Vai trò của Nhà nước trong quá trình Công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Lời mở đầu
Đảng ta đ xác định CNH, HĐH nền kinh tế quốc dân là nhiệm vụ trọng tâm suốtã
thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa x hội. Điều này cho thấy vai trò hết sức quan trọng củaã
CNH, HĐH. CNH, HĐH góp phần phát triển kinh tế, bảo vệ tổ quốc.
CNH, HĐH là một quá trình đổi mới toàn diện xuyên suốt vì vậy nên rất phức tạp,
rộng đòi hỏi huy động mọi nguồn lực từ nền kinh tế. Vì vậy Nhà nớc có vai trò rất quan
trọng trong quá trình CNH, HĐH.
Do đó em đ chọn đề tài : ã

Vai trò của Nhà nớc trong quá trình CNH, HĐH ở
Việt Nam với mục đích nghiên cứu là :
- Làm rõ tính tất yếu khách quan của vai trò của Nhà nớc trong quá trình CNH
HĐH.
- Phân tích thực trạng vai trò của Nhà nớc trong CNH, HĐH.
- Những giải pháp cơ bản để tăng cờng vai trò quản lý kinh tế của Nhà nớc trong
quá trình CNH, HĐH.
Thông qua ba vấn đề, vai trò của Nhà nớc trong việc xác định chiến lợc, việc tạo
cơ sở để thực hiện CNH, HĐH, và vai trò của Nhà nớc trong việc tổ chức thực hiện
CNH, HĐH.
Đề án này đợc trình bày dới góc độ kinh tế chính trị để làm rõ vai trò của Nhà n-
ớc trong CNH, HĐH, nhằm nghiên cứu sâu hơn về vai trò của Nhà nớc trong hiện nay
trong CNH, HĐH góp phần hiểu biết sâu thêm vấn đề này trong vai trò là một sinh
viên kinh tế.
1
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
A. Cơ sở lý luận về vai trò của nhà nớc trong quá trình
công nghiệp hoá- hiện đại hoá.
I. Khái quát công nghiệp hoá.
Công nghiệp hoá đợc thực hiện đầu tiên ở Tây Âu vào thế kỷ XVII XVIII. Nay
công nghiệp hoá vẫn là vấn đề thời sự đối với các nớc đang phát triển, các nớc đang

tiến hành công nghiệp hoá.
Một nớc muốn từ nền sản xuất nhỏ đi lên nền sản xuất lớn, từ một nớc công nghiệp
lạc hậu đi lên thành một nớc công nghiệp hiện đại đều cần tiến hành công nghiệp hoấ.
1. Nh vậy ta hiểu công nghiệp hoá là gì ?
Ban đầu công nghiệp hoá đợc hiểu là quá trình thay thế lao động thủ công bằng
lao động sử dụng máy móc.
Hiện nay vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau về CNH. Trong bối cảnh ấy ta cần phải
nhận thức đúng đắn công nghiệp hoá là gì ? CNH là khái niệm mang tính lịch sử tức là
luôn có sự thay đổi cùng với sự phát triển của x hội. Vì vậy nhận thức đúng vấn đềã
này có ý nghĩa to lớn cả về lý luận và thực tiễn.
Thừa hởng có chọn lọc những tri thức văn minh của nhân loại, rút những kinh
nghiệm trong lịch sử tiến hành công nghiệp hoá và từ thực tiễn công nghiệp hoá ở Việt
Nam trong thời kì đổi mới . Hội nghị ban chấp hành trung ơng lần thứ bảy khoá VI và
đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII Đảng công sản Việt Nam đ xác định : côngã
nghiệp hoá là quá trình chuyển đổi toàn diện các hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch
vụ và quản lý kinh tế - x hội từ sử dụng sức lao động thủ công là chính sang sử dụngã
một cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ, phơng tiện là phơng pháp tiên
tiến hiện đại dựa trên sự phát triển của công nghiệp và tiến bọ khoa học - công nghệ
tạo ra năng xuất lao động x hội cao ã
Khái niệm niệm công nghiệp hoá trên đây đơc Đảng ta xác định rộng hơn những
quan niệm trớc đó , bao hàm cả về hoạt động sản xuất kinh doanh , cả về dịch vụ và
quản lí kinh tế - x hội, đã ợc sử dụng bằng phơng tiện và các phơng pháp tiên tiến hiện
2
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
đại cùng với kĩ thuật và công nghệ cao . Nh vậy công nghiệp hoá theo t tởng mới là
không bó hẹp trong pham vi trình độ có lực lợng sản xuất đơn thuần, kĩ thuật đơn
thần để chuyển lao động thủ công thành lao động cơ khí nh trớc đây .
