Tổ chức tiết học cho trẻ 4 5 tuổi khám phá khoa học về môi trường xung quanh (loại tiết hình thành biểu tượng)

LỜI CẢM ƠN

Tác giả xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới cô giáo, Th.S
Lê Thị Nguyên - người đã tận tình hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tác giả
trong suốt quá trình làm khóa luận.
Tác giả cũng xin được gửi lời cảm ơn chân thành đến các thầy, cô giáo
trong khoa Giáo dục Tiểu học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã giúp đỡ,
tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập tại nhà trường.
Xin được cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ của Ban giám hiệu, các cô giáo và
các cháu trường mầm non Ngô Quyền, Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc; trường mầm
non Kim Chung, Đông Anh, Hà Nội đã tạo điều kiện cho em điều tra, khảo
sát các vấn đề thực tiễn có liên quan đến phạm vi nghiên cứu của đề tài.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 04 tháng 5 năm 2012
Người thực hiện

Cao Thị Thu Huyền

1


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan những kết quả nghiên cứu trong khóa luận này là thành
quả của riêng tôi. Nội dung khóa luận không trùng với bất cứ một công trình
nghiên cứu nào.
Hà Nội, ngày 04 tháng 5 năm 2012
Người thực hiện

Cao Thị Thu Huyền

2


MỤC LỤC
PHẨN MỞ ĐẦU …………………..……………………...………………….1
NỘI DUNG …………………………………………………………………..4
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC TIẾT HỌC CHO
TRẺ 4 - 5 TUỔI KHÁM PHÁ KHOA HỌC VỀ MÔI TRƯỜNG XUNG
QUANH (LOẠI TIẾT HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG) …………………….4
1.1. Một số vấn đề về dạy học theo hướng phát huy tính tích của trẻ ………..4
1.1.1. Định hướng đổi mới dạy học hiện nay ……………………………...4
1.1.2. Quan niệm về tính tích cực nhận thức của trẻ lứa tuổi mầm non …...5
1.1.3. Biểu hiện TTCNT của trẻ trong hoạt động KPKH về MTXQ ……...8
1.2 Chương trình cho trẻ KPKH về MTXQ ở mầm non ……………………12
1.2.1. Mục tiêu, nội dung cho trẻ KPKH về MTXQ ở mầm non ………...12
1.2.2. Chương trình cho trẻ KPKH về MTXQ - lứa tuổi MGN ………….14
1.2.2.1. Mục tiêu cho trẻ KPKH về MTXQ - lứa tuổi MGN …………….14
1.2.2.2. Nội dung giáo dục theo độ tuổi ………………………………….15
1.3. Tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ ở mầm non ………………………...17
1.3.1. Ý nghĩa của hình thức tiết học trong tổ chức cho trẻ KPKH về
MTXQ ……………………………………………………………………17
1.3.2. Quy trình tổ chức tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ ……………...18
1.3.3. Gợi ý một số hoạt động cho trẻ KPKH về MTXQ theo lứa tuổi (loại
tiết hình thành biểu tượng) ……………………………………………….21
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC TIẾT HỌC CHO
TRẺ 4 - 5 TUỔI KHÁM PHÁ KHOA HỌC VỀ MÔI TRƯỜNG XUNG
QUANH (LOẠI TIẾT HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG) …………………...24
2.1. Mục đích khảo sát thực trạng …………………………………………..24
2.2. Đối tượng khảo sát thực trạng ………………………………………….24
2.3. Nội dung khảo sát thực trạng …………………………………………...24

2.4. Phương pháp khảo sát thực trạng ………………………………………25
2.5. Kết quả khảo sát thực trạng …………………………………………….26
2.5.1. Tổ chức tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ hiện nay ………………26

3


2.5.2. Tổ chức tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ với việc đáp ứng yêu cầu
đổi mới dạy học theo hướng phát huy TTC của trẻ ………………………31
CHƯƠNG 3: XÂY DỤNG QUY TRÌNH TIẾT HỌC CHO TRẺ 4 - 5 TUỔI
KHÁM PHÁ KHOA HỌC VỀ MÔI TRƯỜNG XUNG QUANH (LOẠI
TIẾT HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG) ……………………………………...36
3.1. Các nguyên tắc xây dựng quy trình tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi khám phá
MTXQ (theo hướng phát huy TTC của trẻ) ………………………………...36
3.1.1. Đảm bảo logic tiến trình hoạt động phù hợp với logic nội dung bài
học và logic nhận thức của trẻ ……………………………………………36
3.1.2. Đảm bảo mối liên hệ giữa nội dung bài học với vốn kinh nghiệm
trong cuộc sống hàng ngày của trẻ ……………………………………….37
3.1.3. Đảm bảo vai trò chủ thể của HS trong mọi hoạt động dạy học và các
bước tiến hành hoạt động ………………………………………………...37
3.2. Quy trình tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi KPKH về MTXQ (loại tiết hình thành
biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ ……………………………...38
3.2.1. Cấu trúc tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi khám phá MTXQ (loại tiết hình
thành biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ …………………….38
3.2.2. Mô tả quy trình tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi KPKH về MTXQ (loại tiết
hình thành biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ ……………….41
3.3. Giáo án minh họa tổ chức tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi khám phá MTXQ
(loại tiết hình thành biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ ………...44

4

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

GV:

giáo viên

KPKH:

khám phá khoa học

MTXQ:

môi trường xung quanh

MGN:

mẫu giáo nhỡ

QS:

quan sát

TTC:

tính tích cực

TTCNT:

tính tích cực nhận thức

5


DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU
Bảng 2.1. Tổng hợp nội dung điều tra thực trạng

Bảng 2.2. Mức độ sử dụng các phương pháp cho trẻ KPKH về MTXQ
Bảng 2.3. Mức độ sử dụng các hình thức tổ chức cho trẻ KPKH về MTXQ
Biểu đồ 2.1: Nhận thức của GV về biểu hiện TTC của trẻ
Biểu đồ 2.2: Nhận thức của GV về dạy học phát huy TTC của trẻ

6


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Mục tiêu chủ yếu của GDMN là “giúp trẻ phát triển về thể chất, tình cảm,
trí tuệ, thẩm mĩ; hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị
cho trẻ vào lớp một…” (Chương trình GDMN, ban hành kèm theo Thông tư
số 17/2009/TT - BGDĐT, ngày 25/7/2009 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT). Với
vai trò là bậc học nền tảng, chất lượng giáo dục mầm non có ảnh hưởng rất
lớn đến sự hình thành nhân cách mỗi cá nhân cũng như chất lượng giáo dục ở
các bậc học tiếp theo. Vì vậy, đổi mới nhằm nâng cao chất lượng giáo dục nói
chung và GDMN nói riêng hiện đang là mối quan tâm đặc biệt của toàn xã hội
và của mỗi người dân. Yếu tố quan trọng hàng đầu để nâng cao chất lượng
giáo dục là đổi mới phương pháp, cách thức tổ chức dạy học. Định hướng đổi
mới PPDH đã được xác định trong các Nghị quyết TW từ năm 1996, được thể
chế hóa trong Luật Giáo dục (12/1998) và được tái khẳng định trong Luật

