Phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với bảo vệ môi trường ở vùng tây bắc việt nam (TT)

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

ĐỖ VĂN NGỌC

PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA
GẮN VỚI BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
Ở VÙNG TÂY BẮC VIỆT NAM

CHUYÊN NGÀNH : KINH TẾ PHÁT TRIỂN
MÃ SỐ
: 62 31 01 05

TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ

HÀ NỘI, 2015


Công trình hoàn thành tại:
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM

Ngƣời hƣớng dẫn: PGS.TS TRẦN ĐÌNH THAO

Phản biện 1:

GS.TSKH. Lê Du Phong
Hội cựu Giáo chức Việt Nam

Phản biện 2:

GS.TS. Mai Ngọc Cƣờng
Trƣờng Đại học Kinh tế quốc dân

Phản biện 3:

PGS.TS. Nguyễn Thị Minh Hiền
Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án cấp Học viện họp tại:
Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Vào hồi

giờ, ngày

tháng

năm 2015

Có thể tìm hiểu luận án tại thƣ viện:
- Thƣ viện Quốc gia Việt Nam
- Thƣ viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam
- Thƣ viện Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam
- Thƣ viện Viện Nghiên cứu Ngô


PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Năm 2013, diện tích ngô nƣớc ta đã đạt 1.175,5 nghìn ha, năng suất bình quân 44,3
tạ/ha, sản lƣợng đạt 5.193,5 nghìn tấn nhƣng vẫn chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu. Chúng ta vẫn
phải nhập khẩu 2,26 triệu tấn ngô hạt để phục vụ cho sản xuất thức ăn chăn nuôi. Theo kế
hoạch của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, phấn đấu đến năm 2020 tổng diện tích
ngô nƣớc ta đạt 1,44 triệu ha với năng suất bình quân trên 5 tấn/ha và sản lƣợng 7,5 triệu

tấn, đáp ứng 80% nguyên liệu cho công nghiệp chế biến thức ăn chăn nuôi.
Vùng ngô Tây Bắc bao gồm 4 tỉnh (Hòa Bình, Sơn La, Điện Biên, Lai Châu), là
vùng ngô có diện tích lớn nhất Việt Nam với diện tích ngô năm 2013 là 250,9 ngàn ha,
nhƣng sản xuất ngô hiện nay đang phải đối mặt với một số khó khăn thách thức, đó là:
Sản xuất ngô chưa thực sự trở thành sản xuất hàng hóa: do điều kiện sản xuất khó
khăn, trình độ dân trí rất thấp nên chƣa áp dụng đƣợc nhiều những tiến bộ khoa học kỹ
thuật (KHKT) trong sản xuất; sản xuất ngô chủ yếu bằng thủ công, phụ thuộc hoàn toàn vào
thiên nhiên nên gặp nhiều rủi ro; sản xuất còn phân tán, chƣa quy hoạch thành vùng sản
xuất tập trung; công nghệ chế biến còn lạc hậu gây tổn thất lớn từ khâu sản xuất đến thu
hoạch, chế biến và bảo quản sản phẩm; sản phẩm ngô ở Tây Bắc chƣa có thƣơng hiệu, chất
lƣợng sản phẩm kém nên rất khó cạnh tranh; sự liên kết từ khâu sản xuất đến tiêu thụ sản
phẩm (chính sách bốn nhà) thiếu tính bền vững.
Sản xuất ngô ở vùng Tây Bắc đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh
thái: vùng Tây Bắc chỉ sản xuất đƣợc một vụ ngô chính, vì vậy việc mở rộng diện tích ngô
là một trong những nguyên nhân gây nên tình trạng phá rừng đốt rẫy làm nƣơng của đồng
bào dân tộc vùng cao; sản xuất ngô ở Tây Bắc chiếm trên 80% diện tích canh tác trên đất
dốc, điều kiện giao thông khó khăn, ảnh hƣởng lớn đến môi trƣờng nhƣ: tốc độ rửa trôi, xói
mòn và thoái hoá của đất. Đây là một trong những nguyên nhân gây nên lũ lụt, hạn hán đặc
biệt là bồi lắng lòng sông, hồ phá vỡ các công trình thủy lợi, thủy điện ảnh hƣởng lớn đến sản
xuất, đời sống của ngƣời dân vùng hạ nguồn.
Câu hỏi đặt ra trong phát triển sản xuất (PTSX) ngô hàng hóa gắn với bảo vệ môi
trƣờng (BVMT) ở vùng Tây Bắc: i) thực trạng sản xuất ngô hàng hóa vùng Tây Bắc hiện
nay nhƣ thế nào; ii) hiện trạng phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT ở vùng Tây
Bắc hiện nay ra sao; iii) những yếu tố nào ảnh hƣởng đến phát triển sản xuất ngô hàng hóa
gắn với BVMT ở vùng Tây Bắc; iv) để phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT ở
các tỉnh vùng Tây Bắc cần đề xuất những giải pháp nào?
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với bảo vệ môi
trƣờng, từ đó đƣa ra hệ thống các giải pháp thích hợp nhằm phát triển sản xuất ngô hàng

hóa gắn với bảo vệ môi trƣờng ở vùng Tây Bắc, Việt Nam.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa và luận giải cơ sở lý luận và thực tiễn phát triển sản xuất ngô hàng
hóa gắn với BVMT;
1


- Đánh giá đƣợc thực trạng sản xuất ngô hàng hóa và phát triển sản xuất ngô hàng
hóa gắn với BVMT ở vùng Tây Bắc;
- Phân tích các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với
BVMT ở các tỉnh vùng Tây Bắc;
- Đề xuất giải pháp kinh tế - kỹ thuật nhằm phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với
BVMT ở các tỉnh vùng Tây Bắc.
1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Về thời gian: các tài liệu phục vụ cho đề tài đƣợc thu thập từ năm 2003 đến năm
2013. Nghiên cứu điều tra các đơn vị và chủ thể sản xuất ngô ở các tỉnh tập trung trong năm
2012 và 2013. Đề xuất định hƣớng và giải pháp kinh tế - kỹ thuật đến năm 2020.
Về không gian: nghiên cứu dựa trên phƣơng pháp chọn mẫu đại diện, với 2 tỉnh đại
diện là Hòa Bình và Sơn La, mỗi tỉnh chọn 2 huyện đại diện. Tỉnh Hòa Bình chọn huyện Lạc
Thủy và Đà Bắc, tỉnh Sơn La chọn huyện Mộc Châu và Mai Sơn.
Về nội dung nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu phát triển sản xuất ngô hàng hóa
ở các khía cạnh phát triển về mặt lƣợng và chất của quá trình sản xuất và tiêu thụ sản phẩm,
thông qua các biện pháp kỹ thuật canh tác gắn với BVMT, trong đó tập trung vào hai khía
cạnh đó là: bảo vệ mặt đất dốc và giảm thiểu tình trạng xâm lấn rừng.
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
Luận giải và phát triển cơ sở lý luận và thực tiễn về PTSX ngô hàng hóa gắn với
BVMT. Làm sáng tỏ mối quan hệ tƣơng quan chặt chẽ giữa BVMT và PTSX ngô hàng hóa.
Đánh giá thực trạng sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT thông qua các phƣơng
thức sản xuất, hiệu quả kinh tế của các phƣơng thức này. Mức ảnh hƣởng của các yếu tố đến
quá trình sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT ở vùng Tây Bắc.

Đề xuất các giải pháp kinh tế - kỹ thuật nhằm PTSX ngô hàng hóa thông qua việc
mở rộng diện tích, đầu tƣ thâm canh, áp dụng các tiến bộ kỹ thuật (TBKT) mới về giống và
kỹ thuật canh tác, đồng thời BVMT trong sản xuất ngô nhƣ: giảm thiểu nạn phá rừng, xói
mòn, rửa trôi đất ở vùng Tây Bắc Việt Nam.
Cung cấp những tài liệu có cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, hoạch định chính
sách trong việc hoạch định, quy hoạch PTSX ngô hàng hóa từng vùng, gắn với BVMT bền
vững. Đồng thời giúp các nhà nghiên cứu chọn tạo ra các giống ngô mới, các biện pháp kỹ
thuật canh tác phù hợp với điều kiện sinh thái mỗi vùng.
1.5. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN
Luận án đƣợc cấu trúc gồm 6 phần đáp ứng mục tiêu đề ra:
Phần mở đầu nêu rõ tính cấp thiết, xác định các vấn đề đặt ra trong nghiên cứu, các
câu hỏi nghiên cứu, mục tiêu và phạm vi nghiên cứu. Phần 2 tổng quan tài liệu cơ sở lý luận
và thực tiễn về PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT. Phần 3 giới thiệu đặc điểm địa bàn
nghiên cứu, phƣơng pháp nghiên cứu. Phần 4 nội dung chính đề cập đến thực trạng PTSX
ngô hàng hóa, BVMT trong sản xuất ngô, các yếu tố ảnh hƣởng đến PTSX ngô hàng hóa gắn
với BVMT. Phần 5 là quan điểm, định hƣớng và đề xuất các giải pháp kinh tế, kỹ thuật phù
hợp nhằm PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT. Kết luận và kiến nghị về các kết quả nghiên
cứu và kiến nghị đối với Nhà nƣớc, đơn vị, cá nhân có liên quan trong PTSX ngô hàng hóa
gắn với BVMT ở vùng Tây Bắc, Việt Nam.
2


PHẦN 2. TỔNG QUAN CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA GẮN VỚI BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG
2.1. NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN
Nghiên cứu tiến hành tổng quan và phân tích một số khái niệm cơ bản về PTSX ngô
hàng hóa, về môi trƣờng và BVMT trong sản xuất ngô hàng hóa: PTSX ngô hàng hóa trƣớc
hết phải gia tăng số lƣợng và chất lƣợng sản phẩm, bên cạnh đó là sự gia tăng tỷ lệ sản
phẩm ngô tiêu thụ (ngoài nhu cầu nội bộ) của ngƣời sản xuất đáp ứng nhu cầu thị trƣờng,
nâng cao giá trị gia tăng và hiệu quả kinh tế cho ngƣời sản xuất, giảm thiểu những tác động

tiêu cực đến môi trƣờng trong quá trình sản xuất.
2.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA GẮN VỚI
BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG
2.2.1. Mối quan hệ giữa sản xuất ngô và môi trƣờng
Phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT là sự phát triển phải dựa trên việc
khai thác sử dụng có hiệu quả các tiềm năng, thế mạnh về tài nguyên thiên nhiên nhƣ đất
đai, điều kiện sinh thái vùng; dựa vào sự phát triển của tiến bộ khoa học kỹ thuật (KHKT)
và tập quán canh tác để PTSX ngô hàng hóa đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội
hiện tại của đất nƣớc, đáp ứng nhu cầu phát triển hơn nữa về vật chất, văn hóa, xã hội và
tinh thần của ngƣời dân nhƣng không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của thế hệ
tƣơng lai, tới phát triển bền vững của các ngành, các lĩnh vực khác; đảm bảo kết hợp chặt
chẽ, hài hòa giữa mục tiêu phát triển kinh tế với phát triển xã hội và BVMT sinh thái.
Nội dung PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT bao gồm: (1) PTSX ngô, để đánh giá
mức độ phát triển của quá trình sản xuất ngô hàng hóa; (2) phát triển thị trƣờng tiêu thụ
ngô, nhằm PTSX ngô hàng hóa đáp ứng nhu cầu thị trƣờng; (3) đánh giá hoạt động BVMT
trong sản xuất ngô hàng hóa, nhằm khai thác có hiệu quả nguồn tài nguyên thiên nhiên; (4)
mối quan hệ giữa BVMT và PTSX ngô hàng hóa bền vững, nhằm đảm bảo tính hiệu quả về
BVMT và kinh tế, xã hội.
2.2.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT
Các yếu tố ảnh hƣởng bao gồm: điều kiện tự nhiên (đất đai, khí hậu, vị trí địa lý và
địa hình); trình độ nhận thức của ngƣời dân (ảnh hƣởng đến cách thức tổ chức, ảnh hƣởng
đến xử lý thông tin, ảnh hƣởng đến áp dụng TBKT); tập quán sản xuất; KHKT; thị trƣờng
tiêu thụ, cơ sở hạ tầng, hệ thống thông tin và chính sách của Nhà nƣớc.
2.3. THỰC TIỄN VẬN DỤNG NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ
HÀNG HÓA GẮN VỚI BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG
Kết quả tổng quan, phân tích ƣu điểm, hạn chế từ thực tiễn PTSX ngô hàng hóa gắn với
BVMT trong và ngoài nƣớc cho thấy bài học kinh nghiệm rút ra về PTSX ngô hàng hóa gắn
với BVMT ở vùng Tây Bắc, Việt Nam. PTSX ngô hàng hóa có những tác động tích cực về mặt
kinh tế - xã hội, song cũng có những ảnh hƣởng không nhỏ đến môi trƣờng, đó là:
- Ở các tỉnh miền núi, do tập quán canh tác đốt rẫy làm nƣơng của đồng bào dân tộc,

vì vậy cùng với sự gia tăng của diện tích ngô là diện tích rừng ngày càng bị xâm lấn;
- Do không áp dụng hoặc áp dụng không đúng quy trình kỹ thuật (QTKT) canh tác
ngô trên đất dốc nên thảm thực vật bị phá vỡ, tốc độ xói mòn rửa trôi nhanh, rừng bị phá
3


huỷ gây nên lũ lụt, hạn hán đặc biệt là bồi lắng lòng hồ phá vỡ các công trình thủy lợi, thủy
điện, gây tác động xấu đến môi trƣờng và sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp.