2. Do những biến đổi nền kinh tế thế giới và điều kiện cụ thể của đất nớc , công
nghiệp hoá của nớc ta hiện nay có những đặc điểm chủ yếu sau đây :
Thứ nhất, công nghiệp hoá phải gắn liền với hiện đại hoá, sở dĩ nh vậy là vì trên

thế giới đang diễn ra cuộc cách mang khoa học và công nghệ hiện đại, một số nớc
phát trển đ bắt đầu chuyển từ kinh tế nông nghiệp sang kinh tế tri thức, nên phảiã
tranh thủ ứng dụng những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ,
tiếp cận kinh tế tri thức để hiện đại hoá những nghành, những khâu, những lĩnh vực
có điều kiện nhảy vọt .
Thứ hai, công nghiệp hoá nhằm mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghỉa x hội .ã
Công nghiệp hoá với tất cả các nớc chậm phát trển nhng với mỗi nớc, mục tiêu và
tính chất của công nghiệp hoá có thể khác nhau, nớc ta, công nghiệp hoá nhằm xây
dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho chủ nghĩa x hôi, tăng cã ờng sức mạnh để bảo vệ
nền độc lập dân tộc .
Thứ ba, công nghiệp hoá trong điều kiện cơ chế thị trớng có sự điều tiết của
nhà nớc. Điều này làm cho công nghiệp hoá trong giai đoạn hiện nay khác với công
nghiệp hoá thời kỳ trớc đổi mới .Trong cơ chế quản lý kinh tế kế hoạch tập trung -
hành chính bao cấp, công nghiệp hoá thực hiện theo kế hoạch, theo mệnh lệnh của
Nhà nớc .Trong cơ chế kinh tế hiện nay, nhà nớc giữ vai trò hết sức quan trọng trong
quá trình công nghiệp hoá .Nhng công nghiệp hoá không suất phát từ chủ quan của
nhà nớc, nó đòi hỏi phải vận dụng các quy luật khách quan mà trớc hết là các quy
luật thị trờng.
Thứ t, công nghiệp hoá, hiện đại hóa nền kinh tế quốc dân trong bối cảnh toàn
cầu hoá kinh tế, vì thế mở cửa nền kinh tế, phát triển các quan hệ kinh tế quốc tế là
tất yếu đối với đất nớc ta .
Công nghiệp hoá trong điều kiện chiến lợc kinh tế mở có thể đi nhanh nếu
chúng ta biết tận dụng tranh thủ những thành tựu của thế giới và sự giúp đỡ của
3
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
quốc tế .Công nghiệp hoá trong điều kiện chiến lợckinh tế mở cũng gây nên không
ít trở ngại do những tác động tiêu cực của nền kinh tế thế giới, do trật tự của nền
kinh tế thế giới mà các nớc t bản phát triển thiết lập không có lợi cho các nớc nghèo,
lạc hậu. Vì thế công nghiệp hoá, hiện đại hoá phải đảm bảo xây dựng nền kinh tế nớc
ta là một nền kinh tế độc lập tự chủ .

Những đặc điểm trên đây ảnh hởng không nhỏ đến quá trình công nghiệp hoá ở
nớc ta hiện nay.
II.
Thực chất vai trò của nhà nớc trong quá trình công nghiệp
hoá- hiện đại hoá.
1. Tính tất yếu khách quan về vai trò của nhà nớc trong quá trình công nghiệp
hoá - hiện đại hoá.
