TRUYỆN NGẮN CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA của NGUYỄN MINH CHÂU

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TỈNH VĨNH PHÚC
TRƯỜNG THPT VĂN QUÁN

M
À
N

CHUYÊN ĐỀ
ÔN THI ĐẠI HỌC

TRUYỆN NGẮN CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA
CỦA NGUYỄN MINH CHÂU
Người thực hiện: Nguyễn Thị Hương Oanh
Điện thoại: 0987799658
1


Email:

Lập Thạch, tháng 03 năm 2014

2


A. MỤC ĐÍCH – YÊU CẦU
I. Đối tượng – Thời lượng giảng dạy:
- Đối tượng: học sinh lớp 12.
- Thời lượng giảng dạy: 06 tiết.
II. Nội dung:
- Nắm chắc kiến thức cơ bản về tác giả Nguyễn Minh Châu.
- Nắm chắc và phân tích được giá trị nội dung và nghệ thuật của truyện ngắn

trên cái nhìn nhiều chiều, kể cả so sánh với những tác phẩm khác trong chương
trình.
III. Kĩ năng:
Ôn luyện và hình thành cho học sinh các dạng đề:
- Phân tích nhân vật.
- Phân tích giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
- Phân tích tình huống truyện độc đáo.
- Phân tích giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm.
- Cảm nhận về vẻ đẹp của nhân vật qua hai tác phẩm.
- Kiểu bài so sánh.
IV. Phương pháp:
- Phát phiếu học tập cho học sinh, yêu cầu học sinh làm đề cương theo nhóm.
- Tổ chức ôn luyện và trả bài trên lớp.

3


B. NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ
I. HỆ THỐNG CÂU HỎI 02 ĐIỂM: TÁI HIỆN KIẾN THỨC.
Câu 1: Trình bày những hiểu biết cơ bản của anh, chị về nhà văn Nguyễn
Minh Châu.
1. Cuộc đời:
- Nguyễn Minh Châu (1930 - 1989), quê ở làng Thơi, xã Quỳnh Hải (nay là xã
Sơn Hải), huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An.
- Đầu năm 1950, ông gia nhập quân đội, theo học Trường Sĩ quan Lục quân
Trần Quốc Tuấn. Từ năm 1952 đến năm 1958, ông công tác và chiến đấu tại Sư
đoàn 320. Năm 1962, ông về Phòng Văn nghệ Quân đội, sau chuyển sang Tạp
chí Văn nghệ Quân đội.
- Ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000.
2. Văn nghiệp:

* Vị trí:
- Là lớp nhà văn trưởng thành từ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước
của dân tộc.
- Sau năm 1975, Nguyễn Minh Châu tiên phong trên con đường đổi mới văn
học, trở thành người mở đường tinh anh và tài năng nhất cho văn học nước nhà
(Nguyên Ngọc).
* Tác phẩm chính:
- Tiểu thuyết:
+ Cửa sông (1967).
+ Dấu chân người lính (1972).
+ Miền cháy (1977).
+ Lửa từ những ngôi nhà (1977).
+ Những người đi từ trong rừng ra (1982).
+ Mảnh đất tình yêu (1987).
- Tập truyện ngắn:
+ Những vùng trời khác nhau (1970).
+ Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983).
+ Bến quê (1985).
+ Chiếc thuyền ngoài xa (1987).
+ Cỏ lau (1989).
- Sáng tác cho thiếu nhi:
+ Từ giã tuổi thơ (tiểu thuyết, 1967).
+ Những ngày lưu lạc (tiểu thuyết, 1981).
+ Đảo đá kì lạ (tiểu thuyết, 1985).
- Tập tiểu luận, phê bình: Trang giấy trước đèn (1994).
* Giá trị nội dung:
- Sáng tác trước năm 1975: Ca ngợi chiến tranh và vẻ đẹp của con người thời
chiến với ngòi bút sử thi có thiên hướng trữ tình lãng mạn.
4

- Sáng tác sau năm 1975: Viết về cuộc sống và con người thời hậu chiến với
cảm hứng thế sự đời tư thiên về những vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh.
Câu 2: Anh/ chị hãy trình bày ý nghĩa nhan đề của truyện ngắn Chiếc
thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu.
1. Nghĩa đen: Là chiếc thuyền ở ngoài xa; là không gian sinh sống của gia đình
người đàn bà hàng chài.
2. Nghĩa bóng: Là ấn dụ về mối quan hệ giữa cuộc đời và nghệ thuật; là cái nhìn
đa diện, đa chiều về cuộc sống con người.
Câu 3: Anh/chị hãy cho biết những cảm nhận và thái độ của Phùng trong
hai phát hiện của anh ở truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn
Minh Châu.
1. Phát hiện 1: Khung cảnh thiên nhiên hoàn mĩ.
- Phát hiện: một cảnh đắt trời cho. Đó là bức tranh thiên nhiên với mũi thuyền in
một nét mơ hồ lòe nhòe vào bầu sương mù trắng như sữa có pha đôi chút mầu
hồng hồng do ánh mặt trời chiếu vào. Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im
phăng phắc như chiếc mui khum khum đang hướng mặt vào bờ.
- Tâm trạng của nghệ sĩ Phùng:
+ Bối rối, xúc động trong trái tim như có cái gì bóp thắt lại.
+ Khám phá được sự hoàn thiện trong ngần của tâm hồn.
- Hành động: chụp liên tiếp hết một phần tư cuốn phim.
- Ý nghĩa: Trước cảnh đẹp, người nghệ sĩ thực sự rung động, tâm hồn trở nên
trong trẻo, tinh khôi. Cái đẹp có tác dụng thanh lọc tâm hồn con người. Vì vậy,
nó chính là đạo đức.
2. Phát hiện 2: Hiện thực cuộc sống con người.
- Phát hiện: Con thuyền cập bến.
+ Một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi.
+ Một gã đàn ông to lớn, dữ dằn.
+ Một cảnh tượng tàn bạo: người chồng quất tới tấp vào người vợ bằng chiếc
thắt lưng da; người đàn bà nhẫn nhục cam chịu.

