủy ban tài chính-ngân sách
của Quốc hội: Quy mô ước tính gói tiếp theo ( gói kích cầu lần 2 ) khoảng
gần 200 ngàn tỉ đồng, trong đó 56 ngàn tỉ đồng từ phát hành trái phiếu, bù lãi
11


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

suất sẽ khoảng 7 ngàn tỉ đồng (tổng bù lãi suất năm 2009 là 17 ngàn tỉ đồng,
mới dùng hết 10 ngàn tỉ đồng) và phần đầu tư phát triển ước tính là 125 ngàn
tỉ đồng.
Có thể thấy Nhà nước đang rất tập trung cho việc khôi phục nền kinh
tế trong thời kì suy thoái qua việc tung ra hai gói kích cầu với giá trị khá lớn.
Nếu biết sử dụng một cách hợp lý thì nền kinh tế nước ta sẽ được phục hồi
và phát triển mạnh mẽ.
Nguyên tắc thứ tư : Nhà nước và nhân dân cùng làm trong việc bố trí
các khoản chi của ngân sách nhà nước nhất là các khoản chi mang tinh phúc
lợi xã hội. Nguyên tắc này đòi hỏi khi quyết định các khoản chi ngân sách
cho một lĩnh vực nhất định thì cần phải cân nhắc khả năng huy động các
nguồn vốn khác để giảm nhẹ gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Khi quán
triệt nguyên tắc này không những giúp giảm nhẹ các khoản chi tiêu cho ngân
sách nhà nước mà còn nâng cao tinh thần trách nhiệm của mỗi công dân
trong xã hội, đảm bảo được yêu cầu kiểm soát của quần chúng trong chi tiêu
của ngân sách nhà nước.
Tại phiên họp chiều 20/10, Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc
hội đề nghị Chính phủ rà soát và làm rõ một số khoản chi, trong đó có 5.038
tỷ đồng bố trí cho các tập đoàn, tổng công ty Nhà nước trong năm 2010.

Dự toán ngân sách Nhà nước và phương án phân bổ ngân sách Trung
ương được Bộ trưởng Tài chính Vũ Văn Ninh báo cáo Quốc hội trong phiên
họp buổi chiều.
Theo đó, về tổng thu cân đối ngân sách Nhà nước năm 2010, Chính
phủ dự kiến là 456.400 tỷ đồng, tăng 16,8% so với ước thực hiện năm 2009,
tăng 65.750 tỷ đồng; đạt tỷ lệ động viên 23,6% GDP (từ thuế và phí là
22,2% GDP). Tại báo cáo thẩm tra, Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc
hội cho rằng, đây là mức tăng chưa thật tích cực, vì năm 2010 tình hình kinh
tế thế giới phục hồi, nền kinh tế trong nước tăng trưởng mạnh hơn, các chính
sách miễn, giảm và giãn thuế không còn. Do vậy thu ngân sách Nhà nước sẽ
tăng, nhất là thu nội địa và thu từ hoạt động xuất nhập khẩu…
Vì vậy, Chính phủ tiếp tục rà soát để xây dựng phương án thu ngân
sách năm 2010 tích cực hơn. Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc đề
nghị Chính phủ làm rõ một số khoản chi, trong đó có 5.038 tỷ đồng bố trí
cho các tập đoàn, tổng công ty Nhà nước trong năm 2010. Cơ quan này cho
rằng ngoại trừ 3.500 tỷ đồng lợi nhuận sau thuế để lại cho tập đoàn dầu khí
quốc gia Việt Nam chỉ bố trí vốn cho một số nhiệm vụ mà Chính phủ giao
cho các tập đoàn kinh tế, tổng công ty Nhà nước thực hiện. Các nhiệm vụ
chi khác, các tập đoàn, tổng công ty phải tự bố trí kinh phí từ kết quả sản
12


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

xuất kinh doanh của mình từ lợi nhuận sau thuế hàng năm để lại tái đầu tư,
kể cả việc bảo đảm phúc lợi xã hội cho một số lĩnh vực.
Để đảm bảo vốn cho những dự án trọng điểm của ngành công nghiệp
tàu thủy, Phó thủ tướng Nguyễn Sinh Hùng đã đồng ý về nguyên tắc cho
phép Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy Việt Nam (Vinashin) phát hành 3.000
tỷ đồng trái phiếu, vay 10.000 tỷ đồng từ các ngân hàng trong nước và vay

