Đề tài phân tích thái độ và nhận thức đối với hành vi hút thuốc lá của nam thanh niên tỉnh tiền giang

B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C KINH T TP.H

CHÍ MINH

NGUY N V N TH O

PHÂN TÍCH THÁI
VÀ NH N TH C
I V I HÀNH VI HÚT THU C LÁ
C A NAM THANH NIểN T NH TI N GIANG

LU N V N TH C S KINH T

Tp. H Chí Minh, n m 2015


B GIÁO D C VÀ ÀO T O
TR

NG

I H C KINH T TP.H

CHÍ MINH

NGUY N V N TH O

PHÂN TÍCH THÁI
VÀ NH N TH C
I V I HÀNH VI HÚT THU C LÁ
C A NAM THANH NIểN T NH TI N GIANG

Chun ngành: Chính sách cơng
Mã s : 60340402

LU N V N TH C S KINH T
NG

IH
NG D N KHOA H C:
TS. NGUY N H U D NG

Tp. H Chí Minh, n m 2015


i

L I CAM OAN
Tôi cam đoan Lu n v n này hồn tồn do tơi th c hi n. Các đo n trích d n
trong lu n v n đ u đ
ph ng v n các đ i t

c d n ngu n theo h

ng d n c a UEH và s li u s d ng t

ng t i đ a bàn đi u tra là trung th c.

Lu n v n này không nh t thi t ph n ánh quan đi m c a Tr
Kinh t Thành ph H Chí Minh.
Tác gi Lu n v n

Nguy n V n Th o

ng

i h c


ii

M CL C

L I CAM OAN ........................................................................................................... i
M C L C ...................................................................................................................... ii
DANH M C CÁC KÝ HI U, CH
DANH M C CÁC S

VI T T T ....................................................... v

HÌNH V ........................................................................ vi

DANH M C B NG BI U ........................................................................................ viii
DANH M C PH L C................................................................................................ x
TÓM T T ..................................................................................................................... xi
CH

NG I: PH N GI I THI U .............................................................................. 1

1.1 B i c nh nghiên c u .............................................................................................. 1
1.2 M c tiêu nghiên c u .............................................................................................. 3
1.3 Câu h i nghiên c u ................................................................................................ 3
1.4

it

ng và ph m vi nghiên c u ......................................................................... 4

1.5 C u trúc c a Lu n v n ........................................................................................... 4
CH

NG II: C

S

LÝ THUY T ........................................................................... 6

2.1 Lý thuy t liên quan ................................................................................................ 6
2.1.1 Lý thuy t hành vi v n đ (Problem Behavior Theory - PBT) ......................... 6
2.1.2 Lý thuy t v hành vi d đ nh (The theory of Planned Behavior - TPB) ......... 6
2.2 M t s khái ni m, quy đ nh và thông tin liên quan ............................................... 8
2.2.1 Khái ni m nh n th c, thái đ và hành vi ......................................................... 8
2.2.2 Hút thu c lá ..................................................................................................... 8
2.2.3 Tác h i c a thu c lá ......................................................................................... 9
2.3 Các nghiên c u liên quan..................................................................................... 10
2.4 Các chính sách và bi n pháp phòng, ch ng tác h i c a thu c lá Vi t Nam và

c a chính quy n đ a ph ng t i đ a bàn nghiên c u ................................................. 13
2.4.1 Chính sách c a Chính ph Vi t Nam ............................................................ 13
2.4.2 Chính sách và bi n pháp c a chính quy n đ a ph
2.5 Tóm t t ch

ng t nh Ti n Giang ....... 14

ng II ................................................................................................ 15


iii

CH

NG III: PH

3.1 Ph

NG PHÁP NGHIÊN C U ................................................... 16

ng pháp nghiên c u ..................................................................................... 16

3.1.1 Nghiên c u đ nh tính ..................................................................................... 16
3.1.2 Nghiên c u đ nh l
3.2 Ph

ng .................................................................................. 17

ng pháp phân tích mơ hình .......................................................................... 19

3.2.1 Ph

ng pháp phân tích nhân t ..................................................................... 19

3.2.2 Ph

ng pháp phân tích nhân t kh ng đ nh .................................................. 20

