Nghiên cứu "Thuỷ Hử truyện"

PHẦN MỞ ĐẦU
1. MỤC ĐÍCH, Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI
1.1 Lí do chọn đề tài
Nói đến đất nước Trung Hoa, ta không thể không nói tới Vạn Lí Trường
Thành - một trong bảy kì quan của thế giới - cũng như nói đến nền tiểu thuyết ta
không thể không nói tới "Thuỷ Hử truyện" - bộ tiểu thuyết vĩ đại về 108 hảo hán
Lương Sơn Bạc chọc trời khuấy nước đã làm cho người đọc muôn phương trầm
trồ, thán phục khong những về tư tưởng tác phẩm mà còn cả kì tài của tác giả
trong nghệ thuật tổ chức, xây dựng các cốt truyện riêng lẻ thành một cốt truyện
duy nhất, hoàn chỉnh.
"Thuỷ Hử truyện" chính là một tác phẩm tiêu biểu cho tiểu thuyết anh hùng
ca trong nền văn học Trung Quốc nói riêng và trên văn đàn thế giới nói chung.
Nó được đặt ngang với "Sử kí", thơ Đỗ Phủ, và liệt vào hàng "Ngũ đại bộ văn
chương". Mặt khác, nó có ảnh hưởng rất lớn tới các vở kịch đời Minh - Thanh
như vở " Nghĩa hiệp kí" của Thẩm Cảnh, "Thuỷ Hử kí" của Hứa Tự
Xương....thậm chí cả thể loại tiểu thuyết như "Kim Bình Mai" của Tiếu Tiếu
Sinh, đặc biệt "Thuỷ Hử truyện" còn in đậm dấu ấn trong các tiểu thuyết võ hiệp
sau này. Chính vì ảnh hưởng to lớn của nó như vậy, cho nên, việc nghiên cứu và
tìm hiểu tác phẩm này là rất cần thiết. Cho tới nay, mặc dù, đã có nhiều người
nghiên cứu "Thuỷ Hử truyện" và cũng phát hiện ra nhiều giá trị to lớn nhưng
vẫn còn tồn tại ý những ý kiến chưa thống nhất, đặc biệt là về phương diện nghệ
thuật kết cấu - một trong những đặc điểm đặc sắc nhất làm nên thành công của
tác phẩm.
1.2 Mục đích, ý nghĩa của khoá luận
Việc nghiên cứu nghệ thuật kết cấu của "Thuỷ Hử truyện" nhằm khám phá
được vẻ đẹp kì diệu của ngòi bút tác giả trong nghệ thuật tổ chức tác phẩm, đồng
thời, thấy được sự tương đồng cũng như khác biệt của nó so với những bộ tiểu
1
cổ điển khác như "Tam Quốc" của La Quán Trung, "Tây du kí" của Ngô Thừa
Ân,.....
Mặt khác, tìm hiểu nghệ thuật kết cấu "Thuỷ Hử truỵên" cũng là tìm hiểu

những đặc điểm của một nền văn học có sự giao thoa giữa những yếu tố của nền
văn học truyền miệng và văn học viết. Bởi Thi Nại Am nói riêng và các nhà tiểu
thuyết trung cổ nói chung, không tự sáng tác cốt truyện của riêng mình mà
thường lấy cốt truyện có sẵn trong dân gian để từ đó gia công, hư cấu tạo nên
những bộ tiểu thuyết có giá trị. Hơn nữa, nói kết cấu là để thể hiện phương diện
nội dung một cách sáng rõ, đồng thời thế quan của nhà văn được bộc lộ một
cách rõ ràng, sắc nét trong hoàn cảnh đại loạn thế kỉ XII (thời Tống) cũng như
thế kỉ XIV (thời Minh).
Nghiên cứu "Thuỷ Hử truyện" với đề tài như vậy, hi vọng đem lại một
cách hiểu thống nhất về kết cấu của tác phẩm văn học này nói riêng và tiểu
thuyết cổ điển Trung Quốc nói chung.
2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1 Đối tượng nghiên cứu
Với mục đích, ý nghĩa như trên, khoá luận tìm hiểu kết cấu "Thuỷ Hử
truyện" trên hai phương diện kết cấu hình tượng và cốt truyện.
Phạm vi nghiên cứu ở đây là "Thuỷ hử toàn truyện" (120 hồi) bao gồm
"Thuỷ Hử" của Thi Nại Am do Á Nam Trần Tuấn Khải dịch, (70 hồi- 2 tập), nhà
xuất bản Văn học 2001 và " Hậu Thuỷ Hử" của Thi Nại Am, La Quán Trung do
Ngô Đức Thọ, Nguyễn Thuý Nga dịch, (50 hồi, 2tập), nhà xuất bản Văn học
1999.
2.2 Phương pháp nghiên cứu.
Khoá luận chủ yếu sử dụng phương pháp khảo sát và phân tích tác phẩm
để làm nổi bật mối quan hệ giữa kết cấu và hệ thống hình tượng, giữa kết cấu và
cốt truyện. Qua đó, khoá luận có so sánh, liên hệ với các bộ tiểu thuyết khác
cùng thể loại như "Tam Quốc", "Tây du kí".....đồng thời một số thao tác của thi
pháp học cũng được áp dụng trong quá trình nghiên cứu.
3. BỐ CỤC KHOÁ LUẬN
2
Bố cục khoá luận bao gồm các phần, các chương sau:
Phần mở đầu

Phần nội dung chính
Chương 1: "Thuỷ Hử truyện" và vấn đề kết cấu
1.1 Vài nét về tác giả, tácphẩm
1.2 Giới thuyết về kết cấu một tác phẩm văn học
Chương 2: Kết cấu với hệ thống hình tượng
2.1 Nghệ thuật tổ chức các tuyến nhân vật
2.2 Hình tượng người kể chuyện
Chương 3. Nghệ thuật kết cấu với xây dựng cốt truyện
3.1 Nghệ thuật tổ chức đoạn, chương hồi
3.2 Nhánh cốt truyện và cốt truyện "Thuỷ Hử truyện"
3.3 Thời gian và không gian nghệ thuật
Phần kết luận












3

CHƯƠNG 1: "THUỶ HỬ TRUYỆN" VÀ VẤN ĐỀ KẾT CẤU
Vẻ đẹp lí tưởng của tác phẩm văn học là nội dung phải có ý nghĩa lớn lao
đối với hiện thực cuộc sống con người và phải có một hình thức phù hợp để
chuyển tải nội dung ấy. Có thể nói ở góc độ kết cấu, thể loại tiểu thuyết chương

hồi "Thuỷ Hử truyện" đã đạt được tiêu chí trên.
Minh - Thanh là thời đại mà tiểu thuyết phát triển một cách phồn vinh,
rực rỡ nhất, không những đồ sộ về số lượng mà giá trị được tác phẩm chuyển tải
cũng đã có bước tiến vượt bậc so với văn chương truyền thống. Trong đó, những
bộ tiểu thuyết như "Tam Quốc", "Thuỷ Hử"...nguyên là những sáng tác dân gian
đã được các tác giả khéo léo tổ chức, sắp xếp thành một chỉnh thể thống nhất có
giá trị thẩm mỹ và nhận thức sâu sắc. Tài năng của Thi Nại Am chính là ở chỗ,
ông đã biết chắt lọc tinh hoa từ những cốt truyện nhiều màu sắc truyền kì của
sáng tác dân gian mà phần lớn có căn cứ lịch sử và dấu ấn chuyện kể rất rõ để
xây dựng lên bộ tiểu thuyết đồ sộ "Thuỷ Hử truyện". Ông đã đứng trên lập
trường của nhân dân để viết nên bài ca chiến thắng vĩ đại, ca tụng cuộc đấu
tranh anh dũng của 108 anh hùng đất Lương Sơn. Chủ đề "quan bức dân phản,
dân bất đắc bất phản, bức thướng Lương Sơn" đã trở thành sợi dây xuyên suốt
tác phẩm, liên kết tất cả mọi nhân vật, sự kiện, tình tiết...để tạo nên một kết cấu
hoàn chỉnh, thống nhất và trọn vẹn của "Thuỷ Hử truyện".
1.1 VÀI NÉT VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM
1.1.1 Tác giả Thi Nại Am.
Thi Nại Am (1296 - 1370) ? xưa nay vẫn được coi là tác giả của bộ tiểu
thuyết "Thuỷ Hử truyện", thân thế và sự nghiệp hiện nay vẫn còn những nét
chưa rõ ràng. Theo Nguyễn Huy Khánh trong "Khảo luận tiểu thuyết cổ điển
Trung Hoa" thì tiểu sử của Thi Nại Am chỉ được ghi vắn tắt trong " Hưng Hoá
huyện tục chí" với hai cuốn "Thi Nại Am mộ chí" và "Thi Nại Am truyện kí".
Thi Nại Am có tên là Nhĩ, tên chữ là Tử An, quê ở Lô Tô (nay thuộc huyện
Hưng Hóa, tỉnh Tô Giang). Thuở nhỏ rất thông minh, giỏi về văn chương, khoa
4
cử, 36 tuổi đỗ tiến sĩ, từng làm quan hai năm ở huyện Tiền Đường nhưng vì
chán cảnh vào luồn ra cúi, bất mãn với thời cuộc rối ren, quan tham, lại nhũng,
ông đã từ quan về quê, đóng cửa viết văn. Theo truyền thuyết ông đã từng tham
gia cuộc khởi nghĩa nông dân do Trương Sĩ Thành đời Nguyên lãnh đạo và là
người được Chu Nguyên Chương - lãnh tụ khởi nghĩa nông dân cuối Nguyên