+ Một hiện thực đau xót: thằng con đánh bố để che chở cho mẹ.
- Tâm trạng: từ ngỡ ngàng, kinh ngạc đến cảm thông và thấm thía.
- Hành động: vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới.
- Ý nghĩa: Phùng nhận ra mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời. Cuộc đời
không đơn giản xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lí. Vì vậy, cần có cái
nhìn đa diện, đa chiều.
Câu 4 : Trong tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa, nhà văn Nguyễn Minh
Châu viết: Thế rồi chẳng biết từ bao giờ, tôi đã vứt chiếc máy ảnh xuống đất
chạy nhào tới.
Anh/chị hãy cho biết câu văn trên diễn tả hành động của nhân vật nào
trong tác phẩm? Tình huống dẫn đến hành động đó là gì? Nêu ý nghĩa của
hành động đó.
1. Nhân vật được nói đến trong câu văn: Nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng.
5


2. Tình huống: Khi chiếc thuyền đến gần bờ, Phùng chứng kiến cảnh tàn bạo:
chồng đánh vợ, con đánh bố, bố đánh con.
3. Ý nghĩa:
- Hành động của Phùng góp phần khắc họa vẻ đẹp trong phẩm chất nhân vật, đó
là bản chất của người lính. Anh không thể làm ngơ trước bạo hành và sự độc ác.
Anh là người biết yêu lẽ phải, ghét sự bất công. Anh có trái tim nhạy cảm, dễ
rung động trước những cuộc đời bất hạnh.
- Hành động đó là kết quả của quá trình giác ngộ của nhân vật. Phùng nhận ra
đằng sau con thuyền đẹp như mơ kia là một sự thật trần trụi, phũ phàng, là sự
phong phú, phức tạp của cuộc sống con người. Đồng thời, anh cũng hiểu ra mối
quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời.
+ Chi tiết miêu tả hành động của Phùng để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người
đọc. Đây là chi tiết nhỏ song lại góp phần làm sâu sắc hơn cho giá trị tư tưởng,
nghệ thuật của tác phẩm.

Câu 5: Trong phần cuối truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn
Minh Châu, nhân vật nghệ sĩ Phùng mỗi khi ngắm kĩ và nhìn lâu hơn tấm
ảnh do mình chụp thường thấy hiện lên những hình ảnh nào? Những hình
ảnh đó nói lên điều gì?
1. Những hình ảnh hiện lên.
- Màu hồng hồng của ánh sương mai.
- Người đàn bà vùng biển bước ra từ tấm ảnh.
2. Ý nghĩa.
- Thể hiện chất thơ, vẻ đẹp lãng mạn của cuộc sống.
- Hiện thực về số phận lam lũ, khốn khổ của con người.
-> Hai hình ảnh này luôn luôn đồng hiện trong bức ảnh, đó cũng là mối quan hệ
giữa hiện thực và cuộc đời. Nghệ thuật gắn liền với cuộc đời. Cuộc đời là nơi
xuất phát và cũng là nới đi tới của nghệ thuật.
II. HỆ THỐNG CÂU HỎI 3 ĐIỂM: NGHỊ LUẬN VỀ MỘT HIỆN
TƯỢNG ĐỜI SỐNG TRONG TÁC PHẨM VĂN HỌC.
Câu 1: Từ tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu,
anh/chị hãy viết một bài văn ngắn (khoảng 600 từ) trình bày suy nghĩ của
mình về hiện tượng bạo hành gia đình trong xã hội hiện nay.
1. Giải thích:
- Bạo hành gia đình là những hành vi thô bạo, tàn nhẫn, bất chấp công lí, đạo lí,
xúc phạm, trấn áp người khác gây nên những tổn thương cho con người trong
phạm vi gia đình.
- Bạo hành gia đình diễn ra dưới nhiều hình thức: bạo hành thể xác và bạo hành
tinh thần.
2. Bạo hành gia đình trong tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh
Châu:
- Biểu hiện: Nạn bạo hành diễn ra trong cuộc sống của gia đình người đàn bà
hàng chài. Cứ khi thuyền cập bến, người đàn ông lại hùng hổ, không nói không
rằng quật tới tấp vào lưng người đàn bà bằng chiếc thắt lưng da. Người đàn bà
6

nhẫn nhục cam chịu, không chống trả, không van xin, không bỏ trốn. Tình trạng
này tiếp diễn thường xuyên cứ ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng.
Từ việc chồng đánh vợ, Nguyễn Minh Châu đã chỉ ra một hệ quả tất yếu: người
con thương mẹ lao vào giằng chiếc thắt lưng da đánh lại bố và người bố không
kiềm chế lòng mình cũng thẳng tay đánh con.
- Nguyên nhân: Do hoàn cảnh kinh tế gia đình quá khó khăn. Con đông, thuyền
chật, cuộc sống chật vật với những bữa ăn xương rồng luộc chấm muối. Vì thế
nên người đàn ông đã lấy việc đánh vợ như một phương thức giải tỏa những bức
bí trong lòng.
3. Nạn bạo hành gia đình trong xã hội hiện nay.
a. Thực trạng – biểu hiện:
- Thực trạng: Bạo hành gia đình hiện nay có xu hướng gia tăng nhanh chóng,
phát triển phức tạp, diễn ra ở nhiều nơi, do đó đang trở thành một vấn nạn của
xã hội.
- Biểu hiện: phức tạp:
+ Xúc phạm, lăng mạ, sỉ nhục, chà đạp nhân phẩm, làm tổn thương về mặt tinh
thần cho con người thông qua lời nói.
+ Đánh đập, hành hạ, làm tổn hại về sức khỏe, xâm phạm cơ thể con người
thông qua những hành vi bạo lực.
b. Hậu quả:
- Với nạn nhân: tổn thương về thể xác, tinh thần, gây tâm lí nặng nề, ảnh hưởng
đến cuộc sống, công việc.
- Với người gây ra hành vi bạo hành: con người phát triển không toàn diện;
mầm mống của tội ác; làm hỏng cuộc sống của chính mình; tan vỡ hạnh phúc
gia đình; đẩy con cái vào tình trạng hoang mang, bế tắc, sợ hãi; bị mọi người lên
án, xa lánh, căm ghét…
- Với xã hội: làm suy thoái đạo đức xã hội.
c. Nguyên nhân:

- Do kinh tế gia đình khó khăn.
- Do say rượu hoặc nghiện ngập, không kiểm soát được hành vi của bản thân.
- Do bất đồng quan niệm giữa vợ - chồng, bố mẹ - con cái…
- Do sự phát triển thiếu toàn diện, thiếu hụt về nhân cách, thiếu kĩ năng sống, sai
lệch trong quan điểm sống.
- Do có những căn bệnh tâm lí.
- Do xã hội chưa có sự quan tâm đúng mức, chưa có những giải pháp thiết thực,
đồng bộ, triệt để.
d. Giải pháp:
- Cần vận động, tuyên truyền, phổ biến rộng rãi tới tất cả mọi người về hậu quả
nghiêm trọng của nạn bạo hành gia đình.
- Tăng cường giáo dục đạo đức, dạy kĩ năng sống cho con người, giúp họ vươn
tới những giá trị Chân – Thiện – Mĩ trong cuộc đời.
- Có những biện pháp xử lí quyết liệt, nghiêm minh, đồng bộ để giáo dục, răn
đe, làm gương cho người khác.
4. Bài học nhận thức – hành động:
7


- Có quan điểm nhận thức, hành động đúng đắn, hình thành những quan niệm
sống tốt đẹp.
- Đấu tranh, tố cáo những hành vi bạo hành gia đình.
- Yêu thương bản thân và những người xung quanh mình.

III. HỆ THỐNG CÂU HỎI 5 ĐIỂM: NGHỊ LUẬN VĂN HỌC.
Câu 1: Anh/ chị hãy phân tích hình tượng nhân vật người đàn bà hàng chài
trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu.
I. Mở bài:
- Giới thiệu tác giả Nguyễn Minh Châu, tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa.
- Giới thiệu vấn đề nghị luận: hình tượng nhân vật người đàn bà hàng chài.

II. Thân bài:
1. Giới thiệu sự xuất hiện của nhân vật:
- Người đàn bà xuất hiện trong câu chuyện của nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng. Nhân
chuyến đi chụp cảnh biển ở miền Trung, Phùng chứng kiến cảnh gia đình
thuyền chài với người đàn bà cam chịu, một lão chồng cay nghiệt cùng đàn con
trên chiếc thuyền lênh đênh giữa đại dương sóng gió.
2. Ngoại hình nhân vật:
- Người đàn bà có ngoại hình khó coi: Người đàn bà trạc ngoài 40, một thân
hình quen thuộc của đàn bà vùng biển, cao lớn với những đường nét thô kệch.
Mụ rỗ mặt, khuôn mặt mệt mỏi tái ngắt và dường như đang buồn ngủ.
3. Số phận người đàn bà:
- Là người đàn bà vô danh, không tên, không tuổi.
- Số phận trăm nghìn cay đắng: Từ nhỏ cái xấu đã theo đuổi như một định
mệnh; lớn lên xây dựng với anh thuyền chài lưới chị lại thường xuyên bị hành
hạ đánh đập ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng. Con đông, gia
cảnh nghèo khó, cuộc sống chật vật… tất cả cứ chất chồng, cứ đè nén lên đôi
vai gầy gò, ốm yếu của chị.
4. Phẩm chất, tính cách:
- Là người nhẫn nhục chịu đựng. Khi bị chồng đánh chị không hề kêu lên một
tiếng, không chống trả, không tìm cách chạy trốn; khi được Chánh án Đẩu mời
đến tòa án huyện chị tha thiết van xin: Quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù
con cũng được nhưng đừng bắt con bỏ nó.
- Là người yêu chồng. Đối với chị, chồng vừa là ân nhân lại vừa là ân huệ. Mọi
đau khổ trong cuộc đời chị đều tự nhận lấy lỗi lầm: cái lỗi chính là đám đàn bà
ở thuyền đẻ nhiều quá, mà thuyền lại chật. Chị chưa bao giờ tỏ ra oán hận
chồng mà ngược lại còn tỏ ra bênh vực chồng bởi chị cho rằng lão chồng chị
không hề xấu: Trước kia là một anh con trai hiền lành nhưng cục tính.
- Là người thấu hiểu lẽ đời: Chị hiểu thế nào là nỗi vất vả, cơ cực của người đàn
bà trên một chiếc thuyền không có người đàn ông; chị và những đứa nhỏ sẽ
sống như thế nào khi không có người đàn ông chèo chống lúc phong ba bão tố.

- Là người thương con: Chị gồng mình gánh chịu đòn roi của chồng bởi vì
những đứa con: Đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể
8


sống cho mình như ở trên đất được. Vì thương con mà chị quặn lòng gửi thằng
Phác lên rừng ở với ông ngoại nó. Vì thương con và để tránh sự tổn thương cho
những tâm hồn thơ bé mà chị bảo lão chồng có đánh thì đưa chị lên bờ mà
đánh.
- Là người biết chắt chiu hạnh phúc đời thường để khỏa lấp nỗi đau, để xoa dịu
nỗi cô đơn, cơ cực.
- Là người đàn bà giàu lòng tự trọng. Chỉ sau khi biết được hành động vũ phu
của tên chồng bị thằng Phác và người lạ chứng kiến, chị mới thấy đau đớn –
vừa đau đớn vừa xấu hổ, nhục nhã.
5. Nghệ thuật xây dựng nhân vật:
- Đặt nhân vật vào một tình huống mang ý nghĩa nhận thức, khám phá.
- Nghệ thuật khắc họa nhân vật sắc sảo.
- Giọng kể thủ thỉ, trầm tĩnh, lời văn giản dị và sâu sắc.
III. Kết bài.
- Vẻ đẹp của người đàn bà hàng chài tiêu biểu cho vẻ đẹp của người phụ nữ Việt
Nam.
- Qua hình tượng người đàn bà hàng chài, Nguyễn Minh Châu thể hiện tiếng
lòng nhân đạo sâu sắc của mình.
- Qua nhân vật, nhà văn cũng đặt ra trách nhiệm cho tầng lớp văn nghệ sĩ: phải
có cái nhìn đa diện, nhiều chiều bởi con người thì đa đoan, cuộc đời thì đa sự.
Câu 2: Phân tích sự thay đổi nhận thức của Phùng và Đẩu trong truyện
ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu.
I. Mở bài:
- Giới thiệu tác giả Nguyễn Minh Châu, tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa.
- Giới thiệu vấn đề nghị luận: sự thay đổi nhận thức của Phùng và Đẩu.