Giáo dục (2005). Việc đổi mới dạy học ở các cấp học hiện nay về cơ bản là
nhằm giúp người học hướng tới việc học tập chủ động, tích cực và sáng tạo.
Trẻ lứa tuổi mầm non rất ưa hoạt động, thích khám phá cuộc sống. Các em
tò mò, ham tìm hiểu và có nhu cầu rất cao trong việc khám phá các sự vật,
hiện tượng ở xung quanh. Cho trẻ làm quen với MTXQ là nội dung giáo dục
quan trọng ở trường mầm non, góp phần tích cực vào sự phát triển toàn diện
của trẻ cả về trí tuệ, thể chất, tình cảm, thẩm mĩ,… Việc tổ chức cho trẻ khám
phá MTXQ trước hết nhằm giúp trẻ thỏa mãn nhu cầu nhận thức; trang bị cho
trẻ vốn kiến thức sơ đẳng về các sự vật, hiện tượng (biết tên gọi, cấu tạo, đặc
điểm, vai trò, lợi ích,…), rèn luyện khả năng QS, tri giác và phát triển tư duy
cho trẻ.; giúp trẻ thêm mạnh dạn, tự tin và hình thành các kĩ năng sống.
Việc tổ chức cho trẻ khám phá MTXQ có thể được thực hiện qua nhiều
hình thức khác nhau, trong đó tiết học được xem là một trong những hình
thức chủ yếu đảm bảo tốt mục tiêu của môn học. Những biểu tượng mà trẻ thu
được trên tiết học thường chính xác, sâu sắc và toàn diện hơn; những kĩ năng
của trẻ được rèn luyện và phát triển một cách đồng bộ, tích cực hơn.
7


Nhận thức của trẻ lứa tuổi mầm non còn mang nặng cảm tính và tính trực
quan hành động. Hơn nữa, do vốn kiến thức và kinh nghiệm còn hạn chế nên
mọi thứ xung quanh dường như luôn chứa đựng những điều mới lạ thôi thúc
trẻ tìm tòi, khám phá. Chính vì vậy, trong tổ chức cho trẻ KPKH về MTXQ,
tiết học hình thành biểu tượng là loại tiết học chủ yếu, chiếm phần lớn trong
chương trình môn học.
Trên thực tế, việc cho trẻ KPKH về MTXQ ở các trường mầm non nói
chung vẫn còn những hạn chế; tổ chức tiết học chưa quan tâm đến vai trò chủ
thể tích cực nhận thức của trẻ. Do đó cũng chưa đáp ứng được yêu cầu đổi
mới dạy học theo hướng tích cực. Ở một số trường mầm non hiện nay vẫn còn
tồn tại kiểu dạy học “bảo gì nghe thế” theo mô hình truyền đạt (tập trung vào

người dạy); việc vận dụng các phương pháp cho trẻ khám phá MTXQ còn
phụ thuộc vào sách hướng dẫn; các hoạt động trên tiết học phần lớn được GV
tổ chức một cách đơn điệu, thụ động theo các giáo án mẫu, trong đó chủ yếu
tập trung vào việc thuyết trình, giảng giải, ít khơi gợi được hứng thú và nhu
cầu khám phá của trẻ,…
Những lí do kể trên chính là căn cứ để người nghiên cứu lựa chọn đề tài:
“Tổ chức tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi khám phá khoa học về môi trường xung
quanh (loại tiết hình thành biểu tượng)”.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất quy trình tổ chức tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi KPKH về MTXQ (loại
tiết hình thành biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tổ chức tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi KPKH
về MTXQ (loại tiết hình thành biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ.
- Tìm hiểu cơ sở thực tiễn của việc tổ chức tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi KPKH
về MTXQ (loại tiết hình thành biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ.
- Xây dựng quy trình tổ chức tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi KPKH về MTXQ
(loại tiết hình thành biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ.
- Thiết kế một số giáo án minh họa quy trình đã đề xuất.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
8


- Đối tượng nghiên cứu: quy trình tổ chức tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ
(loại tiết hình thành biểu tượng) theo hướng phát huy TTC của trẻ.
- Khách thể nghiên cứu: quá trình tổ chức cho trẻ KPKH về MTXQ.
5. Phạm vi nghiên cứu
- Đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu quy trình tổ chức tiết học cho trẻ lứa
tuổi 4 - 5 tuổi khám phá MTXQ.
- Địa bàn điều tra thực trạng: tại một số trường mầm non thuộc Vĩnh Yên,

Vĩnh Phúc và Đông Anh, Hà Nội.
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Quan sát
- Điều tra (bằng phiếu khảo sát)
- Phỏng vấn
6.3. Phương pháp thống kê toán học
7. Giả thuyết khoa học
Nếu tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ (loại tiết hình thành biểu tượng)
được tổ chức theo hướng khuyến khích trẻ tích cực huy động vốn hiểu biết
của bản thân vào tri giác, khám phá các đối tượng thì những biểu tượng trẻ
tiếp thu được sẽ sâu sắ và toàn diện hơn; qua đó góp phần nâng cao hơn hiệu
quả dạy học môn học.
8. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, phần Nội dung của đề tài gồm ba chương
sau:
Chương 1: Cơ sở lí luận của việc tổ chức tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi khám
phá khoa học về môi trường xung quanh (loại tiết hình thành biểu tượng).
Chương 2: Cơ sở thực tiễn của việc tổ chức tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi khám
phá khoa học về môi trường xung quanh (loại tiết hình thành biểu tượng).
Chương 3: Xây dựng quy trình tiết học cho trẻ 4 - 5 tuổi khám phá khoa
học về môi trường xung quanh (loại tiết hình thành biểu tượng).