sau này trở thành Minh Thái Tổ hết sức quí trọng, từng nhiều lần vời ra làm
quan nhưng ông đều từ chối.
Thi Nại Am đã từng viết nhiều bộ truyện như "Tuỳ Đường chí truyện",
"Tam toại bình yêu truyện", "Giang hồ hào khách truyện" tức "Thuỷ Hử truyện",
trong đó tác phẩm này thuộc hàng xuất sắc nhất, nổi tiếng nhất.Tương truyền
rằng, ông đã từng thuê người vẽ chân dung 108anh hùng hảo hán Lương Sơn
Bạc để mỗi khi viết đều nhìn vào đó mà tả cho chính xác, mỗi lần viết xong
thường đưa cho môn sinh La Quán Trung xem lại. Như vậy, từ trước tới nay,
Thi Nại Am vẫn được coi là tác giả của "Thuỷ Hử truyện". Có thể nói, trong lịch
sử văn học Trung Quốc chưa từng có tác phẩm nào phản ánh cuộc đấu tranh của
giai cấp nông dân với một qui mô to lớn như thế.
1.1.2 Quá trình hình thành và lưu truyền tác phẩm
"Thuỷ Hử truyện" viết tắt là "Thuỷ Hử" ra đời vào thế kỉ XIVđã đánh dấu
một bước trưởng thành về sự phát triển của lịch sử tiểu thuyết cổ điển Trung
Hoa.
Từ xưa tới nay, bất kì một tác phẩm văn học nghệ thuật nào có giá trị và
tồn tại lâu dài đều có cội nguồn từ nhân dân, được nhân dân yêu thích, chứa
đựng tinh thần, bản sắc dân tộc một cách sâu sắc, phù hợp với lời ăn tiếng nói
của nhân dân, tuyên truyền nơi dân và nổi tiếng nhờ dân. Nếu như thi ca được ra
đời trong những giây phút thiêng liêng, trang trọng như lễ thần, cúng phật thì
truyện kể lại được sinh ra trong những phút nhàn rỗi, nghỉ giải lao của đông đảo
quần chúng nhân dân. Kể lại chuyện xưa,tích cũ đã trở thành một nghề phổ biến
trong nhân dân thời ấy, bởi nhu cầu giải trí của con người ngày càng phát triển,
mở rộng. Những câu chuyện kể, những thoại bản đời Tống chính là hình thức sơ
khai của tiểu thuyết cổ điển Trung Hoa, nhất là thời Minh- Thanh, tiểu thuyết
5
bạch thoại đã phát triển một cách phồn vinh. "Thuỷ Hử truyện" cũng như "Tam
Quốc", "Tây du kí".. đều mang đậm màu sắc dân gian hoá như thế. "Tiểu thuyết
bach thoại đời Minh phát triển một cách mạnh mẽ, ồ ạt, khiến cho tiểu thuyết cổ
điển Trung Hoa thoát khỏi ảnh hưởng và sự ràng buộc của văn học truyền thống

dựa vào lịch sử, dẫn đến tiểu thuyết càng tiếp cận cuộc sống, tiếp cận dân chúng,
nhờ đó mà tăng sức sống . Nhìn toàn cục tiểu thuyết bạch thoại đời Minh đã
dùng cách thế tục hoá đề tài, thủ pháp tả thực gần gũi với ngôn ngữ sinh hoạt.
Mục đích của tác giả là từ việc dựa vào lịch sử tiến tới dựa vào cuộc sống, hứng
thú cũng dựa vào sự thịnh suy của công nghiệp mà chuyển hướng vui buồn, tình
cảm, phần mô tả thế thái tăng nhiều hơn, mô thức truyền thống và nghệ thuật tự
sự bắt đầu có bước đột phá"[7;111]. "Thuỷ Hử truyện" mang màu sắc của sử
biên niên và chuyện kể dân gian.
Câu chuyện khởi nghĩa của anh em Tống Giang xảy ra vào thời Tuyên
Hoà cuối thời Bắc Tống. Đó là một sự kiện lịch sử có thực trong lịch sử đất
nước Trung Hoa. Lúc này, mâu thuẫn xã hội đã lên đến đỉnh điểm, trong nước
thì quan tham, lại nhũng, cường hào ác bá ra sức hoành hành, ngoài biên thuỳ,
giặc ngoại xâm đang lăm le xâm chiếm, đời sống nhân dân vô cùng khổ cực, các
cuộc khởi nghĩa liên tiếp xảy ra nhưng đều thất bại. Cuộc khởi nghĩa của Tống
Giang tuy không tiêu biểu cho phong trào khởi nghĩa nông dân nhưng đã có
tiếng vang lớn. Chính vì thế, những vị tỳ quan không thể không chép lại. Phạm
Khuê Thư nói trong "Tống cố vũ đại phu Hà Đông đệ nhị tướng chiết công mộ
chí minh" rằng :đầu đời Tuyên Hoà, Chiết Khả Tồn bắt được Phương Lạp
rồi :"Vâng lệnh vua đi bắt tên giặc cỏ Tống Giang, không quá một tiếng thì bắt
được". Trong các sách như Tống sử, thập triều cương yếu, Tam triều bắc minh
hội biên, Đông Đô sử lược, cũng đều có ghi chép sơ lược như "Trương Thúc Dạ
truyện" trong Tống sử nói :"Tống Giang dấy lên ở phía bắc sông Hoàng Hà, mấy
vạn quân không dám chống lại"....Kết cục cuộc khởi nghĩa do Tống Giang cầm
đầu đẫ thất bại một cách thảm hại, tuy vậy, âm vang của nó vẫn còn in đậm
trong tâm trí của đông đảo quần chúng nhân dân. Từ đó sự tích của ba mươi sáu
người tham gia khởi nghĩa mang ý thức phản kháng mạnh mẽ và có màu sắc
6
truyền kì rất đậm đã lan rộng khắp làng, khắp xóm, biểu hiện một cách sâu sắc
nguyện vọng của nhân dân, mong muốn trong xã hội xuất hiện những người anh
hùng cái thế vì nghĩa, vì dân diệt trừ hung tàn, bạo ngược. Đến thời Tống,

Nguyên, những truyện kể ấy đã dần gợi ý cho một số văn nhân viết thành sách
như Củng Khai viết cuốn "Tống giang thập lục nhân tán" lần đầu tiên ghi lại
hoàn chỉnh tên, họ và biệt hiệu của ba mươi sáu người. Sách "Tuý ông đàm lục"
của La Diệp thời Nam Tống viết có tên các truyện "Võ Hành Giả, Hoa Hoà
Thượng, Thanh Diện Thú". Trong cuốn "Đại Tống Tuyên Hoà dị sự" đời
Nguyên còn có phần kể về đầu đuôi việc tụ nghĩa Lương Sơn Bạc, đã có những
tình tiết hư Võ Tòng đả hổ, Dương Chí bán đao, Tống Giang giết Diêm Bà
Tích....Ngoài ra còn có tạp kịch đời Nguyên vở rất nhiều vở về "Thuỷ Hử".
Như vậy, Tống Nguyên chính là thời kì thai nghén của "Thuỷ Hử truyện".
Những tình tiết, những sự kiện của "Thuỷ Hử" đã trở thành truyện kể phổ biến
trong dân chúng và ngày càng trở nên phong phú hấp dẫn người nghe. Xuất phát
từ những mẩu chuyện như thế, bằng kì tài nghệ thuật của mình, Thi Nại Am đã
xây dựng thành công bộ tiểu thuyết anh hùng ca bất tử - "Thuỷ Hử truyện" - bức
tượng đài kì vĩ về 108 vị anh hùng đất Lương Sơn bạc. Mặc dù, ra đời cùng thời
với Tam Quốc nhưng "Thuỷ Hử truyện" ít có căn cứ lịch sử hơn, người ta
thường nói "Tam Quốc" bảy thực ba hư, còn tác phẩm của Thi Nại Am là ba
thực bảy hư. Tuy vậy, chính việc dùng yếu tố hư ảo để xây dựng hình tượng
nhân vật và cốt truyện lại có tác dụng tích cực trong việc phản ánh một cách
chân thực hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ. Hơn nữa, nó đã tạo ra một bước đột phá
của tiểu thuyết bạch thoại so với sử biên niên. "Thuỷ Hử truyện" đã được liệt
vào hàng "Tứ tài tử" trong kho tàng văn học vĩ đại Trung Hoa cùng với "Hồng
lâu mộng" của Tào Tuyết Cần, "Tây sương kí" của Vương Thực Phủ, "Tam
Quốc" của La Quán Trung. Nó được xem là tác phẩm đại biểu cho nền tiểu
thuyết anh hùng đời Minh, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời
sống sinh hoạt của nhân dân lao động.
Chính vì sự mẫu mực ấy, "Thuỷ Hử truyện" thường có nhiều đối tượng
quan tâm đến với nhiều mục đích khác nhau, dẫn đến các tác phẩm bị tam sao
7
thất bản. Theo Lỗ Tấn trong "Trung Quốc tiểu thuyết sử lược", hiện nay "Thuỷ
Hử truyện" có sáu bản khác nhau. Tựu chung lại, có hai loại, một loại bảy mươi