400 triệu USD từ nguồn vốn nước ngoài.
Ngân hàng Phát triển Việt Nam và các ngân hàng thương mại có trách
nhiệm thực hiện các cam kết với Vinashin, đặc biệt là bảo đảm lượng vốn
cần thiết cho Vinashin.
Cụ thể, Ngân hàng Đầu tư và Phát triển cho vay 2.700 tỷ đồng, Ngân
hàng Công thương 2.000 tỷ đồng, Ngân hàng Phát triển Việt Nam 3.000 tỷ
đồng, Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 2.000 tỷ đồng, các
ngân hàng thương mại khác 300 tỷ đồng.
Khi thông qua dự toán ngân sách nhà nước năm 2010 hôm 13-6, Quốc
hội đã bác đề nghị của Chính phủ, không bố trí 10 tỉ đồng cho dự án đầu tư
nâng cấp hệ thống thiết bị và phòng thí nghiệm sinh thái môi trường dệt may
giai đoạn 2008-2010 của Tập đoàn Dệt may; 28 tỉ đồng khác cho hai dự án
của TKV là trung tâm nghiên cứu thực nghiệm công nghệ chế tạo máy năng
lượng và mỏ và dự án đầu tư xây dựng phòng thí nghiệm hiệu suất năng
lượng cho thiết bị điều hòa không khí và tủ lạnh.
Quốc hội yêu cầu các tập đoàn này sử dụng vốn từ nguồn lợi nhuận
sau thuế để đầu tư. Số kinh phí cắt giảm từ các dự án trên được đầu tư bổ
sung cho Chương trình Biển Đông, hải đảo.
Tuy Quốc hội vẫn bố trí vốn ngân sách cho một số tập đoàn, tổng
công ty, ngân hàng thương mại nhà nước nhưng không hỗ trợ trực tiếp cho
hoạt động sản xuất-kinh doanh của các doanh nghiệp này, mà theo giải trình
của Thường vụ Quốc hội, là nguồn vốn để các đơn vị này tiếp tục thực hiện
xong nhiệm vụ nhà nước đã giao những năm trước đây.
Ví dụ như Tập đoàn Dầu khí được bố trí 3.500 tỉ đồng để đầu tư một
số dự án trọng điểm dầu khí và bổ sung quỹ tìm kiếm thăm dò dầu khí (đã
được Quốc hội cho phép từ mấy năm gần đây), hay Tổng công ty đường sắt
Việt Nam được giao 1.190 tỉ đồng để đầu tư hạ tầng nâng cao an toàn đường
sắt trên tuyến đường sắt Bắc-Nam, hiện đại hóa hệ thống thông tin tín hiệu
đường sắt quốc gia hay 54 tỉ đồng khác cho Tổng công ty Hàng hải để hoàn
thiện nâng cấp cảng Hải Phòng giai đoạn 2.

13


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Nguyên tắc thứ 5 : Phân biệt rõ các nhiệm vụ kinh tế - xã hội các cấp
theo luật định để bố trí các khoản chi cho phù hợp. Quán triệt nguyên tắc
này sẽ tránh được việc bố trí các khoản chi chồng chéo, khó kiểm tra, giám
sát đồng thời nâng cao trách nhiệm và tính chủ động của các cấp.
Ngày 13/11/2009, kỳ họp thứ sáu Quốc hội khóa XII đã thông qua
nghị quyết về phân bổ ngân sách Trung ương năm 2010, tiếp tục bố trí ngân
sách nhà nước để hoàn thành các dự án trọng điểm.
Theo đó, tổng số thu cân đối ngân sách trung ương năm 2010 là
303.472 tỉ đồng; tổng số thu cân đối ngân sách địa phương là 265.219 tỉ
đồng; tổng số chi cân đối ngân sách trung ương năm 2010 là 370.436 tỉ
đồng, tính cả 52.736 tỉ đồng bổ sung cân đối, bổ sung từ ngân sách trung
ương cho ngân sách địa phương để điều chỉnh tiền lương tối thiểu năm 2007,
2008, 2009 theo quy định thì tổng chi ngân sách trung ương là 423.172 tỉ
đồng.
Trong dự toán ngân sách nhà nước năm 2010 có bố trí ngân sách nhà
nước cho một số tập đoàn, tổng công ty và các ngân hàng thương mại nhà
nước để hoàn thành nhiệm vụ của nhà nước đã giao trong những năm trước
đây; không phải là các khoản chi ngân sách nhà nước hỗ trợ trực tiếp cho
hoạt động sản xuất - kinh doanh của đơn vị. Tập đoàn Dầu khí Việt Nam:
3.500 tỉ đồng để đầu tư một số dự án trọng điểm dầu khí và bổ sung quỹ tìm
kiếm thăm dò dầu khí từ nguồn lãi dầu, khí được chia cho nước chủ nhà theo
nghị quyết của Bộ Chính trị và đã được Quốc hội cho phép trong mấy năm
gần đây. Tổng công ty Đường sắt Việt Nam: 1.190 tỉ đồng (trong đó vốn
trong nước là 240 tỉ đồng, vốn ngoài nước là 950 tỉ đồng) để đầu tư hạ tầng

