Bi kịch tình yêu và hôn nhân trong tiểu thuyết hồng lâu mộng (tào tuyết cần)

Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Lời cảm ơn
Để hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này, đầu tiên em xin gửi lời cảm
ơn chân thành tới cô giáo - Th.S Nguyễn Thị Bích Dung đã trực tiếp hướng
dẫn và giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện.
Em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong tổ Văn học nước
ngoài, các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn -Trường Đại học sư phạm Hà Nội
2, cùng toàn thể các bạn sinh viên đã tạo điều kiện thuận lợi và đóng góp
những ý kiến quý báu để em hoàn thành khoá luận tốt nghiệp này.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà nội, tháng 05 năm 2007
Sinh viên thực hiện

Bùi Thị Phương Thảo

Trường ĐHSP Hà Nội 2

1


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Lời cam đoan
Để hoàn thành khoá luận này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận
được sự giúp đỡ tận tình của cô giáo hướng dẫn - Th.S Nguyễn Thị Bích Dung,
cùng các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn. Trong quá trình tiến hành nghiên

cứu, tôi đã đọc thêm các tài liệu tham khảo có liên quan đến những vấn đề đặt
ra trong đề tài của mình. Tuy nhiên, tôi xin cam đoan những kết quả nghiên
cứu trong khoá luận này là của riêng tôi, không trùng với kết quả của các tác
giả khác.
Hà Nội, ngày 10 tháng 05 năm 2007.
Tác giả khoá luận

Bùi Thị Phương Thảo

Trường ĐHSP Hà Nội 2

2


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Phần Mở đầu
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Lí do khoa học
Hồng Lâu Mộng là bộ tiểu thuyết hiện thực vĩ đại xuất hiện vào cuối
thế kỉ XVIII. Đó là tác phẩm có ý nghĩa cắm mốc, đánh dấu sự phát triển của
một giai đoạn văn học bởi dung lượng đồ sộ, sự thành thục trong phương pháp
sáng tác và âm vang của sự chuyển mình lịch sử mà nó đem đến cho người
đọc. Tìm hiểu tác phẩm rộng lớn này, chúng ta tìm thấy ở đó bức tranh thu
nhỏ của xã hội phong kiến Trung Quốc suy tàn, sự trỗi dậy của con người cá
nhân như là một xu thế tất yếu của thời đại, khát khao được khẳng định chính
mình. Những giá trị to lớn ấy của Hồng Lâu Mộng chủ yếu được thể hiện qua
bi kịch của số phận nhân vật trong tác phẩm. Hồng Lâu Mộng viết về bi kịch

tình yêu và hôn nhân giữa Giả Bảo Ngọc - Lâm Đại Ngọc - Tiết Bảo Thoa từ
đó khái quát những giá trị to lớn, phản ánh sâu sắc những vấn đề thời đại. Vì
vậy, tìm hiểu Hồng Lâu Mộng không thể bỏ qua tấn bi kịch tình yêu và hôn
nhân này. Có thể coi đó là chìa khoá để mở cánh cửa đi tìm những khía cạnh
về nội dung tư tưởng của tác giả. Đồng thời đó cũng là phương thức giúp
người đọc có được cái nhìn sâu sắc, nhân văn hơn về số phận con người, về
thời đại.
1.2. Lí do sư phạm.
Văn học Trung Quốc là một bộ phận quan trọng và chiếm thời lượng
giảng dạy chủ yếu trong phần Văn học nước ngoài của chương trình Ngữ
văn, phân môn Văn học ở trường phổ thông. Theo quan điểm dạy học tích hợp
hiện nay, gắn giáo dục với hoạt động đời sống; học Văn không phải chỉ nhằm
cảm thụ cái hay, cái đẹp mà còn nhằm lĩnh hội những tri thức, vốn sống, vốn
hiểu biết về văn hóa - xã hội. Vì vậy, bộ phận Văn học Trung Quốc được
giảng dạy theo thể loại, có sự chọn lọc tác phẩm kĩ lưỡng. Trong đó, tiểu
thuyết chương hồi là một trong những hình thức tiêu biểu của Văn học Trung
Trường ĐHSP Hà Nội 2

3


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Quốc. Nhiều tác phẩm đạt đến trình độ hoàn thiện mẫu mực và được gọi là
tiểu thuyết cổ điển Trung Hoa: Tam Quốc diễn nghĩa, Thủy hử, Tây du,
Chuyện làng nho, Hồng Lâu Mộng,...
Hồng Lâu Mộng tuy không được trực tiếp giảng dạy trong nhà trường
phổ thông nhưng việc tìm hiểu tác phẩm này giúp giáo viên có được cái nhìn

phong phú toàn diện hơn về tiểu thuyết chương hồi - thể loại được đưa vào
chương trình phổ thông. Tìm hiểu Hồng Lâu Mộng cũng giúp giáo viên hình
thành rõ nét hơn những hiểu biết về xã hội phong kiến Trung Quốc cuối thế kỉ
XVIII khi đang trên đà xuống dốc, suy tàn; sự chuyển biến về tư tưởng chuẩn
bị cho một ý thức hệ mới ra đời được đánh dấu bằng sự ra đời của tiểu thuyết
Trung Quốc hiện đại.
1.3. Lí do cá nhân người viết
Tác phẩm Hồng Lâu Mộng với câu chuyện tình duyên bi thảm của Giả
Bảo Ngọc - Lâm Đại Ngọc đã tạo được sự cảm thương, xót xa của bạn đọc nói
chung và người viết nói riêng. Việc tìm hiểu bi kịch tình yêu và hôn nhân
trong tác phẩm đã giúp người viết thấy được sự phát triển về quan niệm tình
yêu - hôn nhân trong văn học Trung Quốc từ Kinh Thi đến Hồng Lâu Mộng;
khát khao mãnh liệt của con người đòi được sống vì những gì nhân bản nhất.
2. Mục đích và phạm vi nghiên cứu.
2.1. Mục đích nghiên cứu
Qua việc tìm hiểu bi kịch tình yêu và hôn nhân trong Hồng Lâu Mộng,
đề tài nhằm mục đích khai thác giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc của tác
phẩm qua việc ngợi ca khát vọng tình yêu tự do vượt lễ giáo phong kiến; lên
án, tố cáo thế lực phong kiến đã chà đạp, vùi dập hạnh phúc chân chính của
con người. Từ đó, thấy được sự tiến bộ, đi trước thời đại của tác giả Tào Tuyết
Cần trong cuộc đấu tranh đòi giải phóng cá nhân, giải phóng cá tính.
2.2. Phạm vi nghiên cứu

