ĐẶC điểm nổi bật của PHONG TRÀO GIẢI PHÓNG dân tộc ở CHÂU PHI, CHÂU á, KHU vực mỹ LATINH từ năm 1945 2000

ĐẶC ĐIỂM NỔI BẬT CỦA PHONG TRÀO GIẢI
PHÓNG DÂN TỘC Ở CHÂU PHI, CHÂU Á, KHU VỰC
MỸ LATINH TỪ NĂM 1945 - 2000

A. LỜI MỞ ĐẦU.
Sự phát triển mạnh mẽ của chủ nghĩa tư bản đã đẩy
nhanh quá trình xâm chiếm thuộc địa. Với điều kiện tài
nguyên, nhân công dồi dào các nước Á, Phi, Mỹ Latinh đã
dần trở thành thuộc địa của các nước tư bản phương Tây.
Công cuộc xâm lược này của chủ nghĩa thực dân đã hoàn
thành vào những năm cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Cũng
từ đấy biết bao phong trào yêu nước chống thực dân, giành
độc lập dân tộc đã diễn ra ở các nước thuộc địa nhưng cuối
cùng đều thất bại. Các dân tộc thuộc địa đã trăn trở tìm con
đường đúng để cứu nước, giải phóng dân tộc mình. Tùy theo
những hoàn cảnh lịch sử, những đặc điểm kinh tế xã hội và
văn hóa khác nhau… mà mỗi dân tộc có một con đường đi
tới độc lập khác nhau.
Sau chiến tranh thế giới thứ II kết thúc (1945), sự thất bại
của chủ nghĩa phát xít, cùng với đó là sự suy yếu của chủ nghĩa
tư bản trên thế giới. Chủ nghĩa xã hội trở thành hệ thống và là
chỗ dựa cho phong trào cách mạng thế giới. Bên cạnh đó sự
1


lớn mạnh của các lực lượng dân chủ hòa bình thế giới cũng đã
tác động lớn đến phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc ở
châu Á, châu Phi và khu vực Mĩlatinh .

B. KHÁI QUÁT PHONG TRÀO GIẢI PHÓNG DÂN
TỘC Ở CHÂU Á, CHÂU PHI, KHU VỰC MĨ LATINH

I. Châu Á
1. Trung Quốc
Giành được độc lập năm 1946, nhưng sau đó lâm vào nội
chiến giữa Quốc dân Đảng và Đảng Cộng Sản. Đến năm 1949
nội chiến kết thúc, đất nước bước sang giai đoạn mới phát triển
theo con đường xã hội chủ nghĩa
2. Bán đảo Triều Tiên
Sau chiến tranh thế giới thứ 2 Triều Tiên bị chia thành 2
miền Bắc Nam lấy vĩ tuyến 38 làm ranh giới. Đến tháng
8/1948 Nam Triều Tiên thành lập nước Đại Hàn dân quốc.
Tháng 9/1948 Bắc Triều Tiên thành lập nhà nước Cộng hòa
dân chủ nhân dân Triều Tiên
Hai miền Bắc -Nam chiến tranh ác liệt trong 3 năm (1950
– 1953), đến năm 1953 Hiệp định đình chiến được kí kết chấm
dứt chiến tranh ở Triều Tiên. Hai miền Triều Tiên bước vào
2


thời kì hòa bình và xây dựng.
3. Đông Nam Á
Từ sau chiến tranh thế giới thứ 2 hầu hết các nước ở ĐNÁ
đều giành được độc lập từ tay quân phiệt Nhật Bản, nhưng
ngay sau đó lại bị thực dân Âu -Mĩ tái xâm lược
Trải qua cuộc kháng chiến kiên cường và gian khổ các
nước ĐNÁ đều giành được độc lập: Inđônêxia tháng 8/1945,
Philipin 7/1946, Miến điện 1948... Ba nước Lào, Việt Nam,
Campuchia kết thúc kháng chiến chống Pháp từ năm 1954
nhưng đến 1975 mới hoàn toàn giành được độc lập. Đông timo
đến 20/5/2002 trở thành quốc gia độc lập.
4. Ấn Độ

Sau chiến tranh thế giới thứ hai phong trào giải phóng dân
tộc ở Ấn Độ phát triển mạnh mẽ: hàng loạt cuộc bãi công, khởi
nghĩa đấu tranh chống thực dân Anh nổ ra trong 2 năm 19461947. Thực dân Anh thực hiện chính sách thâm độc : chia để
trị. Ngày 15/8/1947 Ấn Độ tách ra thành hai quốc gia Ấn độ và
Pakixtan. Đến ngày 26/1/1950 Ấn Độ tuyên bố độc lập hoàn
toàn xóa bỏ mọi lệ thuộc vào thực dân Anh.
5. Khu vực Trung Đông
Có vị trí chiến lược, chiếm 2/3 trữ lượng dầu thế giới, bị
Anh đô hộ trước chiến tranh thế giới thứ hai, nhưng sau đó
3