nâng cao an toàn đường sắt trên đường sắt Bắc- Nam; đường sắt đô thị Hà
Nội tuyến số 1; hiện đại hóa hệ thống thông tin tín hiệu đường sắt Hà Nội Lạng Sơn, Hà Nội - Lào Cai, Hà Nội - Thái Nguyên và khu đầu mối Hà
Nội... Tổng công ty Hàng hải Việt Nam 54 tỉ đồng để nâng cấp cảng Hải
Phòng giai đoạn 2, dự án kết thúc năm 2010; Tập đoàn Bưu chính - Viễn
thông Việt Nam 60 tỉ đồng để thực hiện 02 dự án mạng truyền dữ liệu của
các cơ quan Đảng và Nhà nước, dự án hệ thống thông tin phòng, chống thiên
tai trên biển; Tập đoàn Điện lực Việt Nam 141 tỉ đồng để thanh toán phần
vốn ngân sách nhà nước phải đóng góp để xây dựng thủy điện Rào Quán
(Quảng Trị) và thực hiện dự án cung cấp điện cho đồng bào vùng Tây
Nguyên, đồng bào Khmer và phục vụ mục đích an ninh và quốc phòng.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đề nghị không bố trí vốn đầu tư
cho Tập đoàn Dệt may Việt Nam số tiền 10 tỉ đồng để đầu tư dự án nâng cấp
hệ thống thiết bị và phòng thí nghiệm sinh thái môi trường dệt may giai đoạn
2008-2010; Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản 28 tỉ đồng để thực
14


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

hiện 2 dự án là trung tâm nghiên cứu thực nghiệm công nghệ chế tạo máy
năng lượng và mỏ; đầu tư xây dựng phòng thí nghiệm hiệu suất năng lượng
cho thiết bị điều hòa không khí và tủ lạnh. Các tập đoàn này sẽ sử dụng từ
nguồn lợi nhuận sau thuế để đầu tư. Số kinh phí cắt giảm trên bổ sung đầu tư
cho chương trình biển Đông, hải đảo.
Nguyên tắc thứ 6 : Kết hợp chặt chẽ các khoản chi của ngân sách nhà
nước với khối lượng tiền tệ có măt trong lưu thông, với các phạm trù giá trị
(giá cả, lãi suất, tỉ giá hối đoái) tạo nên công cụ tổng hợp cùng tác động đến
các vấn đề của kinh tế vĩ mô. Nguyên tắc này đòi hỏi khi bố trí một khoản
chi của ngân sách nhà nước phải phân tích diễn biến của khối lượng tiền tệ,
lãi suất, tỷ giá hối đoái trong các chu kỳ kinh doanh làm sao tạo nên một