Đ có rất nhiều nã ớc đi trớc thành công về công nghiệp hoá. Đầu tiên là hơn một
trăm năm thực hiện công nghiệp hoá của Anh. Sau đó nớc Mỹ với nhiều lợi thế : tài
nguyên thiên nhiên dồi dào, du nhập kỹ thuật từ Châu Âu, đợc thị trờng Châu Âu hỗ
trợ.đ rút ngắn thời gian công nghiệp hoá còn khoảng 90 năm. Nhật Bản với quáã
trình công nghiệp hoá còn khoảng 50 năm với lợi thế kỹ thuật từ Mỹ và Tây Âu cộng
với truyền thống văn hóa nổi bật của ngời Nhật. Liên Xô có quá trình công nghiệp hoá
có 20 năm, là quá trình thực hiện theo kế hoạch tập trung của Nhà nớc, trong quá trình
này, nhà nớc có vai trò rất lớn. Các nớc NICs Châu á do tiếp thu đợc kinh nghiệm của
các nớc đi trớc Anh, Mỹ..nên quá trình công nghiệp hoá chỉ còn khoảng 30 năm.
Có thể thấy rằng sự rút ngắn thời gian của CNH có vai trò rất to lớn của Nhà nớc. Nhà
nớc có vai trò quan trọng : đề ra đờng lối chiến lợc công nghiệp hoá, tạo các điều kiện
cơ bản và tổ chức thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá.
Tuy nhiên ta cũng thấy rằng vai trò của Nhà nớc đối với quá trình công nghiệp hoá
hiện đại hoá là khác nhau. Nếu nh trong thời kỳ đầu, khi bắt đầu công nghiệp hoá ở
Anh, các nhà t bản vì muốn tối đa hoá lợi nhuận nên áp dụng máy móc vào sản xuất,
ở đây vai trò của chính phủ không lớn lắm. Nhng càng về sau vai trò của chính phủ
trong công nghiệp hoá ngày càng rõ nét. Đặc biệt là các nớc NICs Châu á Nhà nớc
4
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
không chỉ xác định chiến lợc mà còn giúp đỡ cả về tài chính, cơ sở hạ tầng, tín dụng
cho các doanh nghiệp và định hớng theo mục tiêu công nghiệp hoá.
Vai trò quản lý của Nhà nớc có ở các mức độ khác nhau nhng luôn là tất yếu khách
quan. Tính tất yếu khách quan của vai trò quản lý của Nhà nớc trong quá trình công

nghiệp hoá là : do các yếu tố sau :
Thứ nhất : Do yêu cầu tự thân của quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá:
Dù tiến hành nh thế nào công nghiệp hoá vẫn là quá trình chuyển trạng thái nền
kinh tế từ sử dụng lao động thủ công, lạc hậu sang sử dụng phổ biến sức lao động
cùng với kỹ thuật, công nghệ tiên tiến. Vì vậy đây là quá trình làm biến đổi sâu sắc cả
về kinh tế và x hội. ã
Vì vậy công nghiệp hoá, hiện đại hoá là một quá trình mang tính toàn diện cả về
kinh tế và x hội. Mặt khác, để rút ngắn thời gian công nghiệp hoá, đòi hỏi phải tậpã
trung một lợng vật chất lớn nh nguồn nhân lc vón, khoa học công nghệ.Do đó để
huy động khối lợng vật chất lớn nh vậy và phân bổ có hiệu quả các nguồn lực trong
quá trình công nghiệp hoá cần có vai trò điều tiết của Nhà nớc.
Thứ hai : Do những nhân tố khách quan tác động vào quá trình CNH, HĐH.
Mỗi nớc tiến hành CNH đều bị các nhân tố khách quan tác động. Trong những
nhân tố đó vừa có các nhân tố thuận lợi cũng vừa có các nhân tố khó khăn.
Các nhân tố thuận lợi giúp thúc đẩy quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá, chính
Nhà nớc đóng vai trò tận dụng các nhân tố này vào quá trình CNH. Đó là trớc Việt
Nam đ có rất nhiều nã ớc công nghiệp hoá thành công, và cả thất bại, từ đó cho phép
rút ra những kinh nghiệm.
Ngoài ra các nớc thực hiện công nghiệp hoá sau cũng nhận đợc sự giúp đỡ phần
nào của các nớc đi trớc, nh đợc chuyển giao khoa học công nghệ tiên tiến ở các nớc
phát triển, đợc các nớc phát triển hỗ trợ vốn giúp cho quá trình công nghiệp hoá. Đây
thực chất là lợi thế của các nớc đi sau.
