Thị trường các công cụ phái sinh trên thế giới và giải pháp phát triển tại việt nam

1

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ
LỜI MỞ ĐẦU.........................................................................................................1
1.1. Công cụ phái sinh ....................................................................................11
1.1.1. Lịch sử hình thành công cụ phái sinh..................................................11
1.1.2. Khái niệm................................................................................................13
1.1.3. Phân loại..................................................................................................15
1.1.3.1. Công cụ kỳ hạn.................................................................................16
1.1.3.2. Công cụ tương lai............................................................................ 18
1.1.3.3. Công cụ hoán đổi.............................................................................21
1.1.3.4. Công cụ quyền chọn........................................................................ 23
1.1.4. Ưu điểm và nhược điểm của các công cụ phái sinh trong nền kinh tế
1.1.4.1. Ưu điểm.............................................................................................26
1.1.4.2. Nhược điểm.......................................................................................30
1.2. Thị trường các công cụ phái sinh ngoại hối........................................... 32
1.2.1. Khái niệm................................................................................................32
1.2.1.1. Thị trường công cụ phái sinh......................................................... 32
1.2.1.2. Thị trường công cụ phái sinh ngoại hối........................................34
1.2.2. Phân loại thị trường công cụ phái sinh ngoại hối ............................. 34
1.2.2.1. Theo tính chất tập trung .................................................................34
1.2.2.2. Theo các loại công cụ phái sinh.....................................................35
1.2.3. Các loại giao dịch trên thị trường công cụ phái sinh ngoại hối........35
1.2.3.1. Giao dịch kỳ hạn ngoại hối.............................................................35
1.2.3.2. Giao dịch tương lai ngoại hối........................................................ 36
1.2.3.3 Giao dịch hoán đổi ngoại hối...........................................................36
1.2.3.4. Giao dịch quyền chọn ngoại hối.................................................... 37
1.2.4. Giá cả công cụ phái sinh ngoại hối......................................................39
1.2.4.1. Định giá hợp đồng kỳ hạn ngoại hối............................................. 39

1.2.4.2. Định giá hợp đồng tương lai ngoại hối........................................40
1.2.4.3. Định giá hợp đồng hoán đổi ngoại hối......................................... 40
1.2.4.4. Định giá hợp đồng quyền chọn ngoại hối.....................................40

26


2

1.2.5. Các chủ thể tham gia thị trường công cụ phái sinh ngoại hối..........42
1.2.5.1. Theo mục đích sử dụng công cụ phái sinh....................................42
1.2.5.2. Theo tính chất hoạt động của chủ thể........................................... 43
1.2.6. Cách thức giao dịch trên thị trường công cụ phái sinh ngoại hối....43
1.3. Các điều kiện phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại hối......44
1.3.1. Nhu cầu sử dụng công cụ phái sinh ngoại hối....................................44
1.3.2. Tài sản cơ sở...........................................................................................45
1.3.3. Những cơ sở pháp lý cho các giao dịch phái sinh ngoại hối............46
1.3.4. Điều kiện vật chất, kỹ thuật và nguồn nhân lực.................................48
1.3.5. Các công cụ phái sinh ngoại hối.......................................................... 49
1.4. Sự cần thiết phải phát triển thị trường công cụ phái sinh trong điều kiện
hội nhập kinh tế và tài chính quốc tế nói chung và ngoại hối nói riêng tại Việt
Nam.........................................................................................................................50
1.4.1. Trào lưu hội nhập kinh tế và tài chính quốc tế ảnh hưởng đến sự phát triển
thị trường công cụ phái sinh ngoại hối tại Việt Nam ....................................... 50
1.4.2. Sự cần thiết phải phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại hối trong
điều kiện hội nhập..................................................................................................52
1.4.2.1. Là công cụ hỗ trợ các doanh nghiệp xuất nhập khẩu thỏa mãn nhu cầu
về ngoại tệ và phòng vệ rủi ro tỷ giá.................................................................. 52
1.4.2.2. Là công cụ hữu hiệu giúp các ngân hàng thương mại cân đối trạng
thái ngoại hối và hạn chế rủi ro khi lãi suất và tỷ giá biến động....................53