tổng lực để giải quyết các mục tiêu của kinh tế vĩ mô.
Năm 2009 là một năm đầy thử thách đối với kinh tế - xã hội nước ta.
Suy thoái kinh tế toàn cầu tác động trực tiếp tới triển vọng xuất khẩu. Khả
năng thu hút vốn đầu tư trực tiếp và gián tiếp nước ngoài sẽ gặp không ít khó
khăn. Thị trường trong nước được dự báo sẽ phát triển chậm do sức mua của
người tiêu dùng khó có thể cải thiện so với năm 2008. Hàng loạt doanh
nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ phải đối mặt với nhiều thách
thức...
Trong nhóm giải pháp chính sách tiền tệ, tín dụng, hiện nay Việt Nam
cần tiếp tục duy trì giải pháp tiền tệ linh hoạt thông qua giảm lãi suất cơ bản
phù hợp với diễn biến của giá cả và lạm phát, cũng như tạo điều kiện cho
các doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận các nguồn vốn tín dụng ngân hàng
trong bối cảnh giá cả có xu hướng giảm. Trong khi các ngân hàng thương
mại cần tiếp tục thực hiện chính sách giảm mức độ thắt chặt tiền tệ, quản lý
chặt chẽ rủi ro, nhất là rủi ro tín dụng, đưa dần tỷ lệ nợ quá hạn về ngưỡng
an toàn, thì vẫn phải duy trì cung cấp tín dụng cho các dự án tốt, có hiệu quả.
Thống kê cho thất, tổng mức động viên vào ngân sách nhà nước năm
2009 - 2010 không quá 22% GDP, đồng thời giảm mức bội chi ngân sách
nhà nước xuống 4% GDP. Theo đó, quy mô chi ngân sách nhà nước năm
2009 - 2010 khoảng 25 - 26% GDP. Vì vậy, chi thường xuyên từ ngân sách
nhà nước cần cơ cấu lại theo hướng tăng chi tiền lương đảm bảo thu nhập
cho cán bộ, công chức gắn liền với cải cách bộ máy hành chính, tăng hiệu
quả và hiệu suất hoạt động của bộ máy hành chính. Chi ngân sách nhà nước
năm 2009 - 2010 còn phải tập trung tạo dựng nền tảng cho thực hiện mục
tiêu an sinh xã hội.
Chính sách tỷ giá cũng cần có những điều chỉnh thích hợp trong năm
2009-2010. Dường như chính sách cơ bản giữ ổn định tỷ giá hối đoái dựa

15

Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

trên "neo" vào USD đã không còn phù hợp. "Chúng ta cần xác định tỷ giá
hối đoái dựa trên một rổ tiền tệ với đại diện là những đồng tiền của các thị
trường xuất nhập khẩu và của các nhà đầu tư quan trọng nhất. Mặt khác,
kích cầu đầu tư và tiêu dùng trong nước chỉ có hiệu quả thật sự khi giá trị
của VND được nâng cao". Nói cách khác, tỷ giá hối đoái cần được nghiên
cứu điều chỉnh theo hướng có tăng, có giảm phù hợp với trạng thái nền kinh
tế và mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế- xã hội của nước ta. Tuy nhiên,
chính sách tỷ giá hối đoái cần kết hợp với biện pháp phân phối lại thu nhập,
nhằm giảm dần mức độ chênh lệch thu nhập giữa các tầng lớp dân cư. Nếu
không khi VND lên giá, thì khoảng cách giàu nghèo có thể còn giãn rộng
hơn và nảy sinh những mâu thuẫn xã hội khó giải quyết.
Để chặn đà suy giảm của nền kinh tế cần sử dụng biện pháp kích cầu
đầu tư và kích cầu tiêu dùng. Trong đó, hướng thúc đẩy đầu tư trong nước là
chú trọng nới lỏng gánh nặng cho doanh nghiệp bằng cách giảm thuế. Giảm
thuế là biện pháp trọng tâm để kích cầu đầu tư, cũng như kích cầu tiêu dùng
thông qua giảm chi phí sản xuất kinh doanh, giảm giá tương xứng đảm bảo
tăng tiêu dùng thực tế của người dân. Nội hàm chủ yếu của gói giải pháp
kích cầu của Chính phủ nên là giá trị của các biện pháp giảm thuế. Giảm giá
các hàng hóa dịch vụ, đưa chúng về giá trị thật, phù hợp với thu nhập và sức
mua của đại bộ phận người dân.
Cần linh hoạt vận dụng chính sách thuế quan và thuế tiêu thụ đặc biệt
để thúc ép các doanh nghiệp trong nước nâng cao khả năng cạnh tranh. Điều
tiết thu nhập của nhóm người có thu nhập cao, tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ
cao cấp, đắt tiền và phần lớn là nhập khẩu. Không nên quá cứng nhắc trong
áp dụng các biện pháp cấm đoán đối với nhập khẩu hay tiêu dùng các hàng
hóa đắt tiền cao cấp, mà nên tăng cường thu từ nhập khẩu các mặt hàng này
vào ngân sách nhà nước, để phục vụ cho các mục tiêu an sinh xã hội.