3.2.3 Ph

ng pháp phân tích b ng mơ hình c u trúc tuy n tính ............................ 22

3.3 Xác đ nh m u nghiên c u .................................................................................... 22
3.4 Xây d ng thang đo ............................................................................................... 23
3.4.1 Thang đo nh n th c ....................................................................................... 23
3.4.2 Thang đo thái đ ............................................................................................ 24
3.4.3 Thang đo tiêu chu n ch quan....................................................................... 24
3.4.4 Thang đo xu h

ng ....................................................................................... 25

3.4.5 Thang đo hành vi ........................................................................................... 26
3.5 Ngu n thông tin ................................................................................................... 27
3.6 Tóm t t ch
CH

ng III ............................................................................................... 27

NG IV: K T QU NGHIÊN C U ............................................................... 29

4.1

c đi m v đ a bàn nghiên c u.......................................................................... 29

4.2 Mô t m u kh o sát và hi n tr ng s b v b m u kh o sát .............................. 29
4.2.1 Thông tin c a ng

iđ

c kh o sát ............................................................... 29

4.2.2 Hi n tr ng hút thu c c a nam thanh niên Ti n Giang hi n nay .................... 32
4.2.3 Thái đ , ni m tin v vi c b hút thu c lá ...................................................... 36
4.2.4 nh h

ng c a thu c lá đ n s c kh e và c ng đ ng .................................... 41

4.2.5 K t qu kh o sát đ i v i các bi n đ nh l

ng ............................................... 44

4.2.6 Bi n pháp gi m tiêu th và tác h i c a thu c lá ............................................ 45
4.3 Phân tích mơ hình các y u t tác đ ng đ n hành vi hút thu c lá hi n nay .......... 50
4.3.1 Phân tích nhân t khám phá, ki m đ nh thang đo mơ hình nghiên c u ........ 52
4.3.2 Phân tích nhân t cho xu h

ng hút thu c c a nam thanh niên .................... 53


iv

4.3.3 Phân tích nhân t cho hành vi hút thu c c a nam thanh niên ....................... 54
4.3.4 Ki m đ nh l i thang đo cronbach’s alpha cho mô hình nghiên c u hi u ch nh . 54
4.3.5 K t lu n v nh ng thay đ i trong mơ hình .................................................... 59
4.3.6 Phân tích nhân t kh ng đ nh ........................................................................ 60
4.3.7 Ki m đ nh mô hình nghiên c u b ng ph

ng pháp SEM ............................. 64

4.3.8 K t lu n v mơ hình ...................................................................................... 66
CH

NG V: K T LU N VÀ KI N NGH ............................................................ 71

5.1 Tóm t t k t qu nghiên c u ................................................................................. 71
5.2 Ki n ngh chính sách ........................................................................................... 74
5.2.1 Gi i pháp t ng c

ng nh n th c, thái đ đ i v i ng

i hút thu c lá ............ 74

5.2.2 Gi i pháp hình thành tiêu chu n có liên quan đ n hành vi hút thu c lá ....... 75
5.2.3 Gi i pháp hình thành nên xu h

ng ng v i hành vi hút thu c lá ................ 76

5.2.4 Gi i pháp hình thành nên hành vi hút thu c lá .............................................. 76
5.2.5 Gi i pháp v chính sách giá c thu c lá ........................................................ 77
5.2.6 M t s nh n đ nh c n đ

c quan tâm và tri n khai r ng rãi ......................... 77

5.3 H n ch đ tài và đ xu t h

ng nghiên c u ti p theo ........................................ 77

TÀI LI U THAM KH O ............................................................................................ I
PH L C .....................................................................................................................VI


v

DANH M C CÁC Kụ HI U, CH

VI T T T

WHO:

T ch c Y t th gi i

CDCP:

Trung tâm Ki m sốt và Phịng b nh

PBT:

Lý thuy t hành vi v n đ

TPB:

Lý thuy t hành vi d đ nh

TRA:

Lý thuy t hành đ ng h p lý

NXB:

Nhà xu t b n

UBND:

y ban nhân dân

EFA:

Ph

ng pháp phân tích nhân t khám phá

CFA:

Ph

ng pháp phân tích nhân t kh ng đ nh

SEM:

Mơ hình c u trúc tuy n tính

vi

DANH M C CÁC S

HỊNH V

Hình 2.1: Thuy t hành vi d đ nh (TPB)
Hình 3.1: Mơ hình nghiên c u c a Deepak Pauldel. 2003
Hình 3.2: Mơ hình nghiên c u đ xu t
Hình 4.1: N i sinh s ng c a ng
Hình 4.2: Ngh nghi p c a ng

iđ

c kh o sát

iđ

Hình 4.3: Trình đ h c v n c a ng

c kh o sát
iđ

Hình 4.4: Tình tr ng hút thu c c a ng
Hình 4.5: M c đ th

c kh o sát
iđ

c kh o sát

ng xuyên hút thu c c a ng

Hình 4.6: Kh n ng hút khi đ

iđ

c kh o sát

c b n thân m i thu c lá c a ng

Hình 4.7: D đ nh v kh n ng hút thu c c a ng

iđ

iđ

c kh o sát

c kh o sát

Hình 4.8: Th i gian hút đi u thu c đ u tiên, sau khi th c d y c a ng

iđ

c

kh o sát

Hình 4.9: ụ đ nh v b thu c lá c a ng

iđ

c kh o sát

Hình 4.10: Suy ngh v vi c b hút thu c lá thì s c kh e s đ
c a ng

iđ

c c i thi n

c kh o sát

Hình 4.11: Thái đ c a nh ng ng

i thân khi ng

iđ

c kh o sát b hút

thu c lá
Hình 4.12: Suy ngh v m c đ quan tr ng c a vi c gi i quy t v n đ hút
thu c lá c a ng

iđ

c kh o sát

Hình 4.13: C m nh n c a ng
khói thu c lá do ng

iđ

c kh o sát v tác h i c a vi c hít ph i

i khác th i ra

Hình 4.14: S đ phân tích nhân t kh ng đ nh (CFA)


vii

Hình 4.15: Ki m đ nh mơ hình nghiên c u b ng mơ hình c u trúc tuy n tính
(SEM)


viii

DANH M C B NG BI U

B ng 3.1: Thang đo ki n th c, nh n th c
B ng 3.2: Thang đo thái đ
B ng 3.3: Thang đo tiêu chu n
B ng 3.4: Thang đo xu h

ng

B ng 4.1: Th ng kê v Ủ đ nh b hút thu c.
B ng 4.2: Các bi n pháp gi m hút thu c lá.
B ng 4.3: Mô t m u d li u đ i v i các bi n đ nh l
B ng 4.4: Th ng kê l

ng.

ng tiêu th thu c lá khi giá thu c t ng.

B ng 4.5: Mô t các hi n tr ng hút thu c c a nam thanh niên.
B ng 4.6:

xu t đ i t

ng ch u trách nhi m đ i v i xã h i có liên quan đ n

tác h i c a thu c lá.
B ng 4.7: Ki m đ nh thang đo cho nhân t thái đ - nh n th c.
B ng 4.8: Ki m đ nh thang đo cho nhân t tiêu chu n ch quan.
B ng 4.9: Ki m đ nh thang đo cho nhân t tiêu chu n giá.
B ng 4.10: Ki m đ nh thang đo cho nhân t xu h

ng.

B ng 4.11: Ki m đ nh thang đo cho nhân t hành vi.
B ng 4.12: Ki m đ nh trung bình các nhân t đ

c hình thành.

B ng 4.13: H s h i t c a các bi n quan sát đo l

B ng 4.14: H s t

ng cho các nhân t .

ng quan gi a các nhân t .

B ng 4.15: Tính h s tin c y t ng h p và t ng ph

ng sai trích c a các nhân t .

