Bài văn Tỏ lòng ( Ngữ Văn 10 )

So ạn bài – Phân tích bài

Tỏ lòng
Phạm Ngũ Lão
Thời đại nhà Trần là một trong những thời đại oai hùng nhất trong
lịch sử phong kiến Việt Nam với chiến công ba lần đánh thắng quân
Mông - Nguyên xâm lược. Nhắc đến chiến công ấy, ta không thể
không nhớ tới Phạm Ngũ Lão* - một danh tướng có nhiều công lao
trong cuộc kháng chiến bảo vệ nước nhà.
Ngoài cương vị một võ tướng, ông còn thích đọc sách, ngâm thơ. Bài
thơ Thuật hoài vừa khắc họa sinh động hình tượng người tráng sĩ
thời Trần hiên ngang, bất khuất; vừa thế hiện khát vọng cao đẹp của
chính tác giả.
Ngay từ câu thơ đầu tiên, tác giả đã mở ra trước mắt người đọc một
không gian bao la rộng lớn của sông núi. Cũng trong không gian
mênh mông ấy, hình tượng người tráng sĩ thời Trần với tư thế hiên
ngang, anh dũng sừng sững hiện lên. Người tráng sĩ ấy cầm ngang
ngọn giáo để bảo vệ đất nước. Tư thế ấy, tầm vóc ấy như sánh ngang
cùng giang sơn hùng vĩ. Từ “hoành sóc” vừa khắc họa tư thế hiên
ngang, bất khuất vừa tạo nên âm hưởng hào hùng. Người tráng sĩ
canh giữ giang sơn không chỉ trong chốc lát. Thời gian dài đằng đẵng
được tác giả nhắc đến qua ba từ “kháp kỉ thu” rất nhẹ nhàng. Thời
gian mấy thu dung hòa với không gian và con người tạo nên bức
tranh có chiều sâu trong đó nổi bật là hình tượng người tráng sĩ hiên
ngang, anh dũng. Câu thơ thể hiện lòng tự hào của tác giả đối với vẻ
đẹp của con người thời đại nhà Trần.


Đến câu thơ thứ hai, nhà thơ khiến người đọc cảm nhận một cách rõ
nét khí thế của tam quân. Khí thế ấy được đặc tả qua cụm từ “khí
thôn ngưu” - khí thế nuốt trâu đầy dũng mãnh. Đội quân ấy chính là

tập hợp những tráng sĩ cầm ngang ngọn giáo bảo vệ Tổ quốc. “Tam
quân” với hào khí ngút trời, khí thế dũng mãnh, ý chí kiên cường có
thể đánh tan mọi kẻ thù, bảo vệ vững chắc giang sơn. Hai câu thơ
đầu hiện lên với khí thế hào hùng và vẻ đẹp của con người thời Trần.
Nó cũng thể hiện lòng tự hào của Phạm Ngũ Lão về con người thời
đại ông.
Nếu như hai câu thơ đầu là hình tượng người tráng sĩ thời Trần oai
phong, dũng mãnh thì đến câu thơ thứ ba, nhịp thơ như chậm lại,
hình tượng nhà thơ hiện lên với một vẻ trầm tư suy nghĩ:
Nam nhi vị liễu công danh trái.
Theo quan niệm của Nho giáo, người con trai sinh ra trong cuộc đời
này là đã mang một món nợ: nợ nam nhi, nợ công danh. Nợ công
danh còn gọi là nợ tang bồng - món nợ mà người đàn ông phải trả
bằng sựcố gắng phấn đấu, rèn luyện trong suốt cả cuộc đời để làm
nên nghiệp lớn. Phạm Ngũ Lão - một danh tướng thời Trần cũng
không khỏi trầm tư suy nghĩ về món nợ của kẻ làm trai. Những
tưởng vị danh tướng ấy đã có thể yên lòng vì mình đã trả hết món nợ
công danh bằng những công hiên to lớn cho sự nghiệp chống ngoại
xâm bảo vệ đất nước nhưng không phải vậy. Đọc đến câu thơ cuối, ta
mới thấy hết khát vọng và nhân cách cao đẹp của ông:
Tu thính nhân gian thuyết Vũ hầu.
Vũ hầu là Gia Cát Lượng, người có tài dùng binh và rất trung thành,
tận tụy với sự nghiệp giúp Lưu Bị lập nên nhà Thục Hán. Phạm Ngũ
Lão tự cảm thấy hổ thẹn khi nghe chuyện Vũ hầu. Mặc dù Phạm Ngũ
Lão là người có công lớn trong sự nghiệp bảo vệ đất nước song ông
chưa bao giờ hài lòng với những gì mình đã làm được. Ông vẫn cảm
thấy mắc nợ với đời, hổ thẹn vì mình không tài giỏi được như Vũ hầu
để đóng góp cho nước cho dân. Đó là cái thẹn cao đẹp, thể hiện tấm
lòng luôn mong mỏi được công hiến. Tâm sự ấy của Phạm Ngũ Lão
thật đáng quý biết bao! Hình tượng nhân vật qua hai câu thơ cuối