1.4.2.3. Là công cụ giúp hoàn thiện chức năng của thị trường ngoại hối. .

54

Tổng kết chương 1...............................................................................................55
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THỊ TRƯỜNG CÁC CÔNG CỤ
PHÁI SINH NGOẠI HỐI TRÊN THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM...................56
2.1. Thực trạng phát triển thị trường các công cụ phái sinh ngoại hối trên thế
giới............................................................................................................................ 56
2.1.1. Thực trạng về thị trường công cụ phái sinh .......................................56
2.1.1.1. Thị trường tập trung........................................................................ 57
2.1.1.2. Thị trường phi tập trung................................................................. 58
2.1.2. Thực trạng về thị trường công cụ phái sinh ngoại hối.......................60
2.1.2.1. Hệ thống văn bản pháp lý điều chỉnh giao dịch phái sinh ngoại hối 61


3

2.1.2.2. Quy mô thị trường và doanh số giao dịch.................................... 63
2.1.2.3. Chủ thể tham gia thị trường ngoại hối..........................................66
2.1.3. Đánh giá về thị trường công cụ phái sinh ngoại hối trên thế giới....72
2.1.3.1. Những kết quả đạt được..................................................................72
2.1.3.2. Những hạn chế..................................................................................73
2.2. Thị trường công cụ phái sinh ngoại hối của một số nước...................74
2.2.1. Nhật Bản..................................................................................................74
2.2.1.1. Thị trường công cụ phái sinh tập trung........................................ 74
2.2.1.2. Thị trường công cụ phái sinh phi tập trung..................................76
2.2.2. Ấn Độ...................................................................................................... 76
2.2.2.1. Thị trường công cụ phái sinh tập trung........................................ 77
2.2.2.2. Thị trường công cụ phái sinh phi tập trung..................................79

2.2.3. Trung Quốc............................................................................................. 81
2.2.3.1. Thị trường công cụ phái sinh tập trung........................................ 81
2.2.3.2. Thị trường công cụ phái sinh phi tập trung..................................82
2.2.4. Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam...............................................83
2.3. Thực trạng phát triển thị trường các công cụ phái sinh ngoại hối tại Việt
Nam.........................................................................................................................85
2.3.1. Quá trình hình thành và phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại hối
..................................................................................................................................85

2.3.1.1. Thị trường công cụ phái sinh kỳ hạn.............................................86
2.3.1.2. Thị trường công cụ phái sinh hoán đổi.........................................91
2.3.1.3. Thị trường công cụ phái sinh quyền chọn.....................................94
2.3.2. Thực trạng thị trường công cụ phái sinh ngoại hối tại Việt Nam.....97
2.3.2.1. Tỷ trọng và tốc độ tăng của thị trường công cụ phái sinh ngoại hối 97
2.3.2.2. Các công cụ phái sinh ngoại hối đang được các NHTM cung cấp
............................................................................................................................... 100

2.3.2.3. Cơ cấu doanh số giao dịch phái sinh ngoại hối........................ 101
2.3.3. Đánh giá về thị trường công cụ phái sinh ngoại hối tại Việt Nam.106
2.3.3.1. Những kết quả đạt được................................................................106
2.3.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân...................................................107
Tổng kết chương 2.............................................................................................110


4

CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM PHÁT TRIỂN THỊ
TRƯỜNG CÁC CÔNG CỤ PHÁI SINH NGOẠI HỐI TẠI VIỆT NAM. . .

111

3.1. Dự báo quy mô và xu hướng phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại
hối............................................................................................................................111
3.1.1. Dự báo quy mô phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại hối trên thế
giới và Việt Nam............................................................................................. 111
3.1.1.1. Dự báo quy mô thị trường công cụ phái sinh ngoại hối trên thế giới 111
3.1.1.2. Dự báo quy mô thị trường công cụ phái sinh ngoại hối tại Việt Nam 113
3.1.2. Các xu hướng chính trong phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại hối
trên thế giới......................................................................................................113
3.1.2.1 Thị trường công cụ phái sinh ngoại hối phi tập trung vẫn sẽ là trung
tâm của thị trường phái sinh ngoại hối toàn cầu.....................................113
3.1.2.2. Xu hướng hợp nhất các thị trường công cụ phái sinh...............114
3.1.2.3. Xu hướng tiêu chuẩn hóa sản phẩm trên thị trường công cụ phái sinh
........................................................................................................................ 116