B ng 4.16: K t qu ki m đ nh mơ hình nghiên c u.


ix

B ng 4.17: Phân tích ph

ng sai cho các nhân t đ i v i đ a bàn ng

i hút

ng sai cho các nhân t đ i v i dân t c ng

i hút

thu c lá.
B ng 4.18: Phân tích ph
thu c lá.

x

DANH M C PH L C

Ph l c 1: Phi u ph ng v n
Ph l c 2: B ng mã code
Ph l c 3: Thông tin c a ng

iđ

c kh o sát

Ph l c 4: Hi n tr ng hút thu c c a nam thanh niên Ti n Giang hi n nay
Ph l c 5: M i quan h gi a s l n đ nh b thu c và c m nh n b thu c s
thành công, thông qua k t qu ki m đ nh Chi bình ph

ng

Ph l c 6: Thái đ , ni m tin v vi c b hút thu c lá
Ph l c 7: nh h

ng c a thu c lá đ n s c kh e và c ng đ ng

Ph l c 8: K t qu phân tích nhân t cho thái đ , tiêu chu n và nh n th c
Ph l c 9: K t qu phân tích nhân t cho xu h

ng

Ph l c 10: K t qu phân tích nhân t cho hành vi
Ph l c 11: Ki m đ nh trung bình các nhân t đ

c hình thành


xi

TịM T T
Hút thu c lá là m t thói quen lâu đ i c a nhi u ng
minh khói thu c nh h

i. Khoa h c đã ch ng

ng đ n s c kh e khơng ch cho chính b n thân ng

mà còn nguy hi m cho ng

i hút

i khác. Trong khói thu c ch a kho ng 7.000 đ c ch t

hóa h c và nh ng ch t đ c này đã gây ra nh ng b nh trên h u h t các c quan c a
c th nh h hô h p, tim m ch, n i ti t, sinh s n, c x

ng kh p, th n kinh… Báo

cáo c a T ch c Y t th gi i n m 2012 ch ra r ng thu c lá là lo i thu c h p pháp
duy nh t có th gi t nhi u ng

i s d ng nó nh t; tr c ti p hút thu c lá là nguyên

nhân tr c ti p d n đ n kho ng 5 tri u ca t vong trên toàn th gi i m i n m (m t ca
t vong/ 6 giây) và thêm 6.000 ng

iđ

c

c tính ch t vì nh ng nh h

ng c a

khói thu c lá (Mathers và Loncar, 2006; Oberg và các c ng s , 2011). Chính nh ng
đi u này đã làm cho hành vi hút thu c lá tr thành m t trong nh ng v n đ tác đ ng
m nh đ n s c kh e c ng đ ng và phúc l i xã h i.
Nghiên c u này đ

c th c hi n nh m đánh giá hi n tr ng tiêu dùng thu c lá,

thái đ và nh n th c đ i v i hành vi hút thu c lá c a nam thanh niên t i t nh Ti n
Giang. T đó, tác gi đã đ a ra m t s khuy n ngh đ n c quan qu n lỦ nhà n

c

l nh v c Y t tham kh o đ ban hành các chính sách can thi p phù h p, nh m ng n
ng a, h n ch hành vi hút thu c, làm gi m nh ng r i ro m c ph i các lo i b nh do
khói thu c gây ra, góp ph n b o v mơi tr
c

ng phúc l i xã h i cho ng

ng s ng và s c kh e c ng đ ng, t ng

i dân.

K t qu cho th y, m t t l l n nam thanh niên đ

c kh o sát đang hút thu c

lá (trên 47% so m u kh o sát). V i m c Ủ ngh a alpha 5%, mô hình c u trúc tuy n
tính (SEM) đã đ
ng