Anh dần dần bị Mĩ thế chân. Tiêu biểu cho phong trào giải
phóng dân tộc ở đây là cuộc kháng chiến của nhân dân
Palextin. Đến 11/1947 Liên Hợp Quốc chia Palextin thành hai
quốc gia một của người Do Thái một của A rập.
Ngày 14/5/1948 nhà nước Do Thái thành lập, lấy tên là
Ixraen ra. Không tán thành nghị quyết 181 của Liên Hợp Quốc,
7 nước A Rập đã tấn công Ixraen. Từ đó cuộc xung đột giữa
hai nước diễn ra liên miên, đến 11/1988 nhà nước Palextin ra
đời. Mặc dù đã có nhiều biện pháp của quốc tế nhưng các cuộc
xung đột ở khu vực này vẫn liên tục diễn ra
II. Châu Phi
Sau chiến tranh thế giới thứ hai phong trào giải
phóng dân tộc ở châu Phi diễn ra hết sức mạnh mẽ. Năm 1952
nhân dân Li bi giành được độc lập sau đó nhiều nước khác lần
lượt giành được độc lập.
Lịch sử ghi nhận năm 1960 được gọi là “Năm châu Phi”
với 17 nước được trao trả độc lập. Từ sau 1975 nhân dân các
thuộc địa còn lại cũng hoàn thành cuộc đấu tranh đánh đổ nền

thống trị thực dân cũ, giành được độc lập dân tộc và quyền
sống của con người.
Trải qua cuộc chiến tranh lâu dài đến 11/1993 Nam Phi
4


chính thức xóa bỏ chủ nghĩa Apacthai, tới đây hệ thống thuộc
địa của chủ nghĩa thực dân cũ đã hoàn toàn sụp đổ ở châu Phi
cũng như toàn thế giới.
III. Mĩ Latinh
Nhiều nước Mĩ Latinh đã sớm giành được độc lập từ thực
dân Bồ đào Nha và Tây Ban Nha từ đầu thế kỉ 19. Nhưng sau
đó lại lệ thuộc vào Mĩ. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, với ưu
thế về kinh tế và quân sự, Mĩ tìm cách biến Mĩ Latinh trở
thành “sân sau” của mình, và xây dựng chế độ độc tài thân Mĩ.
Sau chiến tranh thế giới thứ hai phong trào chống chế độ
độc tài của Mĩ diễn ra mạnh mẽ, đặc biệt là sự thành công của
cách mạng Cu ba 1/1/1959
Những năm 60-70 phong trào đấu tranh chống chế độ độc
tài phát triển và giành nhiều thắng lợi, các chính phủ dân chủ
được thiết lập.

C. ĐĂC ĐIỂM NỔI BẬT CỦA PHONG TRÀO GIẢI
PHÓNG DÂN TỘC Ở CHÂU PHI, CHÂU Á VỚI KHU
VỰC MỸ LATINH
Nhìn chung sau chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc
(1945), đã tác động thức tỉnh mạnh mẽ của các dân tộc thuộc
5

địa và phụ thuộc đứng dậy đấu tranh giải phóng dân tộc. Tính
chất quần chúng ngày càng sâu rộng. Các hình thức đấu tranh
đòi độc lập phong phú, quyết liệt. Các cuộc đấu tranh giành
độc lập gắn liền với phong trào cộng sản, phong trào công
nhân và các lực lượng tiến bộ. Các cuộc đấu tranh đòi độc lập
về kinh tế phát triển mạnh mẽ.
I. Đặc điểm phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á.
- Sự thức tỉnh mạnh mẽ của giai cấp công nhân và các Đảng
cộng sản đóng vai trò quan trọng trong phong trào giải phóng
dân tộc ở các nước châu Á, bên cạnh giai cấp tư sản và chính
Đảng của mình lãnh đạo phong trào.
- Sau Chiến tranh, hầu hết các nước đều vùng dậy đấu tranh
giành độc lập và giành thắng lợi ở các mức độ khác nhau, thời
gian khác nhau.
- Phương thức tiến hành đấu tranh: đa dạng: từ khởi nghĩa vũ
trang, đấu tranh chính trị...
- Sau khi giành độc lập các nước đều ra sức phát triển kinh tế
và nhiều nước đã trở thành các nước công nghiệp phát triển
hoặc có nền kinh tế đang phát triển.
- Châu Á hiện nay được coi là một khu vực kinh tế năng động
của thế giới. Nhiều nước đã phát triển có vị thế trên trường
quốc tế: Trung Quốc, Hàn Quốc …
6


II. Đặc điểm của phong trào giải phóng dân tộc ở châu
Phi.
- Năm 1963 thành lập tổ chức thống nhất châu Phi (OAU), tổ
chức này có vai trò quan trọng trong việc phối hợp hành động
và thúc đẩy sự nghiệp đấu tranh cách mạng ở các nước Châu