không chỉ thể hiện khát vọng cao đẹp của Phạm Ngũ Lão mà còn bộc
lộ vẻ đẹp của con người thời Trần nói chung.
Hình tượng nhân vật trong bài thơ vừa toát lên sự oai hùng, kiên
cường, bất khuất lại vừa thể hiện nỗi trầm tư và khát vọng được cống
hiến, đóng góp cho đất nước. Đó là vẻ đẹp của con người thời Trần -


một vẻ đẹp khiến người đọc chúng ta tự hào và cảm phục. Đó không
chỉ là lí tưởng sông của
con người thời Trần mà còn là mục đích sông của con người mọi thời
đại. Sống vì cuộc đời, vì sự nghiệp chung của đất nước chính là lí
tưởng sông cao đẹp, tích cực của tất cả mọi người dù ở thời đại nào.
Ngày nay, khi chúng ta được sông trong hòa bình thì nhiệm vụ của
mỗi người là phải ra sức học tập, rèn luyện để xây dựng đất nước
ngày càng giàu mạnh. Thế hệ trẻ hôm nay hãy cố gắng noi theo lí
tưởng sông của con người thời Trần, phấn đấu hết mình để đóng góp
cho đất nước. Hãy biến hào khí Đông A của nhà Trần năm xưa thành
tinh thần hăng say học tập, lao động để phục vụ nước nhà.
Bài thơ Tỏ lòng chỉ gồm bốn câu nhưng đã khắc họa rõ nét vẻ đẹp
hiên ngang, anh dũng cũng như lí tưởng sống cao đẹp của con người
thời Trần. Đọc bài thơ, hào khí của một thời kì oai hùng trong lịch sử
dân tộc như đang dâng lên trong lòng người đọc. Hào khí, lí tưởng
sống của những con người năm xưa sẽ trở thành động lực để thế hệ
trẻ hôm nay ra sức phấn đấu, học tập, rèn luyện, đóng góp công sức
của mình xây dựng, phục vụ đất nước.
*Phạm Ngũ Lão (1255 – 1320) người làng Phù Ủng, huyện Đường Hào
( nay thuộc huyện Ân Thi, tỉnh Hưng Yên), là con rể ( lấy con gái nuôi )
của Trần Hưng Đạo, được giữ đội quân hữu vệ. Ông có nhiều công lớn
trong cuộc kháng chiến chống quân Mông – Nguyên, làm đến chức Điện
súy, được phong tước Quan nội hầu. Là võ tướng nhưng ông thích đọc

sách, ngâm thơ và từng được ca là người văn võ toàn tài. Lúc ông qua
đời
vua Trần Minh Tông ra lệnh nghỉ trầu năm ngày để tỏ lòng tưởng nhớ.