Trường ĐHSP Hà Nội 2

4


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Hồng Lâu Mộng là một tấn bi kịch lớn, nhiều nhân vật có số phận bi
kịch nhưng đề tài chủ yếu nghiên cứu, tìm hiểu bi kịch tình yêu và hôn nhân
trong tác phẩm xoay quanh ba nhân vật Giả Bảo Ngọc - Lâm Đại Ngọc- Tiết
Bảo Thoa với vai trò là sợi dây liên kết chủ đạo trong mạch truyện, gắn kết các
chủ đề của toàn tác phẩm.
3. Lịch sử vấn đề
Hồng Lâu Mộng (Giấc mộng lầu son) còn có tên gọi là Thạch đầu kí
(Câu chuyện hòn đá), Kim Lăng thập nhị thoa (Mười hai chiếc trâm vàng
đất Kim Lăng). Khi tác phẩm ra đời, xã hội thị dân đã phát triển nhưng tư
tưởng phong kiến còn hết sức nặng nề. Những người mang nặng đầu óc phong
kiến coi Hồng Lâu Mộng là dâm thư, tà thuyết nhưng càng về sau Hồng
Lâu Mộng càng được khẳng định vị trí của mình so với các tác phẩm khác.
Đương thời, người Trung Quốc có câu:
Khai đàm bất thuyết Hồng Lâu Mộng
Độc tận thi thư diệc uổng nhiên
Người Trung Quốc say mê đọc, bình luận và sáng tác về nó. Hồng Lâu
Mộng cũng gợi lên hứng thú nghiên cứu của nhiều thế hệ người Trung Quốc,
hình thành một nghành học chuyên nghiên cứu về Hồng Lâu Mộng gọi là
Hồng học, in chuyên san Hồng Lâu Mộng nghiên cứu. Trên thế giới, tác phẩm
được dịch ra tiếng Anh, Nga, Pháp, Nhật, ở Việt Nam, Hồng Lâu Mộng
cũng được dịch từ rất sớm.
Hồng Lâu Mộng là tác phẩm có vai trò quan trọng trong lịch sử vận
động của văn học Trung Quốc. Lỗ Tấn nhận xét: Từ khi Hồng Lâu Mộng ra
đời cách viết truyền thống đã bị phá vỡ. Viện sĩ N.K.Kônrat - nhà Hán học
Xô viết nổi tiếng viết: Tiểu thuyết Hồng Lâu Mộng là một tác phẩm hiện
thực chủ nghĩa tiêu biểu. Đó là bức tranh vĩ đại về quy mô cũng như ý nghĩa
của cuộc sống xã hội Trung Quốc thế kỉ XVIII. Trong các tài liệu nghiên cứu
liên quan đến Hồng Lâu Mộng, hầu hết các tác giả đều đi vào khai thác mối

Trường ĐHSP Hà Nội 2
5


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

tình tay ba có tính chất bi kịch giữa Giả Bảo Ngọc- Lâm Đại Ngọc- Tiết Bảo
Thoa.
+ Cuốn Lịch sử văn học Trung Quốc (Trần Xuân Đề), tác giả viết:
Khuynh hướng chung của Hồng Lâu Mộng là ca ngợi mối tình chung thuỷ,
kịch liệt lên án giai cấp phong kiến thống trị. Tác giả phân tích mối tình tuyệt
vọng của Đại Ngọc và Bảo Ngọc là sự kết hợp giữa những đứa con nghịch tử
của xã hội phong kiến. Đặc biệt, tác giả kết luận: Đại Ngọc là nhân vật giầu
tinh thần phản kháng, nàng chết nhưng linh hồn của nàng còn sống mãi. Về
nhân vật Bảo Thoa, tác giả khẳng định: cho dù Bảo Thoa cố gắng bao nhiêu
đi nữa thì cũng chỉ là vật hi sinh của xã hội mà nàng tôn thờ.
+ Cuốn Lịch sử văn học Trung Quốc tập 2 (Sở nghiên cứu văn học
thuộc Viện KHXH Trung Quốc do nhóm tác giả Lương Duy Thứ, Nguyễn
Khắc Phi, Lê Đức Niệm,...dịch) Các tác giả đã phân tích ý nghĩa xã hội rộng
lớn của tình yêu trong Hồng Lâu Mộng, khẳng định sự vượt trội của Hồng
Lâu Mộng so với các tác phẩm cổ đại viết về tình yêu khác: Chủ đề tình yêu
đã được Tào Tuyết Cần làm cho đầy đủ thêm, nâng cao thêm bằng nội dung
có tính chất chính trị và xã hội phong phú. Các tác giả cũng đưa ra một số
hạn chế của thời đại và của giai cấp trong mối tình Giả Bảo Ngọc - Lâm Đại
Ngọc.
+ Lời giới thiệu Hồng Lâu Mộng của Mai Quốc Liên (tập 1, NXB Văn
học); ông đã khai thác phần nào bi kịch tình yêu và ý nghĩa tình yêu trong
Hồng Lâu Mộng.

+ Cuốn Những bộ tiểu thuyết cổ điển hay nhất của Trung Quốc (Trần
Xuân Đề), khi xem xét bi kịch tình yêu của Giả Bảo Ngọc- Lâm Đại Ngọc, tác
giả viết: Chủ đề tư tưởng của tác phẩm không hạn chế trong phạm vi bi kịch
hôn nhân cá nhân. Hình tượng Đại Ngọc được coi là hình ảnh của người
thiếu nữ giàu tinh thần phản kháng.
+ Cuốn Mạn đàm về Hồng Lâu Mộng (Trương Khánh Thiện, Lưu Vĩnh
Trường ĐHSP Hà Nội 2

6


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Lương - Nguyễn Phố dịch), khi bàn về bi kịch trong tác phẩm, các tác giả viết:
Đó là bi kịch của xã hội, bi kịch của thời đại.
Nói tóm lại, qua việc xem xét các tài liệu trên, chúng tôi nhận thấy: tìm
hiểu về bi kịch trong Hồng Lâu Mộng, các tác giả đã hầu hết đề cập đến và
khai thác theo các hướng:
+ Chủ yếu đề cập đến bi kịch tình yêu giữa Giả Bảo Ngọc - Lâm Đại
Ngọc với ý nghĩa thể hiện tinh thần đấu tranh chống phong kiến mạnh mẽ.
+ Về Bảo Thoa, các tác giả đều cho rằng nhân vật này mang bi kịch của
một kẻ tôn thờ chủ nghĩa phong kiến.
Tuy nhiên, các tác giả trên khi xem xét bi kịch trong tác phẩm chủ yếu
đi vào bi kịch tình yêu Giả Bảo Ngọc - Lâm Đại Ngọc; những số phận bi kịch
sau cuộc hôn nhân giữa Giả Bảo Ngọc - Tiết Bảo Thoa (tức là bi kịch hôn
nhân) chưa được phân tích cụ thể. Mặt khác, tình yêu Giả Bảo Ngọc - Lâm
Đại Ngọc khi mới nảy nở và khi bị đẩy vào bi kịch đều có ý nghĩa phản phong
sâu sắc. Do đó cần được phân tách để đánh giá đầy đủ hơn. Các tác giả đã chỉ

ra bi kịch tình yêu xuyên suốt toàn tác phẩm; tuy nhiên chưa làm rõ được vai
trò của bi kịch tình yêu và hôn nhân trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm.
Vì vậy, khi nghiên cứu đề tài này chúng tôi xem xét bi kịch trong tác
phẩm trên cả hai phương diện, tìm hiểu cơ sở nảy sinh tình yêu giữa Bảo Ngọc
và Đại Ngọc, nguyên nhân đẩy tình yêu đó đến kết cục bi kịch và số phận của
các nhân vật; đặc biệt nhấn mạnh bi kịch riêng của nhân vật Bảo Thoa. Đồng
thời, khoá luận cũng khai thác vai trò của việc xây dựng bi kịch trong giá trị
chung của toàn tác phẩm.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện mục tiêu của đề tài, khi tiến hành nghiên cứu chúng tôi sử
dụng một số phương pháp sau:
+ Phương pháp khảo sát tác phẩm:

Trường ĐHSP Hà Nội 2

7


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Khảo sát trên toàn bộ tác phẩm, cơ sở là cuốn Hồng Lâu Mộng, bộ ba tập,
nxbVăn học, 1999 nhằm có được cái nhìn bao quát về tác phẩm.
+ Phương pháp so sánh:
So sánh với các tác phẩm khác cùng viết về chủ đề tình yêu như Kinh Thi, Tây
Sương kí, nhằm thấy được nét chung và riêng, đặc biệt nhấn mạnh nội dung
tư tưởng, sự tiến bộ, vượt trội của Hồng Lâu Mộng.
+ Phương pháp phân tích tổng hợp:
Khái quát thành các luận điểm để nâng cao vấn đề.

5. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, phần Nội dung khoá luận gồm hai
chương:
Chương 1: Nguyên nhân nảy sinh bi kịch tình yêu và hôn nhân trong
Hồng Lâu Mộng.
Chương 2: Bi kịch tình yêu và hôn nhân trong Hồng Lâu Mộng.

Trường ĐHSP Hà Nội 2

8


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Phần nội dung
Chương 1. Nguyên nhân nảy sinh bi kịch tình yêu và
hôn nhân trong Hồng Lâu Mộng

1.1. Khái niệm bi kịch và bi kịch tình yêu trong Hồng Lâu Mộng
Hồng Lâu Mộng chủ yếu viết về một chuyện tình duyên tay ba bi
thảm. Trong đó, cả ba nhân vật đều lần lượt bị đẩy vào bi kịch. Vậy nên hiểu
bi kịch ở đây như thế nào?
Trước hết, ta cần phân biệt bi kịch được sử dụng ở đây không phải là
bi kịch - một thể của loại hình kịch, thường được coi là đối lập với hài kịch.
Bởi lẽ, Hồng Lâu Mộng là một cuốn tiểu thuyết trường thiên thuộc loại tự sự
(chứ không phải kịch). Và biểu hiện của bi kịch không phải tập trung hoàn
toàn bằng hành động như một đặc trưng tiểu biểu của kịch mà sâu sắc hơn,
đau đớn hơn qua những đấu tranh, giằng xé đau khổ trong đời sống nội tâm

của nhân vật.
Bi kịch ở đây được hiểu là tính chất bi kịch, thể hiện như là cái bimột phạm trù mĩ học, được diễn ra trong cuộc đấu tranh không cân sức giữa
cái thiện và cái ác, cái mới với cái cũ, cái tiến bộ với cái phản động... trong
điều kiện những cái sau còn mạnh hơn cái trước[3; 37].Theo Ăng-ghen, cội
nguồn của cái bi là xung đột giữa đòi hỏi tất yếu về mặt lịch sử với tình trạng
không thể thực hiện được nó trong thực tiễn. Đối với chủ nghĩa cổ điển (thời
kì xã hội phong kiến), con người bị đẩy vào bi kịch khi vấp phải mối xung đột
giữa dục vọng, khát vọng cá nhân với tinh thần, nghĩa vụ quốc gia - ở đây là
hệ thống giáo điều phản động bó buộc đời sống tình cảm của con người.
Từ cơ sở đó, tìm hiểu bi kịch tình yêu - hôn nhân trong Hồng Lâu
Mộng trên các khía cạnh: khai thác khát vọng, ước muốn cá nhân (ở đây biểu
hiện tập trung cụ thể là khát vọng tình yêu tự do, hôn nhân tự nguyện); sự cản
Trường ĐHSP Hà Nội 2

9


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

trở của lễ giáo phong kiến (với vai trò là nguyên nhân sâu xa, nguyên nhân
chính đẩy nhân vật vào bi kịch) và những đau đớn, mất mát, dằn vặt của nhân
vật chính khi không thể thực hiện khát vọng của mình.
Hồng Lâu Mộng chủ yếu tập trung vào mối tình tay ba bi thảm trong
đó hàm chứa hai bi kịch: Bi kịch tình yêu giữa Giả Bảo Ngọc - Lâm Đại Ngọc
và bi kịch hôn nhân giữa Giả Bảo Ngọc - Tiết Bảo Thoa.
1.2. Nguyên nhân nảy sinh bi kịch tình yêu và hôn nhân trong Hồng Lâu
Mộng.
Trong tác phẩm Hồng Lâu Mộng, từ việc khắc hoạ tính cách của ba

nhân vật chính : Giả Bảo Ngọc, Lâm Đại Ngọc, Tiết Bảo Thoa cùng việc xây
dựng quan hệ yêu đương phức tạp đầy tính chất bi kịch của họ; tác giả Tào
Tuyết Cần đã phơi bày mối xung đột, những mâu thuẫn có ý nghĩa xã hội to
lớn bằng một sức mạnh nghệ thuật hiếm có.
Đặt vào bối cảnh xã hội và bối cảnh văn học thời đại đó, việc nảy sinh
bi kịch tình yêu - hôn nhân trong Hồng Lâu Mộng có những nguyên nhân
riêng. Những nguyên nhân này được lí giải trên các phương diện: Phương diện
xã hội, phương diện triết học - tôn giáo, phương diện từ cá nhân tác giả.
1.2.1. Nguyên nhân xã hội.
Tào Tuyết Cần viết Hồng Lâu Mộng vào thế kỉ XVIII - khi xã hội
phong kiến vẫn đang tồn tại nhưng bản thân nó chứa đầy ung nhọt, xấu xa,
mục ruỗng. Đó là thời đại giao thời có ý nghĩa đặc biệt trong lịch sử. Một
mặt, nó được đánh dấu bởi sự phát triển mạnh mẽ của xã hội thị dân. Nhà
Thanh, dưới thời các hoàng đế Ung Chính, Càn Long (1723 - 1795) là thời
kinh tế phồn vinh, chẳng những nông nghiệp, thủ công nghiệp mà cả khai thác
mỏ, thương nghiệp, ... cũng phát triển mạnh mẽ. Các thành thị lớn đồng thời
cũng là các đô thị lớn. Tài liệu xưa chép rằng: chỉ kể một thị trấn Thanh Giang
(bên bờ Vận Hà) thời đó cũng hơn nửa triệu dân. Nền kinh tế tự phát tư bản
chủ nghĩa trong lòng xã hội phong kiến chuyên chế mục ruỗng và trên đà tan
Trường ĐHSP Hà Nội 2

10


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

rã, đã đẻ ra một tầng lớp người thành thị. Họ có ý thức đòi tự do dân chủ,
đòi quyền bình đẳng trong xã hội đồng thời đặt ra những thang giá trị mới

khác với quan niệm thẩm mĩ của xã hội phong kiến. Lúc này, trong xã hội
ngoài mâu thuẫn giữa nông dân - địa chủ, còn có mâu thuẫn giữa lực lượng thị
dân - giai cấp phong kiến thống trị. Những tác phẩm văn học: Tây Sương kí,
Mẫu đơn đình, Liêu Trai chí dị,... với việc tái hiện những số phận, buồn vui cá
nhân, tình yêu,... chính là sự thăng hoa của cuộc sống đã bắt đầu khác trước
của người thành thị.
Mặt khác, tư tưởng phong kiến vẫn hết sức nặng nề. Đó là những chuẩn
mực đạo đức lễ giáo được hình thành trong xã hội phong kiến, những quy định
khắt khe về đối nhân xử thế của con người tam cương ngũ thường, tam tòng
tứ đức, môn đăng hộ đối... Những chuẩn mực, quy định ngặt nghèo đó đã tồn
tại hàng ngàn năm trong đời sống và trong nếp nghĩ của con người; nhưng đến
lúc này, trong hoàn cảnh thời đại nhiều biến động, đổi thay về tư tưởng, nó đặt
ra cho con người hai sự lựa chọn. Một là, tiếp tục duy trì nếp sống cũ, khuôn
mình theo lễ giáo phong kiến. Hai là, có xu hướng muốn vươn lên để tự khẳng
định mình, không chịu đi theo con đường xã hội phong kiến đã vạch sẵn, luôn
thể hiện những khao khát, đòi hỏi những giá trị nhân bản, tự đấu tranh để hoàn
thiện nhân cách. Họ là những đứa con sinh ra từ xã hội phong kiến nhưng lại
bị coi là nghịch tử. Cái mới sinh ra vào buổi giao thời còn non yếu trong khi
các cũ tuy không còn vị trí độc tôn nhưng vẫn giữ được nền tảng vững chắc;
tất yếu, nó sẽ tìm cách loại bỏ cái mới ra khỏi cộng đồng. Bi kịch xuất hiện.
Đó là sự thất bại tạm thời của những con người, lực lượng đại diện cho tư
tưỏng tiến bộ.
Trong bối cảnh xã hội ấy, Hồng Lâu Mộng chính là sự thể nghiệm
những tư tưởng thời đại, là sản phẩm của ý thức tư tưởng thị dân đương thời.
Bi kịch trong tác phẩm là bi kịch của một tình yêu tay ba, nhưng đồng thời nó
cũng là bi kịch từ cuộc đấu tranh giữa cái mới và cái cũ, tiến bộ và lạc hậu.
Trường ĐHSP Hà Nội 2