PHẦN 3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, XÃ HỘI VÙNG TÂY BẮC
Luận án đã giới thiệu tổng quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và hoạt động sản
xuất nông nghiệp; thuận lợi và những khó khăn do điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội
(KTXH) ảnh hƣởng đến PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT ở vùng Tây Bắc.
3.2. KHUNG PHÂN TÍCH
Khung phân tích PTSX ngô hàng hoá gắn với BVMT (sơ đồ 3.1) cho thấy, sản xuất
ngô hàng hóa ở vùng Tây Bắc đƣợc thể hiện qua các yếu tố: tính chuyên môn hóa trong sản
xuất ngô; sản phẩm ngô cần đƣợc trao đổi trên thị trƣờng; quy mô sản xuất không chỉ dựa
vào điều kiện của hộ mà cần vào dựa vào nhu cầu và nguồn lực xã hội.
Sản xuất ngô ở Tây Bắc

SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA Ở
VÙNG NÚI TÂY BẮC
- Chuyên môn hóa trong sản xuất ngô
- Sản phẩm ngô đƣợc đƣa ra trao đổi
trên thị trƣờng
- Quy mô sản xuất ngô dựa trên nhu
cầu và nguồn lực của xã hội

PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN

CỨU
Phƣơng pháp tiếp cận
Tiếp cận theo ngành
Tiếp cận theo vùng
Tiếp cận hệ thống
Tiếp cận đối tƣợng
Tiếp cận theo thời gian
Phƣơng pháp phân
tích
Phƣơng pháp phân tổ
thống kê
Phƣơng pháp so sánh
Phân tích tƣơng quan
Phƣơng pháp SWOT

THỰC TRẠNG XẤM LẤN
RỪNG VÀ MẤT ĐẤT DỐC
DO SẢN XUẤT NGÔ

PHÁT TRIỂN VỀ SỐ
LƢỢNG
Tăng diện tích
Tăng năng suất
Tăng thị trƣờng

PHÁT TRIỂN SẢN
XUẤT NGÔ HÀNG HÓA
GẮN VỚI BẢO VỆ MÔI
TRƢỜNG (Cụ thể: Phát
triển diện tích, năng suất,

sản lƣợng ngô hàng hóa
đồng thời giảm diện tích
rừng bị xâm lấn và bảo vệ
mặt đất dốc)

PHÁT TRIỂN CHẤT
LƢỢNG
Nâng cao hiệu
quả kinh tế
Thị trƣờng
Tính bền vững

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA GẮN VỚI BẢO VỆ
MÔI TRƢỜNG
Điều
kiện tự
nhiên

Trình
độ
nhận
thức

Tập
quán
sản
xuất

Thị
trƣờng

tiêu
thụ

Khoa
học kỹ
thuật

Cơ sở
hạ tầng

Hệ
thống
thông
tin

Chính
sách
nhà
nƣớc

HỆ THỐNG CÁC GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA GẮN
VỚI BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Ở VÙNG NÚI TÂY BẮC

Sơ đồ 3.1. Khung phân tích phát triển sản xuất ngô gắn với BVMT ở vùng Tây Bắc
Sản xuất ngô hàng hóa ở vùng Tây Bắc đang dẫn đến nguy cơ mất rừng và xói mòn,
thoái hóa đất. Vì vậy, PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT là yêu cầu cấp thiết để đảm bảo
mục tiêu phát triển ngô hàng hóa nhƣng không xâm lấn rừng, đồng thời áp dụng các biện
pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến nhằm tăng năng suất ngô, chống xói mòn, thoái hóa đất.
3.3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
3.3.1. Phƣơng pháp tiếp cận và chọn điểm nghiên cứu

Để giải quyết mục tiêu và thực hiện các nội dung đặt ra tác giả đƣa ra 4 cách tiếp cận bao
4


gồm: tiếp cận hệ thống, tiếp cận thực địa, tiếp cận kinh tế - kỹ thuật và tiếp cận xã hội học.
Nghiên cứu về PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT tác giả đã phân tích lựa chọn dựa
trên các tiêu chí, đặc điểm địa bàn, mức độ PTSX ngô và đại diện theo tỷ lệ vùng sản xuất cụ
thể: i) Lựa chọn 2 tỉnh điều tra bao gồm tỉnh Hoà Bình và tỉnh Sơn La. Mỗi tỉnh chọn 2
huyện đại diện: huyện Mai Sơn, huyện Mộc Châu (Sơn La) và huyện Đà Bắc, huyện Lạc
Thủy (Hòa Bình); ii) Chọn hộ sản xuất ngô dựa trên tiêu chí về điều kiện sản xuất, diện tích
trồng ngô, mức đầu tƣ, tiếp cận và áp dụng những TBKT trong sản xuất và BVMT, điều kiện
và khả năng áp dụng TBKT... theo đó, tại mỗi huyện chọn 100 hộ trồng ngô thuộc 3 xã theo
chủ ý bởi sự giới thiệu của chính quyền địa phƣơng và đáp ứng các tiêu chí đƣa ra; iii) Lựa
chọn cán bộ kỹ thuật, khuyến nông và quản lý theo sự phân bổ theo địa phƣơng (bảng 3.1).
Bảng 3.1. Số lƣợng mẫu đại diện thực hiện điều tra
Tỉnh điều tra
Diễn giải
ĐVT
Tổng số
Hòa Bình Sơn La
1. Cán bộ quản lý
Ngƣời
10
5
5
2. Cán bộ kỹ thuật, khuyến nông
Ngƣời
8
4
4

3. Hộ trồng ngô
Hộ
400
200
200
3.3.2. Phƣơng pháp thu thập dữ liệu thứ cấp
Tài liệu thứ cấp là những tài liệu đã đƣợc công bố và qua xử lý. Các thông tin đƣợc
thu thập thông qua sách, báo, tạp chí, luận án, luận văn, báo cáo khoa học, báo cáo tổng kết
của các đơn vị,.... Đây là cơ sở quan trọng để tác giả có cái nhìn tổng quát và chung nhất về
các vấn đề liên quan đến phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT ở vùng Tây Bắc.
Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng một số kết quả thí nghiệm của Viện KHKT nông lâm nghiệp
miền núi phía Bắc và của Viện Nghiên cứu Ngô.
3.3.3. Phƣơng pháp thu thập dữ liệu sơ cấp
Số liệu sơ cấp là số liệu chƣa qua xử lý, thu thập trực tiếp thông qua phiếu điều tra
đƣợc thiết kế sẵn của tác giả. Các số liệu sơ cấp bao gồm nhƣ: tình hình chung của hộ, thực
trạng sản xuất ngô hàng hóa, thực trạng sản xuất ngô gắn với BVMT... đƣợc thực hiện bằng
khảo sát, điều tra cá nhân và thảo luận nhóm.
3.3.4. Phƣơng pháp phân tích dữ liệu
Ngoài những phƣơng pháp truyền thống nhƣ phân tổ thống kê, thống kê mô tả, so
sánh. Nghiên cứu sử dụng phƣơng pháp phân tích SWOT (S: điểm mạnh là thuận lợi trong
phát triển sản xuất ngô; W: điểm yếu là khó khăn nội tại trong sản xuất có thể khắc phục
đƣợc; O: cơ hội là do yếu tố thuận lợi bên ngoài cho sản xuất; T: thách thức là khó khăn
khách quan ảnh hƣởng tiêu cực đến sản xuất).
Nghiên cứu sử dụng phƣơng pháp hồi quy tƣơng quan cụ thể: để phân tích mối quan
hệ giữa mức đầu tƣ thâm canh (yếu tố chi phí đầu vào) và năng suất ngô, sử dụng hàm sản
xuất dạng Cobb-Douglas đƣợc sử dụng trong phân tích, dạng nhƣ sau:
Y = A.X1α1 X2α2 X3α3 X4α4 X5α5 e (ßX6 + λ1D1 + u)
Trong đó: Y là năng suất ngô (tấn/ha);
X1 là lƣợng phân hữu cơ (tấn/ha);
X2 là lƣợng đạm nguyên chất (kg/ha)

X3 là lƣợng lân nguyên chất P2O5 (kg/ha)
X4 là lƣợng kali nguyên chất K2O (kg/ha) X5 là số lƣợng lao động (ngày công/ha)
X6 là trình độ của chủ hộ (số năm đi học) D1i là biến giả thể hiện dân tộc của chủ hộ:
5


D1i = 1 nếu là dân tộc Kinh;
D1i = 0 nếu là dân tộc khác;
α1 ( i = 1,5 ); β; λ1: là các hệ số hồi quy phản ánh mức độ ảnh hƣởng của các yếu tố
tới năng suất ngô; α0 là hệ số chặn của mô hình (nó đại diện cho các yếu tố nằm bên ngoài
mà chúng ta chƣa đƣa vào mô hình); Ui : là sai số ngẫu nhiên của mô hình.
Việc ƣớc lƣợng đƣợc các tham số αi (i= 1,5 ); β; λ1 sẽ giúp chúng ta xác định đƣợc cụ
thể yếu tố nào có ảnh hƣởng, yếu tố nào không ảnh hƣởng tới năng suất ngô và mức độ ảnh
hƣởng sẽ là bao nhiêu. Logarit hóa 2 vế của mô hình ban đầu chúng ta đƣợc:
LnY = α0 + α1LnX1 + α2 LnX2 + α3LnX3+ α4LnX4+ α5LnX5+ ßX6 +λ1D1+U
PHẦN 4. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA
GẮN VỚI BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Ở VÙNG TÂY BẮC
4.1. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT VÀ TIÊU THỤ NGÔ HÀNG HÓA Ở
VÙNG TÂY BẮC
4.1.1. Tình hình sản xuất ngô hàng hóa ở vùng Tây Bắc
4.1.1.1. Diện tích, năng suất, sản lượng ngô vùng Tây Bắc
Diện tích ngô toàn vùng Tây Bắc năm 2013 đạt 250,9 nghìn ha, tăng 17,08%, năng
suất đạt 37,6 tạ/ha tăng 2,3 tạ/ha, sản lƣợng tăng 185,8 nghìn tấn (tăng 24,54%) so với năm
2009. Nhìn chung, diện tích và năng suất ngô của vùng đang ở mức tăng, nhƣng năng suất
ngô tăng chậm. Tỉnh Sơn La có diện tích, sản lƣợng ngô lớn nhất và tăng nhanh nhất, năm
2013 diện tích ngô của Sơn La là 162,8 nghìn ha chiếm 13,9% diện tích ngô cả nƣớc và
64,9% diện tích ngô toàn vùng, sản lƣợng đạt 654,6 nghìn tấn chiếm 12,6% sản lƣợng ngô
cả nƣớc và 69,4% sản lƣợng ngô toàn vùng. Tiếp đến là Hòa Bình, năm 2013 diện tích là
36,9 nghìn ha, tăng 8,5% so với năm 2009, sản lƣợng 152,8 nghìn tấn. Năng suất ngô của
tỉnh Hòa Bình đạt mức cao nhất trong vùng (41,4 tạ/ha).