hồi và một loại trên bảy mươi hồi. Loại bảy mươi hồi là loại phổ biến nhất do
Kim Thánh Thán chỉnh lí lại, kết thúc bằng việc các anh hùng chia ngôi thứ bậc
và giấc mộng kinh hoàng của Lư Tuấn Nghĩa. Loại trên bảy mươi hồi thường
kết thúc bằng số phận bi thảm của 108 hảo hán Lương Sơn, mà phổ biến là bản
120 hồi. Ngoài ra còn có các bản 141 hồi, 100 hồi, 115 hồi, 126 hồi.
Nói tóm lại, quá trình hình thành và tồn tại của "Thuỷ Hử truyện" đã
chứng minh vị trí quan trọng của nó trong nền văn học vĩ đại Trung Quốc, bởi
nó không chỉ có giá trị lịch sử thời đại mà còn mang đậm những đặc trưng giao
thoa giữa hai yếu tố dân gian và bác học. Qua đó, tài năng văn chương nghệ
thuật của tác giả cũng như của quảng đại quần chúng được thể hiện một cách sâu
sắc và rõ rệt.
1.1.3 Chủ đề - tư tưởng của tác phẩm.
Lịch sử đất nước Trung Hoa là lịch sử của các cuộc chiến tranh liên miên
và bạo loạn dữ dội. Những năm cuối cùng của triều đại Mông - Nguyên khởi
nghĩa nông dân liên tiếp bùng nổ. Phong trào vừa mang nội dung đấu tranh giai
cấp, vừa mang nội dung yêu nước chống xâm lược đã phát triển ngày một sâu,
rộng, thế như chẻ tre và cuối cùng đã lật đổ nền thống trị Nguyên - Mông. Hiện
thực vĩ đại đó đã thôi thúc Thi Nại Am viết nên bộ tiểu thuyết "Thuỷ Hử truyện"
bất hủ.
Tuy tác phẩm không trực tiếp miêu tả một cách cụ thể về xã hội thời Tống
Huy Tôn, song hoàn cảnh sống của mỗi nhân vật, những tai ương mà họ gặp
phải đều phản ánh sự thối nát, loạn lạc của xã hội đương thời. Cảnh ngộ của
những nhân vật ấy mang nhiều yếu tố ngẫu nhiên, song khái quát lại, đó là một
tất yếu của xã đương thời mang đầy tính chân thực.
Bằng cách dựng lại những câu chuyện phức tạp về cuộc đời của nhiều
nhân vật như Lâm Xung, Tống Giang, Lỗ Trí Thâm...tác giả đã phản ánh một
cách chân thực, sinh động quá trình phát sinh, phát triển và thất bại của cuộc
khởi nghĩa nông dân trong thời đại phong kiến Trung Quốc, đồng thời tác giả
8
cũng vạch rõ con đường phản kháng của họ là "Quan bức dân phản, bức thướng

Lương Sơn". Đành rằng cuộc khởi nghĩa của 108 anh hùng Lương Sơn Bạc có
thể không hoàn toàn phù hợp với cuộc khởi nghĩa của Tống Giang cuối thời Bắc
Tống, nhưng không vì thế mà nó mất đi giá trị chân thực lịch sử. Lòng hào hiệp
quên mình cứu người, tinh thần chiến đấu dũng cảm của anh em nghĩa sĩ Lương
Sơn Bạc là một minh chứng cho tinh thần đấu tranh bền bỉ của bao thế hệ nông
dân Trung Quốc.
Số phận bi thảm của những người anh hùng cái thế ở phần cuối tác phẩm
chính là bản án tố cáo mạnh mẽ tội ác của bọn phong kiến thống trị. Ngay từ đầu
tác phẩm, triều đình Tống Huy Tôn hiện ra với toàn bộ sự xấu xa, sa đoạ của
vua quan. Vua thì ham chơi, hưởng lạc, thông thạo mọi thú phong lưu, không hề
chăm lo việc triều chính, bảo cảnh an dân, suốt ngày ham mê đá cầu và sưu tầm
kì hoa dị thạch.Với một ông vua như vậy thì việc một tên du đang, đầu trộm,
đuôi cướp như Cao Cầu được thăng quan, tiến chức đến hàng Thái uý là một
điều đương nhiên. Những con sâu, con mọt, bọn thú hoang đội lốt người, mặc
cẩm phục triều đình cũng từ đó mà ra. Bọn chúng mặc sức hoành hành, nhũng
nhiễu nhân dân, khiến cho trăm họ lầm than, đói khổ, bị áp bức bất công nặng
nề. Triều đình nhà Tống quả là một mái nhà "dột từ nóc dột xuống", "loạn tự
thượng tác". Cái "loạn' đó đã khiến cho những bậc trung hiếu, tiết nghĩa như
Vương Tiến, Lâm Xung, Tống Giang...phải lâm vào con đường cùng của mọi
nỗi tù tội, tủi nhục, đau đớn.Bọn chúng thường xuyên cấu kết với nhau để ra sức
đàn áp những người dân vô tội như ngang nhiên cướp vợ, giết người, cướp của,
không giết được thì cũng dùng tiền dồn họ đến chỗ chết. Bộ mặt thú dữ của
chúng xuất hiện mọi nơi, mọi lúc, không tha bất kì người nào từ dân đen đến
hàng võ tướng trong triều. Như một tất yếu lịch sử, sự áp bức bóc lột ấy chính là
nguyên nhân khiến các bậc anh hùng, hảo hán xuất hiệ vì đạo trời mà diệt quan
tham, thực hiện chân lí "có áp bức, có đấu tranh". Những hảo hán trên con
đường tìm đến Lương Sơn Bạc cũng là tìm đến những ước mơ, nguyện vọng của
đông đảo quần chúng nhân dân muốn có một cuộc sống yên bình, tự do chọc
trời, khuấy nước cho thoả chí anh hùng đã như những dòng thác lớn ồ ạt chảy về
9

miền Thuỷ Bạc. Họ cùng nhau tụ họp dưới mái nhà Trung Nghĩa coi nhau như
anh em, xưng danh đại ca, tiểu đệ hoà hợp để mưu việc lớn.
Trung Hoa là mảnh đất ra đời của những tư tưởng triết học mang đậm hồn
tính phương Đông, đặc biệt là Nho giáo của Khổng tử với học thuyết Tam
cương, ngũ thường - rường cột của xã hội phong kiến, trong đó, trung hiếu, tiết
nghĩa được đặt lên hàng đầu, là thước đo của người quân tử. Trong "Thuỷ Hử
truyện", tư tưởng trung nghĩa không đến mức quá nặng nề như "Tam Quốc", tuy
nhiên, tư tưởng ấy cũng in đậm ở nhiều khía cạnh và vẫn còn tồn tại nhiều mâu
thuẫn nhất định. Xưa nay, trong giới danh sĩ Nho gia vẫn quan niệm một điều
rằng đời bình thì hiện đời loạn thì ẩn để giữ trọn danh tiết. Phần đầu tác phẩm ta
thấy, nhân vật Vương Tiến - đường đường là một giáo đầu dạy 80 vạn cấm binh
nhưng bị tên Cao Cầu ức hiếp đã phải bỏ cả sự nghiệp để trốn chạy, từ đó mờ
nhạt dần và mất bóng. Dụng ý tư tưởng của tác giả như cho độc giả thấy sự nhu
nhược, hèn kém, không dám đấu tranh đòi quyền sống cho mình là không thể
tồn tại. Ngược lại, những con người như Lâm xung, Dương Chí...đã hiện lên
rạng ngời với tinh thần đấu tranh phản kháng mạnh mẽ, quyết liệt chống lại bọn
quan quân. Nhưng đối với nhân vật Tống Giang - người lãnh tụ, đứng đầu cuộc
khởi thì câu trung thần đã ăn sâu vào tâm tưởng Tống Giang khiến ông không
còn nhận thức dược giá trị chân chính của cuộc khởi nghĩa dẫn đến thất bại. Đó
chính là một hiện tượng phổ biến trong thời trung đại, những người nghĩa quân
xông pha trận mạc, anh dũng có thừa nhưng thất bại vẫn hoà thất bại, đồng thời
đó cũng là một tất yếu lịch sử, một giai đoạn tất phải trải qua của xã hội loài
người. Tuy vậy, ở hồi 90, tác giả lại đưa ra nhân vật Hứa Quán Trung - một
danh sĩ ở ẩn - xuất hiện trong vài trang giấy nhưng lại có tư tưởng luận đề sâu
sắc. Tác giả đã công khai ca ngợi cuộc sống ẩn dật với tâm hồn thư thái, nó đối
lập hẳn với những con người như Tống Giang suốt ngày canh cánh trong lòng
tội bất trung, bất hiếu, phải xông pha trận mạc, đối mặt với cảnh thây chất thành
núi, máu chảy thành sông. Điều ấy, đã nêu bật được tư tưởng, tinh thần của
những con người quân chính trong xã hội rối loạn lúc đó. Họ không thể dứt
khoát được ở ẩn hay tích cực nhập thế, trong lòng họ luôn ngự trị tấm lòng trung