11

Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Việc xây dựng bi kịch tình yêu trong tác phẩm là hệ quả tất yếu từ bi kịch
chung của cả một thời đại.
1.2.2. Nguyên nhân triết học - tôn giáo
Trong xã hội phong kiến, sự tác động của triết học và tôn giáo tới hệ tư
tưởng của con người nói chung và của người nghệ sĩ nói riêng là rất lớn. Triết
học - tôn giáo có thể coi là hệ qui chiếu để từ đó nghệ sĩ soi dọi vào tác
phẩm trong việc triển khai những khía cạnh, giá trị về nội dung, tư tưởng và
nghệ thuật.
Vào thế kỉ XVIII, thời đại Hồng Lâu Mộng được ra đời, trong xã hội
xuất hiện cuộc đấu tranh giữa hai luồng tư tưởng thiên lí và nhân dục.
Tiêu biểu cho luồng tư tưởng thứ nhất là lí học Trình - Chu. Họ chủ
trương: giữ thiên lí diệt nhân dục (giữ đạo trời, diệt bỏ ước muốn của con
người). Phái này coi thường nhân dục, phủ nhận đời sống của con người với
những bản năng tự nhiên, coi đó là phần xấu xa, thấp hèn trong con người và
cần phải dùng thiên lí để xoá bỏ, diệt bỏ nó đi. Do vậy lí học Trình - Chu
chống lại cuộc đấu tranh giải phóng cá tính, khuyến khích con người tuân theo
hệ tư tưởng phong kiến cam chịu, chấp nhận, phục tùng số phận. Với quan
điểm, nội dung giáo điều, phản nhân đạo đó, lí học Trình - Chu là vũ khí duy
trì sự tồn tại của chế độ phong kiến.
Luồng tư tưởng đối lập của Vương Phu Chi, Hoàng Tông Hy, Cố Viêm
Võ, ... chủ trương thiên lí tại nhân dục, thiên lí nằm trong nhân dục. Họ
khẳng định dục vọng của con người là chính đáng. Bất chấp giáo lí đạo đức
phong kiến gò ép, khắt khe vẫn tồn tại một đời sống của con người với những
ước muốn, khát vọng tự nhiên về tình yêu, hạnh phúc,... Bằng tư tưởng táo bạo
của mình, họ đã phá tan thuyết túc mệnh và chủ nghĩa cấm dục đã tồn tại từ

lâu, trở thành một phần trong quan niệm tính của người Trung Quốc.
Cuộc đấu tranh giữa hai lực lượng này đến thời đại của Tào Tuyết Cần
vẫn chưa phân thắng bại. Nhưng, sự trỗi dậy và phát triển mạnh mẽ của luồng
Trường ĐHSP Hà Nội 2

12


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

tư tưởng nhân dục đã tạo nên biến động lớn trong quan niệm, tư tưởng của
nhân dân. Mà biểu hiện cao nhất, tập trung nhất của những biến động đó là
tiếng nói đề cao tình yêu tự do, đề cao hạnh phúc cá nhân đang ngày một rõ
nét, áp đảo trước luận điệu bảo vệ đạo đức phong kiến đã lỗi thời. Hồng Lâu
Mộng ra đời cũng trong cơn lốc của những biến động đó. Tác phẩm là sự thể
hiện tinh thần dân chủ, phê phán đời sống xã hội phong kiến mục nát đòi tự do
yêu đương, giải phóng cá tính, đòi tự do bình đẳng, khát khao một lí tưởng cho
cuộc sống.
Về mặt tôn giáo, tác phẩm được viết dưới ánh sáng của Phật giáo, Đạo
giáo và Khổng giáo. Trong tư tưởng của tác giả có hiện tượng cộng hưởng,
dung hoà của cả ba tôn giáo. Khổng giáo để lại dấu ấn trong tư tưởng tu chí
lập công danh. Bởi vậy, dù không phải là tư tưởng chính nhưng trong Hồng
Lâu Mộng vẫn ít nhiều tồn tại những quan điểm, mẫu nhân vật theo chuẩn
mực: trai thời tu thân tề gia trị quốc bình thiên hạ, gái thời tam tòng tứ
đức. Đặc biệt, ảnh hưởng của Đạo giáo, Phật giáo rất sâu đậm, rõ nét. Đối với
những vấn đề trong cuộc sống hiện thực trong tác phẩm của mình, Tào Tuyết
Cần đã đưa ra một giải đáp triết học: sắc không. Trong hồi mở đầu cuốn
sách, ông đã viết: Các chữ mộng, ảo dùng trong sách là mục đích của

quyển sách này, đồng thời cũng ngụ ý nhắc nhở người đọc. Những thái hư
ảo cảnh, tảng đá Thanh Ngạnh, Không Không đạo nhân,..xuất phát từ tư
tưởng nhân sinh như giấc mộng, mong muốn mau thoát cõi tục chỉ có nước
mắt, đau khổ; coi ở ẩn, tu hành là lẽ sống. Lẽ tất nhiên, những hạn chế này
biểu hiện ở thế giới quan của tác giả đã tô lên tác phẩm màu sắc bi quan chủ
nghĩa và thuyết số mệnh không dễ xoá nhoà; đặc biệt đối với việc phản ánh, lí
giải tấn bi kịch tình yêu - hôn nhân trong Hồng Lâu Mộng.
1.2.3. Nguyên nhân từ cá nhân tác giả
Tào Tuyết Cần là đứa con lọt lòng từ chế độ phong kiến. Ông sinh ra
trong một gia đình đại quý tộc, hào môn vọng tộc hiển hách. Thế nhưng, cuộc
Trường ĐHSP Hà Nội 2

13


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

đời thăng trầm, cuộc sống vàng son tan vỡ, gia đình suy sụp. Hồng Lâu Mộng
có thể xem là phản quang những hồi ức của Tào Tuyết Cần về cuộc sống quý
tộc đã tan vỡ đó. Gia đình đi từ chỗ cực thịnh đến cực suy, sự thay đổi to lớn
đó không thể không dẫn đến sự thay đổi trong tư tưởng và tình cảm của ông.
Nó khiến ông nhận thức được bản chất xấu xa tội ác của giai cấp quý tộc
phong kiến và phản ánh trong tác phẩm qua hình ảnh phủ Vinh Quốc và bi
kịch của những con người sống trong phủ.
Tào Tuyết Cần cũng là người tài hoa, giỏi vẽ, hay thơ, thích rượu và cao
ngạo... Nét tài hoa này được thể hiện rất rõ trong tác phẩm, trong lời thơ, lời
bình của các nhân vật, tạo nên những bài thơ hay có đời sống riêng ngay cả
khi tách khỏi tác phẩm. Đồng thời, con người tài hoa đó cũng mang một tâm

