skkn kỹ NĂNG sử DỤNG DỤNG lược đồ TRONG dạy học môn LỊCH sử 8 PHẦN LỊCH sử VIỆT NAM

PHÒNG GIÁO DỤC-ĐÀO TẠO Q5
TRƯỜNG THCS KIM ĐỒNG
----------

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
KỸ NĂNG SỬ DỤNG DỤNG LƯỢC ĐỒ TRONG
DẠY HỌC MÔN LỊCH SỬ 8
PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM

Họ và tên : Vũ Thị Xuân Hương
Chức vụ : Giáo viên
Đơn vị : Trường THCS Kim Đồng

1


Phần giới thiệu
1.Tên sáng kiến :
KỸ NĂNG SỬ DỤNG DỤNG LƯỢC ĐỒ TRONG DẠY HỌC MÔN
LỊCH SỬ 8 - PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM
2.Tác giả
Giáo viên : Vũ Thị Xuân Hương
3. Thời gian thực hiện
Tháng 10 - 2014
4. Thực hành
Tại các lớp 8
5.Xác nhận của thủ trưởng đơn vị
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................

.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
6.Nhận xét trực tiếp của cấp trên
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
.................................................................................................................
2


.................................................................................................................
.................................................................................................................
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Mục đích yêu cầu
Như chúng ta được biết, con đường nhận thức ngắn nhất sẽ là con đường
“ Đi từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng”, do đó phương tiện hết
sức cần thiết để đi được trên “ Con đường” nhận thức này chính là các “
Lược đồ ” trong sách giáo khoa.
2. Thực trạng ban đầu
Trong phương hướng dạy học mới hiện nay, “ Hướng tích cực hóa hoạt
động học tập của học sinh”, yêu cầu người giáo viên phải biết tạo điều kiện
cho học sinh tự tìm tòi, tư duy khai thác kiến thức, thông qua các “ Lược
đồ, Bản đồ”, vì chỉ có các lược đồ, bản đồ trong sách giáo khoa học sinh
mới có thể nhìn thấy được sự việc diễn ra trong quá khứ, mà nếu như chúng

ta tái hiện lại sự việc đó sẽ rất khó khăn đối với một tiết dạy ở trong
lớp.chính vì thế mà “ lược đồ ” đã trở thành một nhân tố khá quan trọng
trong hoạt động dạy học, vì đó vừa là phương tiện giúp học sinh khai thác
kiến thức, vừa là nguồn tri thức đa dạng và phong phú.
3. Giải pháp đã sử dụng
Xuất phát từ tình hình thực tế ở các tiết dạy, đặc biệt là trước công cuộc
cách mạng khoa học kỹ thuật ngày càng phát triển như vũ bão, việc chỉnh
lý chương trình giáo dục và thay đổi nội dung sách giáo khoa là một vấn
đề rất cấp thiết và vô cùng quan trọng. Chính vì thế mà cả nước ta đã ra sức
thực hiện việc thay đổi chương trình giáo dục nhằm đạt được hiệu quả
cao nhất trong giáo dục.
Nhằm để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục và chương trình giáo dục đổi
mới hiện nay, người giáo viên cần phải đổi mới phương pháp dạy học cho
phù hợp với hướng dạy học “ Lấy học sinh làm trung tâm”. Là một trong
những phương pháp đặc trưng đối với bộ môn Lịch sử, đó là phương pháp
“ Sử dụng lược đồ ” trong giảng dạy.
Từ thực tế cho thấy để chuẩn bị một lược đồ, làm dụng cụ trực quan
là một công tác rất khó khăn, và rất công phu vi:
+ Sử dụng “lược đồ” như thế nào để đảm bảo tính trực quan, tính
khoa học.
+ Sử dụng “ Lược đồ ” như thế nào để đạt hiệu quả cao trong giảng
dạy lịch sử lại là một vấn đề càng khó khăn hơn. Đó cũng chính là vấn đề
của mỗi người giáo viên lịch sử đã và đang quan tâm hiện nay. Không thể
3


một sớm một chiều mà có thể giải quyết được. Do đó trước mắt, với điều
kiện của nhà trường, của lớp học bản thân tôi cố gắng thực hiện trong phạm
vi nhỏ, với hy vọng “ kỹ năng sử dụng lược đồ trong dạy học môn Lịch
sử 8” với các lớp tôi đang dạy sẽ giúp cho việc dạy học theo phương pháp