Tóm lại, chi ngân sách là công cụ quan trọng không chỉ đáp ứng
những khoản chi phí của nhà nước mà còn có ảnh hưởng to lớn đến điều tiết
vĩ mô của nhà nước. Vì thế khi bố trí các khoản chi ngân sách nhà nước cần
có sự cân nhắc kỹ lưỡng, nghiên cứu cẩn thận dựa trên các nguyên tắc vừa
nêu trên.

16


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Thất thoát chi ngân sách nhà nước
Thực trạng và giải pháp

M

ột thực tế trong việc chi ngân sách Việt Nam hiện nay đó là tình trạng
thất thoát trong việc chi ngân sách nhà nước. Một điều đáng nói ở đây
là mặc dù chính phủ luôn tìm mọi cách để sử dụng có hiệu quả ngân sách
nhưng tình trạng này vẫn xảy ra hàng năm.
Đến hẹn lại lên, mỗi năm một lần vào khoảng cuối tháng 6 đầu tháng
7, Kiểm toán Nhà nước lại công bố những số liệu liên quan đến việc sử dụng
đồng tiền công quỹ, mà lần nào kết quả cũng khiến nhiều người phải giật
mình, lo lắng, ngân sách nhà nước năm 2007 lại thêm một lần gồng mình
gánh chịu cho những chi tiêu tùy tiện, thậm chí có trường hợp vượt ra ngoài
khuôn khổ luật pháp.
Nghiêm trọng hơn cả là trong việc sử dụng, quản lý ngân sách, có đến
hơn phân nửa địa phương được kiểm toán tiếp tục tình trạng - từng diễn ra
nhiều năm trước - là một mặt đem tiền công quỹ cho vay, tạm ứng vượt quy
định, mặt khác lại vay hoặc xin Trung ương bổ sung ngân sách. Khoản này

hoàn toàn không nhỏ, chỉ riêng tiền chưa thu hồi được đã lên đến 3.216 tỉ
đồng mà “khách hàng” phần lớn là các doanh nghiệp quốc doanh. Căn cứ
vào số liệu của Kiểm toán Nhà nước thì TP. Hồ Chí Minh là nơi hào phóng
hơn cả với khoản cho vay và tạm ứng từ ngân sách lên tới 2.400 tỉ đồng.
Điều đáng nói ở đây, theo Phó tổng Kiểm toán Lê Minh Khải trả lời báo
Pháp luật TP.HCM, là “hành động ấy ẩn chứa nhiều rủi ro, bởi lẽ cơ quan
quản lý địa phương không có bộ máy chuyên nghiệp thẩm định dự án”. Đó
là chưa kể chiếc bánh ngân sách không lớn dễ dẫn đến tình trạng xin - cho,
tiêu cực.
Qua kiểm toán mới thấy, ở hầu hết các bộ, ngành, địa phương đều có
hiện tượng sử dụng kinh phí sai đối tượng và mục đích. Điều này ảnh hưởng
đến trật tự kỷ cương trong quản lý, sử dụng ngân sách quốc gia. Đâu là
nguyên nhân của tình trạng trên? Câu trả lời là: chủ yếu do ý thức chấp hành
pháp luật, Luật ngân sách còn kém.
Lãng phí là bức tranh màu xám vẫn tồn tại qua kết quả kiểm toán mới
đây, mặc dù tiết kiệm luôn là quốc sách mà Chính phủ vẫn kêu gọi hàng
chục năm nay. Căn bệnh lãng phí được cụ thể qua các khoản chi tiêu thường
xuyên như mua sắm, tổ chức hội nghị, lễ lạc ở hầu hết các địa phương được
kiểm toán đều vượt 30%. Tình trạng mua tài sản lớn không qua đấu thầu vẫn
còn phổ biến.
17