Bên cạnh đó cũng còn có các khó khăn. Một là công nghiệp hoá cần một lợng vốn
lớn, nhng các nớc phát triển lại nắm giữ chủ yếu, các nớc đang phát triển nếu cần thì
phải vay với điều kiện hà khắc nh là vay với l i suất cao, có các điều kiện có lợi cho nã -
5
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
ớc phát triển. Hai là thị trờng vốn đ bị các nã ớc phát triển kiểm soát, các nớc đang phát
triển muốn có đợc không đợc dễ dàng. Ba là thị trờng, nhất là đối với các thị trờng
quốc tế đ bị các nã ớc phát triển lũng đoạn, sản phẩm của các nớc đang phát triển

muốn thâm nhập đợc cũng không dễ dàng.
Mặt khác, hiện nay kinh tế thế giới đang chuyển dần sang nền kinh tế tri thức, tạo ra
những cơ hội và thách thức cho nớc ta.
Nh vậy, vai trò của Nhà nớc hiện nay cân thiệp vào quá trình CNH, HĐH để tăng cờng
những thuận lợi, giảm thiểu các khó khăn là tất yếu.
Thứ ba, do điều kiện trong và ngoài nớc tác động :
Nớc ta là một trong số những quốc gia nghèo trên thế giới. Hơn nữa lại bị chiến tranh
tàn phá. Ước tính bom đạn mà Mỹ ném xuống nớc ta lớn hơn tổng số bom đạn mà thế
giới sử dụng trong chiến tranh thế giới thứ hai. Vì vậy nên trong thời gian khá lâu nhng
vẫn gây khó khăn cho việc phát triển kinh tế. Hơn nữa từ một nớc nông nghiệp lạc
hậu, cơ sở vật chất lạc hậu, nguồn lực về mọi mặt vì thế rất yếu kém cũng là trở ngại
cho công nghiệp hoá.
Trên thế giới hiện nay đang có xu hớng phát triển nền kinh tế tri thức, toàn cầu hoá
nền kinh tế thế giới vì vậy để bắt kịp với kinh tế thế giới thì đòi hỏi phải sử dụng mọi
nguồn lực sẵn có trong nớc và nớc ngoài giúp để tiến hành CNH.
Vì vậy, vai trò quản lý của Nhà nớc là tất yếu trong quá trình CNH, HĐH.
Thứ t, do mối quan hệ giữa kinh tế thị trờng với CNH, HĐH :
Để tận dụng mọi nguồn lực cho CNH, Đảng ta đ xác định nền kinh tế là nền kinhã
tế thị trờng có sự quản lý của Nhà nớc. Nhng bên cạnh mặt tốt của nền kinh tế thị tr-
ờng : nạn thất nghiệp, nạn ô nhiễm môi trờng, tệ nạn x hộiChính vì vậy, cần có Nhàã
nớc can thiệp để giảm bớt các tác hại trên.
Thứ năm, mối quan hệ qua lại giữa Nhà nớc trong quá trình CNH, HĐH và quá
trình CNH :
CNH là quá trình phát triển lực lợng sản xuất, cùng với sự phát triển của lực lợng
sản xuất thì việc quản lý cũng cần phát triển theo. Ngợc lại khi quản lý điều hành tốt
6
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
thì nền kinh tế sẽ phát triển nhanh hơn và lực lợng sản xuất phát triển, rút ngắn quá
trình CNH.
Do vậy, vai trò quản lý của Nhà nớc không những là tất yếu mà còn là đòn bẩy

để rút ngắn quá trình công nghiệp hoá.
2. Nội dung vai trò của Nhà nớc trong quá trình CNH, HĐH
2.1.Xác định chiến lợc CNH, HĐH
Để hiểu đợc nội dung này trớc tiên ta cần hiểu xác định chiến lợc là gì ?
Chiến lợc là kế hoạch, chính sách hoạt động trong dài hạn việc xác định chiến lợc
là việc xác định kế hoạch hoạt động trong dài hạn dựa trên lý luận và thực tiễn.
Vì vậy, việc xác định chiến lợc CNH, HĐH cũng cần đợc dựa trên lý luận và thực
tiễn. Nó có vai trò rất lớn trong quá trình CNH, HĐH.
Do là kế hoạch trong dài hạn nên đây là kim chỉ nam cho quá trình CNH, HĐH, là
cơ sở để thực hiện, là cơ sở để huy động các nguồn lực cho CNH.