II. Thân bài.
1. Hoàn cảnh dẫn đến sự thay đổi nhận thức của Phùng và Đẩu:
a. Phùng đến vùng biển miền Trung để chụp ảnh. Tình cờ anh phát hiện ra hai
cảnh tượng trái ngược nhau:
* Phát hiện 1: Khung cảnh thiên nhiên hoàn mĩ.
- Phát hiện: một cảnh đắt trời cho. Đó là bức tranh thiên nhiên với mũi thuyền in
một nét mơ hồ lòe nhòe vào bầu sương mù trắng như sữa có pha đôi chút mầu
hồng hồng do ánh mặt trời chiếu vào. Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im
phăng phắc như chiếc mui khum khum đang hướng mặt vào bờ.
- Tâm trạng của nghệ sĩ Phùng:
+ Bối rối, xúc động trong trái tim như có cái gì bóp thắt lại.
+ Khám phá được sự hoàn thiện trong ngần của tâm hồn.
- Hành động: chụp liên tiếp hết một phần tư cuốn phim.
- Ý nghĩa: Trước cảnh đẹp, người nghệ sĩ thực sự rung động, tâm hồn trở nên
trong trẻo, tinh khôi. Cái đẹp có tác dụng thanh lọc tâm hồn con người. Vì vậy,
nó chính là đạo đức.
* Phát hiện 2: Hiện thực cuộc sống con người.
- Phát hiện: Con thuyền cập bến.
+ Một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi.
9


+ Một gã đàn ông to lớn, dữ dằn.
+ Một cảnh tượng tàn bạo: người chồng quất tới tấp vào người vợ bằng chiếc
thắt lưng da; người đàn bà nhẫn nhục cam chịu.
+ Một hiện thực đau xót: thằng con đánh bố để che chở cho mẹ.
- Tâm trạng: từ ngỡ ngàng, kinh ngạc đến cảm thông và thấm thía.
- Hành động: vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới.
b. Chánh án Đẩu mời người đàn bà đến tòa án huyện để khuyên giải, đề nghị chị
ta bỏ chồng. Song, chị ta luôn một mực chối từ: Quý tòa bắt tội con cũng được,

phạt tù con cũng được, đừng bắt con bỏ nó. Chị giải thích lí do cho quyết định
của mình: Các chú đâu có phải là người làm ăn…cho nên các chú đâu có hiểu
được cái việc của người làm ăn lam lũ, khó nhọc.Và các chú không phải là đàn
bà, chưa bao giờ các chú biết như thế nào là nỗi vất vả của người đàn bà trên
một chiếc thuyền không có đàn ông…Hơn thế nữa, với chị, người chồng không
hề xấu hiền lành nhưng cục tính, là ân nhân, ân huệ của đời chị. Chị cần đến
hắn ta để nương tựa, để nuôi dạy đàn con thơ và để tìm nguồn vui sống cho
mình.
2. Sự thay đổi nhận thức của Phùng và Đẩu:
a. Sự thay đổi nhận thức của nghệ sĩ Phùng:
- Từ hai phát hiện, Phùng cay đắng nhận ra những nghịch cảnh trớ trêu của cuộc
đời: Đằng sau cái toàn bích, toàn thiện, toàn mĩ là cái xấu, cái ác, cái trái ngang.
- Từ câu chuyện của người đàn bà ở tòa án huyện, Phùng hiểu ra:
+ Người đàn bà ấy không hề cam chịu một cách vô lí, không hề nông nổi một
cách ngờ nghệch mà chị là người rất sâu sắc, thấu hiểu lẽ đời. Đặc biệt, chị còn
là người yêu chồng, thương con, giàu lòng vị tha và lòng tự trọng…
+ Đẩu là người có lòng tốt, sẵn sàng bảo vệ công lí nhưng chưa thực sự đi sâu
vào đời sống nhân dân.
+ Bản thân Phùng là người đơn giản khi nhìn nhận cuộc đời và con người.
b. Sự thay đổi nhận thức của Chánh án Đẩu:
- Trước khi nghe tâm sự của người đàn bà hàng chài: Đẩu cương quyết với
phương án của mình: giải thoát người đàn bà khỏi trận đòn roi của chồng bằng
giải pháp li hôn.
- Sau khi nghe tâm sự của người đàn bà hàng chài: Đẩu vỡ lẽ ra nghịch lí của
cuộc đời. Anh hiểu ra giải pháp cứu con người thoát khỏi đau khổ, tăm tối, tàn
bạo trước hết phải là sự thoát nghèo chứ không phải bằng những lời khuyên
thiện chí. Đẩu cần quan tâm nhiều hơn nữa đến đời sống nhân dân để có thể đưa
ra những giải pháp thiết thực cho con người.
III. Kết bài:
- Sự thay đổi nhận thức của Phùng và Đẩu thể hiện quan niệm mới mẻ của

Nguyễn Minh Châu về cách nhìn nhận cuộc sống và con người: cái nhìn đa
dạng, đa chiều.
- Sự thay đổi nhận thức của Phùng và Đẩu làm nên tình huống truyện độc đáo
cho truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa.
Câu 3: Phân tích tình huống truyện trong tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa
của Nguyễn Minh Châu.
10