9


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC TIẾT HỌC
CHO TRẺ 4 - 5 TUỔI KHÁM PHÁ KHOA HỌC VỀ MÔI TRƯỜNG

XUNG QUANH (LOẠI TIẾT HÌNH THÀNH BIỂU TƯỢNG)
1.1. Một số vấn đề về dạy học theo hướng phát huy tính tích của trẻ
1.1.1. Định hướng đổi mới dạy học hiện nay
Mỗi đứa trẻ phát triển trí tuệ theo các mức độ khác nhau. Và sự phát triển
trí tuệ của mỗi trẻ ở từng giai đoạn nhận thức cũng không giống nhau. Đã có
nhiều lí thuyết giải thích cơ chế việc học tập trẻ em như : thuyết phản xạ có
điều kiện của Pavlov; thuyết hành vi (Watson, Skinner, Thorndike,…); thuyết
nhận thức (Piagiê, Vưgôtxki,…) và thuyết kiến tạo - bước phát triển tiếp theo
của thuyết nhận thức với tư tưởng cốt lõi là đặt vai trò chủ thể nhận thức lên
vị trí hàng đầu trong quá trình nhận thức. Tổng hợp các học thuyết chỉ ra rằng
việc học tập chỉ có thể được thực hiện thông qua vai trò tích cực của người
học, nghĩa là tổ chức dạy học cần quan tâm đúng mức đến vai trò của trẻ.
Vấn đề phát huy TTC của người học đã được đặt ra trong ngành giáo dục
nước ta từ thập niên 60 của thế kỉ XX với khẩu hiệu đặt ra trong các trường sư
phạm là “biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo”. Phát huy tính tích
cực tiếp tục là một trong những phương hướng quan trọng trong những lần cải
cách giáo dục tiếp theo. Cho đến nay, quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đổi mới
giáo dục đã được thể hiện trong nhiều văn kiện, chủ trương của Đảng và
Chính phủ. Sự cần thiết phải đổi mới giáo dục đã được khẳng định trong Nghị
quyết 40/2000/QH10 về đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và Chỉ thị
14/2001/CT-TTG ngày 11/6/2001 của Thủ tướng Chính phủ về việc thực hiện
Nghị quyết số 40/2000/QH10 của Quốc hội.
Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1993) đã đề ra nhiệm vụ đổi mới
PPDH ở tất cả các cấp học, bậc học và khẳng định cần thiết phải đổi mới
PPDH. Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12/1996) cũng nhận định PPDH
chưa phát huy được tính chủ động, sáng tạo của người học. Định hướng đổi
mới PPDH đã được quy định rõ trong Luật Giáo dục (2005): “Phương pháp
giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo
10

của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành,
lòng say mê học tập và ý chí vươn lên” [Điều 5, Luật Giáo dục 2005].
Như vậy, yêu cầu đổi mới dạy học đã được khẳng định rõ. Vấn đề chủ yếu
của đổi mới dạy học là hướng tới việc học tập chủ động, sáng tạo, chống lại
thói quen học tập thụ động. Theo đó, yêu cầu đối với việc chăm sóc, giáo dục
trẻ ở mầm non hiện nay là giáo dục nhằm phát huy tính tích cực nhận thức
của trẻ - tạo tiền đề cho việc thực hiện mục tiêu giáo dục là đào tạo những con
người năng động, tích cực, sáng tạo.
1.1.2. Quan niệm về tính tích cực nhận thức của trẻ lứa tuổi mầm non
Quan niệm về tính tích cực:
TTC là một phẩm chất vốn có của con người trong đời sống xã hội. Khác
với động vật, con người không chỉ tiêu thụ những gì sẵn có trong tự nhiên mà
còn chủ động cải tạo tự nhiên để tạo ra của cải vật chất cần thiết cho sự tồn tại
và phát triển của xã hội loài người. Từ đây, con người bộc lộ năng lực sáng
tạo, khả năng khám phá, chủ động cải biến môi trường tự nhiên và môi trường
xã hội, tạo nên các nền văn minh ở mỗi thời đại.
Thuật ngữ TTC đã được đề cập trong nhiều nghiên cứu của các nhà tâm lý giáo dục. Các tác giả như V.I.A. Roomanov, X.Đ. Xmirnov,…xem TTC
chính là tính chủ động của chủ thể, có chức năng chỉ báo hành động của con
người. Nhìn nhận TTC gắn với hoạt động của chủ thể, các đại diện như N.A.
Leonchiev, V.A. Daparogiet, A.A. Luiblinxkaia,… cho rằng TTC chỉ sự sẵn
sàng hoạt động, và con người tích cực là con người ở trạng thái hoạt động.
Một số tác giả (R. Mile, Arkhaghenxki,…) thì cho rằng không nên xem TTC
chỉ là trạng thái hoạt động của con người, cũng không nên tách mặt bên ngoài
và bên trong của TTC mà sự phát triển của TTC được xem xét đặc trưng bởi
cả số lượng và chất lượng hoạt động của con người. Tóm lại, dưới góc độ tâm
lý giáo dục, TTC nhìn chung được xem xét trong mối quan hệ chặt chẽ với
trạng thái hoạt động của con người.
Theo từ điển Tiếng Việt, TTC được hiểu là “tính chủ động, có những hoạt
động nhằm tạo ra sự biến đổi theo phương hướng phát triển” [10, tr981]. Định

nghĩa này chỉ ra rằng TTC được nảy sinh và thể hiện qua các hoạt động. Nhìn
11


nhận TTC gắn với hoạt động của con người, song định nghĩa cũng nhấn mạnh
TTC chỉ có thể được bộc lộ khi hoạt động đó tạo ra sự biến đổi ở mức cao
hơn, phát triển hơn. Tuy nhiên, định nghĩa chưa làm rõ đó là sự biến đổi bên
trong hay bên ngoài của chủ thể hoạt động.
Một số từ điển ngôn ngữ, từ điển tâm lí học của các nước mô tả TTC gắn
với các hoạt động, đặc biệt là các hoạt động bên trong của chủ thể. Nó là điều
kiện thúc đẩy, tạo ra hoạt động hay là biến đổi hoạt động. TTC bao hàm tính
chủ động, có ý thức của chủ thể; thể hiện ý chí và sự độc lập của chủ thể với
môi trường bên ngoài. Trong quá trình hoạt động, chủ thể sẽ huy động tính tự
giác, độc lập, sáng tạo để tác động một cách có hiệu quả vào môi trường bên
ngoài. Quan niệm này không chỉ xem xét TTC trong mối quan hệ gắn bó với
hoạt động mà còn với thái độ cải tạo thế giới của con người. Nghĩa là thông
qua hoạt động một cách tích cực mà con người góp phần thay đổi thế giới; từ
đó mà dần hình thành, phát triển và hoàn thiện nhân cách của bản thân.
Theo PGS. TS Phó Đức Hòa, TTC là sự biến đổi hoạt động tâm lý bên
trong của mỗi người và được thể hiện ra bên ngoài bằng hiệu quả và chất
lượng công việc. Sự biến đổi bên trong đó càng linh hoạt bao nhiêu thì hiệu
quả công việc càng cao bấy nhiêu. TTC cũng bao hàm tính tự giác trong hành
động của chủ thể [5]. Quan niệm này nhấn mạnh mối quan hệ thuận của TTC
với những biến đổi tâm lý bên trong của chủ thể hoạt động. Chủ thể càng tích
cực hoạt động, nghĩa là sự biến đổi bên trong càng linh hoạt thì hiệu quả công
việc càng cao. Hơn nữa, chủ thể là người quyết định sự biến đổi bên trong của
bản thân. Do đó, chủ thể cũng chính là người quyết định mức độ của sự tích
cực trong các hoạt động.
Đồng quan điểm trên, PGS. TS Nguyễn Ánh Tuyết khẳng định: hoạt động
bao giờ cũng do chủ thể (con người) tiến hành, chủ thể càng tích cực hoạt