10
nghĩa với vua, với nước. Chỉ đến khi đạt được công trạng cũng là lúc họ nhận ra
mặt trái, đen tối của xã hội mà mình nguyện đem hết sức mình ra phụng sự, tôn
thờ. Đó là một xã hội đang suy tàn, đày đoạ con người, bây giờ xã hội ấy đã hết
thời, hết vai trò và quá lạc hậu so với mặt bằng lịch sử.
Tóm lại, chủ đề tư tưởng của bộ tiểu thuyết đồ sộ, vĩ đại "Thuỷ Hử
truyện" đã được phản ánh một cách rõ ràng, sắc nét trong việc khắc hoạ số phận
của những anh hùng trên con đường lên Lương Sơn Bạc. Mặc dù, chưa chỉ ra
được nguyên nhân sâu xa của cuộc khởi nghĩa là chế độ bóc lột tô thuế, lao dịch,
sự phân chia giai cấp nhưng Thi Nại Am đã phản ánh một cách trực tiếp và cụ
thể nguyên nhân bạo động của cuộc khởi nghĩa là "quan bức dân phản, bất phản
kháng tức tử vong". Sự thất bại của cuộc khởi nghĩa không phải là vô nghĩa, mà
nó chính là bài học vô cùng quí giá đối với sự phát triển lịch sử, nó chính là kinh
nghiệm xương máu cho những người cộng sản sau này.
1.2 GIỚI THUYẾT VỀ KẾT CẤU CỦA MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC.
Từ xưa đến nay, mọi người vẫn nói, đối với bất kì một tác phẩm nghệ
thuật nào cũng phải có sự hài hoà, cân đối giữa nội dung và hình thức. Để phản
ánh chủ đề, tư tưởng ở tầm vĩ mô như trên, Thi Nại Am đã mượn hình thức kết
cấu chương hồiquen thuộc để chắp nối, sắp xếp những mẩu chuyện lịch sử dân
gian tạo ra kết cấu đồ sộ, kì lạ của "Thuỷ Hử truyện".
Kết cấu nghệ thuật của một tác phẩm văn học luôn chịu sự qui định của
hai mặt : mặt khách quan và mặt chủ quan. Về mặt khách quan, hiện thực cuộc
sống với những qui luật phát triển tất yếu của nó là cơ sở của mọi hình thức kết
cấu trong văn học. Về mặt chủ quan, hình thức kết cấu còn phụ thuộc vào năng
lực, phẩm chất sáng tạo và nhất là ý đồ tư tưởng của tác giả. Trước khi sáng tạo
tác phẩm, mỗi nhà văn đều đưa ra kết cấu phù hợp có thể biểu hiện chủ đề, tư
tưởng một cách sâu sắc nhất. Nhà văn càng tài năng bao nhiêu thì kết cấu tác
phẩm càng đặc sắc, hấp dẫn và có sức sống lâu bền bấy nhiêu. Bởi vậy, tìm hiểu
kết cấu tác phẩm văn học, một mặt chúng ta nắm bắt được những tư tưởn, chủ
đề, giá trị thẩm mỹ chuyển tải trong đó, mặt khác còn thấy được tài năng và tâm

trí của người nghệ sĩ gửi gắm trong tác phẩm ấy. Hình thức kết cấu của một tác
11
phẩm văn học thể hiện ở việc tổ chức hệ thống hình tượng nhân vật, hệ thống sự
kiện và hành động trong việc thành lập ra các bộ phận, các thành phần của cốt
truyện một cách hợp lí, chặt chẽ, có tác dụng hỗ trợ lẫn nhau để tư tưởng, chủ đề
phát triển theo qui luật khách quan của đời sống hiện thực. Đã có rất nhiều
những quan niệm khác nhau của các nhà lí luận phê bình văn học về nghệ thuật
kết cấu:
Lê Bá Hán cho rằng : "Kết cấu tạo điều kiện để người đọc có khả năng
khái quát hoá được chủ đề, tư tưởng, nắm bắt được tính cách nhân vật một cách
trực tiếp theo qui luật và trình độ phát triển của nội dung, hình thức tác
phẩm"[13;73].
Phan Cự Đệ cho rằng : "Việc tổ chức kết cấu có quan hệ rất chặt chẽ tới
việc xây dựng hệ thống hình tượng và xây dựng cốt truyện, sườn truyện. Khi
nhà viết tiểu thuyết bắt tay vào việc xây dựng hệ thống nhân vật thì thực chất
ông ta đã chuẩn bị cho quá trình phát triển của cốt truyện và đó cũng là bản phác
thảo đầu tiên cho kết cấu tương lai của tác phẩm".[10;670]
Theo Trần Đình Sử thì "Kết cấu là toàn bộ tổ chức nghệ thuật sinh động
của tác phẩm, phục tùng đối tượng nghệ thuật và nhiệm vụ nghệ thuật cụ thể mà
nhà văn đặt ra cho mình. Kết cấu không tách rời nội dung cuộc sống và tư tưởng
tác phẩm".[20;90] Từ đó, ông đã đưa ra hai phương diện kết cấu cơ bản:Một là,
kết cấu được mở theo chiều ngang được xem xét ở bình diện qui luật tính chất
thể loại như tự sự, kịch, thơ trữ tình....Hai là, kết cấu được xem xét ở chiều dọc,
tức là nghiên cứu mối quan hệ qui định và tuỳ thuộc của các cấp độ tác phẩm
như một chỉnh thể. Kết cấu tồn tại ở hai cấp độ cơ bản : cấp độ hình tượng và
cấp độ trần thuật. Cấp độ trên gắn liền với toàn bộ tổ chức của thế giới nghệ
thuật, bao gồm hệ thống các nhân vật, các sự kiện, tình tiết và trình tự xuất hiện
của chúng tương quan với các chi tiết tạo hình, biểu hiện nên hình tượng sinh
động về cuộc sống, các tương quan về không gian và thời gian.
Như vậy, theo quan điểm của các nhà lí luận thì kết cấu có một vị trí, vai

trò rất quan trọng đối với một tác phẩm nghệ thuật mà đặc điểm nổi bật là ở
nghệ thuật tổ chức hệ thống hình tượng và xây dựng cốt truyện. M.Gorki đã
12
từng nói : "Một nhà văn mà không có những hiểu biết về văn chương truyền
miệng là nhà văn tồi. Trong sáng tác dân gian có biết bao nhiêu điều quí giá,
một nhà văn có lương tâm phải nắm bắt được những điều quí giá ấy". [8;112]
Thi Nại Am đã làm tròn thiên chức của nhà văn, với tài năng kết cấu vượt trội,
ông đã phát hiện trong dân gian những vẻ đẹp giản dị, độc đáo, chắt lọc tinh chất
trong truyện kể dân gian để xây dựng một tác phẩm văn học đồ sộ có ý nghĩa
lớn lao. Hai yếu tố của nền văn học viết và văn học dân gian trong tác phẩm hoà
quyện lẫn nhau tạo ra vẻ đẹp "sử thi anh hùng", phản ánh một cách đắc lực nhất
tư tưởng của thời đại cũng là qui luật phát triển tất yếu của xã hội loài người :
"quan bức, dân phản". Lần đầu tiên trong lịch sử văn học Trung Hoa, Thi Nại
Am đã phản ánh một cách đẹp đẽ những con người bình thường làm nên lịch sử.
Tìm hiểu kết cấu của "Thuỷ Hử truyện" trong mối tương quan với thể loại tiểu
thuyết chương hồi trên hai phương diện hệ thống hình tượng và cốt truyện sẽ
cho chúng ta thấy những vẻ đẹp kì thú và mới lạ ấy.