Phi.
- Giai cấp tư sản dân tộc ở châu Phi lãnh đạo các cuộc đấu
tranh, vì giai cấp vô sản ở đây chưa trưởng thành, chưa có một
chính Đảng độc lập, thậm chí chưa có tổ chức công đoàn trước
khi giành được độc lập ( trừ vài ba nước ở Bắc Phi và Nam Phi
đã có Đảng cộng sản nhưng lại không nắm được quyền lãnh
đạo cách mạng ).
- Hình thức đấu tranh giành độc lập dân tộc chủ yếu thông qua
đấu tranh chính trị hợp pháp, thương lượng với các nước
phương Tây để được công nhận độc lập.
- Mức độ độc lập và sự phát triển của đất nước sau khi giành
được độc lập rất không đồng đều nhau (vùng châu Phi xích đạo
còn đang chậm phát triển, còn vùng Bắc Phi phát triển nhanh
chóng).
- Ngày nay châu Phi đang đứng trước nhiều khó khăn cần giải
quyết như: đói rét, bệnh tật, , sự xâm nhập của chủ nghĩa thực
7


dân kiểu mới, sự vơ vét bóc lột về kinh tế của các cường quốc
phương Tây, nợ nước ngoài, mù chữ, sự bùng nổ dân số, nội
chiến. Các nước châu Phi đang ra sức phấn đấu để vượt qua
những khó khăn này.
III. Đặc điểm của phong trào giải phóng dân tộc ở Mĩ
Latinh
- Sự thức tỉnh mạnh mẽ của giai cấp công nhân và sự bùng nổ
mạnh mẽ của phong trào công nhân ngày càng trở thành một
nhân tố quan trọng trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc
ở các nước Mĩ Latinh những năm sau Chiến tranh thế giới thứ
hai (1945).

- Trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc chống chủ nghĩa
thực dân kiểu mới ở Mĩ La tinh thì giai cấp nông dân luôn luôn
tỏ ra là một lực lượng chủ lực của cách mạng.
- Phong trào đấu tranh vũ trang mang tính chất toàn lục địa và
trở thành hình thức đấu tranh chủ yếu ở khu vực này.
- Trong cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc, mặt trận dân tộc
thống nhất được thành lập và phát triển ở hầu khắp các nước.
Mặt trận đã tập hợp đông đảo các tầng lớp trong xã hội, vai trò
của Đảng cộng sản ngày càng được tăng cường, khối đoàn kết
công – nông ngày càng được củng cố trở thành động lực chính
8


của phong trào.
- Từ sau thắng lợi của cách mạng Cu-Ba năm 1959, phong trào
giải phóng dân tộc ở Mĩ Latinh ngoài nhiệm vụ là giành độc
lập dân tộc thì còn có nhiệm vụ là ủng hộ và bảo vệ cách mạng
Cu-Ba.
- Sau khi khôi phục lại độc lập chủ quyền, các nước Mĩ Latinh
bước vào thời kì xây dựng và phát triển kinh tế - xã hội. Chính
phủ các nước đã tiến hành một số cải cách về kinh tế - xã hội
để cải thiện tình hình đất nước. Bước vào thập niên 90, một số
nước Mĩ Latinh đã trở thành những nước Công nghiệp mới
như: Ác-hen-ti-na, Bra-xin, Mê-hi-cô. Bộ mặt của các nước Mĩ
Latinh đã có những biến chuyển căn bản.
IV. Đặc điểm nổi bật của phong trào giải phóng dân
tộc sau chiến tranh thế giới thứ II
1. Phong trào giải phóng dân tộc lên cao sôi nổi từ những
năm cuối của cuộc chiến tranh thế giới thứ hai. Từ sau chiến
tranh thế giới thứ hai đến nay, phong trào giải phóng dân tộc

phát triển sang một giai đoạn mới : Giai đoạn lật đổ nền thống
trị của chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa thực dân giành độc lập
dân tộc và chủ quyền quốc gia.

9


2. Phong trào giải phóng dân tộc thời kì này phát triển
mạnh mẽ liên tục lôi cuốn hàng nghìn triệu nhân dân các nước
Á, Phi, Mĩ latinh vào cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc rộng
lớn, không ngừng tấn công từ nhiều phía vào chủ nghĩa
thực dân cũ và mới. Làm sụp đổ hệ thống thuộc địa được
thiết lập từ nhiều thế kỉ của chủ nghĩa đế quốc giành thắng
lợi triệt để, chỉ trong vòng nửa thế kỉ các nước đã giải quyết
xong vấn đề độc lập dân tộc.
3. Phong trào giải phóng dân tộc diễn ra dưới nhiều hình
thức và con đường khác nhau: Nơi thì bạo động vũ trang giành
chính quyền đánh đuổi thực dân như Việt Nam, Lào, Cu-ba,
Angiê ri…., nơi thì kết hợp vũ trang với đấu tranh chính trị hợp
pháp như Ấn Độ, Ma-lai-xia, In-đô-nê- xi-a, Phi-líp-pin…., nơi
thì đấu tranh chính trị đòi trao trả độc lập như các nước Châu
Phi.
4. Sự phát triển của phong trào giải phóng dân tộc sau
chiến tranh thế giới hai đánh dấu bằng sự ra đời của phong trào
« Không liên kết » năm 1961. Các dân tộc Á- Phi- Mĩ Latinh
đoàn kết trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, chủ
nghĩa thực dân và được sự ủng hộ tích cực của tổ chức Liên
Hợp Quốc.

10

11