mới, và việc thực hiện chương trình giáo dục mới sẽ đạt hiệu quả cao hơn.
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lý luận
Việc học tập Lịch sử, cũng như học tập bất cứ bộ môn nào ở nhà trường
đều nhằm cung cấp kiến thức khoa học, hình thành thế giới quan, phẩm
chất đạo đức, chính trị cho học sinh.
Trong những năm qua khi thực hiện chương trình thay sách giáo khoa,
việc đổi mới phương pháp dạy học đã được nhiều người quan tâm và khẳng
định vai trò quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học trong việc
nâng cao chất lượng dạy học.. Bộ môn Lịch sử cung cấp cho học sinh
những kiến thức cơ sở của khoa học lịch sử, nên đòi hỏi học sinh không chỉ
nhớ mà còn phải hiểu và vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống. Cho
nên, cùng với các môn học khác, việc học tập Lịch sử đòi hỏi phát triển tư
duy, thông minh, sáng tạo. Đã có quan niệm sai lầm cho rằng học Lịch sử
chỉ cần học thuộc lòng sách giáo khoa, ghi nhớ các sự kiện - hiện tượng
lịch sử là đạt, không cần phải tư duy - động não, không có bài tập thực
hành,…Đây là một trong những nguyên nhân làm suy giảm chất lượng môn
học.
Điều quan trọng nhất trong việc đổi mới phương pháp dạy học là thầy
dạy thế nào để học sinh động não, làm thay đổi chất lượng hoạt động trí
tuệ của học sinh, làm phát triển trí thông minh, trí sáng tạo của các em.
Hiện nay, trong quá trình dạy học trên lớp, hoạt động trí tuệ chủ yếu của
học sinh là ghi nhớ và tái hiện. Ở nhà, học sinh tự học dưới dạng học bài và
làm bài…nhưng về căn bản đã được hướng dẫn ở lớp, nên hoạt động trí tuệ
của học sinh vẫn nặng về rèn luyện trí nhớ và khả năng tái hiện. Như vậy,
rèn luyện năng lực tư duy, khả năng tưởng tượng, sáng tạo phát triển trí tuệ,
trí thông minh…của học sinh nói chung, được xem là nhiệm vụ chủ yếu,
nhiệm vụ quan trọng nhất của quá trình dạy học hiện đại. Vì vậy, then chốt
của việc đổi mới phương pháp dạy học là tái hiện các sự kiện lịch sử thông
qua các lược đồ trong sách giáo khoa cũng như vẽ thêm các lược đồ mà

trong sách không có dể giúp học sinh hiểu rõ hơn về quá khứ nhằm đổi mới
tính chất hoạt động nhận thức của học sinh trong quá trình dạy học.
2. Tình hình sử dụng lược đồ đối với việc dạy học trước đây
4


Trước đây, đa số các trường đều thiếu thốn về cơ sở vật chất, nghèo nàn
về các thiết bị dạy học đối với bộ môn Lịch sử, chỉ có một số lược đồ đơn
giản.
- Theo phương pháp sử dụng này thì lược đồ chưa phát huy hết vai trò
của mình, đôi khi chưa thể hiện được tính trực quan và tính khoa học của
nó, giờ dạy Lịch sử sẽ rơi vào những hạn chế sau:
+ Giáo viên chưa phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh
trong việc lĩnh hội kiến thức.
+ Các kiến thức Lịch sử do giáo viên cung cấp học sinh sẽ không hiểu
sâu, nhớ kỹ bằng chính các em tự nhận thức.
+ Các nguồn trí thức từ các lược đồ chưa thực sự hấp dẫn đối với các
em. Do đó không gây hứng thú học tập, không có khả năng phát triển tư
duy.
+ Chưa tạo cho học sinh các kỹ năng Lịch sử quan trọng như: Đọc,
chỉ, bản đồ, lược đồ phân tích các sự kiện ...
3. Biện pháp thực hiện
Trương THCS Kim đồng là một trường tiến tiến cấp quận. Trường đã có
rất nhiều cải tiến các phương pháp giảng dạy phù hợp với chương trình
giáo dục mới ở bộ môn Lịch sử, thiết bị của trường học được trang bị khá
đầy đủ các loại lược đồ, bản đồ, sơ đồ, tranh ảnh trong sách giáo khoa.
Đối với các loại phương tiện này thì người giáo viên giảng dạy môn
Lịch Sử cần có phương pháp sử dụng như thế nào để đạt hiệu quả cao:
* Lược đồ:
Trong giảng dạy Địa lý có nhiều loại lược đồ nhưng đối với môn Lịch