3.2. Quan điểm phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại hối tại Việt Nam
................................................................................................................................. 116

3.3. Phân tích các điều kiện phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại hối
tại Việt Nam..........................................................................................................118
3.3.1. Nhu cầu sử dụng hợp đồng phái sinh................................................ 118
3.3.2. Tài sản cơ sở.........................................................................................121
3.3.3. Cơ sở pháp lý cho hoạt động phái sinh............................................. 122
3.3.4. Điều kiện vật chất, kỹ thuật và nguồn nhân lực..............................124
3.3.5. Các công cụ phái sinh..........................................................................125
3.3.6. Đánh giá các điều kiện phát triển thị trường công cụ phái sinh ngoại hối tại
Việt Nam..........................................................................................................126
3.4. Các giải pháp nhằm phát triển thị trường các công cụ phái sinh ngoại hối
tại Việt Nam..........................................................................................................128
3.4.1. Đối với các Ngân hàng thương mại...................................................129

3.4.1.1. Các Ngân hàng thương mại cần chú trọng việc quảng bá và giới thiệu
các công cụ phái sinh đến các doanh nghiệp...........................................129


5
. .3.4.1.3 Ngân hàng thương mại cần chú trọng phát triển nguồn nhân lực
........................................................................................................................134

3.4.1.4 Hoàn thiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin........................... 135
3.4.1.5 Các Ngân hàng thương mại cần tăng cường quản trị rủi ro trong kinh
doanh ngoại hối........................................................................................... 136
3.4.1.6 Đẩy mạnh các dịch vụ ngân hàng liên quan đến ngoại tệ.........137
3.4.2. Đối với các doanh nghiệp................................................................... 138
3.4.2.1. Các doanh nghiệp sử dụng cần chủ động và tích cực tìm hiểu về các
công cụ phái sinh ............................................................................................... 138
3.4.2.2. Cần thay đổi quan niệm về “lỗ” trên thị trường công cụ phái sinh
............................................................................................................................... 138

3.5.

Một số kiến nghị nhằm phát triển thị trường các công cụ phái sinh ngoại hối
tại Việt Nam........................................................................................................ 139
3.5.1. Đối với Ngân hàng Nhà nước.............................................................138
3.5.1.1. Hoàn chỉnh các văn bản pháp lý điều chỉnh các giao dịch phái sinh
............................................................................................................................... 138

3.5.1.2. Ngân hàng Nhà nước nên đẩy nhanh việc nới rộng biên độ giao động và
tiến đến áp dụng chế độ tỷ giá, lãi suất linh hoạt và tự do..................................143
3.5.1.3. Xây dựng hành lang quản lý rủi ro về trạng thái ngoại hối mở. . .145
3.5.1.4. Nghiên cứu áp dụng hợp đồng khung ISDA và hoàn thiện hệ thống

chuẩn mực kế toán về các nghiệp vụ phái sinh...................................................145
3.5.2. Về phía Hiệp hội ngân hàng và doanh nghiệp................................. 146
3.5.2.1. Làm cầu nối tổ chức các hội thảo và đào tạo chuyên đề..........146
3.5.2.2 Hỗ trợ và phối hợp với các NHTM nâng cao nhận thức của doanh
nghiệp, nhà đầu tư về sử dụng công cụ phái sinh...........................................147
3.5.2.3 Hỗ trợ cung cấp thông tin và số liệu thống kê cho các doanh nghiệp,
các nhà đầu tư và các nhà nghiên cứu độc lập...............................................147
Tổng kết chương 3.............................................................................................148
KẾT LUẬN.........................................................................................................149
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC
GIẢ....................................................................................................................... 151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................152


6

PHỤ LỤC


7

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
I.