4.1.1.2. Hệ thống canh tác ngô vùng Tây Bắc
Đối với các tỉnh Tây Bắc, phần lớn diện tích đất dốc của hộ đƣợc sử dụng để sản xuất
ngô 1 vụ (vụ Hè Thu). Do lƣợng mƣa tập trung vào vụ Hè Thu nên diện tích ngô 1 vụ trên
đất dốc của tỉnh Sơn La chiếm 74,2%, lớn nhất trong vùng. Năng suất ngô vụ Hè thu cũng
đạt cao nhất trong 3 vụ ngô. Tỉnh Hòa Bình có diện tích đất bằng lớn hơn nên tỷ lệ diện tích
sản xuất ngô 2 vụ cao (chiếm 53,7%).
4.1.1.3. Tỷ lệ ngô hàng hóa ở vùng Tây Bắc
Nhìn chung, tỷ lệ ngô hàng hóa ở vùng Tây Bắc đạt mức khá so với cả nƣớc với
khoảng 80% lƣợng ngô sản xuất ra của vùng đƣợc tiêu thụ trên thị trƣờng. Tỉnh Sơn La có
tỷ lệ ngô hàng hóa lớn nhất với hơn 85%, tiếp đến là tỉnh Hòa Bình với gần 80%, Điện Biên
và Lai Châu có một tỷ lệ tƣơng tự với khoảng 75% ngô sản xuất ra là hàng hóa.
4.1.2. Tình hình phát triển sản xuất ngô hàng hóa của các hộ ở vùng Tây Bắc
4.1.2.1. Đặc điểm sản xuất ngô của các hộ điều tra
Diện tích đất canh tác bình quân hộ vùng Tây Bắc tƣơng đối lớn. Bình quân một hộ ở
Sơn La là 2,52 ha (đất dốc là 2,25 ha), Hòa Bình là 1,06 ha (đất dốc là 0,62 ha). Vai trò chủ
hộ chủ yếu là nam giới và trình độ học vấn của vùng tƣơng đối thấp (chủ yếu là cấp I và cấp
II chiếm 82,4%). Mức sống của ngƣời dân trong vùng tƣơng đối thấp, tỷ lệ hộ nghèo lên tới
18,0%. Nguồn thu của hộ chủ yếu từ nông nghiệp chiếm trên 80%, trong đó thu nhập từ sản
6


xuất ngô chiếm tỷ lệ cao trong cơ cấu nguồn thu của hộ. Huyện Mộc Châu, Sơn La có thu
nhập trung bình từ sản xuất ngô cao nhất đạt 88,25% tƣơng đƣơng với 88,49 trđ/năm.
4.1.2.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ ngô của các hộ
Diện tích, năng suất, sản lượng: kết quả điều tra cho thấy, ngô vụ Hè Thu ở vùng
Tây Bắc đạt năng suất cao nhất (Sơn La đạt 8,15 tấn/ha, cao hơn Hòa Bình 0,54 tấn/ha).
Sản lƣợng ngô bình quân t
có xu hƣớng
giảm nhẹ với tốc độ giảm sản lƣợng bình quân trong 3 năm là 0,73%/năm. Sản lƣợng ngô
giả

0,31%/năm và
giảm
tại
do ngô đƣợc thay
thế bởi m
khác; và ii) năng s

Giống ngô: các giống ngô chủ yếu đƣợc sử dụng ở vùng Tây Bắc hiện nay thuộc
nhóm giống có thời gian sinh trƣởng trung và dài ngày của các Công ty: Sygenta,
Monsanto, Pioneed, CP, Bioseed... và của Viện Nghiên cứu Ngô.
Kỹ thuật canh tác: việc áp dụng kỹ thuật trong sản xuất ngô, đặc biệt là sản xuất ngô
trên đất dốc chƣa đảm bảo đúng QTKT, mức độ áp dụng kỹ thuật canh tác giữa các vùng và
giữa các hộ cũng khác nhau. Do chƣa cơ giới hoá trong sản xuất nên hiện nay ngƣời dân
chủ yếu sử dụng hình thức làm đất bằng tay (78,2%), kỹ thuật gieo trồng chủ yếu là gieo
thẳng (81,5%). Tỷ lệ hộ áp dụng các biên pháp chống xói mòn đất rất thấp (28,5%). Chế độ
chăm sóc, bón phân chƣa đầy đủ, chƣa đúng QTKT nên hiệu quả sử dụng phân bón thấp.
Sấy, chế biến, bảo quản sau thu hoạch: ở vùng Tây Bắc, hệ thống lò sấy thủ công của
các tổ chức thu gom, tƣ nhân làm dịch vụ sấy khá phát triển và nằm rải rác từ các khu trung
tâm đến các thôn bản. Tuy nhiên, hệ thống các lò sấy này chủ yếu phục vụ các tổ chức thu
gom, thƣơng lái, còn hoạt động dịch vụ sấy cho các hộ rất ít, chỉ chiếm 8,0% (bảng 4.1).
Bảng 4.1. Tỷ lệ hộ áp dụng các hình thức sấy ngô
Đơn vị tính: % hộ
Hình thức
Hòa Bình
Sơn La
Bình quân
1. Phơi ngô trên nƣơng
91,0
93,0
92,0

2. Đƣa ngô đến lò sấy
9,0
7,0
8,0
Do do ảnh hƣởng của tập quán nên đa phần ngƣời dân (92,0%) để lại ngô trên nƣơng
cho khô mới thu hoạch và bảo quản ngay tại chỗ chờ bán cho các thƣơng lái nhằm giảm chi
phí vận chuyển và chi phí phơi, sấy. Vì vậy thời gian thu hoạch ngô của các hộ thƣờng kéo
dài (từ 1-2 tháng), tỷ lệ hao hụt trên đồng ruộng cao do bị thối mốc và chuột ăn.
Tiêu thụ ngô hàng hoá: Thị trƣờng tiêu thụ ngô hàng hoá của các hộ nông dân vùng
núi Tây Bắc chủ yếu qua 3 kênh tiêu thụ chính (biểu đồ 4.1).
Kênh 1, lƣợng ngô bán chủ yếu cho các thƣơng lái (ngƣời thu gom), sau đó đến các
đại lý và các cơ sở chế biến hoặc các Công ty thức ăn chăn nuôi (chiếm 84,36%); Kênh 2,
đi từ ngƣời sản xuất đến thẳng các đại lý và bán buôn trƣớc khi đến các công ty (14,95%);
Kênh 3, chiếm tỷ lệ rất nhỏ, chủ yếu bán sản phẩm ngô cho thức ăn chăn nuôi hoặc bán ngô
tiêu dùng hàng ngày (0,68%).Với 84,36% sản lƣợng ngô của vùng bán trực tiếp cho thƣơng
lái, trong đó Sơn La chiếm 80,58%, Hoà Bình 96,73%. Ngoài ra, khảo sát cũng cho thấy có
10,92% số hộ tiêu thụ ngô qua thƣơng lái do không có đối tƣợng mua khác để lựa chọn.
7


4.1
Giá bán và thời điểm tiêu thụ: Thời điểm bán có mối quan hệ chặt chẽ với giá bán.
Có rất ít hộ lựa chọn phƣơng án bán non (chỉ có 2,75%). Tại Hòa Bình, do điều kiện chế
biến còn nhiều hạn chế nên đa phần các hộ lựa chọn bán ngô ngay khi

Tại Sơn La, do có hệ thống cơ sở phục
vụ chế biến và bảo quản ngô khá tốt nên thời điểm bán ngô không phụ thuộc quá nhiều vào
thời điểm thu hoạch, với 24,96% số hộ lựa chọn bán ngay khi thu hoạch; còn lại 73,04% số
hộ thực hiện chế biến bảo quản sau thu hoạch và lựa chọn thời điểm bán cũng nhƣ đối tƣợng
để bán. Việc lựa chọn thời điểm bán ngô của hộ chịu ảnh hƣởng rõ rệt bởi chính sách của

Nhà nƣớc, sự phát triển của hệ thống sấy, chế biến và gây ảnh hƣởng trực tiếp tới giá bán
ngô của hộ. Vì vậy, việc quy hoạch phát triển hệ thống các cơ sở chế biến gắn với vùng sản
xuất ngô hàng hóa sẽ góp phần thúc đẩy sản xuất ngô phát triển.
Ngô hàng hóa và mức độ chuyên môn hóa trong sản xuất ngô của hộ điều tra: với
khoảng 80% lƣợng ngô sản xuất ra đƣợc bán trên thị trƣờng, vì vậy tỷ lệ ngô hàng hóa ở các
tỉnh miền núi phía Bắc đạt ở mức khá cao so với cả nƣớc. Tuy nhiên vẫn còn nhiều hộ sản
xuất với mục đích để phục vụ chăn nuôi và một số nhu cầu khác cho gia đình. Với những hộ
bán ra, còn nhiều hộ có tỷ lệ ngô bán ra ở mức rất thấp (bảng 4.2).
Bảng 4.2. Diện tích ngô và tỷ lệ sản phẩm bán ra thị trƣờng của hộ
Hòa Bình
Sơn La
Chỉ tiêu
ĐVT
Thấp
Cao Thấp
Cao
nhất
nhất nhất
nhất
2
1. Diện tích trung bình mỗi hộ
m
1.250 12.431 1.012 25.459
2. Tỷ lệ hộ bán sản phẩm ra thị trƣờng
%
82,51
90,01
3. Tỷ suất sản phẩm ngô hàng hoá
%
31,26 93,65 22,45

97,23
Trong tổng hộ sản xuất ngô đƣợc điều tra có 82,5% hộ ở Hòa Bình và 90% hộ ở Sơn
La bán sản phẩm ra thị trƣờng. Tỷ lệ ngô bán ra trong mỗi hộ khác nhau, thấp nhất trong 1
hộ ở Hòa Bình là 31,26% và cao nhất là 93,65%, ở Sơn La tỷ lệ này là 22,45% và 97,23%.
Bên cạnh tính chuyên môn hóa sản phẩm thì vấn đề chuyên môn hóa về lao động
trong sản xuất ngô cũng là yếu tố quan trọng trong sản xuất ngô hàng hoá.
Kết quả nghiên cứu cho thấy (bảng 4.3), chỉ có 10,23% lao động là chuyên sản xuất
ngô (dành thời gian hoàn toàn cho sản xuất ngô), 30,12% lao động dành từ 70% đến 100%
8


cho sản xuất ngô. Điều đáng lƣu ý là có tới gần 55% lao động kiêm, chỉ dành 30% – 70%
thời gian cho sản xuất ngô (bảng 4.3).
Bảng 4.3. Mức chuyên môn hóa của lao động trong sản xuất ngô
Chỉ tiêu
1. Chuyên sản xuất ngô
2. Lao động kiêm sản xuất ngô
(bán chuyên)

Tỷ lệ thời gian (%)
Tỷ lệ lao động (%)
100
10,23
70 - < 100
30,12
30 – 70
54,94
< 30
4,71
4.1.2.3. Kết quả và hiệu quả sản xuất ngô hàng hóa của hộ

a) Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất ngô theo thời vụ: số liệu cho thấy, các chỉ tiêu kết
quả và hiệu quả kinh tế của vụ Hè Thu cao hơn hẳn so với vụ Đông và vụ Xuân (bảng 4.4).
Giá trị gia tăng của một ha ngô vụ Hè Thu đạt 35.206 nghìn đồng, cao gấp 1,18 lần vụ
Đông và 1,22 lần vụ Xuân. Nguyên nhân dẫn đến giá trị gia tăng và thu nhập hỗn hợp vụ
Hè Thu cao là do năng suất ngô vụ Hè Thu cao, nhƣng chi phí vật chất lại thấp.
Bảng 4.4. Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất ngô theo thời vụ
(tính bình quân trên 1 ha gieo trồng)
So sánh (lần)
Vụ
Vụ
Vụ
Chỉ tiêu
ĐVT
Hè
Hè
Hè Thu Đông Xuân
Thu/Đông Thu/Xuân
Tổng giá trị sản xuất (GO)
1.000đ
48.333 40.790 37.980
1,18
1,27
Chi phí trung gian (IC)
1.000đ
13.127 11.033 9.201
1,19
1,43
Giá trị gia tăng (VA)
1.000đ
35.206 29.757 28.779