1. Khái niệm tình huống truyện.
- Tình huống truyện là những sự kiện đặc biệt của đời sống được nhà văn sáng
tạo, tổ chức sắp xếp để từ đó bản chất của nhân vật được bộc lộ rõ nét, tư tưởng
của tác giả được thể hiện trọn vẹn.
2. Tình huống của truyện Chiếc thuyền ngoài xa.
- Đó là tình huống nhận thức trước một hiện thực đầy nghịch lí của cuộc sống.
Nghệ sĩ Phùng đến vùng biển miền Trung chụp ảnh làm lịch và tiếp cận được
cảnh chiếc thuyền ngoài xa trong sương sớm hết sức thơ mộng. Ngay sau đó, tại
bãi biển, anh chứng kiến nghịch cảnh của cuộc sống – đó là cảnh bạo hành trong
gia đình hàng chài sống trên chính chiếc thuyền kia.
3. Phân tích:
a. Đây là tình huống chứa đựng nhiều nghịch lí:
- Cảnh thiên nhiên thì toàn bích nhưng cảnh đời thì đen tối.
+ Người vợ tốt lại được chồng ngược đãi, vợ bị bạo hành nhưng vẫn cam chịu,
quyết không bỏ chồng, lại còn bênh vực chồng, yêu thương chồng…
+ Chánh án Đẩu có thiện chí giúp đỡ nạn nhân nhưng lại bị nạn nhân từ chối
quyết liệt: Quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù con cũng được, đừng bắt con
bỏ nó.
b. Tình huống này thể hiện được sự nhận thức, giác ngộ của nhân vật.
- Nhận thức về nghệ thuật và cuộc sống của người nghệ sĩ:
+ Cái đẹp ngoại cảnh có khi che lấp cái xấu của đời sống. Khi chiếc thuyền ở

xa, người nghệ sĩ trở nên bối rối, trong trái tim như có cái gì đó bóp thắt vào bởi
vẻ đẹp toàn thiện, toàn mĩ. Thế nhưng, chiếc thuyền cập bến, Phùng nhận ra
cảnh sống nhức nhối đang tồn tại bên trong con thuyền cuộc đời của gia đình
hàng chài.
+ Cái xấu có thể làm cái đẹp bị khuất lấp. Người đàn bà hàng chài có rất nhiều
vẻ đẹp tâm hồn đáng kính, song dường như ít người có thể hiểu được phần cao
quý của chị. Phùng, Đẩu thấy chị nhẫn nhục cam chịu mọi đòn roi của chồng
mà không hiểu đó là vì chị thương các con. Phùng và Đẩu đều ngạc nhiên khi
thấy chị kiên quyết không bỏ chồng mà không biết đó là vì chị rất sâu sắc, thấu
hiểu mọi lẽ đời…
+ Từ sự phức tạp ấy, Phùng nhận ra rằng để hiểu được sự thật đời sống không
chỉ nhìn đơn giản, người nghệ sĩ phải có cái nhìn đa chiều và sâu sắc hơn.
- Nhận thức về con người và xã hội của người cán bộ. Đẩu nhận ra đằng sau cái
vô lí là cái có lí (người đàn bà bị hành hạ là vô lí, nhưng chị kiên quyết không
bỏ chồng lại có lí riêng), đằng sau cái tưởng chừng đơn giản lại chất chứa nhiều
phức tạp. Ban đầu, Đẩu tưởng li hôn là giải pháp tốt nhất cho người đàn bà,
nhưng sau đó anh nhận ra đây không phải là giải pháp thiết thực. Muốn giải
quyết những vấn đề của cuộc sống, không chỉ dựa vào thiện chí, pháp luật hay lí
thuyết sách vở, mà phải thấu hiểu cuộc sống và cần có giải pháp thiết thực.
4. Ý nghĩa của tình huống:
- Tình huống truyện có ý nghĩa khám phá, phát hiện được đời sống và bộc lộ cái
nhìn nhân đạo của tác giả.
- Tình huống truyện độc đáo góp phần tạo nên sức hấp dẫn lâu bền của tác phẩm
trong lòng người đọc.
11


Câu 4: Đánh giá về tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh
Châu, có ý kiến cho rằng: Từ câu chuyện về một bức ảnh nghệ thuật và sự
thật cuộc đời đằng sau bức ảnh, truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa mang

đến một bài học đúng đắn về cách nhìn nhận cuộc sống và con người: một
cách nhìn đa diện, nhiều chiều, phát hiện ra bản chất thật sau vẻ đẹp bên
ngoài của hiện tượng.
Bằng những hiểu biết của mình về tác phẩm, anh/chị hãy làm sáng tỏ ý
kiến trên.
1. Giải thích nhận định:
- Bức ảnh nghệ thuật: là bức ảnh đẹp được nhìn nhận dưới góc độ nghệ thuật.
Nó thuộc về lĩnh vực nghệ thuật cao siêu, thuần túy không phản ánh được đời
sống con người.
- Sự thật đằng sau bức ảnh: đó là những vấn đề diễn ra trong đời sống của con
người mà nhiệm vụ của nhà văn, người nghệ sĩ là phải quan sát, nắm bắt và
phản ánh.
- Cái nhìn đa diện nhiều chiều: hoàn toàn đối lập với cái nhìn giản đơn về cuộc
sống. Chúng ta phải có những nhìn nhận, đánh giá về cuộc sống, con người từ
nhiều phía, nhiều chiều để phát hiện ra vấn đề bản chất ẩn sau những hiện
tượng, từ đó có những đánh giá đúng đắn về cuộc đời và nghệ thuật.
-> Ý kiến trên không chỉ khái quát được nội dung tư tưởng của truyện ngắn
Chiếc thuyền ngoài xa mà còn thể hiện sự đổi mới của Nguyễn Minh Châu
trong cách khám phá cuộc sống, con người.
2. Chứng minh:
a. Chiếc thuyền ngoài xa là câu chuyện về một bức ảnh nghệ thuật:
- Phùng được trưởng phòng giao cho nhiệm vụ đi chụp một bức ảnh cảnh biển
để bổ sung vào bộ lịch Thuyền và Biển. Sau mấy buổi sáng phục kích, anh đã
phát hiện ra một cảnh đắt trời cho - một bức tranh mực tàu của một danh họa
thời cổ.
- Tất cả bức tranh đó từ đường nét đến ánh sáng đều hài hòa và đẹp, một vẻ đẹp
thực đơn giản và toàn bích khiến đứng trước nó, người nghệ sĩ trở nên bối rối,
trong trái tim như có cái gì bóp thắt vào. Đặc biệt hơn, Phùng còn khám phá
thấy cái chân lí của sự toàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần
của tâm hồn.