CÁC TỪ VIẾT TẮT BẰNG TIẾNG VIỆT
TT

Từ viết tắt

Tiếng Việt

1

CCPS

Công cụ phái sinh

2

CKPS

Chứng khoán phái sinh

3

DN

Doanh nghiệp

4

NH

Ngân hàng

5

NHNN

Ngân hàng Nhà nước

6

NHTM

Ngân hàng thương mại

7

NHTMCP

8

NK

9

QLNH

10

SGD

11

TCTD

Tổ chức tín dụng

12

TMCP

Thương mại cổ phần

13

UBCK

Ủy ban Chứng khoán

14

XK

15

XNK

Ngân hàng thương mại cổ phần
Nhập khẩu
Quản lý ngoại hối
Sàn giao dịch

Xuất khẩu
Xuất nhập khẩu


8

II.

CÁC TỪ VIẾT TẮT BẰNG TIẾNG ANH

TT

Từ viết tắt

1

ACB

2

Tiếng Anh

Nghĩa tiếng Việt

Asia Commercial Bank

Ngân hàng Thương mại Cổ
phần Á Châu

ADcategory I

Authorised dealers cartegory
I

Thành viên kinh doanh ủy
quyền cấp I

3

Argribank

Vietnam Bank for Agriculture Ngân hàng Nông nghiệp và Phát
and Rural Development
triển Nông thôn Việt Nam

4

BIDV

5

BIS

6

Bank for Investment and
Development of Vietnam

Ngân hàng Đầu tư và Phát triển
Việt Nam

Bank for International
Settelment

Ngân hàng thanh toán quốc tế

CBOE

The Chicago Board Option
Exchange

Sở giao dịch quyền chọn
Chicago

7

CBOT

The Chicago Board of Trade

Sở giao dịch thương mại
Chicago

8

CDS

Credit default swap

Hoán đổi rủi ro tín dụng

9

CFA

The Chartered Financial

Analyst

Chuyên gia phân tích đầu tư tài
chính

10

CME

Chicago Merchantile
Exchange

Sở giao dịch hàng hóa Chicago

11

EMEs

Emerging market economies

Các nền kinh tế của thị trường
mới nổi

12

EUR

Euro

Đồng Euro

Vietnam Export Import
Commercial Joint – Stock
Bank

Ngân hàng Thương mại Cổ
phần Xuất nhập khẩu Việt Nam

13

Eximbank

14

FED

Federal Reserve System

Cục dự trữ Liên bang Mỹ

15

IMF

International Moneytary
Fund

Qũy tiền tệ quốc tế

16

ISDA

International Swaps and
Derivatives Association

Hiệp hội phái sinh và hoán đổi
quốc tế

17

LIFFE

London International
Financial Futures Exchange

Sở giao dịch tương lai tài chính
quốc tế Luân Đôn


9

18

MB

Military Bank

Ngân hàng Thương mại Cổ
phần Quân đội

19

MSB

Maritime Bank

Ngân hàng Thương mại Cổ
phần Hàng hải Việt Nam

20

NSE

National Stock Exchange

Sở giao dịch chứng khoán Quốc
gia (Ấn Độ)

21

OSE

Osaka Securities Exchange

Sở giao dịch chứng khoán
Osaka

22

OTC

Over-the-counter

Thị trường phi tập trung

23

RBI

Reserve Bank of India

Ngân hàng Dự trữ Ấn Độ

24

RMB

Reminbi

Nhân dân tệ

25

SEBI

Securities and exchange
Board of India

Sở giao dịch và chứng khoán

Ấn Độ

26

SWIFT

Society for Worldwide
Interbank Financial
Telecommunication

Hiệp hội mạng viễn thông tài
chính liên ngân hàng toàn thế
giới

27

TFX

Tokyo Financial Exchange

Sở giao dịch tài chính Tokyo

28

TIFFX

Tokyo International financial
futures exchange

Sở giao dịch tương lai tài chính

quốc tế Tokyo

29

TSE

Tokyo Stock Exchange

Sở giao dịch chứng khoán
Tokyo

30

USD

United States dollar

Đô la Mỹ

31

WFE

World Federation of
Exchanges

Liên đoàn các sàn giao dịch
thế giới

32

VIB

Vietnam International Bank

Ngân hàng Quốc tế

VCB

Joint Stock Commercial
Bank for Foreign Trade of
Vietnam

Ngân hàng Thương mại Cổ
phần Ngoại thương Việt Nam

Vietnam Joint Stock
Commercial Bank for
Industry and Trade

Ngân hàng Thương mại Cổ
phần Công thương Việt Nam

33

34

Vietinbank

35

VND

Vietnamese Dong

Đồng Việt Nam

36

VNX

Vietnam Commodity
Exchange

Sở giao dịch hàng hóa Việt Nam

III.