1,18
1,22
Thu nhập hỗn hợp (MI)
1.000đ
26.406 21.757 23.279
1,21
1,13
VA/IC
lần
4,32
2,6
5,3
1,66
0,82
MI/IC
lần
2,01
1,97
2,53
1,02
0,80
VA/1 công LĐ gia đình
1.000đ
265
208
192
1,27
1,38
MI/ 1 công LĐ gia đình
1.000đ

199
152
155
1,30
1,28
Cứ một đồng chi phí bỏ ra sản xuất ngô trong vụ Hè Thu tạo ra 2,01 đồng thu nhập
hỗn hợp, tƣơng ứng vụ Xuân là 2,53 đồng và vụ Đông chỉ là 1,97 đồng. Tuy nhiên do chi
phí công lao động vụ Xuân rất lớn nên thu nhập hỗn hợp trên 1 công lao động gia đình ở vụ
Xuân chỉ đạt mức 155 nghìn/công, vụ Đông cũng có giá trị là 152 nghìn đồng/công. Ngƣợc
lại vụ Hè Thu có hiệu quả sử dụng lao động cao với 199 nghìn đồng/công. Nhƣ vậy, vụ Hè
Thu cho năng suất và hiệu quả kinh tế cao nhất.
b) Theo quy mô diện tích: trong cùng một điều kiện sản xuất, nếu sản xuất với quy mô diện
tích lớn sẽ góp phần làm giảm chi phí do việc đầu tƣ đƣợc đồng bộ, vật tƣ phân bón, thuốc
BVTV, nƣớc tƣới ít bị thất thoát hơn. Mức đầu tƣ cho mỗi ha của nhóm hộ có quy mô lớn
chỉ bằng 0,86 lần so với hộ có quy mô nhỏ và bằng 0,85 lần so với hộ có quy mô trung bình
(bảng 4.5). Đây cũng là nhóm hộ có thu nhập hỗn hợp và mang lại giá trị gia tăng cao nhất,
trên mỗi ha ngô thu nhập hỗn hợp đạt 28.865 nghìn đồng, và giá trị gia tăng đạt 37.185
nghìn đồng, gấp 1,27 lần nhóm hộ có quy mô nhỏ và 1,36 lần nhóm hộ có quy mô vừa.
Sản xuất ngô của nhóm hộ có quy mô lớn mang tính hàng hóa cao hơn. Những hộ có
quy mô nhỏ, sản xuất vẫn còn manh mún, kỹ thuật đơn giản, năng suất lao động thấp, chủ
yếu là “lấy công làm lãi”, sử dụng lao động gia đình nhiều hơn. Ngoài ra, nhóm hộ có quy
9


mô diện tích lớn sử dụng lao động hiệu quả hơn, giá trị gia tăng trên một công lao động
trong gia đình của nhóm này đạt 376 nghìn đồng, cao gần gấp đôi so với mức 190 nghìn
đồng/ngày công của nhóm quy mô vừa và gấp 2,36 lần đối với nhóm hộ có quy mô nhỏ.
Bảng 4.5. Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất ngô của nhóm hộ theo
quy mô diện tích (tính bình quân cho 1 ha gieo trồng)
So sánh (lần)

Diễn giải
ĐVT
Nhỏ
Vừa
Lớn
Lớn/nhỏ Vừa/nhỏ
Tổng giá trị sản xuất (GO)
1.000đ
40.855 38.989 47.258
1,16
0,95
Chi phí trung gian (IC)
1.000đ
11.687 11.602 10.073
0,86
0,99
Giá trị gia tăng (VA)
1.000đ
29.168 27.388 37.185
1,27
0,94
Thu nhập hỗn hợp (MI)
1.000đ
26.665 24.188 28.865
1,08
0,91
VA/IC
lần
2,5
2,36

3,69
1,48
0,94
MI/IC
lần
2,28
2,08
2,87
1,26
0,91
VA/1 công LĐ gia đình
1.000đ
159
190
376
2,36
1,19
MI/1 công LĐ gia đình
1.000đ
146
168
278
1,90
1,15
Vì vậy, để sản xuất ngô hàng hóa phát triển, trƣớc hết cần có các chính sách giao đất,
quy hoạch vùng chuyên canh sản xuất ngô, đầu tƣ hạ tầng, hỗ trợ vốn sản xuất.
4.2. THỰC TRẠNG MÔI TRƢỜNG VÀ BVMT TRONG SẢN XUẤT NGÔ HÀNG
HÓA Ở VÙNG TÂY BẮC
4.2.1. Thực trạng môi trƣờng trong sản xuất ngô hàng hóa ở vùng Tây Bắc
4.2.1.1. Xói mòn và thoái hoá đất do sản xuất ngô độc canh

Xói mòn và diện tích đất thoái hóa trên địa bàn các tỉnh Tây Bắc đang diễn ra nhanh
do hiện tƣợng chặt phá rừng, kỹ thuật canh tác độc canh của ngƣời dân. Trong tổng số hộ
điều tra sản xuất ngô tại Hoà Bình và Sơn La, có trên 85% số hộ sản xuất ngô liên tục nhiều
năm trên một diện tích. Đất dốc nhƣng không áp dụng các biện pháp chống xói mòn, mức
đầu tƣ thâm canh thấp là nguyên nhân dẫn đến năng suất ngô có xu hƣớng giảm.
4.2.1.2. Thực trạng xâm lấn rừng do mở rộng diện tích sản xuất ngô
Trong 10 năm gần đây (2004 - 2013) diện tích ngô vùng Tây Bắc tăng 112,8 nghìn
ha (1,82 lần), nhiều nhất là tỉnh Sơn La tăng 94,6 nghìn ha (2,39 lần). Diện tích ngô tăng do
nhiều nguyên nhân nhƣng chủ yếu vẫn là tăng do mở rộng diện tích ngô nƣơng rẫy. Với tốc
độ tăng nhanh diện tích ngô kéo theo diện tích rừng bị chặt phá tăng từ 143,2 ha năm 2005
lên đến 223,5 ha năm 2009. Diện tích rừng bị chặt phá chỉ đƣợc hạn chế và có xu hƣớng
giảm dần từ năm 2010, khi Nhà nƣớc phê duyệt quy hoạch đất lâm nghiệp, quy hoạch rừng
cũng nhƣ các chính sách bảo vệ, phát triển rừng. Vì vậy, đến năm 2013 diện tích rừng bị
chặt phá giảm xuống còn 85,1 ha
4.2.1.3. Môi trường và thói quen sử dụng thuốc bảo vệ thực vật
Hiện tại có 16 tên thƣơng phẩm thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) đang đƣợc các hộ sản
xuất ngô vùng Tây Bắc sử dụng. Hầu hết các hộ (77% số hộ) đều ý thức đƣợc việc sử dụng
thuốc BVTV cũng nhƣ thuốc trừ cỏ ảnh hƣởng đến môi trƣờng. Nhƣng do sâu bệnh phát
triển, muốn đạt đƣợc hiệu quả kinh tế cao nên các hộ vẫn phải sử dụng nhiều thuốc BVTV.
Mục đích của việc sử dụng thuốc trừ cỏ hiện nay là để giảm công lao động. Tỉnh Hòa Bình
số hộ sử dụng thuốc trừ cỏ chiếm tỷ lệ cao (61,29%), trong khi đó ở Sơn La tỷ lệ hộ sử dụng
10


thuốc trừ cỏ thấp hơn chiếm 47,85%. Việc sử dụng thuốc trừ cỏ ngoài việc giảm chi phí lao
động nó còn có tác dụng hạn chế xói mòn, rửa trôi đất canh tác bởi vì ngƣời sản xuất không
phải cày cuốc và xới xáo nhiều. Nhƣng nếu sử dụng quá liều lƣợng quy định và không đúng
kỹ thuật sẽ làm cho đất chai cứng sau từ 3 đến 5 vụ ngô.
4.2.2. Tình hình bảo vệ môi trƣờng trong sản xuất ngô hàng hóa ở vùng Tây Bắc
4.2.2.1. Tình hình áp dụng kỹ thuật canh tác chống xói mòn đất

Hiện nay có rất nhiều hộ dân vùng Tây Bắc vẫn canh tác ngô kiểu truyền thống, tức
là sau khi thu hoạch để lại tàn dƣ thực vật, đến vụ mới thu dọn đem đốt cày xới để gieo
trồng. Vì vậy bề mặt đất ngày càng bị thoái hóa, tốc độ rửa trôi rất nhanh khi gặp mƣa. Do
công tác tuyên truyền, tập huấn kỹ thuật chống xói mòn trong sản xuất ngô trên đất dốc vẫn
chƣa thực sự hiệu quả nên tỷ lệ hộ áp dụng các biện pháp chống xói mòn trong sản xuất còn
thấp. Phƣơng pháp để lại thân, lá sau khi thu hoạch đƣợc áp dụng nhiều nhất với tỷ lệ 87%
số hộ. Ngoài ra, số hộ chọn giải pháp trồng cây che phủ đất để chống xói mòn chỉ chiếm
10% và trồng xen cây họ đậu chiếm 11%.
Xét trên cả đất bằng và đất dốc, thực trạng diện tích áp dụng các biện pháp chống
xói mòn đất cho thấy, phƣơng thức luân canh vẫn đƣợc áp dụng cao nhất với gần 54% diện
tích đƣợc ngƣời dân sử dụng (biểu đồ 4.2), tỷ lệ diện tích thâm canh cũng tƣơng đối cao
(42,34%) và tập trung ở Lạc Thủy và Mai Sơn.

Biểu đồ 4.2. Các biện pháp chống xói mòn theo tỷ lệ diện tích
Phƣơng pháp che phủ và tiểu bậc thang trên các vùng đất dốc đƣợc áp dụng với tỷ lệ
diện tích thấp, chỉ có khoảng 15,23% diện tích đất dốc đƣợc áp dụng hình thức che phủ và
10,53% diện tích đƣợc trồng theo hình thức tiểu bậc thang.
4.2.2.2. Tình hình áp dụng kỹ thuật sử dụng phân bón và cải tạo đất
Vùng Tây Bắc, do sản xuất ngô chủ yếu trên đất dốc nên mùa mƣa, lƣợng mƣa lớn
với cƣờng độ cao dễ làm mất dinh dƣỡng qua xói mòn, rửa trôi, chảy tràn. Bởi vậy, kỹ thuật
sử dụng phân bón trong sản xuất ngô ở các hộ vùng Tây Bắc hiện nay phổ biến nhất là bón
lót phân chuồng hoặc dùng chế phẩm sinh học và bón cân đối N-P-K cùng với việc hạn chế
dùng thuốc BVTV để giảm chi phí, BVMT. Trong đó, tỷ lệ số hộ áp dụng phƣơng thức
tăng cƣờng đầu tƣ, bón cân đối N-P-K chiếm 43,25%. Đây cũng là biện pháp đƣợc áp dụng
phổ biến nhất ở các hộ điều tra.
Sử dụng phân hữu cơ là một giải pháp hữu hiệu để giảm chi phí sản xuất, cải thiện
đất canh tác. Trên thực tế, vùng Tây Bắc mà điển hình là Sơn La quy mô sản xuất ngô của
11

hộ khá lớn nên các hộ không có đủ nguồn phân hữu cơ phục vụ sản xuất ngô. Mặt khác, đất
dốc cũng là nguyên nhân gây trở ngại cho việc sử dụng phân hữu cơ trong quá trình sản
xuất. Vì vậy, biện pháp bón lót phân chuồng đƣợc áp dụng nhiều ở các khu vực đất bằng
hay đất có độ dốc thấp và những hộ sản xuất với quy mô nhỏ chiếm 42,37% tại Hòa Bình.
4.2.2.3. Tình hình quản lý và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật
Một thực tế đáng lo ngại trong việc sử dụng thuốc của các hộ sản xuất ngô là tỷ lệ
những ngƣời không đƣợc hƣớng dẫn kỹ thuật sử dụng thuốc BVTV rất cao (chiếm 42,75%).
Trong số hộ đƣợc hƣớng dẫn sử dụng thuốc có nhiều ngƣời không trực tiếp sản xuất hoặc
tiếp thu không đầy đủ do nhận thức hạn chế vì vậy vẫn sử dụng theo lời khuyên của đại lý
thuốc và làm theo những ngƣời xung quanh. Bởi vậy, đã dẫn đến hai vấn đề bất cập trong
thói quen sử dụng thuốc BVTV của hộ, đó là: (1) sử dụng thuốc quá liều lƣợng, với 62% số
hộ thừa nhận có sử dụng thuốc BVTV quá liều lƣợng khuyến cáo; (2) chƣa đảm bảo an toàn
sau khi sử dụng thuốc, thuốc chƣa sử dụng hết, bao bì, chai lọ và các dụng cụ sau khi phun
thuốc không đƣợc xử lý đúng QTKT. Tình trạng bất cập trên kết hợp với việc chỉ có khoảng
45% số hộ có khu vực lƣu trữ cách ly dành cho thuốc BVTV và các dụng cụ phục vụ cho
việc phun thuốc càng nâng cao nguy cơ phát sinh những rủi ro do thuốc BVTV gây ra.
4.2.2.4. Quy hoạch sử dụng đất sản xuất ngô chống xâm lấn rừng
Trong 5 năm trở lại đây (2009 - 2013), diện tích ngô vùng Tây Bắc tăng 36,4 nghìn
ha, trong đó diện tích ngô nƣơng tăng 34,1 nghìn ha (biểu đồ 4.3), đồng thời diện tích rừng
bị chặt phá có xu hƣớng giảm nhanh. Nhƣng diễn biến này không hẳn do có sự quy hoạch
đất cho sản xuất ngô mà là do có quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp và tác động tích cực
của chỉ thị tăng cƣờng công tác quản lý canh tác nƣơng rẫy.
Diện tích rừng bị phá (ha)