Sử 8 thì các em sẽ được học: “ lược đồ những địa điểm nổ ra cuộc khởi
nghĩa ở Nam Kì, lược đồ kinh thành Huế, lược đồ vị trí Mã Cao, lược đồ
căn cứ Yên Thế” vv…
- Đối với loại lược đồ này ta cần cho học sinh nắm được yếu tố nào
được thể hiện trên lược đồ.
- Đặc điểm của các yếu tố qua lược đồ.
- Thông qua lược đồ giúp học sinh nhận xét, phân tích.
- Bước đầu tập cho học sinh xây dựng được các lược đồ thể hiện quân
và dân ta chống giặc ngoại xâm qua các thời kì lịch sử.
Với loại phương tiện này người giáo viên đòi hỏi phải có sự chuẩn bị
rất kĩ, và cơ bản là phải hướng dẫn, chỉ đạo tốt cho học sinh mới lĩnh hội
chắc về kiến thức.
5


Trong chương trình lịch sử lớp 8 - Phần lịch sử Việt Nam có đầy đủ các
loại: bản đồ, sơ đồ, hình vẽ, tranh ảnh lịch sử… Tuy nhiên, trong khuôn
khổ đề tài này tôi chỉ giới thiệu phương pháp sử dụng một số lược đồ tiêu
biểu:
* Hình 86 -Lược đồ những địa diểm nổ ra khởi nghĩa ở Nam kì ( 18601875)

Lược đồ này được sử dụng khi dạy bài 24 mục II - Cuộc kháng chiến
chống pháp từ năm 1858 đến năm 1873. GV giới thiệu khái quát lược đồ,
hướng dẫn HS quan sát kết hợp với theo dõi nội dung SGK để thảo luận
một số câu hỏi sau:
- Quan sát lược đồ, em thấy quy mô các cuộc khởi nghĩa diễn ra như thế
nào?
- Kết hợp với lược đồ và SGK em hãy chỉ ra những địa điểm có các cuộc
khởi nghĩa lớn?
- Kết quả của các cuộc khởi nghĩa này?

- Em có nhận xét gì về phong trào kháng Pháp của nhân dân sáu tỉnh Nam
Kì?
6


Trên cơ sở ý kiến của học sinh, giáo viên cần chốt những nội dung cơ
bản và định hướng để học sinh chỉ ra được những đặc điểm của cuộc kháng
chiến.
* Hình 95 - Lược đồ căn cứ Hương Khê

Lược đồ này được sử dụng khi dạy bài 26 mục II, ý 3 - Khởi nghĩa
Hương Khê
(1885 – 1895). Khi sử dụng, trước hết giáo viên giới thiệu khái quát lược
đồ, hướng dẫn học sinh quan sát, kết hợp với SGK và gợi mở:
- Em hãy xác định căn cứ chính của nghĩa quân trên lược đồ?
- Vì sao nghĩa quân Hương Khê lại chọn căn cứ Ngàn Trươi làm đại bản
doanh?
- Vị trí của Hương Khê có lợi gì cho nghĩa quân, nó có gì khác gì với căn
cứ Ba Đình và Bãi Sậy?
- Chiến thuật và hoạt động chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa trải qua mấy giai đoạn, kết quả ra sao?
7


* Hình 96 - Lược đồ căn cứ Yên Thế

Lược đồ nhằm cụ thể hóa vị trí địa lí của căn cứ Yên thế, giáo viên có
thể dựa vào đó để giảng về diễn biến của cuộc khởi nghĩa Yên Thế (1884
-1913). Khi sử dụng, Giáo viên giải thích các kí hiệu và hướng dẫn học
sinh quan sát.:

- Dựa vào lược đồ, em hãy xác định căn cứ chính, địa bàn hoạt động của
nghĩa quân. chiến thuật đánh địch chủ yếu của nghĩa quân là gì?
- Cuộc khởi nghĩa chia làm mấy giai đoạn?
- Cuộc khởi nghĩa này có gì khác với các cuộc khởi nghĩa của phong trào
Cần Vương? Qua đó nói lên điều gì?
Sau khi đã hướng dẫn các em kĩ năng sử dụng lược đồ thì phần củng cố
kiến thức rất quan trong, vì đây mới là lúc cho các em thực hành. Các em
sẽ có điều kiện lên bảng tự mình chỉ lên lược đồ: căn cứ của nghĩa quân, vị
trí diễn ra cuộc khởi nghĩa, các kí hiệu hoặc nơi nghĩa quân xây dựng lực
lượng… Khi các em chỉ trên lược đồ dã giúp cho các em tái hiện một phần
lịch sử cũng như khắc sâu kiến thức dể việc học bài nhanh hơn và dễ dàng
hơn.
4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm.
Trong năm học 2014 - 2015, sau khi hoàn thành đề tài tôi đã mạnh dạn áp
dụng vào quá trình giảng dạy và kết quả thu được tương đối khả quan. Cụ
thể:

8


- Tỉ lệ học sinh yêu thích môn Lịch sử ở học kì II (2014-2015) cao hơn so
với học kì II năm học 2013-2014 ( thời kì điều tra là cuối học kì II và sau
bài 30 của học kì II).
- Đa số HS có hứng thú khi học môn Lich sử
- Kết quả kiểm tra một tiết, diểm thi cao hơn so với kì I.

Học kì
II(1314)
II(1415)

Kém
Yếu
TB
Khá
Giỏi
SL %
SL %
SL %
SL %
SL %
4
2.22 14 7.77 77 42.77 45 25.00 40 22.22
1

0.55 9

5.00 80

44.44 50

27.77 40

22.22

III BÀI HỌC KINH NGHIỆM
1.Kinh nghiệm cụ thể
Qua đề tài này tôi nhận thấy muốn cho học sinh yêu thích bộ môn này
thì trước hết người giáo viên phải hiểu vấn đề một cách sâu sắc, vì vậy tôi
phải luôn học hỏi, tìm tòi, đào sâu kiến thức của từng bài và điều đặc biệt là
không ngừng nâng cao chuyên môn cho chính bản thân mình.

2. Sử dụng sáng kiến kimh nghiệm
Học sinh lớp 8 trường THCS Kim Đồng
3. Kết luận chung và đề xuất
Trong năm học này, chủ đề của năm học là: nâng cao chất lượng, hiệu
quả công tác quản lý, nghiên cứu, giảng dạy- phát triển năng khiếu học sinh
đòi hỏi giáo viên và học sinh phải đổi mới phương pháp dạy và học. Trong
đó, giáo viên với tư cách là người tổ chức, hướng dẫn, phát huy tính tích
cực, độc lập của học sinh trong quá trình học tập, cần nắm bắt được những
điểm mới của SGK nói chung và chuẩn kiến thức, kỹ năng nói riêng. Các
lược đồ trong sách giáo là một nguồn kiến thức quan trọng. Tôi hi vọng
với nội dung của đề tài này sẽ giúp GV giảng dạy môn Lịch sử giảm bớt
khó khăn khi khai thác, sử dụng các lược đồ trong sách giáo khoa.
Trên đây là phần trình bày mà tôi đã rút ra được trong quá trình giảng
dạy tại trường Trung học cơ sở Kim Đồng cũng như trong quá trình học
tập, tham gia các chuyên đề thay sách giáo khoa của ngành giáo dục. Tuy
nhiên, để có được đề tài này, tôi đã tham khảo và tiếp thu ý kiến của đồng
9


nghiệp cũng như dựa vào tài liệu sách giáo viên và sách giáo khoa để rút ra
kinh nghiệm riêng cho mình. Và cũng nhờ có những suy nghĩ này mà tôi
càng cảm thấy tự tin hơn trong việc dạy học lịch sử.
Quận 5, ngày 19 tháng 3 năm 2015
Người thực hiện

Vũ Thị Xuân Hương

10