c xây d ng và k t qu h i quy ch ra r ng: nh n th c, thái đ c a

i tiêu dùng có nh h

ng nhi u đ n xu h

ng hút thu c c a ng

tiêu chu n ch quan c a thanh niên v vi c hút thu c có s
xu h

ng c a vi c hút thu c; giá c thu c lá có nh h

c a vi c hút thu c; xu h

ng hút thu c có nh h

thu c. Qua đó, m t s ki n ngh , đ xu t đã đ

nh h

i hút thu c;
ng khá rõ đ n

ng không rõ đ n xu h

ng đ n hành vi c a ng

ng
i hút

c tác gi nêu ra: xem vi c c nh báo


xii

v các tác h i c a thu c lá đ n s c kh e c a ng
th

ng xuyên, c n đ

c đ y m nh và duy trì; lên án hành vi hút thu c; đa d ng hóa

các hình th c tun truy n, v n đ ng ng
nh ng t m g

i dân; phát đ ng phong trào và nêu ra

ng đi n hình, kêu g i s n l c c a c ng đ ng trong vi c h n ch s

d ng thu c; tri n khai h
niên t i đ a ph

i hút và c ng đ ng là công vi c

ng d n các ch

ng trình, k n ng làm vi c cho thanh

ng; xây d ng và duy trì l c l

ng ki m tra, giám sát thi hành Lu t

phòng, ch ng tác h i c a thu c lá, đ m b o Lu t đ

c thi hành nghiêm minh; s

d ng có hi u qu qu phịng ch ng tác h i thu c lá, ph c v thi t th c cho vi c th c
hi n chính sách qu c gia v phịng, ch ng tác h i c a thu c lá; qu n lý ch t ch các
đ a đi m bán thu c lá, th c hi n t t công tác ch ng buôn l u thu c lá.


1

CH

NG I: PH N GI I THI U

1.1 B i c nh nghiên c u
Hút thu c, khói thu c và nh h
c ng đ ng, là nguyên nhân c a m t s l
tr

ng c a nó là m t v n đ l n đ i v i s c kh e
ng l n các lo i b nh có th đ

c ng n ng a

c. Hi n nay, hành vi hút thu c c a thanh niên v n di n ra khá ph bi n trong xã

h i, k c nh ng ng

i đang hành ngh y, và t ng l p trí th c, m c dù đã có nhi u

chính sách ki m sốt, ng n ng a, chi n d ch ch ng hút thu c lá t i các n i công c ng,
c quan làm vi c.
Trên th gi i, vi c s d ng thu c lá đ

c xác đ nh là m t trong b n r i ro

hành vi đ c tr ng, di n ra ph bi n trong n n kinh t th i k chuy n giao, đơ th hóa
nhanh chóng (WHO, 2011). Báo cáo c a T ch c Y t th gi i n m 2012 ch ra r ng
thu c lá là lo i thu c h p pháp duy nh t có th gi t nhi u ng

i s d ng nó nh t; tr c

ti p hút thu c lá là nguyên nhân tr c ti p d n đ n kho ng 5 tri u ca t vong trên toàn
th gi i m i n m (m t ca t vong/ 6 giây) và thêm 6.000 ng

nh ng nh h

iđ

c tính ch t vì

ng c a khói thu c lá (Mathers và Loncar, 2006; Oberg và các c ng s ,

2011). Hút thu c lá là nguy c s c kh e l n nh t có th tránh đ
nhi u v n đ h n r
695.000 ng

c
c

châu Âu, gây ra

y ban châu Âu cho bi t m i n m,

u, ma túy, và huy t áp cao.

i châu Âu ch t s m v i các nguyên nhân liên quan đ n thu c lá. Báo

cáo n m 2012 c a Trung tâm Ki m sốt và Phịng b nh (CDCP) cho th y, t l m c
b nh và t vong hàng tu n do s d ng thu c lá
443.000 tr
cl

Hoa K là cao nh t, v i g n

ng h p t vong x y ra do hút thu c lá và hít ph i khói thu c. K t qu

ng cho th y r ng vào n m 2020, có b y trên m

b nh liên quan đ n thu c lá

n

i ng

i s b gi t b i các

c đang phát tri n (Ngân hàng Th gi i, 1999;

Maziak và c ng s , 2004).
V đ tu i hút thu c lá, các nghiên c u g n đây nh t cho th y r ng, g n 90%
ng

i hút thu c tr

ng thành b t đ u hút thu c

tu i 18 (Physical Activity Advisory

Committee; Ballard-Barbash và c ng s , 2012). Cu c đi u tra th c t toàn c u v
vi c hút thu c

ng

i tr

ng thành n m 2010, cho th y 301 tri u (28,1%) ng

i


2

tr

ng thành hi n đang hút thu c là

và trong s nh ng ng

i hút thu c hàng ngày trong danh m c 20 - 34 tu i, 52,7% b t

đ u hút thu c hàng ngày tr
thu c

ng

i tr

Trung Qu c: 52,9% nam gi i và 2,4% ph n ;