Biểu đồ 4.3. Biến động diện tích ngô và diện tích rừng bị phá
Diện tích ngô nƣơng tăng chủ yếu nằm trong diện tích đất trống đồi núi trọc đã đƣợc
quy hoạch đất lâm nghiệp. Sự phát triển ngô hàng hóa trên đất dốc đang mâu thuẫn với quy
hoạch sử dụng đất lâm nghiệp trong vùng. Mặc dù Nhà nƣớc đã có các chính sách quy
hoạch, bảo vệ rừng với mục tiêu tập trung toàn bộ diện tích cho mục tiêu phục hồi rừng của
từng địa phƣơng và trong vùng, nhƣng chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu PTSX ngô hàng hóa,

chƣa có đƣợc loại cây trồng thích hợp mang lại hiệu quả kinh tế tƣơng đƣơng và cao hơn
cây ngô nhằm cải thiện và nâng cao thu nhập cho ngƣời dân. Vì vậy ngƣời dân bắt buộc
phải sử dụng diện tích rất lớn đất đồi núi trống cho sản xuất ngô. Trong đó, sản xuất ngô
nƣơng rẫy chiếm diện tích đất trống đồi núi có nguồn gốc là đất du canh đã ảnh hƣởng trực
tiếp đến việc phục hồi và phát triển rừng.
12


4.3. KẾT QUẢ VÀ HIỆU QUẢ CỦA MÔ HÌNH SẢN XUẤT NGÔ GẮN VỚI BẢO
VỆ MÔI TRƢỜNG
4.3.1. Kết quả của các mô hình chống xói mòn đất trong sản xuất ngô
Đã có nhiều phƣơng pháp canh tác giúp ngƣời dân vùng Tây Bắc PTSX ngô hàng
hóa và BVMT trong sản xuất ngô một cách hiệu quả. Các phƣơng pháp này đã đƣợc triển
khai thông qua một số mô hình, nhƣng đến nay tỷ lệ hộ dân áp dụng còn rất thấp. Một trong
số các biện pháp đó là che phủ, tiểu bậc thang + che phủ, luân canh, thâm canh, xen
canh,… Tổng hợp kết quả nghiên cứu của Viện Khoa học Kỹ thuật Nông lâm nghiệp miền
núi phía Bắc (2014) cho thấy, các phƣơng pháp này đã mang lại kết quả cao trong việc
ngăn chặn xói mòn và thoái hoá đất, lƣợng đất bị xói mòn giảm xuống đáng kể so với
phƣơng pháp sản xuất thông thƣờng (giảm từ 4,15 đến 15,1 tấn/ha/vụ tuỳ theo từng phƣơng
pháp chống xói mòn áp dụng). Ngoài ra, ở các mức che phủ khác nhau cũng cho năng suất
khác nhau, nếu sử dụng vật liệu che phủ với mức 7 tấn/ha cho năng suất cao nhất lên đến
68,6 tạ/ha so với sản xuất không che phủ chỉ đạt 53,9%, cao hơn 27,3% (bảng 4.6).
Bảng 4.6. So sánh năng suất ngô với các mức che phủ khác nhau
Mức độ phủ
Năng suất (tạ/ha)
% so với đối chứng
Đối chứng
53,9
Phủ 3 tấn
61,7

114,5
Phủ 5 tấn
63,2
117,3
Phủ 7 tấn
68,6
127,3
Nhƣ vậy, để tăng sản lƣợng ngô cần phải sử dụng các phƣơng pháp chống xói mòn
để tăng tăng năng suất đồng thời nâng cao thu nhập cho ngƣời sản xuất và BVMT.
4.3.2. Hiệu quả sản xuất ngô trong việc áp dụng các biện pháp chống xói mòn
So sánh hiệu quả kinh tế trong sản xuất ngô giữa hai nhóm hộ: không áp dụng và
nhóm hộ có áp dụng các biện pháp chống xói mòn trong sản xuất ngô, kết quả cho thấy, với
nhóm hộ có áp dụng biện pháp chống xói mòn, mặc dù mức đầu tƣ thâm canh không cao
nhƣng năng suất ngô và hiệu quả kinh tế vẫn đạt ở mức khá cao (bảng 4.7).
Bảng 4.7. Kết quả và hiệu quả kinh tế sản xuất ngô của 2 nhóm hộ có áp dụng
và không áp dụng các biện pháp chống xói mòn (tính bình quân cho 1 ha)
Không áp dụng Có áp dụng
So sánh
(1)
(2)
(lần) (2)/(1)
Tổng giá trị sản xuất (GO)
1.000đ
34.857
49.678
1,43
Chi phí trung gian (IC)
1.000đ
9.803
12.401

1,27
Giá trị gia tăng (VA)
1.000đ
25.054
37.277
1,49
Thu nhập hỗn hợp (MI)
1.000đ
18.374
28.937
1,57
VA/IC
lần
2,56
3,01
1,18
MI/IC
lần
1,87
2,33
1,24
VA/1 công LĐ gia đình
1.000đ
200
237
1,18
MI/1 công LĐ gia đình
1.000đ
147
184

1,25
Giá trị sản xuất ở nhóm hộ áp dụng các biện pháp chống xói mòn đạt 49.678 nghìn
đồng/ha, cao hơn 1,43 lần so với nhóm hộ không áp dụng các biện pháp chống xói mòn. Mặc
dù chi phí trung gian tăng 1,27 lần, nhƣng thu nhập hỗn hợp của nhóm hộ này vẫn tăng 57%.
Ngoài ra, thu nhập hỗn hợp/công lao động gia đình ở nhóm hộ không áp dụng là 147
Diễn giải

ĐVT

13


nghìn đồng và nhóm hộ có áp dụng là 184 nghìn đồng. Áp dụng biện pháp chống xói mòn
đang đƣợc coi là giải pháp hữu hiệu của canh tác ngô bền vững trên đất dốc, góp phần
chống xói mòn, thoái hóa đất và nâng cao năng suất, hiệu quả kinh tế cho ngƣời sản xuất.
4.4. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA GẮN VỚI
BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG
4.4.1. Điều kiện tự nhiên
Để đánh giá đƣợc mức độ ảnh hƣởng của điều kiện tự nhiên đến sản xuất ngô hàng
hóa của vùng, nghiên cứu tập trung xem xét ảnh hƣởng của 3 yếu tố chính bao gồm: lƣợng
mƣa, loại đất và độ dốc. Những yếu tố này ảnh hƣởng trực tiếp đến thời vụ, quy mô sản xuất
(diện tích) và năng suất ngô.
Các tháng có lƣợng mƣa nhiều nhất trong năm là từ tháng 4 đến tháng 9, đây là thời
điểm thuận lợi cho sản xuất ngô vụ Hè Thu, bởi vậy diện tích ngô 1 vụ Hè Thu chiếm tỷ lệ
lớn trong toàn vùng. Lƣợng mƣa ít, hệ thống thủy lợi chƣa phát triển nên tỷ lệ hộ và tỷ diện
tích ngô sản xuất trong vụ Thu Đông (hay vụ Đông) ở Sơn La chiếm tỷ lệ nhỏ (8,35% số
hộ) và chỉ thực hiện đƣợc ở những vùng đất thấp, đất trũng, vùng lòng chảo có độ ẩm cao và
có điều kiện tƣới. Tỉnh Hòa Bình, sản xuất ngô ở độ dốc thấp hơn và hệ thống thủy lợi phát
triển hơn, có điều kiện tƣới nên diện tích ngô vụ Đông trên đất 2 vụ lúa và ngô Xuân, ngô
Xuân Hè chiếm tỷ lệ cao (74,43% hộ).

Độ dốc và độ phì đất cũng ảnh hƣởng rất lớn đến thời vụ và số vụ ngô có thể sản xuất
trong năm. Đất có độ dốc cao không có điều diện tƣới nên chỉ sản xuất đƣợc một vụ ngô. Vì
vậy cần phải có những bộ giống thích hợp: năng suất cao, ngắn ngày, có khả năng chịu hạn
tốt thì mới có thể sản xuất ngô 2 vụ ở vùng Tây Bắc.
4.4.2. Trình độ học vấn và nhận thức của ngƣời sản xuất
4.4.2.1. Trình độ học vấn
Ngƣời dân vùng Tây Bắc chủ yếu là dân tộc thiểu số, nhận thức thấp, phƣơng thức
canh tác truyền thống đƣợc truyền từ đời này sang đời khác. Trình độ văn hóa thấp dẫn đến
nhận thức thấp, là yếu tố cản trở PTSX hàng hóa gắn với BVMT. Trình độ văn hóa ảnh
hƣởng đến việc tổ chức sản xuất, tiếp cận thị trƣờng và áp dụng các TBKT vào sản xuất.
Ngoài kinh nghiệm, việc đánh giá trình độ của ngƣời sản xuất ngô đƣợc phân ra theo
các mức: (1) mức cao, (2) mức trung bình, và (3) mức thấp. Kết quả cho thấy, những ngƣời
sản xuất có trình độ cấp 1 và cấp 2 khả năng tổ chức sản xuất, tiếp cận thị trƣờng và áp dụng
các TBKT ở mức thấp chiếm 43,55% hộ, mức trung bình chiếm 41,94% hộ (bảng 4.8).
Bảng 4.8. Mức ảnh hƣởng của trình độ học vấn đến phát triển sản xuất ngô
hàng hóa gắn với bảo vệ môi trƣờng của hộ
Đơn vị tính: % hộ
Trình độ cấp 1
Trình độ cấp 2
Trình độ cấp 3
Chỉ tiêu
1
2
3
1
2
3
1
2
3

1. Tổ chức sản xuất
14,52 45,16 40,32 18,91 37,39 43,70 44,55 50,50 4,95
2. Tiếp cận thị trƣờng 8,06 38,71 53,23 6,72 53,36 39,92 19,80 46,53 33,66
3. Áp dụng TBKT
20,97 41,94 37,10 13,45 35,71 50,84 60,40 24,75 14,85
4. Bình quân chung
14,52 41,94 43,55 13,03 42,16 44,82 41,58 40,59 17,82
Ghi chú: mức 1: cao; mức 2: trung bình; mức 3: thấp
14


4.4.2.2. Nhận thức của hộ
Nhận thức của chủ hộ ảnh hƣởng đến PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT đƣợc xét
trên các yếu tố: ra quyết định trong quá trình sản xuất và nhận thức trong quá trình sản xuất.
Ra quyết định trong sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT: nhận thức ảnh hƣởng lớn
đến việc ra quyết định trong sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT. Sự tƣơng quan giữa thị
trƣờng và quyết định tổ chức sản xuất của hộ có mối quan hệ chặt chẽ với nhau (sơ đồ 4.1).