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Có tới 29/29 địa phương được kiểm toán đều bố trí vượt dự toán
Trung ương giao. Tình trạng vung tay quá trán khiến cho riêng chi phí quản
lý hành chính đã tăng tới 9,4%, vượt dự toán 1.590 tỉ đồng và đẩy số tiền chi
tiêu hành chính năm 2007 lên đến 18.515 tỉ đồng.
Bên cạnh căn bệnh mãn tính này thì việc sai phạm chi tiêu cũng rất

đáng nói khi có tới 16 tỉnh chi không đúng chế độ số tiền lên tới 182,8 tỉ
đồng. Cá biệt Lạng Sơn mua ôtô vượt định mức, mua bán không qua đấu
thầu 37 xe, Bộ Nội vụ 8 xe... Đáng lưu ý hơn là căn bệnh lãng phí đã lan đến
tận cấp cơ sở.
Một mặt khác của lãng phí là chi tiêu không hiệu quả. Chẳng hạn như
Đắc Nông đầu tư 3,6 tỉ đồng mua thiết bị dạy nghề rồi bỏ mặc ngoài trời;
hay Chương trình mục tiêu quốc gia về nước sạch cho nông thôn đạt thấp
hơn 18%; còn TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Hà Tây... lại để tồn
đọng tới 425 tỉ đồng nguồn vốn nhà nước dành cho giáo dục - đào tạo và
nghiên cứu khoa học công nghệ, trong khi trường học thiếu, bệnh viện quá
tải, nghiên cứu khoa học và đào tạo vẫn còn lèo tèo.
Bên cạnh đó, hàng loạt căn bệnh cũ vẫn tiếp tục làm nhức nhối các cơ
quan quản lý ngân sách, bao gồm sai phạm trong xây dựng cơ bản (giảm
thanh toán 723 tỉ đồng), 21 tỉnh báo cáo gian dối về nợ xây dựng cơ bản (với
số tiền không trung thực lên tới 3.369 tỉ đồng), chi sai mục đích hàng ngàn tỉ
đồng...
Đã có 23 doanh nghiệp được kiểm toán cho kết quả bị thua lỗ nặng từ
15 tỉ đồng cho đến 136 tỉ đồng/năm. Số đông doanh nghiệp còn lại thì năng
lực tài chính cũng có vấn đề. Cụ thể, hiện số nợ phải trả của các doanh
nghiệp rất lớn, mà theo số liệu kiểm toán lên đến hơn 65.000 tỉ đồng, chiếm
tới 62% tổng vốn và tới 171% vốn sở hữu của các doanh nghiệp.
Bên cạnh yếu kém năng lực quản lý tài chính là yếu kém trong quản lý
thu - chi và quản lý rủi ro doanh nghiệp. Chính vì thế mà nhiều doanh
nghiệp cho đến nay không thể xác định nổi đối tượng nợ phải thu và phải trả,
số liệu sổ sách mỗi nơi mỗi khác, dẫn đến khoản chênh lệch nhau lên đến vài
chục tỉ đồng và hàng trăm tấn nguyên liệu.