động thì sẽ càng phát triển và hoàn thiện.
Trên cơ sở phân tích quan niệm của các nhà nghiên cứu, tác giả đã tổng
hợp những nội dung cơ bản về TTC như sau: TTC gắn liền với hoạt động và
thái độ của chủ thể đối với thế giới xung quanh. Nói đến TTC không thể
không nói đến tính chủ động, tự giác, độc lập trong nhận thức - các phẩm chất
12


này nằm trong tổng thể nhân cách của một con người. Động cơ, nhu cầu và
hứng thú hoạt động chính là nguồn gốc bên trong của TTC, là động lực thúc
đẩy con người hoạt động, từ đó mà thay đổi và cải tạo hiện thực.
Quan niệm về tính tích cực nhận thức của trẻ (tính tích cực trong học tập):
TTC được biểu hiện trong hoạt động của mỗi người, nhất là trong các hoạt
động mang tính chủ động của chủ thể. Và trong hoạt động học tập, TTC được
hiểu là TTCNT - biểu hiện của mong muốn hiểu biết và khát vọng chiếm lĩnh
tri thức của con người [5]. Quá trình nhận thức trong học tập là quá trình nhận
thức các vấn đề đã được các nhà khoa học nghiên cứu, tìm ra. Tuy nhiên, đó
lại là những điều mà trẻ chưa biết và cần phải nỗ lực, tích cực, chủ động khám
phá để chiếm lĩnh tri thức thông qua quá trình học tập trong nhà trường. Bằng
sự học tập tích cực, các em dần tích lũy hiểu biết và làm biến đổi chính bản
thân mình.
Theo từ điển Bách khoa toàn thư Xô Viết, TTCNT của trẻ chính là thái độ
tích cực của trẻ với thế giới xung quanh - đó là mong muốn được mở rộng
hiểu biết và vận dụng vốn hiểu biết của bản thân một cách sáng tạo. TTCNT
có liên quan chặt chẽ với khả năng quan sát, tri giác và năng lực phân tích,
tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính, các mối quan hệ của các sự vật, hiện
tượng. Theo đó, mức độ tích cực nhận thức phụ thuộc chủ yếu vào năng lực tư
duy và được thúc đẩy bởi nhu cầu tìm hiểu, khám phá các đối tượng ở xung
quanh (nhu cầu bên trong) của chính bản thân trẻ.
Đồng ý kiến về mối quan hệ phụ thuộc giữa TTCNT với năng lực tư duy

của trẻ, các nhà nghiên cứu như A.P. Uxôva, A.K. Bondazenko, Kazacôva…
cho rằng TTCNT của trẻ mẫu giáo có thể hiểu như là khả năng giải quyết các
nhiệm vụ nhận thức một cách có hiệu quả bằng việc cố gắng, nỗ lực huy động
ở mức cao các chức năng nhận thức, đặc biệt là chức năng của tư duy (phân
tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa,…).
Không chỉ xem xét TTCNT của trẻ ở sự đáp ứng nhu cầu nhận thức (mong
muốn và thích thú khi được khám phá những điều mới lạ của thế giới tự nhiên
và xã hội), L.G.Nhixcanhen cho rằng TTCNT cũng được thể hiện ở sự phát
triển các kĩ năng. Đó là kĩ năng đặt câu hỏi và độc lập tìm kiếm câu trả lời cho
13


những vấn đề mà trẻ quan tâm; kĩ năng so sánh, đối chiếu để tìm ra sự giống
và khác nhau giữa các đối tượng; các kĩ năng tư duy để giải quyết những yêu
cầu, nhiệm vụ hay tình huống mới;…
Quan điểm trên đã được PGS. TS Nguyễn Ánh Tuyết đã làm rõ hơn khi
khẳng định TTCNT của trẻ mẫu giáo được thể hiện ở lòng ham hiểu biết; sự
phát triển tính ham hiểu biết đó được thể hiện đặc biệt ở sự tăng lên về số
lượng và sự biến đổi về chất lượng của những câu hỏi mà của trẻ đặt ra. Theo
sự phát triển của lứa tuổi, trẻ ngày càng có nhiều câu hỏi thể hiện sự tò mò về
các thuộc tính bên trong, về mối quan hệ qua lại giữa các sự vật, hiện tượng
(vì sao thế này, vì sao thế kia,…).
Qua những phân tích trên có thể thấy: TTCNT là một dạng năng lực trí tuệ
đòi hỏi sự nỗ lực cao của các chức năng tâm lý, nhất là chức năng nhận thức
nhằm giải quyết các nhiệm vụ nhận thức đã đặt ra trong hoạt động của mình.
TTCNT của trẻ lứa tuổi mẫu giáo được xem như một phẩm chất tâm lý của cá
nhân trẻ, trong đó chứa đựng cả yếu tố nhận thức, tình cảm, ý chí,… mà yếu
tố hạt nhân là hoạt động nhận thức của trẻ. TTCNT thể hiện thái độ tích cực
nhận thức của trẻ đối với hiện thực xung quanh.
1.1.3. Biểu hiện TTCNT của trẻ trong hoạt động KPKH về MTXQ

TTCNT được thúc đẩy bởi nhu cầu, hứng thú nhận thức - đây là tiền đề của
tính tự giác trong học tập. TTCNT có liên quan mật thiết với: (1) khả năng
huy động các giác quan; (2) khả năng sử dụng các thao tác tư duy; (3) khả
năng vận dụng vốn kinh nghiệm và kĩ năng đã có để giải quyết các nhiệm vụ
học tập. TTCNT hình thành nên nếp tư duy độc lập trong nhận thức và suy
nghĩ độc lập là nguồn gốc nảy sinh sự sáng tạo của con người. Ở lứa tuổi
mầm non, TTCNT của trẻ được thể hiện ở nhiều hoạt động như: hăng hái phát
biểu, thích thú khi được khám phá các đối tượng, không thỏa mãn với câu trả
lời của mọi người, hay nêu thắc mắc, hay đặt câu hỏi,…
Khi tham gia các hoạt động học tập, TTCNT trẻ mẫu giáo có thể biểu hiện
qua các dấu hiệu khác nhau như: qua các dấu hiệu bên ngoài (qua cử chỉ, điệu
bộ, nét mặt,…), qua lời nói, qua cách thức thực hiện hoạt động hay kết quả
hoạt động của trẻ. Trên cơ sở phân tích những quan niệm về TTCNT gắn với
14