Nhu cầu
thị trƣờng
- Số lƣợng
ngô
- Chất lƣợng
ngô

Thông tin
thị trƣờng
- Thông tin
đầu vào
- Thông tin

đầu ra

Kênh thông tin
- Truyền thông
- Hệ thống khuyến
nông
- Hệ thống các chƣơng
trình/dự án
- Hệ thống internet
- Bạn bè/anh em/hàng
xóm
- Đối tác đầu vào và
đầu ra….

Các loại quyết định
- Quy mô sản xuất
- Kỹ thuật canh tác
- Tiếp cận thông tin
- Tiếp cận thị trƣờng đầu
vào và đầu ra
- Tiếp cận giống
- Tiếp cận và ứng dụng
khoa học công nghệ…

-

Nguồn lực của hộ
Đất đai
Tài chính
Lao động

Khả năng tổ chức SX

Sơ đồ 4.1. Ra quyết định trong sản xuất ngô hàng hàng hóa
Quá trình quyết định quy mô sản xuất có hơn 16% dựa vào nguồn lực của hộ, gần
58% dựa vào cả 2 là nguồn lực của hộ và nhu cầu của thị trƣờng để mở rộng hay thu nhỏ
quy mô và có gần 26% có thể điều chỉnh quy mô lớn nhỏ theo nhu cầu thị trƣờng. Về kỹ
thuật canh tác: việc ra quyết định về kỹ thuật canh tác vẫn dựa vào phần lớn là kinh nghiệm
của hộ với gần 45% ý kiến. Có hơn 38% kết hợp cả kinh nghiệm và thông tin qua các
phƣơng tiện truyền thông. Và chỉ có hơn 17% dựa vào các kênh truyền thông về kỹ thuật
canh tác, đặc biệt họ dựa vào chƣơng trình, dự án và hệ thống khuyến nông.
Thông tin là vấn đề quan trọng trong ra quyết định. Tuy nhiên, hiện nay các thông
tin ngƣời dân có rất ít, đặc biệt là ngƣời dân vùng dân tộc thiểu số. Vì vậy vẫn một lƣợng
lớn là họ tự sản xuất, quá trình đầu vào và đầu ra phụ thuộc hoàn toàn vào thị trƣờng.
Nhận thức về bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất ngô: các hộ biết về sản xuất
ngô ảnh hƣởng lớn đến môi trƣờng, nhƣng họ lại không quan tâm đến vấn đề đó. Ở Hòa Bình
tỷ lệ này là 46,3% và ở Sơn La tỷ lệ này là 47,9%. Tỷ lệ hộ không biết ảnh hƣởng của sản
xuất đến môi trƣờng ở Sơn La cao hơn Hòa Bình. Đặc biệt là ảnh hƣởng của phƣơng thức
canh tác và nạn chặt phá rừng ở Sơn La lần lƣợt là 45,0% và 26,5% (bảng 4.9).
Bảng 4.9. Nhận thức của ngƣời dân về BVMT trong quá trình sản xuất ngô
Đơn vị tính: % hộ
Hòa Bình
Sơn La
Chỉ tiêu ảnh hƣởng
1
2
3
1
2
3
1. Ảnh hƣởng của sản xuất ngô độc canh 39,5

49,5
11,0
43,5
46,5
10,0
2. Ảnh hƣởng của chặt phá rừng
33,5
61,5
5,0
22,5
51,0
26,5
3. Ảnh hƣởng của phƣơng thức canh tác
26,5
43,5
30,0
14,5
40,5
45,0
4. Bình quân
28,0
46,3
25,8
22,5
47,9
29,6
Ghi chú: 1- biết và quan tâm; 2- biết nhƣng không quan tâm; 3- không biết
15

Nhận thức trong quá trình sử dụng thuốc BVTV và phân bón hóa học: phần lớn
ngƣời dân đều nhận thấy những vấn đề môi trƣờng phát sinh từ việc sử dụng thuốc BVTV
và phân hóa học trong sản xuất ngô. Đa số nông dân nhận định tình hình ô nhiễm môi
trƣờng tại địa phƣơng là chƣa cao (80% số ngƣời đƣợc khảo sát), nhƣng số lƣợng nông dân
có cùng mối quan tâm đến các vấn đề môi trƣờng phát sinh từ việc sử dụng thuốc BVTV trong
sản xuất ngô tại địa phƣơng lại không nhỏ. Bởi vậy, cần thiết phải đầu tƣ nhiều hơn nữa cho
công tác quản lý và hƣớng dẫn ngƣời nông dân sử dụng thuốc BVTV đúng kỹ thuật.
4.4.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến năng suất ngô
Để đánh giá các yếu tố ảnh hƣởng đến năng suất ngô của các hộ vùng Tây Bắc, trên
cơ sở xây dựng mô hình hồi quy phản ánh mối quan hệ giữa năng suất ngô và các yếu tố
đầu vào (phân hữu cơ, phân đạm, phân lân, phân kali, thuốc bảo vệ thực vật, lao động…).
Mô hình hồi quy sẽ phản ánh mức độ tác động của các yếu tố đầu vào tới năng suất ngô tại
vùng nghiên cứu.
Kết quả ƣớc lƣợng (bảng 4.10), mô hình thể hiện các yếu tố ảnh hƣởng đến năng suất
ngô ở vùng núi Tây Bắc nhƣ sau:
Y = - 0,982 + 0,210 LnX1 - 0,055 LnX2 + 0,074 LnX3+ 0,094 LnX4+ 0,220 LnX5+
0,033 LnX6 + 0,110D1 + U
Bảng 4.10. Kết quả ƣớc lƣợng mô hình các yếu tố ảnh hƣởng đến
năng suất ngô của hộ điều tra
Diễn giải
Hệ số
t-kiểm định
***
Hệ số tự do
-0,982
-2,637
***
Phân chuồng (X1)
0,210
4,035

ns
N (X2 )
-0,055
-1,051
*
P2O5 (X3)
0,074
1,940
*
K2O (X4)
0,094
1,743
***
Lao động (X5)
0,220
3,537
*
Trình độ của chủ hộ (X6)
0,033
1,752
***
Dân tộc của chủ hộ (D1)
0,110
4,993
2
R
0,832
F – kiểm định
79,444
Ghi chú: (*, **, *** tương ứng với các mức ý nghĩa 10%, 5% và 1%; ns: không có ý

nghĩa thống kê)
Mô hình ƣớc lƣợng có R2 = 0,832. Qua xây dựng mô hình phân tích các yếu tố ảnh
hƣởng đến năng suất ngô của các hộ ở vùng núi Tây Bắc, có thể rút ra một số kết luận:
- Các yếu tố định lƣợng nhƣ phân chuồng, kali nguyên chất, lao động, lân nguyên
chất và trình độ chủ hộ vẫn còn tác dụng làm tăng năng suất ngô của các hộ. Do bị rửa trôi
nên các yếu tố nhƣ đạm nguyên chất không còn tác dụng nhiều trong việc tăng năng suất khi
đầu tƣ tăng thêm. Vì vậy, để tăng năng suất ngô các hộ nên đầu tƣ tăng thêm phân chuồng,
lân, kali nguyên chất và lao động chăm sóc;
- Các yếu tố định tính là dân tộc chủ hộ và vùng sản xuất cũng có tác động đến sự
thay đổi năng suất ngô, trong đó năng suất ngô của những hộ là ngƣời dân tộc kinh cao hơn
so với năng suất ngô của các họ là ngƣời dân tộc thiểu số.
16


4.4.4. Nguồn lực của hộ
Do đời sống của ngƣời dân còn nhiều khó khăn, chủ yếu là các dân tộc ít ngƣời, mức
sống thấp, sống phân tán và xa trung tâm nên nguồn lực hộ sản xuất ngô vùng Tây Bắc còn
thiếu và không đáp ứng chiếm một tỷ lệ rất lớn với mức bình quân 41.75%, trong đó chủ
yếu là nguồn vốn bằng tiền (56,6%) và tài sản phục vụ xuất (45,54%), riêng nguồn lao động
thiếu ít hơn (23,54%). Nguồn lực đủ và có thể đáp ứng đƣợc quá trình sản xuất ngô chiếm
chỉ 43,88% trong đó chủ yếu đáp ứng về nguồn lực lao động (56,12%). Hiện nay dƣ thừa
nguồn lực chiếm một tỷ lệ thấp (14,37%) trong đó chủ yếu cũng là lao động (20,34%).
Đánh giá về mức độ ảnh hƣởng của nguồn lực đến PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT
(bảng 4.11) cho thấy, phần lớn ý kiến ngƣời dân là ảnh hƣởng rất lớn (40,01%). Tuy vậy vẫn
có 18,88% ý kiến cho rằng nguồn lực của hộ không ảnh hƣởng đến PTSX ngô hàng hóa.
Bảng 4.11. Đánh giá về mức độ ảnh hƣởng của nguồn lực đến sản xuất ngô
Đơn vị tính: % hộ
ít ảnh hƣởng
Địa phƣơng
Ảnh hƣởng lớn Bình thƣờng

1. Hòa Bình
44,56
37,12
18,32
2. Sơn La
35,45
45,12
19,43
Bình quân mức độ ảnh hƣởng
40,01
41,12
18,88
4.4.5. Tiến bộ khoa học kỹ thuật
Kết quả đánh giá của hộ về ảnh hƣởng của các tiến bộ KHKT cho thấy, ảnh hƣởng
lớn nhất tới năng suất, chất lƣợng là yếu tố giống, có đến 67% số hộ xếp hạng giống ngô là
yếu tố quan trọng nhất (biểu đồ 4.4). Tiếp đến là kỹ thuật canh tác: chế độ bón phân và việc
sử dụng thuốc BVTV hợp lý (có 53% số hộ lựa chọn yếu tố này). Kỹ thuật IPM chƣa đƣợc
nông dân đánh giá cao khi có 32% ở Hòa Bình và chỉ 3% số hộ dân cho rằng kỹ thuật này
ảnh hƣởng đến năng suất, chất lƣợng ngô.

Biểu đồ 4.4. Đánh giá của hộ sản xuất về các yếu tố ảnh hƣởng
đến phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với bảo vệ môi trƣờng
4.4.6. Sự phát triển của hệ thống dịch vụ sản xuất
4.4.6.1. Dịch vụ khuyến nông
Công tác khuyến nông có vai trò quan trọng ảnh hƣởng lớn đến sản xuất ngô và
BVMT trong sản xuất. Địa bàn hoạt động rộng, khó khăn, thêm vào đó là đội ngũ khuyến
nông mỏng, thiếu và yếu về chuyên môn. Phƣơng thức truyền tải chƣa phù hợp, thiếu cơ chế
khuyến khích cán bộ làm công tác khuyến nông. Vì vậy hoạt động khuyến nông ở vùng Tây
17