18

Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

Từ kết quả trên, Kiểm toán Nhà nước đã đề nghị xử lý 2.947 tỉ đồng,
đồng thời kiến nghị Chính phủ cần chỉ đạo các cơ quan xử lý dứt điểm các
vấn đề tài chính, nhất là các khoản chi sai, chi vượt và nợ đọng.
Đến hiện nay, năm 2009, 143.000 tỷ đồng nếu so với GDP thì gói kích
cầu của Việt Nam chiếm tới 8,9% GDP thuộc hàng cao nhất thế giới, chỉ sau
Trung Quốc 13,3% và Malaysia 9%, cao hơn con số 6% của Mỹ hay 8% của
Singapore. Do khủng hoảng, suy thoái nặng nề, “nhu cầu cứu giúp” nền kinh
tế một cách khẩn trương, quyết liệt có thể làm “sao nhãng” bài toán hạn chế
lãng phí, thất thoát trong chi tiêu công. Người ta dễ tạm thời bỏ qua những
sai sót trong quá trình thực thi. Tham nhũng, đi kèm thất thoát, có thể có
thêm đất nảy nở.
Tồn tại chủ yếu trong công tác quản lý chi tiêu công vẫn còn bức xúc
ở một số điểm như thẩm quyền ban hành chính sách chế độ chi tiêu chưa rõ
ràng, Luật ngân sách nhà nước quy định cụ thể cơ quan được ban hành các
chính sách chế độ về định mức phân bổ ngân sách, chế độ chi tiêu ngân
sách. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, một số bộ ngành vẫn thực hiện
hướng dẫn các định mức phân bổ, chế độ chi tiêu trái với quy định của Luật
ngân sách nhà nước, dẫn đến việc thực hiện ở các địa phương gặp rất nhiều
khó khăn.
Bên cạnh đó, việc thiếu quy định về trách nhiệm giải trình của các đơn
vị được trực tiếp giao và sử dụng ngân sách: Hiện nay, trách nhiệm giải trình
dự toán, phân bổ dự toán chi ngân sách nhà nước và quyết toán ngân sách
trước Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội, hội đồng nhân dân và các cơ
quan của hội đồng nhân dân các cấp mới chỉ tập trung vào các cơ quan tổng
hợp các cấp (cơ quan tài chính, cơ quan kế hoạch và đầu tư các cấp); chưa
có quy định cụ thể về chế độ trách nhiệm thuyết minh, giải trình của các bộ,
cơ quan Trung ương và các cơ quan, đơn vị dự toán cấp I ở địa phương
trước Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội, hội đồng nhân dân và các cơ

quan của hội đồng nhân dân trong khâu lập, phân bổ dự toán chi ngân sách,
sử dụng ngân sách và quyết toán ngân sách dẫn đến các cơ quan dự toán cấp
I của các cấp ngân sách, trách nhiệm của các đơn vị này chưa cao.
Việc quản lý vốn đầu tư phát triển dàn trải: Chưa quy định đầy đủ về
quản lý vốn đầu tư phát triển (lập dự toán, phân bổ vốn, thanh toán và quyết
toán vốn, dự án đầu tư), trong tổ chức thực hiện còn tình trạng bố trí vốn cho
nhiều dự án chưa đúng với quy hoạch, kế hoạch được cấp có thẩm quyền
phê duyệt, chưa đủ thủ tục, chưa căn cứ vào nguồn lực và còn dàn trải, làm

19


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

cho dự án đầu tư triển khai chậm, kéo dài thời gian thực hiện, giảm hiệu quả
vốn đầu tư ngân sách nhà nước.
Vì thế các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi tiêu công trong
thời gian tới cần tập trung vào một số việc như cần từng bước hoàn thiện hệ
thống luật pháp về quản lý tài chính - ngân sách nhà nước nói riêng và hệ
thống pháp luật của Việt Nam nói chung nhằm phục vụ mục tiêu phát triển
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa; thúc đẩy nền kinh tế nước ta hội nhập sâu rộng
với nền kinh tế thế giới; tạo lập môi trường tài chính ngân sách lành mạnh
nhằm giải phóng và phát triển các nguồn lực; phân bổ ngân sách một cách
hợp lý, đảm bảo công bằng phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của
đất nước, đảm bảo an ninh quốc phòng; ổn định và phát triển nền tài chính
quốc gia, góp phần tăng trưởng kinh tế cao, bền vững, thực hiện xóa đói
giảm nghèo.