13
CHƯƠNG 2 : KẾT CẤU VỚI HỆ THỐNG HÌNH TƯỢNG
Yếu tố không thể thiếu để cấu thành một bộ tiểu thuyết, đó là hệ thống
hình tượng. "Hệ thống hình tượng là toàn bộ mối quan hệ qua lại của các yếu tố
cụ thể cảm tính tạo nên hình tượng nghệ thuật mà trung tâm là mối quan hệ của
các nhân vật" [8;97]. Việc xây dựng hệ thống các hình tượng thực chất là sự
chuẩn bị một cách chu đáo, hoàn tất trong quá trình phát triển của cốt truyện,
đồng thời đó cũng là những nét phác thảo đầu tiên tạo nên bộ khung tương lai
của kết cấu tác phẩ. Mặt khác, đối với một tác phẩm tự sự, quan trọng và phổ
biến nhất là hình tượng nhân vật và hình tượng người kể chuyện, ngoài ra còn có
các hình tượng khác như hình tượng thiên nhiên, hình tượng người có vai trò kết

cấu...Tuy nhiên, kết cấu trong hệ thống hình tượng luôn luôn phải gắn bó một
cách chặt chẽ với chủ đề, tư tưởng của tác phẩm, từ đó mỗi hình tượng đều
mang những đặc điểm riêng biệt, tiêu biểu cho giai cấp, tầng lớp mình, đồng
thời cũng có những cá tính riêng, độc đáo phục vụ đắc lực trong vai trò nghệ
thuật của mình. Trong "Thuỷ Hử truyện", hệ thống hình tượng gắn liền với các
tuyến nhân vật và hình tượng người dẫn chuyện.
2.1 NGHỆ THUẬT TỔ CHỨC CÁC TUYẾN NHÂN VẬT.
Tiểu thuyết, nhất là tiểu thuyết chương hồi, dã sử Trung Quốc thường có
số lượng nhân vật rất đông và đa dạng. "Tam Quốc" có khoảng 400nhân vật thì
"Thuỷ Hử truyện" cũng có số lượng nhân vật tương đương, vô cùng đông đúc và
phức tạp. Để biến các nhân vật thành công cụ biểu hiện chủ đề, tư tưởng của
mình một cách đắc lực nhất, nhà văn phải dày công xây dựng, sắp xếp, tổ chức
chúng theo những mối liên hệ nhất định. Hơn nữa, việc tổ chức hệ thống nhân
vật một cách rành mạch, logic xoay quanh chủ đề, tư tưởng sẽ là hạt nhân tạo ra
sự vững chắc cho cấu trúc tác phẩm, đồng thời cũng đánh giá một cách chân
thực tài năng nghệ thuật tổ chức tác phẩm thành một chỉnh thể thống nhất, hoàn
chỉnh.
Nói đến xây dựng hệ thống nhân vật trong "Thuỷ Hử truyện"là nói đến
việc tổ chức các mối quan hệ của nhân vật trong cộng đồng xã hội sao cho các
14
nhân vật ấy đều bổ sung, soi sáng cho nhau để cùng thể hiện một cách đắc lực
nhất chủ đề "bức thướng Lương Sơn" của tác phẩm. Đi sâu vào hệ thống nhân
vật trong "Thuỷ Hử truyện", ta thấy bao giờ nó cũng được xây dựng theo quan
hệ giai tầng xã hội nhất định, nói như Banzăc: "Dù số lượng các nhân vật chính
và phụ có là bao nhiêu đi nữa, nhà viết tiểu thuyết hiện đại cũng phải phân chia
chúng thành từng nhóm theo mức độ quan trọng, bắt chúng trong một trật tự
nhất định, như một chòm sao lấp lánh"[8;115].
"Thuỷ hử truyện" nằm trong văn chương truyền thống, cho nên, để thể
hiện chủ đề, tư tưởng tác phẩm một cách đắc lực nhất, hệ thống nhân vật được
chia làm hai tuyến rõ ràng đối lập nhau: tuyến nhân vật phản diện và tuyến nhân

vật chính diện. Chính việc đặt các nhân vật trong những xung đột mang tính đối
lập nầy mà hiện thực cuộc sống được thể hiện vô cùng sinh động và kết cấu tác
phẩm được tổ chức một cách chặt chẽ logic nhất. Sự phân biệt nhân vật chính
diện (tích cực) và phản diện (tiêu cực) gắn liền với những mâu thuẫn đối kháng
trong đời sống xã hội hình thành trên cơ sở đối lập giai cấp và quan điểm tư
tưởng. Nhân vật chính diện và phản diện là những phạm trù lịch sử, nhân vật
chính diện mang lí tưởng, quan điểm tư tưởng, đạo đức tốt đẹp của tác giả và
của thời đại. Đó là những người mà tác phẩm khẳng định và đề cao như những
tấm gương về phẩm chất cao đẹp của con người một thời. Trái lại, nhân vật
phản diện mang những phẩm chất xấu xa, đi ngược với đạo lí, lí tưởng, bị lên án
và phủ định. Như vậy, hai loại nhân vật này luôn luôn đối kháng nhau như nước
với lửa, thường loại trừ nhau, một mất, một còn và là cơ sở tạo thành các tuyến
nhân vật của tác phẩm.
2.1.1 Tuyến nhân vật phản dịên
Nhân vật trong tuyến này khá đông và đa dạng, chúng đều đại diện cho
một thế lực thống trị, bóc lột nhất định trong xã hội phong kiến Trung Hoa thời
Tống Huy Tôn. Những nhân vật quan lại, cường hào, ác bá ấy đã được tác giả
tập trung thể hiện với đầy đủ những nét gian tham, xảo quyệt của chúng.
Trong tuyến nhân vật phản diện này, xét theo vai trò của chúng trong xã
hội phong kiến, có thẻ chia làm mấy nhóm sau đây.
15
Thứ nhất, nhóm những kẻ đại diện cao nhất của quyền lực thống trị lúc
bấy giờ là hoàng đế Tống Huy Tôn và thái uý Cao Cầu. Chỉ qua bộ mặt của hai
con người này cũng đủ thấy sự rối ren, thối nát của triều chính. Huy Tôn khi còn
giữ chức Đông Giá "vốn là người thông minh, tuấn tú, am hiểu mọi cách chơi
bời, những du nhàn, không gì là không thích, cách ngôn, cầm, kì, thi, hoạ, ca vũ,
thanh âm cùng là món múa gậy, đá cầu là ngón sở thích nhất cả"[4;5]. Khi lên
làm hoàng thượng không hề chăm lo việc triều chính mà lấy việc sưu tầm kì
hoa, dị thạch, ham mê đá cầu làm thú tiêu khiển.
Đối với loại ngòi này, ngoại hình của chúng hầu như không được miêu tả

mà chủ yếu tác giả đi sâu vào những ngón sở trường, những hành động xiểm
nịnh, gian tham của chúng. Tả vua mà ta không hề thấy vóc dáng rồng phượng
mà chỉ thấy lồ lộ một tên ăn chơi có hạng. Mặt khác, Huy Tôn được người đọc
biết đến sau Cao Cầu như để dụng ý đó chỉ là tên bù nhìn, còn tên du đãng Cao
Cầu mới là người nắm hết quyền chính. Cao Cầu cũng chỉ được tác giả giới
thiệu qua loa về thân thế nhưng lại làm nổi bật bản chất lưu manh, du đãng, tinh
ranh trong việc khái quát đường
đời của hắn từ một tên “con nhà lông bông mất dậy” lên đến hàng quan
Thái uý trong triều .Con người Cao Cầu là thể hiện điển hình bản chất thối nát ,
xấu xa của giai cấp thống trị phong kiến, trở thành nhân vật đại biểu cho tập
đoàn thống trị .Như vậy, đưa Cao Cầu xuất hiện trước tiên, tác giả đã đặt nền
móng vững chắc cho sự triển khai mâu thuẫn, cho thấy rõ một phía xung đột
chính trong tác phẩm giúp người đọc hình dung một cách khái quát đặc điểm
của thời đại sinh ra những người anh hùng trong "Thủy Hử truyện". Vì Cao Cầu
mà Vương Tiến đường đường là một giáo đầu dạy 80 vạn cấm quân phải dắt díu
mẹ già trốn sang phủ Duyên An. Lâm Xung bị thích chữ vào mặt đày sang Thư-
ơng Châu…Từ đó, Cao Cầu như là đầu dây, mối nhợ, là con trùng ựôc khổng lồ,
kết nối xung quanh mình những bọn tham quan ô lại, địa chủ cường hào ác bá
từ triều đình tới các huyện, phủ, xã thôn…..
Thứ hai, nhóm tay chân của Cao Cầu, đó là bọn gian thần, bọn quan
tham. Với tầng lớp này chúng ta thấy nhan nhản ở “Thuỷ Hử truyện”, bọn chúng
16
thường xuyên liên kết với nhau để đàm áp bóc lột quần chúng nhân dân lao
động. Khác với “Tam Quốc”, loại người này chủ yếu được mô tả về dòng dõi và
hành động của chúng. Chẳng hạn, Lương Trung Thư vốn là con rể thái uý Sài
Kính ở trong triều “một tay lên ngựa coi quân, xuống ngựa coi dân”, uy quyền
rất lớn xưa nay. Tất cả là nhờ bố vợ cất nhắc lên, chính vì thế, ngày sinh nhật
“Thái Sơn”, Luơng Trung Thư đã mua mười vạn kim ngân châu báu để chúc
thọ. Chỉ riêng lễ chúc thọ ấy thôi cũng đủ thấy rằng đây là, tên quan đục khoét
nhân dân và vô cùng hiểm độc. Bên cạnh đó, tri phủ Thanh Châu Mộ Dung tức