đặc điểm trẻ lứa tuổi mẫu giáo, người nghiên cứu xác định có thể nhận biết
TTCNT của trẻ trong hoạt động KPKH qua các dấu hiệu sau:
i) Biểu hiện ở hứng thú nhận thức của trẻ về MTXQ:
J.A.Comenxki coi việc tạo hứng thú nhận thức là một trong những con
đường chủ yếu để làm cho việc học tập trong nhà trường trở thành niềm vui.
Theo K.D.Usinxki thì hứng thú là cơ chế đảm bảo cho sự học tập có kết quả;
còn J.Deway thì cho rằng việc dạy học phải kích thích được hứng thú để các
em độc lập tìm tòi, phát hiện tri thức mới;… Và như đã phân tích ở phần 1.1,
yêu cầu đối với việc chăm sóc, giáo dục trẻ mầm non hiện nay là giáo dục
theo quan điểm lấy trẻ làm trung tâm (giáo dục nhằm phát huy tính tích cực
nhận thức của trẻ). Quan điểm giáo dục này quan tâm và nhấn mạnh đến nhu
cầu, hứng thú nhận thức của trẻ như một biểu hiện cơ bản của TTCNT.
“Hứng thú” ở đây không chỉ là sự thích thú, vui vẻ mà ở đây còn có nghĩa là
động cơ mạnh mẽ thúc đẩy, làm cho trẻ háo hức tìm tòi, khám phá để phát hiện

tri thức mới. Khi trẻ có hứng thú thì thái độ của trẻ cũng trở nên tích cực và chủ
động. Những trẻ có hứng thú thường hỏi “tại sao?”, “như thế nào?”,.... Do đó,
“hứng thú” không chỉ là sự cuốn hút mà còn là nguồn động lực mạnh mẽ thúc
đẩy trẻ khám phá, suy nghĩ để giải quyết các câu hỏi, các bài toán thực tiễn trẻ
gặp trong cuộc sống. Đây mới là ý nghĩa thực sự của từ “hứng thú” trong. “Hứng
thú” ở đây biểu thị mức độ cao của khái niệm này chứ không phải ở mức độ thấp
giống như sự hấp dẫn mang tính giải trí (chẳng hạn như trẻ bị thu hút vì nhiều
loại đồ dùng trực quan minh họa cho nội dung bài học hơn là thấy thích thú, tò
mò muốn tìm hiểu thêm về nội dung đó).
Khi tổ chức hoạt động cho trẻ KPKH về MTXQ, GV cần chú ý quan sát để
có thể xác định được những biểu hiện hứng thú nhận thức của trẻ thông qua
những dấu hiệu cụ thể sau:
- Trẻ tỏ ra thích thú, hào hứng, vui sướng (qua lời nói, nét mặt, cử chỉ,
điệu bộ,…) khi được tiếp xúc, thao tác với các đối tượng gần gũi xung
quanh (hoa, quả, đồ vật, con vật,…); được sử dụng các giác quan để tri
giác đối tượng (nhìn, nghe, ngửi, nếm, sờ vào đối tượng).
15


- Trẻ chú ý quan sát các đối tượng và các hành động của GV; chú ý lắng
nghe GV giới thiệu, giải thích về đối tượng. Sự hứng thú và chăm chú
của trẻ được thể hiện trong suốt quá trình trẻ tri giác, tìm hiểu, khám phá
đối tượng.
- Trẻ hay đặt ra những câu hỏi (Đây là cái gì?, Dùng để làm gì?, Tại sao?,
Như thế nào? Từ đâu mà có?,...), hay có những thắc mắc về các sự vật,
hiện tượng trẻ được tiếp xúc và đòi hỏi được giải thích cặn kẽ những
thắc mắc đó. Điều này nói lên nhu cầu, mong muốn được mở rộng hiểu
biết về các đối tượng mà trẻ làm quen - đây cũng là động lực thúc đẩy
trẻ tích cực nhận thức về thế giới xung quanh.
- Trẻ hay giơ tay phát biểu, nhiệt tình trả lời các câu hỏi hay bổ sung ý

kiến cho câu trả lời của các bạn.
ii) Biểu hiện ở năng lực nhận thức của trẻ trong hoạt động KPKH về MTXQ:
Năng lực nhận thức của trẻ gồm khả năng sử dụng các giác quan và khả
năng sử dụng các thao tác tư duy (phân tích, tổng hợp, so sánh,…) để tìm
hiểu, khám phá các đặc điểm, dấu hiệu bản chất của các sự vật, hiện tượng mà
trẻ được làm quen.
V. Lê nin đã chỉ ra con đường nhận thức nói chung tuân theo trình tự: từ
trực quan sinh động (nhận thức cảm tính)  tư duy trừu tượng (nhận thức lý
tính) thực tiễn. Theo đó, quá nhận thức của trẻ cũng gồm hai giai đoạn và
được bắt đầu bằng giai đoạn nhận thức cảm tính. Giai đoạn này bao gồm cảm
giác và tri giác - thực chất là quá trình nhận thức các sự vật, hiện tượng bằng
các giác quan. Nhờ cảm giác, tri giác, trẻ có được những hiểu biết về các đặc
điểm bên ngoài (hình dạng, màu sắc,…) của đối tượng. Tuy nhiên, để có nhận
thức sâu sắc hơn về đối tượng, thì trẻ phải trải qua giai đoạn nhận thức cao
hơn, đó giai đoạn nhận thức lý tính. Ở giai đoạn này, trẻ sẽ sử dụng các thao
tác của tư duy (phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát,…) để tìm hiểu, phát
hiện ra những đặc điểm, thuộc tính bên trong của đối tượng, từ đó mà hiểu
được bản chất của đối tượng trẻ làm quen.
Trẻ tích cực nhận thức là trẻ có khả năng sử dụng, huy động tốt các giác
quan, các thao tác tư duy tham gia vào quá trình nhận thức. Mức độ huy động
16


các giác quan, các thao tác tư duy càng cao thì nhận thức của trẻ về các sự
vật, hiện tượng càng đầy đủ, càng sâu sắc. Cụ thể, có thể kể ra các biểu hiện
tích cực nhận thức của trẻ trong KPKH về MTXQ đó là:
- Trẻ có kĩ năng QS, tri giác để phát hiện chính xác các đặc điểm của đối
tượng.
- Trẻ có kĩ năng sử dụng các thao tác tư duy để nhận biết, phân biệt các
đối tượng; nhận xét, dự đoán, giải thích mối liên hệ giữa các sự vật, hiện