b. Chiếc thuyền ngoài xa chứa đựng biết bao sự thật cuộc đời – những sự thật
trớ trêu như trò đùa quái ác của cuộc sống.
- Người đàn ông hùng hổ đánh người đàn bà.
- Đứa con đánh lại bố.
- Người bố thẳng tay tát con.
-> Tất cả những cảnh đó khiến Phùng cay đắng nhận ra: đằng sau cái toàn bích,
toàn thiện, toàn mĩ là cái xấu, cái ác, cái trái ngang. Có thể nói, chính những bi
kịch trong gia đình thuyền chài kia là thứ thuốc rửa ảnh quái đản làm bức hình
kì diệu anh mới dày công chụp được bỗng hiện hình một cách khủng khiếp, ghê
rợn.
12


c. Chiếc thuyền ngoài xa đưa đến cho người đọc một bài học triết lí nhân sinh
sâu sắc, một cách nhìn, cách đánh giá đa diện, đa chiều về cuộc sống và về con
người.
- Nếu chỉ nhìn con người và cuộc sống bằng cái nhìn giản đơn, một chiều thì
chúng ta chỉ nắm bắt được vẻ bên ngoài của hiện tượng.
+ Với người đàn bà hàng chài: Xấu xí, thô kệch, dở hơi khi chấp nhận mọi trận
đòn roi của chồng mà không hề lên tiếng, không chống trả, không bỏ trốn.
+ Với người đàn ông hàng chài: độc ác, dữ dằn, sống bằng những hành động thô
bạo.
- Nếu nhìn con người và cuộc đời bằng cái nhìn đa diện, nhiều chiều thì chúng
ta mới có được những khám phá mới mẻ, sâu sắc, những câu trả lời đúng đắn
cho những thắc mắc và quan trọng hơn là phát hiện ra bản chất vấn đề tiềm ẩn
đằng sau vẻ bên ngoài của hiện tượng.
+ Người đàn bà hàng chài: có nhiều phẩm chất tốt đẹp (tham khảo câu 1).
+ Người đàn ông hàng chài: vừa đáng thương lại vừa đáng giận. Giận bởi hành
động vũ phu của anh đối với vợ, nhưng thương hơn bởi gánh nặng cuộc sống
anh đang mang trên vai mình.

3. Đánh giá:
- Khẳng định tính đúng đắn của lời nhận định.
- Bức thông điệp của Nguyễn Minh Châu gửi gắm trong tác phẩm: Đó là mối
quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời. Nghệ thuật phải bắt nguồn từ cuộc đời và
vì cuộc đời mà có. Trách nhiệm đặt ra với người nghệ sĩ là phải thu hẹp khoảng
cách giữa nghệ thuật và đời sống. Người nghệ sĩ chân chính đừng bao giờ theo
đuổi một thứ nghệ thuật cao siêu thuần túy mà trước hết hãy là con người biết
rung động trước nỗi đau của đồng loại, hãy là nhà nhân đạo từ trong cốt tủy.
Câu 5: Cảm nhận của anh/chị về những vẻ đẹp khuất lấp của nhân vật
người vợ nhặt (Vợ nhặt – Kim Lân)và nhân vật người đàn bà hàng chài
(Chiếc thuyền ngoài xa – Nguyễn Minh Châu).
1. Người vợ nhặt trong tác phẩm Vợ nhặt của Kim Lân.
- Là nhân vật phụ nhưng lại giữ vai trò quan trọng trong tác phẩm. Chị được
khắc họa sống động, theo lối đối lập giữa bề ngoài và bên trong, ban đầu và về
sau.
- Người vợ nhặt có hoàn cảnh bất hạnh: bị cái đói đeo đuổi. hàng ngày, chị cứ
ngồi vêu ra ở cửa nhà kho để nhặt hạt rơi hạt vãi, hay ai có công việc gì gọi đến
thì làm. Bởi thế nên khi nghe Tràng hò vui một câu cho đỡ nhọc, chị đã vội ton
ton chạy ra đẩy xe giúp -> đòi Tràng trả tiền công -> theo không Tràng về làm
vợ. Như thế, cái đói đã làm chị mất hết danh dự và phẩm giá của con người.
- Lòng ham sống mãnh liệt, trong cái đói chị vẫn luôn hướng về sự sống.
- Đằng sau vẻ nhếch nhác, dơ dáng, chị là người rất biết điều, ý tứ. Theo không
Tràng về làm vợ, trước con mắt tò mò của làng xóm, thị ngượng ngập, ngại
ngùng chân nọ bước ríu cả vào chân kia. Về nhà Tràng, nhìn thấy gia cảnh
nghèo khó, thị nén một tiếng thở dài, ý tứ ngồi ở mép giường và lễ phép chào
mẹ chồng u đã về đấy ạ?
13