c 20 tu i. Cu c đi u tra th c t toàn c u v vi c hút

ng thành n m 2012 ph i h p v i Vi n th ng kê Th Nh K c ng

ch ra r ng 27% ng

i trên 15 tu i

Th Nh K hi n đang hút thu c lá (41,4% nam

gi i và 13,1% ph n ), và t l ng

i hút thu c lá hàng ngày là 23,8% (37,3% nam

gi i, 10,7% ph n ). T l hút thu c
k qu c gia nào

nam gi i

Th Nh K là cao h n so v i b t

khu v c Tây Âu. K t qu chính c a cu c đi u tra liên quan đ n hút

thu c lá theo nhóm tu i, có 36,2% và 34,9% t

ng ng v i các cá nhân trong đ tu i

35 - 44 và 25 - 34 hi n đang hút thu c. Cu c kh o sát c ng ch ra r ng 18,9% ng
thu c đ tu i 15 - 24 là nh ng ng
n ). Có 37,2% ng

i

i đang hút thu c (31,2% nam gi i và 6,8% ph

i hút thu c hi n t i trong nhóm tu i 15 - 24 đã c g ng đ b

thu c lá trong vịng 12 tháng qua, trong khi ch có 28,1% đang suy ngh v d ng l i
trong vòng 12 tháng t i, và 49,9% ng

i tr

ng thành tr tu i không quan tâm đ n s

ch m d t. M c dù t l hút thu c lá

các thanh niên đã gi m so v i các n m tr

nh ng nó v n là m t v n đ s c kh e c ng đ ng quan tr ng
hút thu c lá là cao nh t

đ tu i tr

c,

Th Nh K v i t l

ng thành (Vi n nghiên c u th ng kê Th Nh

K , n m 2012; Yurekli và c ng s , 2010).
T i Vi t Nam hi n nay, thu c lá đ

c s d ng ch y u d

i d ng thu c đi u

v i hàng ch c nhãn hi u khác nhau. R t nhi u báo cáo và khuy n cáo c a y h c cho
th y bên c nh ch t nicotine (là m t ch t có tác d ng kích thích nh café, cocain),
khói thu c còn th i ra nhi u ch t đ c khác làm t ng kh n ng gây ra nhi u lo i b nh,
đ c bi t là các b nh đ

ng hô h p, r ng mi ng, ung th ph i, tim m ch.

Theo s li u th ng kê, Vi t Nam n m trong nhóm 15 n
s d ng thu c lá cao nh t trên th gi i, hi n ng
dân s , t

ng đ

ng v i h n 15 tri u ng

c có s l

ng ng

i

i hút thu c lá chi m kho ng 23%

i. Tính theo t l dân s , có 50% nam

gi i và 3,4% n gi i hút thu c lá. N u khơng có bi n pháp can thi p k p th i, 10%
dân s Vi t Nam ch t s m do hút thu c lá. C ng theo WHO, đ n n m 2020 s
ng

i Vi t Nam ch t do s d ng thu c lá s nhi u h n ch t do HIV/AIDS, lao, tai


3

n n giao thông và t t c ng l i. Riêng t nh Ti n Giang, th c tr ng v hút thu c lá:
Nam 38%, N 0,5% và hút thu c th đ ng 74% (Ngu n: C ng thông tin đi n t
t nh Ti n Giang).
Nh m t ng c

ng tính hi u l c và hi u qu c a các chính sách an sinh xã h i,

c quan qu n lỦ nhà n

c l nh v c Y t c n đ a ra nh ng can thi p đúng đ i v i

hành vi hút thu c, giúp ng n ng a, h n ch hành vi hút thu c, làm gi m nh ng r i ro
m c ph i các lo i b nh do khói thu c gây ra đ i v i ng

i dân.