tượng; phán đoán, giải quyết các vấn đề có liên quan;…
- Trẻ có kĩ năng lắng nghe, hiểu và thực hiện đúng những yêu cầu, chỉ dẫn
của GV; biết diễn đạt những suy nghĩ của mình một cách rõ ràng; tích
cực chia sẻ hiểu biết và cảm xúc của bản thân về các đối tượng mà trẻ
được làm quen với những người xung quanh. Khả năng về ngôn ngữ là
một trong những dấu hiệu cho thấy khả năng tư duy của trẻ, bởi vì ngôn
ngữ chính là phương tiện biểu đạt kết quả của tư duy.
- Trẻ biết vận dụng vốn kiến thức và kỹ năng đã tích lũy được vào việc
giải quyết các tình huống và các bài tập khác nhau, đặc biệt là giải quyết
các tình huống mới.
iii) Biểu hiện ở ý chí của trẻ trong quá trình KPKH về MTXQ
“Ý chí là hình thức tâm lí điều chỉnh hành vi tích cực nhất ở con người, đó
là khả năng khắc phục khó khăn để thực hiện và hoàn thành các hoạt động đã
định nhằm đạt được mục đích đã đề ra” 14. Theo đó, khi tham gia các hoạt
động KPKH về MTXQ, trẻ có những biểu hiện TTCNT về mặt ý chí thông
qua các dấu hiệu sau:
- Trẻ độc lập, tự chủ giải quyết các yêu cầu, nhiệm vụ được giao. Trong
hoạt động nhận thức, tính độc lập được thể hiện ở việc trẻ biết đặt các
câu hỏi, nêu thắc mắc về đối tượng; biết tìm kiếm, lựa chọn phương thức
phù hợp để giải quyết nhiệm vụ được giao một cách hiệu quả; biết làm
chủ suy nghĩ và hành động của bản thân (không bị ảnh hưởng bởi các tác
động bên ngoài).
- Trẻ thể hiện sự kiên trì, cố gắng, nỗ lực vượt qua khó khăn để hoàn
thành nhiệm vụ được giao.
17


- Trẻ có sự sáng tạo trong hoạt động KPKH; biết đưa ra các nhận xét, sáng
kiến để giải quyết nhiệm vụ theo cách riêng của mình.
1.2 Chương trình cho trẻ KPKH về MTXQ ở mầm non

1.2.1. Mục tiêu, nội dung cho trẻ KPKH về MTXQ ở mầm non
Ở lứa tuổi nhà trẻ chưa có chương trình riêng về tổ chức cho trẻ KPKH về
MTXQ. Nội dung này được lồng ghép vào các nội dung phát triển thể chất,
nhận thức, ngôn ngữ, tình cảm, kĩ năng xã hội và thẩm mĩ và được thực hiện
thông qua các hoạt động chơi - tập, hoạt động với đồ vật hay tiết học “Nhận
biết, tập nói” ở nhà trẻ.
Khác với nhà trẻ, lứa tuổi mẫu giáo đã có chương trình riêng về cho trẻ
KPKH về MTXQ. Tổ chức cho trẻ KPKH về MTXQ đã được tách thành môn
học riêng và phân phối thành tiết học. Nội dung này được thực hiện thông qua
các tiết học, hoạt động ngoài trời hay các thời điểm trong sinh hoạt hàng
ngày; trong đó yêu cầu, nội dung cho trẻ làm quen được cấu trúc, phân phối
phù hợp với trình độ nhận thức của trẻ ở từng độ tuổi MGB, MGN và MGL.
Mục tiêu cho trẻ KPKH về MTXQ:
Về kiến thức:
- Củng cố, chính xác hóa những biểu tượng cũ; cung cấp biểu tượng mới
và mở rộng hiểu biết cho trẻ về thế giới xung quanh một cách khoa học,
hệ thống.
- Trang bị cho trẻ vốn hiểu biết cơ bản, ban đầu về tự nhiên, xã hội và con
người.
Về kĩ năng:
- Rèn luyện kĩ năng quan sát, khả năng tri giác; rèn luyện và phát triển tư
duy cho trẻ.
- Rèn luyện và phát triển các kĩ năng khác như: vận động, âm nhạc, tạo
hình; các kĩ năng xã hội.
- Phát triển ngôn ngữ: mở rộng, hệ thống hóa và tích cực hóa vốn từ cho
trẻ; rèn kĩ năng diễn đạt rõ ràng, mạch lạc, đủ ý, đúng ngữ pháp.
Về thái độ:
18

- Giáo dục tình cảm, đạo đức cho trẻ: giáo dục trẻ gần gũi, thân thiện với
môi trường tự nhiên và xã hội.
- Giáo dục thể chất, thẩm mĩ; giáo dục trẻ biết yêu quý và trân trọng cái
đẹp ở xung quanh.
- Giáo dục trẻ có thái độ, thói quen và hành vi ứng xử đúng đắn với
MTXQ.
Nội dung cho trẻ KPKH về MTXQ:
Như các môn học khác, nội dung cho trẻ KPKH về MTXQ ở mẫu giáo
cũng được thực hiện thông qua các chủ đề khác nhau. Cụ thể, ở cả ba lứa tuổi
mẫu giáo, trẻ đều được tìm hiểu về hai chủ đề lớn là môi trường tự nhiên và
môi trường xã hội. Những nội dung về tự nhiên và xã hội mà trẻ được khám
phá sẽ được thực hiện theo từng chủ điểm giáo dục nhất định và được cụ thể
hóa qua các chủ đề/chủ đề nhánh như: Trường mầm non; Bản thân, Gia đình,
Nghề nghiệp, Động vật, Thực vật, PTGT, Quê hương, đất nước, Bác Hồ,... Có
thể khái quát cấu trúc nội dung cho trẻ KPKH về MTXQ theo sơ đồ sau:
MTXQ