- Khi mới gặp Tràng, thị là người chao chát, chỏng lỏn, sưng sỉa: Chửi Tràng là

điêu, cong cớn trước mặt Tràng đòi ăn. Khi về làm dâu, thì trở thành người phụ
nữ hiền hậu, đúng mực, biết lo toan. Buổi sáng mới thức dậy, chị cùng mẹ
chồng quét dọn nhà cửa, vườn tược, lo bữa ăn sáng…nhen nhóm niềm tin vào
tương lai ->Chị là hiện tượng điển hình cho người phụ nữ nghèo Việt Nam
trong nạn đói khủng khiếp năm 1945.
2. Người đàn bà hàng chài trong tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn
Minh Châu.
- Vị trí: Là nhân vật chính, có vai trò trong việc thể hiện tư tưởng của tác phẩm.
Chị được khắc họa sắc nét, theo lối tương phản giữa bề ngoài và bên trong, giữa
thân phận và phẩm chất.
- Hoàn cảnh: người đàn bà có ngoại hình xấu xí và một số phận bất hạnh (nghèo
khổ, bị chồng đánh đập…).
- Phẩm chất:
+ Là người nhẫn nhục chịu đựng. Khi bị chồng đánh chị không hề kêu lên một
tiếng, không chống trả, không tìm cách chạy trốn; khi được Chánh án Đẩu mời
đến tòa án huyện chị tha thiết van xin: Quý tòa bắt tội con cũng được, phạt tù
con cũng được nhưng đừng bắt con bỏ nó.
+ Là người yêu chồng. Đối với chị, chồng vừa là ân nhân lại vừa là ân huệ. Mọi
đau khổ trong cuộc đời chị đều tự nhận lấy lỗi lầm: cái lỗi chính là đám đàn bà
ở thuyền đẻ nhiều quá, mà thuyền lại chật. Chị chưa bao giờ tỏ ra oán hận
chồng mà ngược lại còn tỏ ra bênh vực chồng bởi chị cho rằng lão chồng chị
không hề xấu: Trước kia là một anh con trai hiền lành nhưng cục tính.
+ Là người thấu hiểu lẽ đời: Chị hiểu thế nào là nỗi vất vả, cơ cực của người
đàn bà trên một chiếc thuyền không có người đàn ông; chị và những đứa nhỏ sẽ
sống như thế nào khi không có người đàn ông chèo chống lúc phong ba bão tố.
+ Là người thương con: Chị gồng mình gánh chịu đòn roi của chồng bởi vì
những đứa con: Đàn bà ở thuyền chúng tôi phải sống cho con chứ không thể
sống cho mình như ở trên đất được. Vì thương con mà chị quặn lòng gửi thằng
Phác lên rừng ở với ông ngoại nó. Vì thương con và để tránh sự tổn thương cho
những tâm hồn thơ bé mà chị bảo lão chồng có đánh thì đưa chị lên bờ mà

đánh.
+ Là người biết chắt chiu hạnh phúc đời thường để khỏa lấp nỗi đau, để xoa dịu
nỗi cô đơn, cơ cực.
+ Là người đàn bà giàu lòng tự trọng. Chỉ sau khi biết được hành động vũ phu
của tên chồng bị thằng Phác và người lạ chứng kiến, chị mới thấy đau đớn –
vừa đau đớn vừa xấu hổ, nhục nhã.
3. Sự tương đồng và khác biệt:
a. Tương đồng:
- Cả 2 nhân vật đều là những thân phận bé nhỏ, nạn nhân của hoàn cảnh. Những
vẻ đẹp đáng trân trọng của họ đều bị đời sống cơ cực, lam lũ làm khuất lấp. Cả
2 đều được khắc họa bằng những chi tiết chân thực.
- Cả 2 đều có niềm tin mãnh liệt vào sự sống, vào tương lai tươi sáng (Thị mơ
tưởng đến cảnh người đói đi phá kho thóc Nhật; người đàn bà bước những bước
14


chậm rãi hòa vào đám đông…). Đó chính là điểm mới trong tư tưởng nhân đạo
của Kim Lân và Nguyễn Minh Châu.
b. Khác nhau:
- Vẻ đẹp được thể hiện ở nhân vật người vợ nhặt chủ yếu là những phẩm chất
của 1 nàng dâu mới, hiện lên qua những chi tiết đầy dư vị hóm hỉnh giữa 1 nạn
đói thê thảm.
- Vẻ đẹp được khắc sâu ở người đàn bà hàng chài là những phẩm chất của 1
người mẹ nặng gánh mưu sinh, hiện lên qua các chi tiết đầy kịch tính, trong tình
trạng bạo lực gia đình…
Câu 6: Có ý kiến cho rằng: sự nhẫn nhục của nhân vật Từ (Đời thừa – Nam
Cao) không đáng trách, chỉ đáng thương; còn sự nhẫn nhục của người đàn
bà hàng chài (Chiếc thuyền ngoài xa – Nguyễn Minh Châu) thì vừa đáng
thương vừa đáng trách.
Từ cảm nhận của mình về hai nhân vật này, anh/chị hãy bình luận hai ý

kiến trên.
Giới thiệu đáp án của Bộ Giáo dục và đào tạo năm 2013
1. Vài nét về tác giả, tác phẩm:
- Nam Cao là nhân đạo lớn, là nhà văn hiện thực xuất sắc của văn học Việt Nam
hiện đại; Đời thừa là một trong số những tác phẩm tiêu biểu của ông trước cách
mạng.
- Nguyễn Minh Châu là nhà văn tài năng đi tiên phong trong cuộc đổi mới văn
học Việt Nam sau năm 1975; Chiếc thuyền ngoài xa là một tác phẩm xuất sắc
của ông thuộc giai đoạn này.
2. Giải thích ý kiến:
- Ý kiến chỉ ra sự giống nhau của hai nhân vật: đều nhẫn nhục, đồng thời chỉ ra
sự khác nhau: Sự nhẫn nhục của Từ chỉ là một bất hạnh đáng được cảm thông,
không có gì đáng trách, còn sự nhẫn nhục của người đàn bà vừa là một bất hạnh
đáng thương, vừa là một sai lầm đáng trách.
3. Cảm nhận hai nhân vật và bình luận ý kiến:
a. Cảm nhận về nhân vật Từ và người đàn bà hàng chài:
- Về nhân vật Từ:
+ Từ là người vợ hoàn toàn yếu thế, phụ thuộc; hiền từ, nhu thuận, chăm chút
chi li; thấu hiểu và tin tưởng phẩm chất tốt đẹp bền vững của chồng. Từ được
khắc họa như một nhân vật phụ; trong không gian gia đình; thống nhất ngoại
hình với tính cách.
+ Sự nhẫn nhục của Từ chủ yếu là nhẫn nhịn những hành vi thiếu tự chủ trong
lúc phẫn đời mà tìm đến rượu của người chồng luôn day dứt lương tâm.
- Về nhân vật người đàn bà hàng chài:
+ Là người đàn bà mạnh mẽ mà chịu lệ thuộc, chấp nhận việc hành hạ tàn tệ;
sắc sảo, hiểu lẽ đời nhưng chưa có ý thức về giá trị sống, quyền sống của mình;
hiểu rõ bi kịch của mình và gia đình mà chỉ cam chịu, không phản ứng. Người
đàn bà hàng chài được khắc họa như nhân vật trung tâm; trong không gian rộng
từ gia đình đến tòa án; ngoại hình và tính cách có nhiều tương phản.
15