Giải pháp chống thất thoát trong chi ngân sách nhà nước

Sau đây là một số giải pháp cơ bản để sử dụng có hiệu quả nguồn vốn
đầu tư từ ngân sách nhà nước.
1. Tăng cường công tác quy hoạch và quản lý theo quy hoạch. Trong
đó chú trọng đổi mới nội dung và phương pháp lập quy hoạch phát triển phù
hợp với điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế; chấn chỉnh
công tác lập, phê duyệt và quản lý quy hoạch ở tất cả các ngành, các cấp;
điều chỉnh kịp thời những quy hoạch không còn phù hợp; không ghi kế
hoạch đầu tư xây dựng đối với các dự án không có trong quy hoạch, dự án
chưa có đủ thủ tục về đầu tư xây dựng, chưa đủ điều kiện về vốn và nguồn
vốn; công khai các dự án quy hoạch, tăng cường kiểm tra, thanh tra quản lý
xây dựng và kế hoạch sử dụng đất đai.
2. Ban hành các chế tài đủ mạnh để nâng cao trách nhiệm của các chủ
thể tham gia hoạt động đầu tư xây dựng. Theo đó, người quyết định đầu tư
phải bị xử phạt hành chính, cách chức hoặc miễn nhiệm khi quyết định sai
gây lãng phí, thất thoát. Chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm toàn diện về hiệu
quả, chất lượng và tiến độ xây dựng. Chủ đầu tư phải thực sự là người khai
thác, sử dụng công trình khi hoàn thành. Củng cố, nâng cao chất lượng của
các tổ chức tư vấn.
Sắp xếp lại các tổ chức tư vấn trong nước, hình thành các tổ chức tư
vấn độc lập như tập đoàn tư vấn có đủ điều kiện năng lực thực hiện các dự
án quy mô lớn, kỹ thuật phức tạp. Có chế tài và cơ chế kiểm tra và thẩm tra
chất lượng các sản phẩm của các tổ chức tư vấn, chống hiện tượng thông
đồng, móc ngoặc và các tiêu cực khác giữa chủ đầu tư và tư vấn.
20


Ket-noi.com diễn đàn công nghê, giáo dục

3. Cải cách hành chính trong đầu tư và xây dựng, tăng cường phân cấp
việc lập, thẩm định và phê duyệt các dự án đầu tư xây dựng cho các đơn vị

trực thuộc địa phương Từng bước tách chức năng quản lý sản xuất ra khỏi
chức năng quản lý nhà nước của các Bộ, ngành địa phương nhằm xóa bỏ
tình trạng khép kín các khâu lập, thẩm định, phê duyệt, tổ chức đấu thầu, thi
công...trong cùng một Bộ, ngành, địa phương.
4. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp quy, hệ thống văn bản về tiêu
chuẩn, quy chuẩn và các chỉ tiêu, định mức trong hoạt động đầu tư xây
dựng; sửa đổi, bổ sung những tiêu chuẩn, quy chuẩn xây dựng lạc hậu,
không phù hợp; nghiên cứu ban hành hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn phù
hợp với tiến bộ khoa học kỹ thuật và thông lệ quốc tế.
5. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và thanh tra trong hoạt
động đầu tư và xây dựng; thường xuyên thanh tra, kiểm tra cáchoạt động đầu
tư xây dựng nhằm phát hiện kịp thời, ngăn chặn các hành vi gây lãng phí,
thất thoát tiền vốn của nhà nước, sơ hở trong cơ chế quản lý; áp dụng cơ chế
thuê tư vấn kiểm tra, thẩm tra tư vấn công trình, chống thông đồng, mắc
ngoặc giữa chủ đầu tư và tổ chức tư vấn; chống "khép kín" trong công tác
giám sát, đánh giá đầu tư.
6. Khắc phục những tồn tại trong công tác đấu thầu; bắt buộc áp dụng
hình thức đấu thầu công khai, rất hạn hữu khi áp dụng hình thức đấu thầu
hạn chế; chống khép kín trong đấu thầu. Tỏ chức, cá nhân nào vi phạm ngoài
việc bị xử phạt còn bị đăng tải tên và nội dung vi phạm trên tờ báo và trang
web về đấu thầu. Tăng cường công khai, minh bạch quá trình đấu thầu bằng
việc quy định bắt buộc đăng tải công khai các thông tin về đấu thầu trên tờ
báo về đấu thầu và trang web về đấu thầu.
7. Nâng cao năng lực, nghiệp vụ, đạo đức cho cán bộ quản lý; đào tạo
kiến thức cơ bản và tạo điều kiện để cán bộ quản lý nghiên cứu về kinh tế thị
trường và các kiến thức liên quan đến công tác quản lý đầu tư và xây dựng;
tăng cường vai trò của các tổ chức đảng trong các tổ chức hoạt động và quản
lý đầu tư xây dựng.
Hy vọng với những biện pháp trên, ngân sách nhà nước Việt Nam sẽ
không còn bị thất thoát và có thể được sử dụng một cách có hiệu quả hơn,

toàn dụng hơn, từ đó thúc giúp thúc đẩy nền kinh tế phát triển mạnh hơn,
trước hết là có thể sớm bình phục sau cuộc khủng hoảng kinh tế thê giới.

21