hồn đa cảm, nhạy cảm với những nỗi sầu, những đau khổ của nhân vật.
Tào Tuyết Cần vốn coi trọng phụ nữ. Đối lập với quan niệm: Nhất nam
viết hữu, thập nữ viết vô trong xã hội phong kiến, ông đề cao người phụ nữ,
coi họ là biểu tượng cho cái đẹp, cái thanh sạch duy nhất còn lại trong cuộc
đời nhơ bẩn, thế nhưng lại bị cuộc đời dìm xuống đáy. Vì thế, họ còn là biểu
tượng của bi kịch. Ông không ngần ngại bày tỏ quan điểm của mình, hổ thẹn
vì bản thân thua kém bạn quần thoa. Trong bài tựa viết lấy, Tào Tuyết Cần
đã nói rõ mục đích viết sách của mình: Tôi biết tôi mang tội nhiều nhưng
trong khuê các, còn có biết bao người tài giỏi, tôi không thể nhất thiết mượn
cớ ngu dại, muốn che dấu tội lỗi mình để họ bị mai một. Có khi ông gửi gắm
gián tiếp qua lời nhân vật chính Giả Bảo Ngọc: Xương thịt con gái là nước
kết thành, xương thịt con trai là bùn kết thành. Ta trông thấy con gái thì thoải
mái, thanh thản, thấy con trai thì như nhiễm phải hơi dơ bẩn kinh người . Bảo
Ngọc đã nêu lên nguyên lý nữ tính rất xa lạ, thậm chí đối lập với tư tưởng
trọng nam khinh nữ. Nó hàm chứa tinh thần phản kháng trật tự phong kiến.
Có thể dễ dàng nhận thấy nét tương đồng rất rõ nét ở nhân vật và tác giả những đứa con phản nghịch của chế độ phong kiến. Hơn thế, sự phản kháng
Trường ĐHSP Hà Nội 2

14


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

đó thể hiện lòng cảm thông, yêu mến, đồng tình với những người phụ nữ bị
chế độ phong kiến áp bức, bị đẩy vào bi kịch.
Những nguyên nhân xã hội, tư tưởng triết học - tôn giáo của thời đại và
từ phía cá nhân tác giả trên đây có vai trò là cơ sở hình thành, nảy sinh bi kịch
tình yêu - hôn nhân trong Hồng Lâu Mộng - một phương diện, nội dung

chính xuyên suốt toàn bộ tác phẩm.

Trường ĐHSP Hà Nội 2

15


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Chương 2. bi kịch tình yêu và hôn nhân trong Hồng
lâu mộng
2.1. Giả Bảo Ngọc- Lâm Đại Ngọc và bi kịch tình yêu
2.1.1. Quan niệm tình yêu trước Hồng Lâu Mộng
Tình yêu là chủ đề muôn thủa trong đời sống nói chung và trong văn
học nói riêng. Tuy nhiên ở những thời đại, giai đoạn khác nhau, quan niệm về
tình yêu cũng có sự thay đổi.
Trong xã hội phong kiến, tình yêu đích thực là một khái niệm xa vời đối
với con người. Yêu đương tự do bị coi là một hành vi vô đạo đức, những người
yêu nhau và đến với nhau bằng trái tim bị xã hội quy kết là đi ngược lại chuẩn
mực phong kiến. Cái được gọi là tình yêu tồn tại trong xã hội phong kiến là
tình yêu bị sắp đặt từ trước, không có tình yêu trai gái tự do. Bởi vậy, con
người trung đại nhìn chung luôn bị kìm kẹp, hạn chế bởi những chế ước tình
cảm, vượt ra ngoài những chế ước ấy, hành động theo sự mách bảo của con
tim như nàng Kiều (Truyện Kiều - Nguyễn Du): Xăm xăm băng lối vườn
khuya một mình để tìm đến với Kim Trọng sẽ bị coi là dâm, loạn; bởi quan
niệm:

Nam đáo nữ phòng, nam tắc loạn

Nữ đáo nam phòng, nữ tắc dâm .

Sống trong vòng kiềm toả ngặt nghèo ấy, con người không được sống thật với
lòng mình. Họ chỉ biết tuân theo số phận.
Trong văn học, tình yêu được phản ánh nhiều nhất, sớm nhất trong Kinh
Thi. Tình yêu trong Kinh Thi hồn nhiên, thẳng thắn, thành thật và chất phác,
ấy là một tình yêu với:
Yểu điệu thục nữ
Quân tử hảo cầu.
Nhưng khi chế độ bóc lột được xác lập thì lễ giáo phong kiến cũng phát huy
tác dụng. Mọi thứ luân lí, luật lệ đều đặt ra để bó buộc người phụ nữ vào
Trường ĐHSP Hà Nội 2

16


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

khuôn phép. Chuyện tình cảm riêng của người phụ nữ cũng do cha mẹ, anh
em, họ hàng định đoạt. Cô gái trong Tương Trọng Tử yêu mà không dám yêu,
không dám hẹn người yêu đến nhà, sợ cha mẹ, anh em quở mắng, họ hàng
cười chê:
Chàng ơi, chớ lẻn vào đây
Chớ leo mà gãy cành cây trong vườn
Tình chàng đâu dám không thương
Nhưng lời cha mẹ xem thường được đâu
Tình chàng em vẫn ghi sâu
Lời cha mẹ dặn em đâu dám nhờn

Con đường để thanh niên nam nữ giành lấy tự do yêu đương là phải tích
cực đấu tranh với lễ giáo, với dư luận, với cả những người thân. Sau Kinh Thi,
trong nhiều tác phẩm văn học cổ khác, tình yêu mẫu mực được miêu tả và xây
dựng theo tư tưởng và nếp sống phong kiến theo đuổi hình mẫu: Phu quý phụ
vinh. Cái gọi là nàng thì công dung ngôn hạnh, ta thì hiền hậu chuyên cần,
lục cung triều bái gọi tên chàng, ngũ hoa sắc phong ắt dành cho thiếp... Đó
là tình yêu lấy đạo đức phong kiến làm tiêu chuẩn, lấy việc đạt được vinh dự
phong kiến làm lí tưởng hạnh phúc. Ngay đến trong một tác phẩm mà tình yêu
tự do đã được đề cập một cách chân thật và tác giả đã tỏ rõ thái độ ủng hộ, tán
đồng như Tây Sương kí thì cuối cùng để Trương Sinh lấy được Thôi Oanh
Oanh, chàng cũng vẫn phải thực hiện được yêu cầu: phải đi thi và thi đỗ. Như
thế có nghĩa là để mối tình ấy được xã hội chấp nhận, nó vẫn phải đảm bảo
nguyên tắc bất di bất dịch: môn đăng hộ đối, theo giấc mơ võng anh đi
trước, võng nàng theo sau.
Lối suy nghĩ ấy, tư tưởng ấy đã ăn sâu bén rễ trở thành một giới hạn vô
hình trong đời sống và trong văn học. Văn học không còn thực hiện được đầy
đủ chức năng cao cả vốn có của nó là phản ánh đời sống với những tâm tư,
tình cảm thật của con người nữa. Nhưng đến Hồng Lâu Mộng, đúng như Lỗ
Trường ĐHSP Hà Nội 2