MTTN

TNHS
Động vật
Thực vật

MTXH

TNVS
Đất, đá,
cát, sỏi,

HTTN

Nắng,
mưa, gió

MT hẹp
-Bản thân
-Gia đình

MT rộng
Quê hương
Đất nước

Đồ vật
Đồ dùng
Đồ chơi

nước,
không
khí, ánh

Bầu trời
Các mùa

-Trường

Bác Hồ
Các tỉnh
thành
Nghề nghiệp
Các qui định,
các luật lệ

PTGT

MN

…

sáng,…

Nội dung cho trẻ KPKH về MTXQ được thực hiện thông qua các chủ đề
19


song yêu cầu, mức độ và nội dung cho trẻ làm quen sẽ được nâng cao dần
theo từng lứa tuổi (tính đồng tâm và phát triển của nội dung chương trình).
Với mỗi chủ đề, đề tài cụ thể đòi hỏi trẻ phải có những hiểu biết nhất định về
chủ đề, đề tài đó. Nghĩa là ở cả 3 lứa tuổi, trẻ đều phải có vốn kiến thức cơ
bản về cùng đối tượng mà trẻ làm quen trong chủ đề (trẻ biết tên gọi, các đặc
điểm, cấu tạo, vai trò, lợi ích,…của đối tượng). Và trên nền tảng vốn kiến
thức chung đó, trẻ sẽ được mở rộng dần hiểu biết về đối tượng theo sự phát
triển của lứa tuổi (trẻ càng lớn thì các yêu cầu càng cao hơn, phạm vi làm
quen càng rộng hơn, kiến thức càng khái quát hơn). Đây cũng chính là đặc
điểm tính đồng tâm và phát triển của chương trình cho trẻ KPKH về MTXQ.
1.2.2. Chương trình cho trẻ KPKH về MTXQ - lứa tuổi MGN (4 - 5 tuổi)
1.2.2.1. Mục tiêu cho trẻ KPKH về MTXQ - lứa tuổi MGN
Mục tiêu, nội dung cho trẻ KPKH về MTXQ được người nghiên cứu trình bày
theo “Hướng dẫn tổ chức thực hiện chương trình giáo dục mầm non - mẫu
giáo nhỡ (4 - 5 tuổi)” và “ Chương trình giáo dục mầm non” được ban hành
theo Thông tư số 17/2009/TT-BGDĐT, ngày 25/7/2009 của Bộ GD&ĐT.
Cũng như các lĩnh vực giáo dục khác, nhìn chung việc thực hiện chương trình

cho trẻ KPKH về MTXQ được căn cứ dựa theo các tài liệu hướng dẫn của Bộ
GD&ĐT. Tuy nhiên, trên thực tế, việc lựa chọn và tiến hành các nội dung cho
trẻ KPKH về MTXQ vẫn có sự điều chỉnh nhất định cho phù hợp với từng đối
tượng và điều kiện thực tiễn của mỗi trường, lớp, địa phương.
Mục tiêu cho trẻ KPKH về MTXQ - lứa tuổi MGN:
Về kiến thức: tiếp tục cung cấp cho trẻ những biểu tượng (tên gọi, một số đặc
điểm) của các sự vật, hiện tượng gần gũi xung quanh trẻ; bước đầu nhận biết
các mối liên hệ đơn giản của các đối tượng gần gũi, quen thuộc cũng như cảm
nhận được sự phong phú đa dạng của các sự vật, hiện tượng. Cụ thể:
- Trẻ nhận biết được một số đặc điểm giống và khác nhau của bản thân với
những người gần gũi.
- Nói được địa chỉ, số điện thoại của gia đình.
- Nhận biết được một số công cụ, sản phẩm, ý nghĩa của một số nghề
nghiệp phổ biến và gần gũi.
20


- Biết tên của một vài danh lam thắng cảnh của quê hương, đất nước.
- Nhận ra mối liên hệ đơn giản giữa các sự vật, hiện tượng quen thuộc.
Về kĩ năng:
- Trẻ so sánh được những điểm giống và khác nhau giữa các đối tượng,
phân loại được các đối tượng theo 1-2 dấu hiệu cho trước.
- Rèn kĩ năng quan sát (có thể quan sát hai hay nhiều đối tượng cùng lúc),
khả năng tri giác và phát triển tư duy cho trẻ.
- Rèn khả năng chú ý và ghi nhớ có chủ định.
- Rèn luyện khả năng hợp tác, thỏa thuận với bạn bè trong học tập, lao
động, vui chơi,…
- Trẻ biết sử dụng ngôn ngữ mạch lạc; biết đặt câu hỏi, nêu nhận xét về
các sự vật, hiện tượng ở xung quanh.
Về thái độ:

- Trẻ thích tìm hiểu, khám phá đồ vật và hay đặt các câu hỏi: Tại sao?, Để
làm gì?,…
- Trẻ biết yêu quý, trân trọng cái hay, cái đẹp trong tự nhiên và xã hội; có
thói quen, hành vi ứng xử đúng đắn với MTXQ.
- Trẻ biết thể hiện hành vi văn hóa trong giao tiếp, ứng xử với mọi người.
1.2.2.2. Nội dung giáo dục theo độ tuổi
Như đã trình bày ở trên, ngoài các yêu cầu chung theo quy định của Bộ
GD&ĐT, thực tế việc thực hiện chương trình cho trẻ KPKH về MTXQ vẫn có
sự điều chỉnh nhất định so với Chương trình giáo dục mầm non mà Bộ ban
hành (áp dụng chung cho các trường mầm non trên toàn quốc). Về cơ bản, nội
dung cho trẻ KPKH về MTXQ gồm 8 chủ đề. Song khi xây dựng kế hoạch
giảng dạy cho từng tuần, tháng; việc lựa chọn đề tài trong mỗi chủ đề cũng
như xác định yêu cầu, nội dung giáo dục cho từng độ tuổi lại có sự khác nhau
tùy điều kiện của từng trường, từng địa phương. Trên cơ sở tổng kết việc thực
hiện chương trình giáo dục ở một số trường mầm non, dưới dây tác giả trình
bày các gợi ý đề tài thường được tổ chức theo từng chủ đề và yêu cầu giáo
dục đối với trẻ MGN trong các chủ đề đó.
21


Stt

Chủ điểm

Gợi ý đề tài

1

Trường mầm non - - Ngày hội đến trường.
Tết Trung thu

- Lớp học của bé.
- Bé vui đón Tết Trung thu.

2

Bản thân

- Tôi là ai?
- Cơ thể tôi.
- Tôi cần gì để lớn lên và khỏe mạnh (lồng ghép:
chăm sóc vệ sinh, nề nếp thói quen).

3

Gia đình

- Gia đình tôi (các thành viên, công việc ………..
gia đình).
- Gia đình sống chung một nhà.
- Ngày hội của các cô giáo (20/11).
- Nhu cầu của gia đình (lồng ghép vai trò của dinh
dưỡng với sức khỏe).

4

Nghề nghiệp (theo - Giao thông (lái tàu, lái xe, phi công,…).
6 loại nghề)
- Xây dựng (thợ xây, thợ mộc, kiến trúc sư).
- Dịch vụ (bán hàng, thợ may, thợ làm đầu).
- Chăm sóc sức khỏe (bác sĩ, y tá,…).

- Giúp đỡ cộng đồng (cảnh sát, bộ đội, người đưa
thư, giáo viên,…).
- Lồng ghép ngày của các chú bộ đội.
- Sản xuất (nông dân, công nhân, đầu bếp).

5

Thế giới động vật

- Một số con vật nuôi trong gia đình.
- Một số con vật sống trong rừng.
- Một số con vật sống dưới nước (cá).

6

Thế giới thực vật

- Cây xanh.
- Tết nguyên đán - mùa xuân (lồng ghép một số
món ăn trong ngày tết).
- Một số loại rau.
- Một số loại quả (lồng ghép thức ăn có giá trị dinh
dưỡng của các loại rau quả).
22


- Ngày hội của bà, mẹ, cô giáo và các bạn gái (08/3) (1 tuần)
7

Đồ vật và phương - Một số đồ dùng, đồ chơi

tiện giao thông
- Một số phương tiện giao thông phổ biến.
- Một số luật lệ giao thông.