Bắc chƣa nắm vai trò chủ đạo. Nhìn chung kỹ thuật canh tác ngô trên đất dốc vẫn là nội
dung đƣợc triển khai nhiều nhất trong hoạt động khuyến nông. Tuy nhiên con số đƣợc tham
gia tập huấn ở cả 2 tỉnh điều tra mới chỉ đạt 16,32%. Tỷ lệ ngƣời dân không hoặc chƣa đƣợc
tham gia vào các lớp tập huấn ở khu vực sản xuất ngô miền núi Tây Bắc còn cao, chiếm
71,41% trong tổng số hộ điều tra, Sơn La có số hộ chƣa tham gia tập huấn nhiều hơn ở Hòa
Bình với tỷ lệ 75,36% và 67,46%.
Hoạt động khuyến nông cũng ảnh hƣởng rõ nét đến việc sử dụng yếu tố đầu vào và
năng suất ngô. Năng suất ngô trung bình của hộ tham gia tập huấn (6,2 tấn/ha) tuy cao hơn
không nhiều so với các hộ không tham gia tập huấn (4,9 tấn/ha), nhƣng có tác dụng nâng
cao trình độ của các hộ sản xuất kém đến gần hơn trình độ của các hộ sản xuất khá, hay nói
cách khác, nó làm giảm sự chênh lệch về trình độ cũng nhƣ năng suất giữa 2 nhóm hộ, giúp
cho các hộ tiếp cận nhanh với các TBKT mới về sản xuất và BVMT trong sản xuất ngô.
4.4.6.2. Dịch vụ giống, phân bón và sấy chế biến
Đa phần ngƣời dân đều mua giống, phân bón từ các đại lý phân phối (chiếm
86,09%). Tại Sơn La, lƣợng giống và phân bón các hộ mua từ đại lý chiếm 97,4%, tại Hòa
Bình là 74,78%. Chất lƣợng giống ngô và phân bón cũng đƣợc đánh giá tốt, đáp ứng đủ, kịp
thời vụ (số hộ đánh giá tốt việc đáp ứng về chất lƣợng và thời vụ của các giống ngô cung
cấp tại địa bàn chiếm tỷ lệ cao, đạt trên 95%). Huyện Mộc Châu có tỷ lệ số ngƣời đánh giá
về chất lƣợng giống ngô kém ở mức cao (13,3%).
Dịch vụ sấy có ảnh hƣởng đến quá trình thu hoạch, thời điểm tiêu thụ, tỷ lệ hao hụt
cũng nhƣ chi phí sấy và bảo quản sản phẩm của ngƣời xuất. Với 2 hình thức sấy và bảo
quản ngô sau thu hoạch hiện nay của các hộ vùng Tây Bắc, t
. Trong đó số hộ có mức hao hụt ở khâu
bảo quản chiếm tỷ lệ cao nhất (75% số hộ)
Bảng 4.12. Tỷ lệ các hộ có mức hao hụt ngô qua các khâu
Đơn vị tính: % số hộ có mức hao hụt ở các khâu
Hòa Bình
Sơn La
Bình quân

1. Thu hoạch
51,43
7,89
24,46
2. Sơ chế
60,00
14,91
32,07
3. Vận chuyển
35,71
2,63
15,22
4. Bảo quản
51,43
89,47
75,00
Hao hụt do 3 nguyên nhân đó là: mốc, thối trong quá trình thu hoạch; chuột ăn; mọt
trong quá trình bảo quản. Kết quả điều tra bằng phƣơng pháp PRA cho thấy, tỷ lệ hao hụt ở
các khâu tƣơng ứng là 2,5% : 1,5% : 3%. Hiện nay để giảm tỷ lệ hao hụt do mọt trong khâu
bảo quản là rất khó, vì các hộ sản xuất thiếu phƣơng tiện chế biến đƣa ẩm độ hạt đến dƣới
140 và loại bỏ mốc mọt; thiếu dụng cụ cho việc bảo quản kín để tránh hút ẩm và xử lý hạt an
toàn cho ngƣời và vật nuôi. Vì vậy cần tập trung giảm hao hụt chủ yếu trong 2 khâu còn lại
thông qua việc thu hoạch đúng thời vụ và sấy khô đảm bảo tiêu chuẩn ẩm độ trƣớc khi bảo
quản, không để phơi ngô lâu trên đồng ruộng để tránh mƣa dễ gây thối, và chuột ăn.
4.4.7. Cơ sở hạ tầng
Kết quả đánh giá của ngƣời dân về CSHT vùng Tây Bắc hiện nay cho thấy, có
18


40,64% số hộ cho rằng SCHT của vùng kém phát triển, đặc biệt là hệ thống thủy lợi

(49,57% số hộ). Hệ thống điện đƣợc đánh giá tốt hơn và có ảnh hƣởng ít hơn đến quá trình
sản xuất ngô của hộ (bảng 4.13).
Bảng 4.13. Đánh giá của hộ về mức độ đáp ứng của cơ sở hạ tầng
Đơn vị tính: % hộ
Diễn giải
Tốt
Trung bình
Kém
1. Hệ thống điện
24,54
44,24
31,22
2. Hệ thống giao thông
13,89
44,98
41,13
3. Hệ thống thủy lợi
15,76
34,67
49,57
Bình quân chung
18,06
41,29
40,64
4.2.8. Hệ thống thông tin
Phân tích kênh tiêu thụ cho thấy, sản phẩm đầu vào đi từ công ty đến các đại lý cấp
1, sau đó đến các đại lý cấp 2 và đến các cửa hàng tạp hóa nhỏ trƣớc khi đến tay ngƣời tiêu
dùng (là nhà sản xuất ngô). Ngƣời sản xuất ngô chỉ có thông tin từ nơi mua đầu vào. Vì vậy
họ chỉ biết một đầu mối thông tin đầu vào mà không nắm bắt các thông tin khác. Đối với
sản phẩm đầu ra, ngƣời sản xuất ngô chỉ nắm bắt giá cả của ngƣời thu gom mà không nắm

bắt đƣợc các thông tin khác của quá trình tiêu thụ sản phẩm.
Thông tin đầu ra
chính: Anh em/bạn
bè, ngƣời thu mua
ngô

Công ty chế
biến sản
phẩm ngô

Thu
gom/đại lý
thu gom và
trung gian
khác

Thông tin
vào chính:
hàng bán
vào,
bè/anh em

Ngƣời sản
xuất

Cửa hàng
tạp hóa/đại
lý đầu vào
(Phân bón,
thuốc trừ

sâu…)

Đại lý lớn,
công ty
cung cấp
đầu vào cho
quá trình
sản xuất
ngô

đầu
Cửa
đầu
bạn

Sơ đồ 4.2. Kênh thông tin đầu vào và đầu ra của ngƣời sản xuất
4.2.8. Chính sách của nhà nƣớc
Chính sách của Nhà nƣớc là nhân tố ảnh hƣởng chính có vai trò quyết định trong
PTSX ngô hàng hóa vùng Tây Bắc. Việc thay đổi chính sách làm thay đổi quyết định của
ngƣời sản xuất ngô, thay đổi yếu tố đầu vào cho sản xuất, cơ sở hạ tầng phục vụ sản xuất,
kết quả và hiệu quả sử dụng nguồn lực, khả năng tiêu thụ sản phẩm.
Hiện nay các chính sách hỗ trợ của Nhà nƣớc cho sản xuất ngô ở vùng Tây Bắc chỉ
chiếm 2% trong tổng chi ngân sách hàng năm. Tỉnh Hòa Bình, các chính sách hỗ trợ cho sản
xuất nông nghiệp ở mức cao hơn nhƣng cũng tập trung chủ yếu cho một số cây trồng khác
thuộc vùng sản xuất hàng hóa tập trung, nằm trong vùng quy hoạch. Hầu hết các chính sách
hỗ trợ cũng chỉ tập trung vào việc trợ giá giống mới, các TBKT mới cho vùng khó khăn.
19


Mặt khác, việc tiếp cận với các chính sách hỗ trợ của Nhà nƣớc của hộ còn gặp khó khăn và

bộc lộ nhiều bất cập không phù hợp với tập quán và điều kiện kinh tế vùng.
PHẦN 5. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA
GẮN VỚI BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG Ở VÙNG TÂY BẮC
5.1. ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA GẮN VỚI BẢO
VỆ MÔI TRƢỜNG
1) Quan điểm chung
Phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT về bản chất là tìm ra các giải pháp
hữu hiệu nhất, tạo lập những điều kiện cần và đủ để PTSX ngô hàng hóa gắn với BVMT. Vì
vậy PTSX ngô ở nƣớc ta hiện nay và trong những năm tới cần phải căn cứ vào các quan
điểm sau: thứ nhất, PTSX ngô thay thế nhập khẩu; thứ hai, PTSX ngô theo hƣớng hàng
hóa; thứ ba, quan điểm hiệu quả kinh tế; thứ tư, quan điểm phát triển bền vững.
2) Định hƣớng
Trên cơ sở quy hoạch tổng thể phát triển sản xuất nông nghiệp đến năm 2020 và tầm
nhìn đến 2030 đã đƣợc Chính phủ đã phê duyệt: “Mở rộng diện tích ngô bằng tăng diện tích
vụ Đông ở đồng bằng sông Hồng, tăng diện tích trên đất một vụ lúa ở các tỉnh trung du,
miền núi phía Bắc, Tây Nguyên. Ổn định diện tích từ sau năm 2020 khoảng 1,44 triệu ha,
tập trung ở các tỉnh trung du, miền núi phía Bắc, Tây Nguyên, duyên hải Bắc Trung Bộ,
Đông Nam Bộ; sản xuất ngô để đáp ứng khoảng 80% nguyên liệu cho thức ăn chăn nuôi”;
Định hướng PTSX ngô ở vùng Tây Bắc: đẩy mạnh công tác vận động, tuyên truyền kết
hợp với chuyển giao các TBKT mới về giống, kỹ thuật canh tác cho ngƣời dân; chuyển dịch cơ
cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn. Rà soát thực trạng sản xuất ngô hiện nay tại các địa
phƣơng trong vùng để xác định quy hoạch lại các vùng, địa phƣơng có điều kiện sản xuất tập
trung chuyên canh; tăng cƣờng công tác tập huấn, chuyển giao kỹ thuật, hƣớng dẫn nông dân áp
dụng các biện pháp kỹ thuật vào sản xuất gắn với xây dựng các mô hình khuyến nông, chuyển
đổi cơ cấu giống mới, tăng hiệu quả kinh tế trên một đơn vị diện tích; xây dựng các chính sách
đặc thù mở rộng đầu tƣ, hỗ trợ cho các địa phƣơng, xây dựng các mô hình sản xuất tiên tiến có
áp dụng các biện pháp KHCN cao vào sản xuất, có chính sách bảo hộ, hỗ trợ nông dân khi bị
thiên tai rủi ro hạn hán, sâu bệnh hại, mất mùa, giá cả thị trƣờng bất ổn định (tụt giá); tăng
cƣờng công tác quản lý Nhà nƣớc đối với các hoạt động sản xuất, kinh doanh giống, vật tƣ phân
bón, hạn chế tình trạng lạm dụng thuốc BVTV, thuốc trừ cỏ.

Xuất phát từ quan điểm, mục tiêu và định hƣớng phát triển, kế hoạch diện tích và sản
lƣợng ngô vùng Tây Bắc đến năm 2020 đƣợc đề xuất xây dựng nhƣ sau (bảng 5.1).
Bảng 5.1. Kế hoạch phát triển sản xuất ngô đến năm 2020
Năm
Năm
Năm 2015
Năm 2020
Diễn giải
2012
2013
đến 2020
đến 2025
Diện tích (1.000ha)
220,4
250,9
273,8
305,5
1. Hòa Bình
36,2
36,9
39,5
42,7
2. Sơn La
133,7
162,8
180,7
202,4
3. Điện Biên
29,2
29,3

30,5
33,3
4. Lai Châu
21,3
21,9
23,1
27,1
Sản lƣợng (1.000tấn)
796,9
942,9
1.095,2
1.344,2
20