17


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Tấn đã đánh giá: Từ khi có Hồng Lâu Mộng, tư tưởng và cách viết truyền
thống đã bị phá vỡ. Với Hồng Lâu Mộng, Tào Tuyết Cần đã phá vỡ hoàn
toàn giới hạn tư tưởng trước đó. Hồng Lâu Mộng đã nhiệt tình ca ngợi mặt

tiến bộ, trong sáng của cuộc sống, ca ngợi những con người chống lại lối sống
phong kiến, đặc biệt là ca ngợi tình yêu trái lễ giáo phong kiến. Do nội dung
tư tưởng của tình yêu này, nên so với nhiều tác phẩm cổ đại viết về tình yêu
thì Hồng Lâu Mộng có một ý nghĩa xã hội rộng lớn hơn nhiều.
2.1.2. Giả Bảo Ngọc - Lâm Đại Ngọc và bi kịch tình yêu
2.1.2.1. Tình yêu vượt lễ giáo phong kiến
Bảo Ngọc và Đại Ngọc là hai anh em cô cậu ruột cùng ở chung một nhà
từ bé lớn lên vì Bảo Ngọc được bà nội nuông chiều, cho ở riêng trong vườn
Đại Quan cùng đám quần thoa; Đại Ngọc vì cha mẹ mất sớm, phải đến ở nhờ
trong phủ Giả lâu dài nên càng gần gũi với nhau hơn. Mặt khác, sự gần gũi
giữa Bảo Ngọc và Đại Ngọc cũng có màu sắc của một cuộc gặp gỡ: Tài tử
giai nhân là nợ sẵn. Khi mới gặp lần đầu, Đại Ngọc trông thấy Bảo Ngọc:
choáng người lên, nghĩ bụng: Lạ thật ! Hình như ta đã gặp ở đâu rồi, sao
quen mặt thế ! còn Bảo Ngọc cũng ngạc nhiên thốt lên: Hình như tôi đã
được gặp cô em lần nào rồi. Theo sự sắp đặt ấy của cốt truyện, nam thanh đặt
cạnh nữ tú ắt nảy sinh tình cảm: Bảo Ngọc và Đại Ngọc thân nhau hơn hẳn
mọi người, ngày cùng chơi chung tối cùng ngủ chung, rất là hoà thuận thân
mật như keo sơn, không hề xích mích nhau điều gì.
Thế nhưng, đó không đơn thuần là câu chuyện lửa gần rơm, cũng
không phải là tài tử - giai nhân thường thấy trong những câu chuyện tình
yêu trong các tiểu thuyết văn học trung đại khác. Tình yêu giữa Bảo Ngọc và
Đại Ngọc có nguyên cớ sâu xa hơn nhiều, bởi yêu nhau không phải là nhìn
nhau mà là cùng nhìn về một hướng (Saint Exupéry), nghĩa là ở họ có sự
đồng điệu, tri âm lẫn nhau trên những vấn đề của cuộc sống ; mà cụ thể ở
đây là sự gặp gỡ nhau trong thái độ, cách phản ứng với chế độ phong kiến.
Trường ĐHSP Hà Nội 2

18

Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

Bảo Ngọc sống trong một gia đình "chung minh đỉnh thực, thế phiệt trâm
anh, sống cuộc đời sung túc của giai cấp bóc lột như tất cả các ông chủ
phong kiến trong phủ Vinh quốc. Nhưng những hành động của Bảo Ngọc vượt
ngoài vòng quy định của đạo đức tinh thần phong kiến, chống lại khoa cử,
không muốn đi con đường ra làm quan trị nước theo lối sống phong kiến.
Những hành vi lạ đời, tính tình ngang bướng trở thành đặc trưng tính cách
của Bảo Ngọc. Chàng oán thán cuộc sống sung sướng bạc vàng của mình, tự
giận mình sinh ra ở chốn công hầu mà không sinh vào nhà nho quan kiết,
chỉ được nói chứ không được làm, tuy có tiền, nhưng chẳng được tiêu. Từ
đó, ở Bảo Ngọc có đầy đủ những biểu hiện của tư tưởng phản nghịch, chống
đối lại chính chế độ phong kiến đã sinh ra chàng. Chàng đề ra nguyên lý nữ
tính phản đối quan niệm trọng nam khinh nữ; Bảo Ngọc hoài nghi cả sách
vở thánh hiền - nền tảng tư tưởng duy trì sự thống trị phong kiến: Trừ Tứ thư
ra, phần nhiều là bịa đặt cả, chả phải một mình ta bịa đâu. Chàng căm ghét
những kẻ học hành đỗ đạt, vào luồn ra cúi nhưng cũng là những con mọt
ăn lộc". Những biểu hiện ấy đã bị Giả Chính - thân phụ Bảo Ngọc dễ dàng
nhận ra. Là một tín đồ trung thành bậc nhất của chế độ phong kiến, ông ta rất
mẫn cảm, tinh tường thấy được những mầm mống phản nghịch ở Bảo Ngọc:
Chi bằng nhân dịp này kết liễu cho xong cái mạng chó nó đi để khỏi mang vạ
về sau. Bị áp bức về mặt tinh thần như vậy, Bảo Ngọc tìm lối thoát về tư
tưởng, và người hiểu anh duy nhất chỉ có Đại Ngọc. Đại Ngọc mang mặc cảm
ở nhờ. Cuộc sống ăn nhờ ở đậu để lại nỗi đau khó tan trong sâu thẳm tâm hồn
nàng. Bởi thế, Đại Ngọc thường than thân trách phận. Nét yếu đuối này là một
phần trong tính cách của nàng nhưng đồng thời cũng xuất phát từ những tác
động của thời đại. Sống trong thời đại mà những người phụ nữ không tự quyết
định được vận mệnh của mình, Đại Ngọc cảm thấy mình bạc mệnh như cánh

hoa rơi. Đại Ngọc và Bảo Ngọc đều là những nạn nhân khao khát tự do
nhưng bị o ép, bó buộc trong cái lồng vàng của chế độ phong kiến. Hai con
Trường ĐHSP Hà Nội 2

19


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

người này chung một quan điểm, họ coi những kẻ làm quan là con mọt ăn
lộc, là trai thối, xú nam nhân. Cùng là những nhân vật có tư tưởng phản
nghịch, khát khao tự do mong muốn thể hiện cái Tôi cá nhân, Bảo Ngọc và
Đại Ngọc từ hai đứa trẻ vô tư, cuối cùng trở thành đôi tình nhân sống chết có
nhau.
Tình yêu giữa Bảo Ngọc và Đại Ngọc được tác giả tập trung xây dựng
sâu sắc, mãnh liệt. Hơn thế, trong xã hội phong kiến, tình yêu ấy đáng quý,
đáng trân trọng hơn bởi nó chân thật đến từng biểu hiện. Những giận hờn,
nghi ngờ, đều được tác giả kể, tả tự nhiên như vốn có nhưng ẩn chứa một
tấm lòng thiết tha yêu mến. Thực ra, ban đầu, do sớm được nuông chiều, một
mình sống giữa Đại Quan viên, trong lối sống chung lộn trong chốn màn the
giữa đám a hoàn nhan sắc: Tình Văn, Tập Nhân, giao tiếp với những tiểu
thư đài các; Bảo Ngọc chưa hẳn đã tâm niệm chỉ một mình Đại Ngọc. Bảo
Ngọc cũng có những phút do dự giữa hai người đẹp: Đại Ngọc và Bảo Thoa ,
đúng như Đại Ngọc đã nhận thấy: có cô chị thì quên khuấy cô em. Bảo
Thoa đẹp đầy đặn, nõn nà, đức hạnh, nết na theo đúng nếp nhà phong kiến,
Bảo Ngọc cũng thấy xiêu xiêu. Thế nhưng, dần dần khi hiểu rõ tính cách, tư
tưởng của Bảo Thoa, anh ta cảm thấy không hợp chút nào. Sự đối lập trong
quan điểm khiến những cảm xúc với Bảo Thoa qua đi nhanh chóng. Ngay cả

trong mơ, Bảo Ngọc cũng phản đối thuyết kim - ngọc nhân duyên, chỉ có
tình yêu với Đại Ngọc là bền vững, sâu sắc. Tuy vậy, tình yêu giữa Bảo Ngọc
và Đại Ngọc trái ngược với tư tưởng phong kiến nên cũng trải qua những bước
thăng trầm.
Tình yêu của họ bắt đầu đầy nghi ngại, e dè. Dù cả hai đều đã nảy sinh
tình cảm, tình yêu đó ngày một sâu sắc, thôi thúc nhưng vẫn bị kìm nén. Ai
cũng ôm sẵn nỗi niềm tâm sự nhưng chưa tiện nói ra, đều dùng lối vờ vẫn để
thăm dò kín đáo: Tôi với cô đều là con một, chắc chúng ta cùng một ý nghĩ,
ngờ đâu phí cả tấm lòng, thật là có oan khôn đường bày tỏ, cô không thèm
Trường ĐHSP Hà Nội 2