8

Nước và các hiện - Nước
tượng tự nhiên
- Một số hiện tượng tự nhiên (gió, mặt trời, mặt
trăng, các vì sao,…)
- Mùa hè của bé

9

Quê hương,
nước, Bác Hồ

đất - Thủ đô Hà Nội
- Các di tích, danh lam thắng cảnh ở địa phương
(GV tùy chọn)
- Bác Hồ với các cháu thiếu nhi.

1.3. Tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ ở mầm non
1.3.1. Ý nghĩa của hình thức tiết học trong tổ chức cho trẻ KPKH về MTXQ
Mục đích, ý nghĩa:
Tiết học (hoạt động học có chủ đích) là một trong những hình thức cơ bản
để tổ chức cho trẻ KPKH về MTXQ. Đó là hình thức dạy học do GV tổ chức
tại thời điểm nhất định trong ngày và bắt buộc với tất cả trẻ trong lớp nhằm
thực hiện nhiệm vụ, nội dung giáo dục cụ thể theo kế hoạch đã xây dựng.
Tiết học là hình thức quan trọng trong tổ chức cho trẻ KPKH về MTXQ. So

với các hình thức khác, hình thức tiết học đáp ứng được yêu cầu của chương
trình tốt hơn. Điều này được thể hiện ở các ưu điểm: (1) những biểu tượng mà
trẻ thu được trên tiết học thường chính xác, sâu sắc và toàn diện hơn; (2)
những kĩ năng (kĩ năng nhận thức, kĩ năng xã hội,…) của trẻ được rèn luyện
và phát triển một cách đồng bộ, tích cực hơn; (3) những kiến thức mà trẻ lĩnh
hội được trong các hình thức khác được củng cố, chính xác hóa; được mở
rộng và khái quát hơn qua tiết học.
Yêu cầu của tiết học cho trẻ làm quen với MTXQ:
- Tiết học phải hướng tới mục tiêu, yêu cầu đã định.

23


- Tiết học phải có trọng tâm, trọng điểm; tránh dàn trải, tản mạn. Việc
củng cố, mở rộng kiến thức cho trẻ phải đi đôi với việc rèn luyện kĩ năng
cụ thể (kĩ năng nhận thức, kĩ năng ngôn ngữ, kĩ năng xã hội,…)
- Nhận thức đúng đắn vai trò của các yếu tố trực quan trên tiết học; phối
hợp hợp lý các phương pháp theo hướng phát huy tính tích cực của trẻ.
- Tổ chức tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ theo các hướng tích hợp phù
hợp với mục tiêu, nội dung bài học và đặc điểm, khả năng của trẻ.
- GV phải tận dụng và xử lý linh hoạt các tình huống xảy ra trên tiết học,
tạo cơ hội cho trẻ hoạt động tích cực, sáng tạo.
Phân loại tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ ở mẫu giáo:
Dựa theo các tiêu chí khác nhau có các cách phân loại khác nhau, trong đó
phổ biến là phân loại tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ theo các tiêu chí sau:
Stt

Tiêu chí phân loại

Tiết học

1

Theo đối tượng Tiết học làm quen với động vật
cho trẻ làm quen
Tiết học làm quen với thực vật
Tiết học làm quen với thiên nhiên vô sinh
Tiết học làm quen với hiện tượng tự nhiên
Tiết học làm quen với cuộc sống xã hội

2

Theo mục đích dạy Tiết học hình thành biểu tượng
học
Tiết học củng cố, mở rộng, hệ thống hoá kiến thức
Tiết học hình thành khái niệm sơ đẳng & phân
nhóm đối tượng

Nhận xét: Tiến trình dạy học luôn tuân theo lôgic yêu cầu, nội dung cần
hình thành cho trẻ đó là: Gây hứng thú → các hoạt động chính (quan sát, đàm
thoại, mở rộng hiểu biết của trẻ về đối tượng,…) → thực hành, củng cố. Với
trẻ lứa tuổi mầm non, vốn kinh nghiệm và hiểu biết của trẻ về thế giới xung
quanh còn hạn chế. Vì vậy, tiết học hình thành biểu tượng là loại tiết học chủ
yếu chiếm thời lượng lớn hơn so với các loại tiết học khác.
1.3.2. Quy trình tổ chức tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ

24


Theo từ điển Tiếng Việt, “tổ chức (đgt): làm những gì cần thiết để tiến

hành một hoạt động nào đó nhằm có được hiệu quả tốt nhất” [tr43]. Theo đó,
tổ chức dạy học là những việc làm cụ thể của GV và trẻ để thực hiện hiệu quả
các hoạt động dạy học. Ở nhà trường nói chung, mỗi quá trình dạy học sẽ
được thực hiện qua các môn học cụ thể; dưới nhiều hình thức dạy học đa
dạng, trong đó có tiết học. Để tổ chức một tiết học cụ thể, GV cần làm hai
việc chủ yếu: (1) thiết kế bài học (soạn giáo án) và (2) theo kế hoạch bài học
đó để tiến hành các hoạt động dạy học trên lớp.
Như vậy, người nghiên cứu xác định: tổ chức tiết học cho trẻ KPKH về
MTXQ trong phạm vi nghiên cứu của đề tài là việc GV lập kế hoạch bài học
(soạn giáo án, chuẩn bị kiến thức, phương tiện) và tiến hành các hoạt động
dạy học trên lớp; thông qua đó mà hướng dẫn trẻ tìm hiểu, khám phá thế giới
xung quanh theo hướng phát huy TTCNT của trẻ.
Tổ chức các hoạt động trên tiết học cho trẻ KPKH về MTXQ bao gồm các
nội dung chủ yếu được tiến hành theo trình tự như sau::
Tên chủ điểm:
Tên đề tài:
Đối tượng:
Thời gian:
I. Mục tiêu:
- Trẻ biết tên gọi; các đặc điểm; vai trò, lợi ích của đối tượng trẻ làm quen.
- Trẻ biết so sánh, phân loại, phân nhóm các đối tượng.
- Rèn luyện các quá trình tâm lí, rèn luyện kĩ năng quan sát, tri giác và
phát triển tư duy cho trẻ.
- Phát triển ngôn ngữ: mở rộng, hệ thống hóa, tích cực hóa vốn từ về chủ
đề trẻ làm quen; rèn luyện và phát triển khả năng diễn đạt, rèn cho trẻ
biết sử dụng từ ngữ chính xác, linh hoạt.
- Giáo dục thái độ, tình cảm, thói quen và hành vi ứng xử đúng đắn của trẻ
với TGXQ.
II. Chuẩn bị:
- Vật thật, tranh ảnh, mô hình, băng hình,…

25