+ Sự nhẫn nhục của người đàn bà hàng chài là một cách chấp nhận những đày
đọa vô lí của người chồng quen thói bạo hành; đã thành một cách sống buông
xuôi, thỏa hiệp; không những không thức tỉnh được chồng, trái lại, chỉ càng tiếp
tay cho thói bạo hành gia đình.
b. Bình luận hai ý kiến:
- Khẳng định sự đúng đắn của hai ý kiến.
- Chỉ ra được những khác biệt thật sự trong một hiện tượng tưởng chừng hoàn
toàn giống nhau, giúp người đọc nhận ra nét độc đáo của mỗi hình tượng.
- Đồng thời, giúp người đọc cảm nhận được điểm gặp gỡ và nét khác biệt trong
cách nhìn nhận và mô tả đời sống cũng như trong tư tưởng của mỗi tác giả.
Câu 7: Về nhân vật Phùng trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của
Nguyễn Minh Châu, có ý kiến cho rằng: nét nổi bật ở người nghệ sĩ này là
một tâm hồn say mê cái đẹp thơ mộng của cảnh vật. Ý kiến khác thì nhấn
mạnh: Vẻ đẹp sâu xa của nghệ sĩ Phùng chính là một tâm hồn đầy trăn trở,
lo âu về thân phận con người.
Từ cảm nhận của mình về nhân vật Phùng, anh/chị hãy bình luận ý kiến
trên.
Giới thiệu đáp án của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2013
1. Giới thiệu chung.
- Giới thiệu về tác giả Nguyễn Minh Châu, tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa.
- Giới thiệu vấn đề nghị luận: ý kiến bàn về nhân vật Phùng.
2. Giải thích ý kiến:
- Tâm hồn nhạy cảm và say mê cái đẹp: là khả năng khám phá, phát hiện tinh tế
và có những rung động mãnh liệt trước những vẻ đẹp phong phú trong cuộc
sống.
- Tấm lòng trăn trở, lo âu về thân phận con người: là mối quan tâm thường trực
và sâu nặng dành cho những cảnh đời khổ đau, thân phận bất hạnh; là phản ứng
trước những nhiễu nhương, ngang trái.

3. Cảm nhận về nhân vật Phùng và bình luận hai ý kiến:
a. Cảm nhận về nhân vật Phùng:
- Một tâm hồn nhạy cảm và say mê cái đẹp thơ mộng của cảnh vật.
+ Nhạy bén với vẻ đẹp trời cho hết sức thơ mộng của cảnh vật trên đầm phá
làng chài; mải mê thưởng lãm, vồ vập nắm bắt, háo hức ghi vào ống kính điêu
luyện của mình.
+ Niềm hân hoan của khám phá và sáng tạo tràn ngập tâm hồn khi chìm đắm
trong những suy tưởng về sự thống nhất giữa cái đẹp và cái thiện, về sự tận
thiện, tận mĩ của nghệ thuật và cuộc sống.
- Một tấm lòng đầy trăn trở, lo âu về thân phận con người.
+ Thái độ khi chứng kiến cảnh bạo lực của gia đình hàng chài: bất ngờ, sửng
sốt, bức xúc; hành động: xông vào can thiệp để bảo vệ người đàn bà…
+ Lắng nghe, day dứt với câu chuyện cuộc đời của người đàn bà hàng chài ở tòa
án huyện; ám ảnh bởi hình ảnh và thân phận người đàn bà hàng chài khi trở lại
thành phố; lo âu cho tương lai của những người trong cuộc; thay đổi hẳn nhận
thức của bản thân về cuộc đời và nghệ thuật.
16


- Nghệ thuật thể hiện:
+ Phùng vừa là một nhân vật trong truyện, vừa là người kể chuyện tạo nên tính
đa dạng về điểm nhìn; được khắc họa với đời sống nội tâm sâu sắc.
+ Nhân vật được đặt trong hoàn cảnh đặc biệt: liên tiếp đối mặt với hai cảnh đời
trái ngược, qua đó, làm nổi bật lên các bình diện nhân cách của kiểu nhân vật
nghệ sĩ.
b. Bình luận hai ý kiến:
- Hai ý kiến trên đề cập đến những vẻ đẹp khác nhau trong phẩm chất của nghệ
sĩ Phùng. Ý kiến thứ nhất mạnh phẩm chất hàng đầu của một người nghệ sĩ là
tâm hồn nhạy cảm và say mê cái đẹp. Ý kiến thứ hai khẳng định phẩm chất sâu
xa nhất của người nghệ sĩ chân chính là tấm lòng trăn trở, lo âu về thân phận

con người.
- Hai ý kiến tuy khác nhau nhưng không đối lập mà bổ sung cho nhau; hợp
thành sự nhìn nhận toàn diện và thống nhất về phẩm chất nghệ sĩ của Phùng;
giúp người đọc nhận thức sâu sắc hơn về vẻ đẹp toàn vẹn của nhân vật này,
cũng như thấm thía hơn ý tưởng nghệ thuật của nhà văn.

ĐÔI LỜI KẾT LUẬN
Trên đây là một số dạng đề cơ bản xoay quanh truyện ngắn Chiếc thuyền
ngoài xa của Nguyễn Minh Châu mà tôi đã áp dụng trong giảng dạy ôn thi đại
học khối C,D cho học sinh trường THPT Văn Quán. Chuyên đề có thể còn
nhiều hạn chế, rất mong nhận được sự ủng hộ và đóng góp của đồng nghiệp.

Lập Thạch, ngày 06 tháng 03 năm 2014
Ý kiến tổ trưởng chuyên môn

Trần Thị Oanh

Người viết chuyên đề

Nguyễn Thị Hương Oanh

17