10

DANH MỤC CÁC BẢNG

TT

Số hiệu

1

Bảng 1.1

2
3
4
5

Bảng 1.2
Bảng 1.3
Bảng 2.1
Bảng 2.2

6

Bảng 2.3

7

Bảng 2.4

8

Bảng 2.5

9

Bảng 2.6

10

Bảng 2.7

11

Bảng 2.8

12
13

Bảng 2.9
Bảng2.10

14

Bảng2.11

15

Bảng 3.1

16

Bảng 3.2

17

Bảng 3.3

18

Bảng 3.4

Tên bảng
Trang
Hợp đồng cà phê Robusta loại 1 của Sở giao dịch hàng hóa
19
Việt Nam
Lợi nhuận đối với bốn vị thế quyền chọn
25
Tổng hợp các yếu tố tác động đến giá quyền chọn
42
Doanh số giao dịch hàng ngày trên thị trường ngoại hối
63
Giá trị giao dịch ngoại hối trên thị trường tập trung
64
Tổng hợp số liệu về việc sử dụng các công cụ phái sinh trên
71
thế giới
Giá trị giao dịch phái sinh ngoại hối của Ấn Độ (2008-2013)
Bảng tổng hợp biên độ giao động được phép của tỷ giá giữa
đồng Việt Nam và đô la Mỹ
Doanh số giao dịch trung bình ngày của thị trường ngoại hối
toàn cầu
Tỷ trọng giao dịch ngoại hối trên thị trường ngoại hối Việt
Nam
Doanh số giao dịch ngoại hối trung bình ngày của các nền
kinh tế mới nổi
Các công cụ phái sinh đang áp dụng tại các NHTM Việt Nam
Cơ cấu công cụ phái sinh trên thị trường ngoại hối Việt Nam
Giá trị hợp đồng giao dịch phái sinh tiền tệ tại các NHTM
Việt Nam

Mức độ hiểu biết của các doanh nghiệp về công cụ phái sinh
Tình hình sử dụng công cụ phái sinh của các doanh nghiệp tại
Việt Nam
Tần suất và mục đích áp dụng công cụ phái sinh của các
doanh nghiệp
Khó khăn của các doanh nghiệp khi tiếp cận các công cụ phái
sinh

77
88
98
98
99
100
102
105
119
119
120
127


11

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
TT
1
2

Số hiệu

Biểu đồ 2.1
Biểu đồ 2.2

Tên biểu đồ
Quy mô thị trường CCPS tập trung và phi tập trung
Tổng giá trị của thị trường CCPS tập trung (2008-2014)

Trang
56
57

3

Biểu đồ 2.3

58

4
5
6
7
8
9
10

Biểu đồ 2.4
Biểu đồ 2.5

11

Biểu đồ 2.11

12

Biểu đồ 3.1

13

Biểu đồ 3.2

Cơ cấu CCPS trên sàn tập trung theo khu vực
Cơ cấu CCPS giao dịch trên sàn tập trung năm 2014
Quy mô của thị trường CCPS phi tập trung
Cơ cấu CCPS giao dịch phi tập trung năm 2014
Cơ cấu giá trị danh nghĩa theo tài sản cơ sở
Cơ cấu các công cụ phái sinh ngoại hối
Cơ cấu thị trường CCPS theo nhóm chủ thể tham gia
Tỷ lệ doanh nghiệp đối mặt với từng loại rủi ro
Số lượng hợp đồng ngoại hối tại một số sàn giao dịch
chủ yếu
Dự báo xu hướng của thị trường CCPS ngoại hối tập
trung đến năm 2020
Dự báo xu hướng của thị trường CCPS ngoại hối phi tập
trung đến năm 2020

Biểu đồ 2.6
Biểu đồ 2.7
Biểu đồ 2.8
Biểu đồ 2.9
Biểu đồ 2.10

58
59
60
65
65
67
68
76
112
112