20


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

nhìn đến tôi, để tôi nghĩ mãi, chẳng biết đầu đuôi ra sao lắm phen phải kinh
hồn bạt vía. Bởi vậy, cả hai đều khiến bản thân mình và người kia đau khổ,
họ muốn gần nhau mà hóa ra xa nhau. Những ý nghĩ riêng tư ấp ủ từ lâu khó
mà nói hết, Đại Ngọc vốn đã bệnh lại thêm tâm bệnh, Bảo Ngọc cũng bỗng
chốc ủ dột, héo hon. Bản thân Đại Ngọc tuy có tư tưởng chống đối chế độ
phong kiến nhưng không thể phủ nhận nàng xuất thân từ giai cấp phong kiến,
trong tâm lí ít nhiều bị ảnh hưởng bởi quan niệm của giai cấp mình. Vì thế, ở
người con gái yếu đuối, nhạy cảm này, thâm tâm tồn tại mâu thuẫn. Một mặt,
Đại Ngọc tha thiết muốn Bảo Ngọc bày tỏ nỗi lòng với mình, luôn thử thách
lòng chung thuỷ của Bảo Ngọc trong tình yêu: Tôi dù có nhắc đến chuyện
vàng và ngọc anh cũng nên lờ đi như không nghe không thấy, thế mới thực là
anh yêu quý tôi, không mảy may gì giả dối cả; đau đớn, dằn vặt vì những

nghi ngờ: Anh sợ tôi ngờ vực, cố ý làm ra sửng sốt để đánh lừa tôi. Mặt
khác, khi Bảo Ngọc mạnh dạn tỏ tình thì nàng lại giận hờn không nói lên
lời, buồn tủi cho là nói xằng, nói bậy: Anh nói bậy muốn chết đấy! Dám
đem những lời lẳng lơ, suồng sã, lăng nhăng để khinh nhờn tôi! Tôi về mách
cậu mợ đấy.
Nhưng rồi, tình yêu đã vượt khỏi ý thức phong kiến của nàng và tiếp tục
nảy nở, đã đến lúc không thể che dấu được mãi: Đại Ngọc nghe nói, người
choáng lên như sấm ran sét đánh, ngẫm nghĩ từng li từng tí, mới biết câu nói
ấy rất thấm thía, hơn là moi tự trong gan trong ruột mình ra, có hàng vạn câu
muốn nói, nhưng không nói được nửa lời, chỉ cứ trừng mắt nhìn Bảo Ngọc.
Còn có câu gì đáng nói nữa? Những câu anh muốn nói em biết cả rồi.
Những tình cảm sâu sắc càng bị đè nén, chôn dấu lại càng bùng lên mạnh mẽ,
nó vượt cả giới hạn kiềm tỏa của tư tưởng phong kiến. ở thời đại ấy, khó có
thể tìm được một tác phẩm với những đoạn viết về cảm xúc của trai gái khi
yêu nhau mạnh bạo và chân thật đến thế. Những lời Bảo Ngọc bày tỏ với Đại
Ngọc trong lúc đương thờ thẫn vẩn vơ: Em ơi! Nỗi lòng của anh lâu nay
Trường ĐHSP Hà Nội 2

21


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

không dám nói ra, dù chết anh cũng cam lòng!... Cả trong giấc ngủ mơ màng,
anh cũng không bao giờ quên được em, có thể là những lời các chàng trai tỏ
tình với người yêu của muôn đời. Bởi tình yêu không có giới hạn, ở thời đại
nào cũng những rung động, cung bậc ấy thôi.
Tình yêu thầm kín khi đã được cả hai giãi bày, thấu hiểu trở nên sâu

sắc, không thể tách rời. Đại Ngọc mang thân phận ở nhờ, bèo bọt, mong
manh. Yêu Bảo Ngọc, nàng luôn bị ám ảnh bởi nỗi lo sợ bị đuổi khỏi phủ
Vinh, cũng có nghĩa là phải xa chàng, ngay cả trong giấc mơ cũng không yên,
sợ hãi, cuống cuồng, khóc than tha thiết xin được ở lại. Sự kiêu kì, lạnh lùng
làm nên vỏ bọc hàng ngày vì tình yêu, đã bị phá vỡ, Đại Ngọc hiện lên chân
thực với mọi cảm xúc vốn có của những người đang yêu. Còn Bảo Ngọc, vì
Đại Ngọc, chàng đã bao lần ngẩn ngơ, thẫn thờ, mắc phải chứng bệnh si. Khi
Tử Quyên đặt chuyện thử lòng cậu Bảo: họ Lâm có người đến đón Đại Ngọc
về; chỉ là một lời nói, câu chuyện thôi cũng đủ khiến anh chàng khờ khạo ấy
nghe nói như sét đánh ngang tai, đờ người ra, đầu toát mồ hôi, mặt xám nhợt,
hai mắt trợn lên, bọt mép xùi ra, đưa gối thì nằm, đỡ dậy thì ngồi, đưa nước thì
uống, mê man. Tác giả chủ yếu chỉ dùng lối văn tả và kể; vậy mà, đọc đến
những câu này, người đọc không thể không rung động, xúc động trước tấm
tình chân thực của Bảo Ngọc. Chúng ta nhớ đến những biểu hiện của anh
chàng khi bị mất ngọc thiêng. Khi có nguy cơ mất đi tình yêu vừa có được,
Bảo Ngọc như mất đi chính bản mệnh mình; hay nói khác đi, tình yêu chính là
viên ngọc bản mệnh, duy trì sự sống của chàng. Bởi tình yêu của họ là tình
yêu tự do, xuất phát từ trái tim. Đại Ngọc hốt hoảng, đau đớn khi trong mơ,
Bảo Ngọc xé tung lồng ngực mà không thấy trái tim đâu. Tình yêu giữa họ
đẹp, làm rung động lòng người đọc. Trong những cảm xúc ngỡ ngàng ấy
người đọc có thể tìm thấy câu chuyện của riêng mình. Thế nên, những bạn đọc
trẻ cảm động vì câu chuyện tình duyên đến nỗi: nghẹn ngào nức nở, nửa đêm
khóc thầm. Tuy nhiên, cũng phải thấy rằng tình yêu của họ ít nhiều còn
Trường ĐHSP Hà Nội 2