Ngạn Đạt là anh vợ vua Huy Tôn, cậy thế em gái quý phi mà tỏ ra ngang tàng ở
đất Thanh Châu, tàn hại lương dân, lừa dối liên hữu, không một diều chi là
kiêng nể không làm
Tri phủ Cao Liêm là anh em thúc bá với Cao thái uý trông cậy thế anh, uy
quyền rất ghê ghớm, bao che cho Ân Thiên Tích lộng quyền cướp phá giữa ban
ngày, hại Sài Tiến đến chỗ chết. Nhóm nhân vật này đều là tay chân, con em của
Huy Tôn, Cao Cầu. Đúng là “loạn tự thượng tác”, vua không ra vua, quan không
ra quan, khiến cho những người dân, những người anh hùng hảo hán bị hàm oan,
hãm hại như Dương Chí, Hoa Vinh, Tần Minh, Sài Tiến…Chúng như vòi bạch
tuộc vươn dài khắp nơi, khắp chốn, chạm vào người nào là người ấy bị nạn. Sự
bố trí các nhân vật này rải rác khắp truyện nhằm làm nổi bật lên số phận, con đ-
ường đi tới Lương Sơn Bạc của các bậc hảo hán, cũng là nguyên nhân của cuộc
khởi nghĩa “quan bức dân phản”.
Thứ ba, tầng lớp tay sai, tôi tớ của quan lại. Đó là những tên cai ngục,
công sai như Quản Doanh,
Đổng Siêu, Tiết Bá, Sai Bát, Lục Ngu Hầu… Những tên này chủ yếu là
công cụ của bọn thống trị dùng để hãm hãi tù nhân, bọn chúng cứ có tiền là làm
bất cứ việc gì không phân biệt phải trái, đúng sai. Đã có biết bao anh hùng, hảo
hán lâm nạn trong tay bọn chúng. Đổng Siêu, Tiết Bá vì tiền của Cao Nha Nội
đã hãm hại Lâm Xung trên đường đi : nhúng chân Lâm Xung vào nước sôi,
suýt hại chết ở rừng Dã Trư . Còn những tên như Quản Doanh ,Sai Bát
đều là những tay ghê gớm,
17
bất nhân. Nếu tù nhân có tiền nong đút lót thì còn cho được tử tế bằng
không thì tra tấn dã man, hạch sách đủ điều. Tống Giang, Võ Tòng, Lâm Xung,
Lư Tuấn Nghĩa …đã từng là nạn nhân của chúng.
Như vậy, được quan trên dung túng, bọn tay sai ra sức hoành hành, không
coi đạo lý, nhân tâm là gì cả .Đó là một xã hội “ăn thịt người” với các mối quan
hệ người với người là lang sói.
Tầng lớp thứ tư trong tuyến nhân vật này là những tên cường hào ác bá,

những kẻ cậy có tiền tài,thế lực, coi khinh pháp luật, công lý làm những tội ác
tày trời. Đó là, tên tài chủ Tây Môn Khánh “khi trước cũng lọc lừa gian dối du
đãng võ viền, không còn thiếu một ngón gì là không có, ít lâu nay mới phát tích
lên, mới mở một ngôi hàng bán thuốc bắc ở trước cửa huyện, rồi lại chuyên
nghề luồn lọt với đám quan lại cùng các người làm việc trong huyện để đưa đón
viêc quan , mà xoay sở kiếm tiền kiếm lễ”[4;412], hắn đã quyến rũ Kim Liên
đầu độc chết Võ Đại. Mụ Vương Bà thì tham tiền bày mưu ác độc, sư sãi phá
giới gian dâm như Bùi Như Hải. Những tên như Trịnh Đồ lừa gạt con gái nhà
lành, địa chủ Mao Thái Công cướp không con cọp của anh em Giải Trân, Giải
Bảo rồi khép vào họ vào tội “cướp tài sản”, tống giam ngục. Bên cạnh đó, bọn
cường hào Tưởng Môn Thần liên kết với Trương Đô Giám để đàn áp nhũng
người như Thi Ân và hãm hại Võ Tòng. Còn biết bao những tên địa chủ có vũ
trang như cha con Chúc Triều Phụng và cha con Tăng Trưởng Giả xưng hùng,
xưng bá, coi dân đen như cọng cỏ ngọn rơm thà chết chống chọi với Lương Sơn
Bạc. Trước cổng Chúc Gia Trang treo hai lá cờ trắng có viết khẩu hiệu :
“Lấp bằng thuỷ bạc bắt Tiều Cái
Giẫm nát Lương Sơn tróc Tống Giang”[4;260]
Trẻ con chợ Tăng đầu nghêu ngao hát những câu do chúng bịa ra:
“Quét sạch Lương Sơn, lấp bằng Thuỷ Bạc
Lùng bắt Tiều Cái giải lên Đông Kinh
Tóm cổ Đa Tinh, bắt sống Thời Vũ ”
Như vậy, hệ thống nhân vật thuộc tuyến phản diện chiếm số lượng rất
đông. Dưới ngòi bút tổ chức,sắp xếp khéo léo của tác giả, những nhân vật ấy
18
xuất hiện tuy ít nhưng lại có vai trò vô cùng quan trọng trong kết cấu của hệ
thống hình tượng của “Thuỷ Hử truyện”. Để đưa 108 nhân vật vào trong tác
phẩm dưới chủ đề tư tưởng “quan bức dân phản, bức thướng Lương Sơn” là một
việc làm vô cùng khó khăn.
Bởi thế, việc khắc hoạ những nhân vật thuộc tuyến phản diện như một
màng luới liên kết, đan xen với số phận các nhân vật chính diện tạo vai trò làm

nền nâng đỡ để tuyến nhân vật anh hùng nổi bật. Đó chính là tài năng không thể
phủ nhận của Thi Nại Am .
2.1.2 Tuyến nhân vật chính diện
Giai cấp thống trị càng tàn bạo, độc ác bao nhiêu thì các anh hùng hảo hán
xuất hiện ngày càng đông đảo bấy nhiêu . Nhân vật trong Tam Quốc phần lớn là
những anh hùng, những người siêu phàm dù rằng, nhiều nhân vật có tên tuổi, địa
chỉ trong lịch sử. Những nhân vật này đã qua sự nhào nặn trong thời gian dài
chúng đã được định hình cả về dáng mạo lẫn tính cách ngay từ khi bước vào tác
phẩm : Hoặc tuyệt nhân, tuyệt nghĩa, hoặc xinh đẹp tuyệt vời, hoặc xấu xí kỳ dị.
Nhân vật trong “Thuỷ Hử truyện” đã có một bước tiến so với Tam Quốc, những
con người bình thường với những tính cách phát triển phù hợp với lô gíc cuộc
sống, đã hiển hiện rõ nét.
Mang tính chất của một cuộc khởi nghĩa nông dân với một 108 vị anh
hùng đầu lĩnh nhưng họ lại xuất thân từ nhiều giai cấp khác nhau trong xã hội.
Chính sự đa dạng thành phần xuất thân ấy đã dẫn đến sự đa dạng về tính cách
bởi ít hay nhiều họ cũng chịu ảnh hưởng những quan niệm của tầng lớp mình.
Có thể thấy trong tuyến nhân vật chính diện này nhiều nhóm nhân vật
thuộc những đẳng cấp như sau:
Thứ nhất, nhóm những người dân đem bình thường. Khác với các tác
phẩm xưa kia thường chỉ lấy ông hoàng, bà chúa làm nhân vật chính, “Thuỷ Hử
truyện” đã đưa một số lượng đông đảo những người dân bình thường vào tác
phẩm của mình . Họ không phải là những người dân bình thường ngu dốt mà
hiện lên là những anh hùng cái thế, tài trí tuyệt vời, với tinh thần dũng cảm quên
mình vì nghĩa lớn. Đối với loại nhân vật này, tác giả tập trung khác hoạ những
19
nét tinh tế tỉ mỉ về vóc dáng, tiểu sử . Trong hệ thống những người dân đen bình
thường này, họ làm đủ các nghề như chài lới (Trương Thuận, Lý Tuấn, ba anh
em họ Nguyễn…),săn bắn (Giải Trân, Giải Bảo….), đi buôn(Thăng Long, Đồng
Uy, Đồng Mãnh… ), thợ may(Hầu Kiện),thợ đóng thuyền (Mạnh Khang), làm
ruộng (Tống Thanh)….Tất cả nghề nghiệp ấy dường như đã tạo thành tính cách