5.2. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NGÔ HÀNG HÓA GẮN VỚI BVMT Ở
VÙNG TÂY BẮC
1) Quy hoạch, mở rộng diện tích sản xuất ngô
Một là, mở rộng diện tích sản xuất ngô theo hƣớng gắn với chuyển đổi cơ cấu cây
trồng, đƣa cây ngô vào thay thế những diện tích trồng lúa, cây trồng khác kém hiệu quả
nhằm nâng cao giá trị gia tăng.
Hai là, mở rộng diện tích ngô theo hƣớng tăng vụ trên cơ sở sử dụng những giống
ngô cho năng suất cao, chịu hạn tốt; khai thác triệt để diện đất có khả năng nông nghiệp
nhằm hạn chế tối đa hoạt động sản xuất trên những diện tích đất có độ dốc cao, và tình
trạng ngô xâm lấn đất rừng.
2) Nâng cao năng suất ngô
Về giống ngô: tăng cƣờng đầu tƣ về nguồn lực để nghiên cứu, chọn tạo, nhập nội,
đặc biệt là tập trung nghiên cứu về CNSH, công nghệ gen để tạo ra các giống ngô lai đáp
ứng các tiêu chí: năng suất cao, tính thích ứng rộng và có khả năng chống chịu...Đây là giải
pháp mang tính căn cơ lâu dài trong chiến lƣợc phát triển cây ngô; các địa phƣơng cần phối

hợp với các Viện nghiên cứu, Công ty giống để tiến hành khảo nghiệm, thử nghiệm, xây
dựng mô hình các giống mới để lựa chọn đƣợc những giống tốt phù hợp với điều kiện sinh
thái của địa phƣơng mình; tổ chức sản xuất giống tại chỗ nhằm chủ động về nguồn cung
ứng giống, giá thành rẻ; tăng cƣờng công tác quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động sản xuất
kinh doanh giống.
Nâng cao trình độ kỹ thuật canh tác cho người sản xuất ngô: định hƣớng cho nông
dân xây dựng kế hoạch ngay từ đầu vụ, bao gồm: nắm đƣợc QTKT, chủ động nguồn nhân
lực, giống, phân bón, thuốc BVTV…; lựa chọn giống phù hợp, tiến hành việc quản lý cỏ
dại và kỹ thuật canh tác; bảo vệ và tối đa hóa năng suất bằng việc sử dụng thuốc BVTV
một cách hợp lý.
Đầu tư xây dựng, nâng cấp hệ thốngtưới tiêu: kiên cố hóa hệ thống kênh mƣơng,
tăng diện tích tƣới chủ động đặc biệt là những vùng đất thấp; đầu tƣ hệ thống thủy lợi phục
vụ tƣới hỗ trợ nhằm tăng năng suất và diện tích ngô 2 vụ.
3) Chế biến và bảo quản sản phẩm sau thu hoạch
Về phía Nhà nước: cần có chính sách hỗ trợ đối với các hộ sản xuất ngô để họ có thể
đầu tƣ hệ thống sơ chế ngô, xây dựng kho bảo quản sau thu hoạch. Bên cạnh đó cần nghiên
cứu ra các quy trình, tăng cƣờng tập huấn kỹ thuật về cách phòng chống mối mọt và kỹ
thuật bảo quản sau thu hoạch cho các hộ; các đơn vị nghiên cứu cần đầu tƣ nghiên cứu chọn
tạo ra các giống ngô có vỏ bi dày, dài kín đầu bắp để phù hợp với tập quán bảo quản sản
phẩm ngay trên nƣơng rẫy của các hộ vùng cao.
Về phía địa phương: thực hiện triệt để Quyết định của Chính phủ về các chính sách
hỗ trợ để giảm tổn thất trong nông nghiệp.
4) Thị trƣờng tiêu thụ sản phẩm
- Nâng cao chất lượng sản phẩm: khuyến khích và có chính sách trợ giá để các hộ sản
xuất ngô sử dụng các giống mới năng suất cao, chất lƣợng tốt vào sản xuất; sử dụng các biện
pháp kỹ thuật canh tác tiên tiến, sử dụng ít phân hóa học, thuốc BVTV đồng thời áp dụng các
công thức luân canh phù hợp để nâng cao chất lƣợng sản phẩm; quy hoạch vùng
21

sản xuất ngô theo quy mô lớn, loại bỏ tập quán sản xuất theo phƣơng thức lẻ tẻ, manh mún
nhƣ hiện nay. Quy hoạch vùng sản xuất ngô gắn với cơ sở chế biến, bảo quản để giảm bớt
chi phí, giảm tỷ lệ hao hụt, gắn với thị trƣờng tiêu thụ sản phẩm để khuyến khích sản xuất
ngô hàng hóa phát triển; tập huấn tuyên truyền cho ngƣời dân không sử dụng hóa chất gây
hại trong việc bảo quản ngô sau thu hoạch.
- Hạ giá thành sản phẩm: đƣa vào sản xuất các giống ngô lai có năng suất cao, kết
hợp sử dụng các công thức luân canh, quy trình, biện pháp thâm canh hợp lý; giảm chi phí
vật tƣ đầu vào cho sản xuất ngô thông qua các chính sách vĩ mô của Nhà nƣớc.
- Tổ chức thị trường tiêu thụ và xây dựng hệ thống cung cấp thông tin thị trường tiêu
thụ sản phẩm: các địa phƣơng thành lập hệ thống cung cấp thông tin thị trƣờng cho ngƣời
sản xuất thông qua hệ thống truyền thanh đến tận thôn, bản; thành lập các nhóm hộ có kinh
nghiệm trong sản xuất và sở thích trồng ngô để làm đầu mối truyền tải thông tin, các câu lạc
bộ khuyên nông để ngƣời dân tham gia sinh hoạt, trao đổi kinh nghiệm và nắm bắt thông
tin. Đây là giải pháp mang tính thực tiễn cao và đang phát huy hiệu quả ở vùng Tây Bắc.
5) Đầu tƣ xây dựng cơ sở hạ tầng đƣờng giao thông
Quy hoạch hệ thống giao thông nông thôn nối với tỉnh lộ, quốc lộ hƣớng tới mục tiêu
thúc đẩy PTSX, lƣu thông hàng hóa; ƣu tiên làm đƣờng ở các vùng cao, miền núi nhất là các
xã có tỷ lệ nghèo trên 50%, đảm bảo đến năm 2020 hệ thống giao thông nông thôn tƣơng
ứng với các vùng khác tạo điều kiện phát triển sản xuất hàng hóa; mở mang hệ thống giao
thông lên các vùng gò đồi; hoàn chỉnh hệ thống giao thông nội đồng các vùng sản xuất hàng
hóa tập trung để đảm bảo vận chuyển hàng hóa thông suốt, hệ thống giao thông đến các
vùng sản xuất ở địa bàn khó khăn để thuận lợi cho việc vận chuyển vật tƣ và tiêu thụ.
6) Giải pháp bảo vệ môi trƣờng trong phát triển sản xuất ngô
Bảo vệ chống xói mòn đất canh tác: một là, tập huấn chuyển giao nhanh tới ngƣời
sản xuất những TBKT mới về kỹ thuật canh tác ngô bền vững trên đất dốc; hai là, bố trí cơ
câu và công thức luân canh cây trồng hợp lý để khắc phục tình trạng canh tác ngô nhiều
năm trên một diện tích. ba là, đƣa vào sản xuất những bộ giống ngắn ngày, có khả năng
chống chịu, để tăng vụ, đồng thời khuyến khích ngƣời dân sử dụng những giống này để thay
đổi tập quán canh tác sản xuất ngô một vụ. bốn là, Nhà nƣớc, địa phƣơng cần tăng cƣờng
công tác tuyên truyền, tập huấn kỹ thuật, có những chính sách phù hợp nhằm khuyến khích

và đƣa nhanh những TBKT canh tác ngô bền vững trên đất dốc tới ngƣời dân.
Bảo vệ môi trường do sử dụng thuốc BVTV trong sản xuất ngô: (1) trƣớc hết cần
khuyến cáo ngƣời dân thực hành canh tác và bảo vệ cây trồng theo hƣớng phòng trừ tổng
hợp (IPM); (2) chuyển giao tới ngƣời dân các TBKT mới, các biện pháp kỹ thuật canh tác
tiên tiến nhƣ: giống có khả năng chống chịu, phƣơng pháp làm đất, bón phân... để cây trồng
có sức khỏe, có thể tự bù đắp những thiệt hại do sâu, bệnh gây lên; (3) đẩy mạnh công tác
tuyên truyền, tập huấn cho ngƣời dân biết cách sử dụng thuốc BVTV đúng cách và quá trình
này không thể tách rời khỏi công tác tuyên truyền bảo vệ môi trƣờng; (4) hƣớng dẫn ngƣời
dân cách thức tiếp cận với những thông tin về thuốc BVTV, nâng cao nhận thức của ngƣời
dân về ảnh hƣởng của thuốc BVTV đến môi trƣờng và sứ khỏe cộng đồng.
Bảo vệ nạn xâm lấn rừng, phục hồi và phát triển rừng: thứ nhất, thực hiện tốt chính
sách quản lý đất đai đối với các hộ sản xuất ngô trong vùng. Rà soát, điều chỉnh quy hoạch sử
22


dụng đất, xác định rõ diện tích đất cho canh tác ngô đặc biệt là canh tác ngô nƣơng, ngô trên
đất dốc để duy trì và phát triển vùng ngô hàng hóa, đồng thời xác định diện tích đất cho trồng
rừng để đảm bảo tính bền vững cho vùng đất dốc; thứ hai, thực hiện tốt các chủ trƣơng,
chính sách của nhà nƣớc, của các bộ, ban, ngành về công tác bảo vệ rừng, phục hồi và phát
triển rừng; thứ ba, mở rộng diện tích ngô trên cơ sở chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên đất
nƣơng rẫy và tăng diện tích sản xuất ngô một vụ lên 2 vụ để hạn chế triệt để nạn phá rừng,
đốt rẫy làm nƣơng nhằm mở rộng diện tích của ngƣời dân.
PHẦN 6. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
6.1. KẾT LUẬN
1) Nghiên cứu lý luận và thực tiễn về phát triển sản xuất ngô hàng hóa gắn với BVMT
cho thấy: PTSX ngô hàng hóa trƣớc hết phải gia tăng đƣợc số lƣợng và chất lƣợng sản phẩm,
bên cạnh đó là sự gia tăng tỷ lệ sản phẩm ngô tiêu thụ (ngoài nhu cầu nội bộ) của ngƣời sản
xuất đáp ứng nhu cầu thị trƣờng, nâng cao giá trị gia tăng và hiệu quả kinh tế cho ngƣời sản
xuất, giảm thiểu những tác động tiêu cực đến môi trƣờng trong quá trình sản xuất.
BVMT trong sản xuất ngô hàng hóa là việc bảo vệ lớp mặt đất dốc trong quá trình

sản xuất ngô hàng hóa trong điều kiện kinh tế, xã hội và đặc điểm sản xuất của ngƣời dân
vùng Tây Bắc; bảo vệ diện tích rừng bị xâm lấn do đặc điểm canh tác của ngƣời dân; sử
dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật tiên tiến về kỹ thuật canh tác, quản lý tổng hợp ICM
nhằm sử dụng đúng thuốc BVTV, giảm thiểu sự ảnh hƣởng đến môi trƣờng đất, chất lƣợng
sản phẩm và ảnh hƣởng đến môi trƣờng sống của con ngƣời; đảm bảo vấn đề an toàn thực
phẩm trong việc sử dụng các sản phẩm từ ngô;
2) Diện tích ngô vùng Tây Bắc những năm qua vẫn có xu hƣớng tăng nhƣng chậm.
So với năm 2009, năm 2013 diện tích ngô toàn vùng tăng 17,08%, năng suất tăng 6,37%.
So với cả nƣớc, tốc độ tăng diện tích ngô vùng Tây Bắc khá cao, nhƣng năng suất lại thấp
hơn nhiều so với năng suất ngô trung bình cả nƣớc. Tỷ lệ ngô hàng hoá chỉ đạt ở mức trong
khoảng 80%, và mức độ phát triển hàng hóa còn thấp thể hiện qua tỷ lệ khoảng 22% bán
sản phẩm do dƣ thừa. Lao động trong quá trình sản xuất chủ yếu là lao động kiêm với mức
độ dành thời gian cho sản xuất ngô là 30% – 70% với tỷ lệ 54,94% lao động. Ngƣời sản
xuất chƣa chủ động đƣợc thị trƣờng đầu ra cho sản phẩm. Phƣơng thức tiêu thụ của ngƣời
dân chủ yếu bán cho thƣơng lái hay ngƣời thu gom với hơn 84%. Quyết định bán sản phẩm
là bán theo những ngƣời cùng sản xuất (56,86%). Tỷ lệ ngô hao hụt trong thu hoạch, chế
biến, bảo quản và tiêu thụ sản phẩm cao (từ 5 - 10%).
Đã có nhiều tiến bộ trong kỹ thuật canh tác nhằm giảm thiểu tình trạng xâm lấn
rừng, bảo vệ bề mặt lớp đất canh tác đặc biệt là đất dốc, nhƣ che phủ, tiểu bậc thang kết hợp
che phủ, xen canh, luân canh, thâm canh,... Những phƣơng pháp này đã đƣợc triển khai áp
dụng và mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn: năng suất cao hơn 27,3%, giá trị gia tăng cao
hơn 1,49 lần, nhƣng tỷ lệ hộ sản xuất áp dụng chƣa cao.
3) Mặc dù có lợi thế về điều kiện tự nhiên nhƣ đất đai khí hậu, đã có nhiều cơ chế chính
sách, nhƣng sản xuất ngô hàng hoá và bảo vệ môi trƣờng trong sản xuất ngô vùng Tây Bắc vẫn
còn nhiều bất cập và chịu ảnh hƣởng của nhiều yếu tố đó là (i) tự nhiên về nguồn
23