22


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

mang những hạn chế của thời đại và giai cấp: cuộc sống nhàn rỗi được cung
phụng đầy đủ chốn lầu son gác tía đưa đến cho họ trăm mối lo buồn vẩn vơ.
Tình yêu của họ nhiều lúc tỏ ra quá vụn vặt, triền miên, yếu đuối, đầy nỗi
buồn như giấc mộng hư không.
Mặc dù vậy, không thể phủ nhận ý nghĩa xã hội sâu sắc qua việc xây
dựng tình yêu Bảo Ngọc và Đại Ngọc: chủ đề tình yêu được làm đầy đủ thêm,
nâng cao thêm khiến nội dung có tính chất chính trị và xã hội phong phú.
Qua tình yêu giữa Giả Bảo Ngọc và Lâm Đại Ngọc, tác giả ca ngợi tình
yêu tự do, khát vọng của những người yêu nhau bằng trái tim có nhu cầu được
đến với nhau. Họ tin tưởng, tôn thờ tiếng nói duy nhất của trái tim, con người
cần nhất có một trái tim. Đại Ngọc từng nói: Tôi làm theo tiếng gọi của trái
tim. Chính sự tự do luyến ái này đem đến cho tình yêu của họ tính chất phản
phong. Yêu Đại Ngọc, phủ nhận duyên vàng - ngọc, kiên quyết bảo vệ duyên
cây - đá, cũng có nghĩa là đã chống đối lại sự sắp đặt của lễ giáo phong kiến,
phá vỡ hình mẫu tình yêu - hôn nhân lí tưởng của xã hội phong kiến. Cuối
cùng, Bảo Ngọc chọn Đại Ngọc - với tính cách khác hẳn khuôn phép khuê
các; ra sức phá bỏ sự ấn định của mối duyên vàng - đá, vì thế mà đập cả ngọc
bản mệnh của mình đi. Cơ sở của tình yêu này là sự đồng điệu trong cách
phản ứng với xã hội phong kiến. Cả hai đều là những kẻ phản nghịch, chính vì
phản nghịch mà yêu nhau thắm thiết; và với quyết định đi theo tiếng gọi của
trái tim, họ đã thách thức cả trật tự xã hội nghìn vạn năm ấy.
Xây dựng công phu, đầy tâm huyết về mối tình cây - đá giữa Bảo Ngọc
và Đại Ngọc, tác giả Tào Tuyết Cần đã lên tiếng ca ngợi đề cao, nhiệt tình ủng
hộ tình yêu trong sáng giữa họ; ca ngợi tình yêu trái lễ giáo phong kiến khi
tình yêu ấy là chính đáng, chân thành.
2.1.2.2 Giả Bảo Ngọc- Lâm Đại Ngọc và bi kịch tình yêu
Tình yêu giữa Giả Bảo Ngọc và Lâm Đại Ngọc đẹp, làm rung động lòng
người. Thế nhưng, tình yêu ấy lại không được chấp nhận. Họ yêu nhau mà

Trường ĐHSP Hà Nội 2

23


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

không đến được với nhau nên tình yêu của họ mang đầy màu sắc bi kịch. Tại
sao một tình yêu đẹp, chân thành như vậy lại bị từ chối, bị chà đạp dẫn đến
một kết cục bi thảm?
Trước hết, ta cần tìm hiểu nguyên nhân tồn tại từ trong chính tác phẩm.
Tình yêu tự do giữa hai con người là lí tưởng nhưng để đơm hoa kết trái nó
phải được xã hội chấp nhận, hưởng ứng; phải đi đến hôn nhân. Nhưng điều đó
không phụ thuộc vào sự quyết định của Bảo Ngọc, Đại Ngọc. Nó xuất phát từ
thân thế, vị trí của Bảo Ngọc trong phủ Vinh. Bảo Ngọc là cậu ấm công tử
được sinh ra trong gấm vóc cao lương, là cháu yêu, bảo bối của Giả mẫu,
Vương phu nhân,... Bởi vậy, việc hôn nhân của Bảo Ngọc là đại sự, không
thể tự do tuỳ ý. Bảo Ngọc từ bé sống trong Đại Quan viên, giữa những thiếu
nữ xinh đẹp. Trước đó, trong phủ chỉ có Đại Ngọc là phong lưu, mang vẻ yêu
kiều yểu điệu: vẻ thư nhàn, hoa rọi mặt hồ; dáng đi đứng liễu nghiêng trước
gió. Tim đọ Tỉ Can hơn một khiếu, bệnh so Tây Tử trội vài phân. Khi mới
đến phủ, Đại Ngọc được Giả mẫu yêu thương hết mực coi là ruột thịt. Khi
ấy, chỉ có Đại Ngọc và Bảo Ngọc lại sẵn thân thiết, gần gũi hơn hẳn mọi
người nên đối với việc hôn nhân của Bảo Ngọc cũng chỉ có Đại Ngọc là hơn
cả. Nhưng, khác với khuôn phép thông thường nơi khuê các, nàng vốn là
người đa sầu, đa cảm, lại sẵn trong mình một bể tình không vơi, nước mắt là
bạn, bề ngoài lạnh lùng, kiêu kì lại yếu đuối, mỏng manh. Chính vì nét tính
cách bị coi là kì quặc, khác thường này nên Đại Ngọc ít được mọi người yêu

mến. Đặc biệt là khi xuất hiện Bảo Thoa.
Bảo Thoa được xây dựng với tính cách gần như đối lập với Đại Ngọc.
Về hình thức, nàng cũng là một cô gái đẹp, vẻ đẹp đầy đặn, nõn nà; khác với
Đại Ngọc cha mẹ mất sớm thân phận đi ở nhờ, Bảo Thoa là con của dòng họ
Tiết tiền muôn bạc vạn giữ việc lĩnh tiền trong kho mua hàng cho nhà quan. ở
điểm này, sự lựa chọn Bảo Thoa phù hợp với quan niệm môn đăng hộ đối

Trường ĐHSP Hà Nội 2

24


Khoá luận tốt nghiệp

Bùi Thị Phương Thảo - K29 H Ngữ Văn

của xã hội phong kiến. Hơn thế, Bảo Thoa còn là một giai nhân phong kiến
kiểu mẫu với đầy đủ công, dung, ngôn, hạnh lại có học, đã từng xem nhiều
sách, có tài thơ phú. Song, cái hơn hẳn của Bảo Thoa là ở cách cư xử với mọi
người, theo lối an phận tuỳ thời mọi hành động đều tỏ ra rất mực đoan
trang hiền thục. Vì vậy, trong cảnh mâu thuẫn rối rắm, phức tạp ở Vinh quốc,
chỉ riêng Bảo Thoa được mọi người yêu mến, ưa thích, ngay đến dì Triệu là
người ác cảm với hầu hết mọi người cũng phải khen nàng là rộng rãi, biết
cách cư xử ra con người. Bảo Thoa tuy còn ít tuổi nhưng đầy bản lĩnh, mọi cái
ở nàng đều đúng mực, logic, hợp lí. Nàng là hiện thân sinh động của nguyên lí
đạo đức phong kiến.
Sự xuất hiện của Bảo Thoa tất yếu dẫn đến sự so sánh với Đại Ngọc.
Mặc dù Bảo Thoa đến sau nhưng lại quá phù hợp, quá hoàn hảo theo quan
niệm phong kiến. Trong sự so sánh ấy, dần dần tình yêu của mọi người
chuyển sang Bảo Thoa. Đại Ngọc vốn đã lạnh lùng, lẻ loi nay lại càng thêm cô

đơn, đơn độc, vốn hay suy nghĩ, lo lắng, tự thương thân tủi phận nay càng ủ
dột, không yên.
Song, điều khiến Đại Ngọc cảm thấy áp lực nặng nề, khiến tình yêu của
nàng không hạnh phúc lại là thế lực phong kiến gia trưởng. Tình yêu phải rất
khó khăn, mới được bày tỏ, giải bày ấy khi đã được hai con người tự nguyện
thì lại vấp phải sự cản trở của các bậc huynh trưởng mà đại diện là Giả mẫu,
Phượng Thư. Những quan sát thường ngày khiến Giả mẫu người đứng đầu phủ
Vinh đều không ưa tính nết Đại Ngọc. Họ cũng giống như Giả Chính đối với
Bảo Ngọc, đã nhìn thấy những biểu hiện ngang ngược, phá phách, khác
thường - che dấu sự phản nghịch không ai mong muốn, chấp nhận. Khi bàn
đến chuyện hôn nhân của Bảo Ngọc, Giả mẫu cau mày nói: Con Lâm tính
tình tinh ranh, đó cũng là điều tốt của nó, nhưng ta không muốn dạm nó cho
Bảo Ngọc, cũng chỉ vì điều đó. Vả lại, nó yếu đuối như thế, sợ không thọ. Chỉ
có con Bảo là tốt hơn hết.
Trường ĐHSP Hà Nội 2

25