và sở trường của họ mà sau này, trong các cuộc giao tranh họ đã phát huy hết
khả năng của mình. Chẳng hạn, như Hầu Kiện phụ trách chế tạo cờ quạt, áo
bào, Lí Tuấn là một đầu lĩnh trong thuỷ quân, có nhiều mưu lược lập được nhiều
kỳ công như lúc đánh Điên Hổ, ông hiến kế dùng nước làm ngập Thái Nguyên,
đánh tan Thái Nguyên, khi đánh Phương Lạp, đi sâu vào Thái Hồ,
Cướp thuyền của Phương Lạp, trà trộn vào Tô Châu đánh tan Tô
Châu…..Những nhân vật thuộc nhóm này đều được tác giả chú ý miêu tả ngoại
hình với những nét kỳ dị, phi thường bằng phương pháp cường điệu, phóng đại.
Chẳng hạn, Nguyễn Tiểu Nhị mặt nhỏ mày xếch, miệng rộng, ánh mắt sáng lạnh
trước ngực mọc nhiều lông vàng. Nguyễn Tiểu Thất nổi mụn lồi lõm, hai mắt lồi
tinh anh, quai hàm mọc râu vàng nhạt, mình xen nhiều điểm đen như sắt như
đồng …Hoặc như Lý Tuấn là người anh hùng hào kiệt, thân cao tám thước, mày
rậm mắt to, da mặt đỏ, râu như dây kẽm, tiếng sang sảng như chuông đồng
….Ngoài ra, những nhân vật như Lý Quỳ, Trương Hoành, Giải Trân, Giải
Bảo…đều được tác giả tổ chức sắp xếp, miêu tả với ngòi bút ly kỳ hấp dẫn. Đặc
biệt, đây là những nhân vật mang màu sắc dân gian cho nên chúng đều có ngoại
hiệu gắn với tính cách và tài năng như Ngọ Tí Tượng, Kim Đại Kiện (người thợ
mộc có bàn tay ngọc), Hỗn Giang Long Lý Tuấn (rồng quấy sông), Thái Viên
Tử Trương Thanh (người trông vườn rau), Lãng Lý Bạch Điều Trương Thuận
(giải bọt trắng trên sông)…
Những nhân vật loại này, hoặc có người được tường thuật rất dài như câu
chuyện về Tam Nguyễn anh hùng, hay chuyện về anh em Giải Trân, Giải Bảo,
nhưng có nhân vật thỉnh thoảng mới xuất hiện trong quan hệ với nhân vật khác
nh Lã Phương, Quách Thịnh, Chu Phú, Tống Thanh…
20
Từ khi lên Lương Sơn Bạc, tác giả cho chúng ta thấy được những hành
động phi thường anh hùng của họ bằng thủ pháp ẩn hiện li kỳ. Chẳng hạn, trong
trận đánh quan quân Hà Đào , Hoàng An, tác giả cho một nhân vật xuất hiện rồi
lại biến mất trong không gian mờ ảo . Cứ như thế, hư thực đan xen khiến cho
ngòi bút tổ chức nhân vật của tác giả trở lên uyển chuyển, hài hoà .

Thứ hai, tầng lớp các võ tướng của triều đình, đa số những nhân vật này
đều là nhân vật kỳ tài, họ không những có tướng mạo phi phàm, tính cách khác
lạ mà võ nghệ rất cao cường . Tuỳ thuộc vào việc tổ chức các cốt truyện theo củ
đề tư tưởng mà có nhân vật được giải thích cả một chặng đường dài như Lâm
Xung, Dơng Chí…Với bút phát miêu tả diện mạo phi thường tạo ra sự “lạ hoá”
trong mắt người đọc .Có những nhân vật chỉ được giới thiệu qua loa về
diện mạo,quê quán,tài nghệ như Quan Thắng, Hồ Duyên Chước,Sách Siêu…nh-
ững nhân vật này xuất hiện trên con đường đến Lương Sơn khác nhau,có người
bị quan quân hãm hại “bức thướng Lương Sơn”,có người bị Lương Sơn Bạc thu
phục. Điều đặc biệt, tác giả không chỉ miêu tả diện mạo như tầng lớp dân
thường, mà ở đây còn chú ý miêu tả vũ khí,trang phục,ngựa chiến để thể hiện
tính cách cũng như khu biệt với các nhân vật cùng loại hình như Lâm Xung hiện
ra con mắt của Lỗ Trí Thâm :đầu báo mặt tròn,râu hùm hàm én,đầu chít khăn
xanh,mình mặc áo chiến bào đơn,lưng thắt đai chạm bạc, sử dụng cây bát xà
mâu. Hay như Chu Đồng mình cao tám thước,để chòm râu dài một thước năm,
mặt đỏ như táo, mắt sáng như sao,giỏi dùng kiếm tên,hoặc như Đổng Bình giỏi
sử dụng song thương,một cặp thương sắt xuất quỷ, nhập thần. Đồng thời, họ
cũng là người có tài năng xuất chúng như Oanh Thiên Lôi Lăng Chấn gỏi về chế
tạo pháo, có khả năng bắn xa mười bốn, mười lăm dặm,nơi pháo rơi núi lở,đất
nứt…mặt khác,trong nhóm này còn được tảc giả chú ý đến dòng dõi tổ tiên của
họ.Chẳng hạn, Quan Thắng là con cháu đời sau của Quan Công, vóc dáng Quan
Vân Trường, người tuấn tú, thanh thoát, thân cao tám thước năm, ba chòm râu
dài, mắt phụng mày dài, mặt như táo đỏ. Hay Hồ Duyên Chước là con cháu khai
quốc công thần Hồ Duyên Tán…ngoài ra, biệt hiệu của họ cũng mang dòng dõi
xuất thân như Tiểu Toàn Phong Sài Tiến, Mỹ Nhiệm Công Chu Đồng…
21
Qua diện mạo xuất thân và hành động, ta thấy họ đều là những tướng tá
phi phàm, hết lòng phục vụ triều đình nhưng lại bị vua quan đem ra làm công cụ
“dẹp loạn” Lương Sơn Bạc trên chiến trường mà xương khô chất đầy.Khi được
Tống Giang biệt đãi, lấy trung nghĩa mà đối xử thì họ đã quy thuận và trở thành

lực lượng hùng dũng nhất trong hàng ngũ nghĩa quân Lương Sơn Bạc với những
nhóm như : " Ngũ hổ mã tướng quân", " Bát hổ kỵ mã quân".
Tầng lớp thứ ba trong “Thuỷ hử” là đạo sĩ,thần y…đây là những con ng-
ười của đạo giáo như Ngô Dụng,Công Tôn Thắng khi biết có mười một gánh
kim ngân của Lương Trung Thư gửi về chúc thọ bố vợ. Họ đã không ngần ngại
cùng bọn Tiều cái lập mưu cướp cống vật. Đứng về mặt kết cấu, những nhân vật
này có vai trò rất quan trọng, tài năng xuất chúng của họ đã làm cho văn chương
thêm phần hư ảo, huyền bí, đồng thời, tài trí phép thuật cao cường ấy đã khiến
cho nghĩa quân Lương Sơn Bạc luôn dành được thắng lợi dễ dàng. Với những
nhân vật loại này, tác giả đã dành cho ngòi bút miêu tả li kỳ. Ngô Dụng tự Học
Cứu, hiệu Trí Đa Tinh người ông, mày thanh, mắt sắc, mặt trắng, râu dài. Công
Tôn Thắng thân cao tám thước, tướng mạo đường đường, có cặp lông mày chữ
bát, đôi mắt tròn, mình mặc áo bào ngắn, vai mang kiếm đồng cổ, chân mang hài
bố, ăn mặc như một đạo sĩ…Việc xây dựng những nhân vật loại này ngoài ý đồ
nghệ thuật của tác giả, còn cho độc giả thấy một nét rất đặc trưng độc đáo của
Phương Đông. Mặt khác, đây là cốt truyện dân gian cho nên, việc đưa những
nhân vật có tài hô phong hoán vũ vào tác phẩm văn học là một điều đương nhiên
và không thể thiếu. Hầu hết các nhân vật này qua các cuộc giao tranh đều may
mắn sống sót. Diều ấy nh một dụng ý những nhân vật của dân gian không thể
chết mà trở thành bất tử .
Tầng lớp thứ tư, các nữ nhân vật. Mặc dù, đây là tiểu thuyết sử thi anh
hùng, nhưng số lượng nhân vật nữ đã được tác giả đưa vào tác phẩm khá đông
đảo. Khác với Tam Quốc của La Quán Trung, nhân vật nữ chủ yếu là những ng-
ười đang bà tiết nghĩa, hết mực thuỷ chung, thờ chồng theo đúng đạo đức phong
kiến. Nhưng ở “Thuỷ Hử truyện" những người phụ nữ trong cuộc sống đời th-
ường đã bước vào văn học với sự đa dạng, phong phú về tính cách và số phận.
22
Bên cạnh những người phụ nữ tha hoá, đầu độc những người tốt như Phan Kim
Liên, Phan Xảo Vân, Bạch Tú… còn có những người phụ nữ mạnh mẽ, võ nghệ
cao cường không kém nam nhi, hảo hán như Cố Đại Tẩu, Hổ Tam Nương, Tôn