Với vai trò nh vậy, thì yêu cầu của việc xác định chiến lợc cũng cần dự trên căn cứ
khoa học, trên thực tế khách quan hay nói cách khác chiến lợc đợc xây dựng cần hợp
lý, đúng đắn, có xét đến các điều kiện bên trong và bên ngoài.
Thực chất của việc xây dựng chiến lợc là xây dnựg các chính sách về kinh tế xã
hội. Đó là các chính sách xác định cơ sở cho nền kinh tế nh :Chính sách phát triển
nguồn nhân lực, chính sách xây dựng cơ sở hạ hầng, chính sách huy động và sử dụng
vốn, chính sách phát triển khoa học công nghệBên cạnh đó, cũng cần có chính
sách xây dựng cơ cấu nền kinh tế phù hợp cho CNH, HĐH về : cơ cấu ngành, cơ cấu
vùng l nh thổ, cơ cấu về các thành phần kinh tế. ã
Việc xây dựng chiến lợc CNH tạo cơ sở ban đầu cho việc thực hiện CNH, HĐH.
2.2. Tạo những điều kiện cơ bản để thực hiện CNH, HĐH.
Khi đ có chiến lã ợc CNH đúng đắn rồi thì việc xác định từng bớc, từng phần để
thực hiện chiến lợc đó là việc rất quan trọng.
Thực chất của việc tạo các điều kiện cơ bản để thực hiện CNH, HĐH là việc xây dựng
các chính sách cho CNH, HĐH.
7
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Chính sách của một quốc gia có vai trò rất quan trọng giúp cho các thành viên
trong quốc gia đó căn cứ theo chính sách mà hoạt động vì vậy xây dựng chính sách
cần có các yêu cầu sau.

- Chính sách đó phải hiệu quả : nếu không thì việc thi hành chính sách sẽ gây
những mặt trái đối với toàn x hội rất khó khắc phụ hậu quả. ã
- Chính sách phải đồng bộ nếu không sẽ tạo kẽ hở cho kẻ xấu lợi dụng, tạo ra
chồng chéo đối lập nhau giữa các chính sách khiến cho việc thực hiện rất khó khăn.
- Chính sách đó cũng cần phù hợp với điều kiện thực tế trong và ngoài nớc. Có
nh vậy thì khi lập một chính sách thì nó mới không bị chết có nghĩa là lập ra chính
sách đó chỉ có trên giấy tờ chứ không áp dụng đợc vào thực tế. Hơn nữa xây dựng
chính sách cũng cần phù hợp với các luật lệ quốc tế, tình hình quốc tế.
Các chính sách đó bao gồm : Chính sách phát triển nguồn nhân lực, chính sách huy
động và sử dụng vốn, chính sách phát triển khoa học công nghệ, chính sách kinh tế
đối ngoại
Việc xây dựng các chính sách là cơ sở cho việc thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại
hoá.
2.3. Tổ chức thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá .
Xác định đợc chiến lợc công nghiệp hoá chỉ là phần mở đầu trên giấy tờ. Còn việc
tổ chức thực hiện công nghiệp hoá là việc đa chiến lợc thành hiện thực. Vì vậy việc tổ
chức thực hiện công nghiệp hoá đóng vai trò hết sức quan trọng quyết định sự thành
bại của công nghiệp hoá. Thực tế đ cho thấy rằng có nhiều nã ớc đ đã a ra đợc chiến lợc
công nghiệp hoá đúng đắn nhng do tổ chức thực hiện sai lầm đến việc thực hiện mục
tiêu bị thất bại. Và thực tế cũng cho thấy việc thực hiện chiến lợc không dễ dàng, mà
rất phức tạp liên quan đến nhiều vấn đề, nhiều cấp, nhiều ngành từ vi mô đến vĩ mô.
Thứ nhất, xây dựng và kiện toàn bộ máy quản lý kinh tế Nhà nớc.
Bộ máy quản lý Nhà nớc không những là cơ quan quản lý nền kinh tế mà còn trực
tiếp tổ chức thực hiện công nghiệp hoá. Để xây dựng bộ máy nhà nớc tổ chức thực
hiện tốt quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá cần phải giải quyết tốt những vấn đề
sau
8