Nhị Nương, Quỳnh Anh…Những nhân vật ấy hầu hết là những người đàn bà
quái đản kẻ thì gian dâm hại chồng , dựa thế quan trên áp bức người khác, kẻ thì
giết người lấy thịt làm nhân bánh… khiến cho người đọc cảm thấy hãi hùng, ghê
rợn, làm đảo lộn tất cả những gì gọi là tiết nghĩa, công dung ngôn hạnh xưa kia
của phụ nữ . Tuy vậy, những người đàn bà như Tôn Nhị Nương, Cố Đại Tẩu đã
trở thành anh hùng Lương Sơn Bạc trong 72 sao địa sát, chiến đấu rất dũng cảm
góp phần lớn cho thắng lợi của nghĩa quân.
Hệ thống nhân vật nữ đã được tác giả tổ chức khéo léo, đan cài với số
phận các anh hùng trên con đường tới Lương Sơn mà những họ đã trở nên sống
động lạ thường đóng vai trò tích cực trong kết cấu đồ sộ của tác phẩm. Thí dụ,
trường hợp của Tống Giang, nhân vật Diêm Bà Tích có vai trò tích cực trong
quá trình thay đổi bước đường đời của nhân vật, đồng thời, thúc đẩy sự thay đổi
có tính chất bước ngoặt của tính cách, đưa Tống Giang dần bước tới con đường
phản kháng. Phản Xảo Vân cũng có vai trò quan trọng trong nguyên nhân đưa
Thạch Tú, Dương Hùng tới Lương Sơn....
Trong Tam Quốc hầu như hệ thống nhân vật được xây dựng trên quan hệ
tôn ti trật tự, thứ bậc phong kiến, tác giả tập trung miêu trả vua chúa tướng lĩnh
với đầy đủ diện mạo, tính cách định hình ngay từ đầu. Ngược lại,Thi Nại Am để
độc giả tìm hiểu tính cách nhân vật qua hành động, ngôn ngữ. Với tính chất vừa
là tiểu thuyết anh hùng vừa là tiểu thuyết sinh hoạt, “Thuỷ Hử truyện ” đã đem
đến cho người đọc một số lượng nhân vật đông đảo, đồ sộ. Đặc biệt, việc đưa
nhân vật quần chúng vào tiểu thuyết đã được coi là một thành tựu có ý nghĩa
quan trọng đánh dấu sự biến đổi quan trọng trong nền văn học Trung Quốc. Mặc
dù, trong 108 anh hùng Lương Sơn Bạc gồm nhiều thành phần, đẳng cấp khác
nhau, nhưng khi hoà chung vào dòng thác lịch sử, những thứ bậc dẳng cấp ấy đã
bị xoá nhoà mà thay vào đó là một đại gia đình sống chết có nhau, không thể
23
tách rời. Điều ấy chứng tỏ Tam Quốc và Thuỷ Hử tuy ra đời cùng thời nhưng
cũng có những điểm tương đồng và khác biệt.
Theo Trần Đình Sử : “ Trong hệ thống hình tượng của tác phẩm nhân vật

vừa đóng vai trò xã hội của nó ( giai cấp nghề nghiệp, địa vị, huyết thống), vừa
đóng vai trò văn học ( vai trò công cụ nghệ thuật, thực hiện chức năng nghệ
thuật, vai trò tố cáo, vai trò tấm gương, vai trò anh hùng, vai trò tương phản).
Các vai trò này ganứ bó với nhau trang quan hệ nội dung và hình thức. Chỉ chú
ý đến vai trò xã hội vai trò xã hội của nhân vật sẽ đưa đến sự phân tích văn học
như một hiện tượng xã hội thuần tuý. Ngược lại, chỉ chú ý đến vai trò văn học sẽ
biến nhân vật thành hình thức thiếu nội dung. Cần kết hợp chúng trong một
chỉnh thể nghệ thuật mới thấy hết nội dung tư tưởng những giá trị thẩm mỹ của
tác phẩm” [20;100]. Chính vì thế, trong tuyến nhân vật chính diện này ta không
chỉ thấy bao gồm nhiều nhóm nhân vật thuộc những giai tầng khác nhau trong
xã hội mà nó còn đại diện cho những loại nhân vật khác nhau trong tác phẩm
nghệ thuật mang ý đồ tư tưởng của tác giả một cách sâu sắc, rõ nét. Đó là, nhóm
nhân vật tính cách, nhóm nhân vật tưởng,nhóm nhân vật bổ xung, đối chiếu,
tương phản.
Trước tiên ta đi vào tìm hiểu nhóm nhân vật tính cách : Khác với Tam
Quốc thường xây dựng tính cách ổn định một chiều Thuỷ Hử đã có sự phát triển
mới mẻ trong việc miêu tả sự biến đổi của tính cách tương quan với hoàn cảnh.
Đoxtoiepxki từng khẳng định “ đối với nhà văn toàn bộ vấn đề là ở tính cách”
[12;129]. Tính cách có vai trò rất quan trọng đối với cả nội dung và hình thức
của tác phẩm. Thông qua hệ thống tính cách, người đọc có thể thấy rõ được nội
dung tư tưởng của tác phẩm, đồng thời kết cấu nghệ thuật cũng phát huy hết tác
dụng trong việc thể hiện nội dung tư tưởng ấy. Nhân vật tính cách thường có
những mâu thuẫn nội tại, những nghịch lý mang bản sắc riêng cá biệt, nhưng lại
rất tiêu biểu và có một quá trình phát triển hợp với lô gíc cuộc sống.
Với chủ đề tư tưởng “quan bức dân phản, dân bất dắc bất phản”, có thể
nói Thuỷ Hử truyện đã có một hệ thống nhân vật với tính cách độc đáo, mới mẻ.
Đó là, một Lý Quỳ thô mã, tính nóng như lửa nhưng lại trung nghĩa hết mình;
24
một Võ Tòng đả hổ sát tẩu ; một Lâm Xung nhị nhục đến điều…trong đó tính
cách của Lý Quỳ, Lâm Xung hiện ra với những nét tiêu biểu cho biện pháp xây

dựng tính cách nhân vật. Thi Nại Am đã sử dụng thành công hành động và lời
nói của nhân vật để thể hiện nhiều mặt của một tính cách cũng nh biểu hiện
nhiều tính cách khác nhau làm cho tính cách của nhân vật mang tính đa dạng,
phong phú, nhân vật trở thành điển hình tiêu biểu cho một giai cấp nhất định.
Trong Thuỷ hử, nhân vật Lý Quỳ có đôi nét giống nhân vật Trương Phi
trong Tam Quốc nhưng đó lại là nhân vật của cuộc sống đời thường, hoàn toàn
phù hợp với người dân đen, không hề có tính chất truyền kỳ. Lý Quỳ xuất hiện
từ hồi 38, so với những nhân vật khác,Lý Quỳ không được tác giả giành ra nhiều
hồi để miêu tả như Lâm Xung,Tống Giang mà xuất hiện xen kẽ với những hành
động của nhiều nhân vật . Qua đó,tính cách của Lý Quỳ được thể hiện rõ
nét.Xuất thân từ cuộc sống bần nông nghèo khổ, Lý Quỳ đã sẵn có thái độ căm
ghét đối với bọn quan quân lộng hành,bọn cường hào ác bá,mến nghĩa khinh tài
một lòng vì đại nghĩa,bản thân không bị những tư tưởng phong kiến ràng buộc
cho nên con đường tìm tới Lương Sơn của Lý Quỳ thẳng băng, không quanh co
phức tạp như những nhân vật anh hùng khác. Lên Luơng Sơn Bạc tính cách
phản kháng của Lý Quỳ càng được thể hiện một cách mạnh mẽ quyết liệt,bất kỳ
trận đánh nào cũng có mặt Lý Quỳ tham gia.Có lần không được Tống Giang cho
đi, y đã giận dỗi, một mình xuống núi lùng bắt quan quân, liều chết xông vào
pháp trường cứu Tống Giang ,vất vả xuống giếng cứu Sài tiến,cả gan giết chết
La Chân Nhân để mời cho được Công Tôn Thắng…Mặt khác, tác giả còn khắc
hoạ Lí Quỳ ở một phương diện tư tưởng khác làm cho nhân vật thêm sinh động.
Lí Quỳ cũng như bao người lúc bấy giờ chỉ dám mơ về một triều đình vua anh
minh, quan liêm chính, chứ chưa dám nghĩ thay đổi, lật đổ chế độ đó.Nhưng so
với các nhân vật khác thì tinh thần phản kháng của Lí Quỳ rất mạnh mẽ, điển
hình cho như vậy,bằng cách miêu tả đan xen Lí Quỳ với nhiều nhân vật
khác,bằng hành động và lời nói, tác giả đã lột tả hết được tính cách của người
anh hùng nông dân này một cách sâu sắc và sống động.
25