làm đ

c đi u

này, nh ng thông tin c p nh t v hi n tr ng, nh ng y u t có th làm gia t ng ho c
gi m b t hành vi hút thu c, và nh ng y u t nào có th

nh h

ng đ n s kh i đ u

hành vi hút thu c c a thanh niên c ng r t h u ích cho vi c đ xu t nh ng chính sách,
và gi i pháp nh m h n ch hành vi hút thu c lá.
1.2 M c tiêu nghiên c u
tài đ

c th c hi n nh m nghiên c u hi n tr ng hút thu c, thái đ và nh n

th c đ i v i hành vi hút thu c lá c a nam thanh niên t nh Ti n Giang. T đó, đ tài
đ a ra m t s khuy n ngh giúp c quan qu n lỦ nhà n

c l nh v c Y t ban hành

các chính sách can thi p phù h p, nh m ng n ng a, h n ch hành vi hút thu c, làm
gi m nh ng r i ro m c ph i các lo i b nh do khói thu c gây ra. Qua đó, góp ph n
b o v mơi tr
ng

ng s ng và s c kh e c ng đ ng, t ng c

ng phúc l i xã h i cho

i dân.

1.3 Cơu h i nghiên c u
Thơng qua vi c tìm hi u hi n tr ng hút thu c c a thanh niên, m c đ hi u
bi t v tác h i c a thu c lá, thái đ và nh n th c đ i v i hành vi hút thu c lá, câu
h i nghiên c u c th c a đ tài là:
Nam thanh niên trên đ a bàn t nh Ti n Giang có thái đ và nh n th c v tác

h i c a thu c lá nh th nào?
Nh ng y u t nào nh h
bàn t nh Ti n Giang?

ng đ n hành vi hút thu c c a thanh niên trên đ a


4

1.4

it

ng vƠ ph m vi nghiên c u
it

ng nghiên c u c a lu n v n là hi n tr ng tiêu dùng thu c lá, thái đ

và nh n th c đ i v i hành vi hút thu c lá c a nam thanh niên t i t nh Ti n Giang.
Ph m vi nghiên c u: do h n ch v th i gian và n ng l c tài chính, ph m vi
nghiên c u c a đ tài ch th c hi n đ i v i nam thanh niên trên đ a bàn thành th và
nông thôn thu c 3 xã, 2 th tr n và thành ph M Tho, t nh Ti n Giang. Th i gian
th c hi n t tháng 9 n m 2014 đ n tháng 3 n m 2015.
1.5 C u trúc c a Lu n v n
tài nghiên c u đ

c th c hi n và báo cáo trong b n lu n v n này v i c u

trúc nh sau:
Ch

ng I. Gi i thi u đ tài

N i dung trong ch

ng này bao g m gi i thi u v b i c nh nghiên c u; trình

bày câu h i nghiên c u; m c tiêu nghiên c u; xác đ nh đ i t

ng và ph m vi nghiên

c u, đ ng th i nêu c u trúc nghiên c u c a lu n v n.
Ch

ng II. C s lý thuy t

Ch

ng này trình bày c s lý thuy t làm n n t ng đ th c hi n nghiên c u.

C th là Lý thuy t hành vi v n đ ; Lý thuy t v hành vi d đ nh.

ng th i nêu lên

m t s khái ni m, quy đ nh liên quan đ n nh n th c, thái đ , hành vi, hút thu c lá
và tác h i c a thu c lá. Kh o l
bi n pháp c a Nhà n

c m t s nghiên c u có liên quan và chính sách,

c và chính quy n đ a ph

ng t i đ a bàn nghiên c u trong

vi c th c hi n Chính sách qu c gia v phịng, ch ng tác h i c a thu c lá.
Ch

ng III. Ph

ng pháp th c hi n nghiên c u

Ch

ng này nêu rõ ph

ng pháp, mơ hình nghiên c u, xác đ nh m u nghiên

c u; vi c xây d ng thang đo, b ng câu h i và cách th c th c hi n ph ng v n thu
th p x lý thông tin và ngu n thông tin.
Ch

ng IV. K t qu nghiên c u

Ch

ng này trình bày các k t qu nghiên c u liên quan đ n hi n tr ng tiêu

dùng thu c lá, nh n th c và thái đ đ i v i hành vi hút thu c lá. Thông qua nh ng

5

k t qu nghiên c u này s tr l i câu h i “nh ng y u t nào nh h

ng đ n hành vi

hút thu c c a thanh niên trên đ a bàn t nh Ti n Giang”.
Ch

ng V. K t lu n và ki n ngh

T nh ng phân tích
c quan qu n lỦ nhà n

ch

ng IV s đ a ra k t lu n và g i ý chính sách giúp

c l nh v c Y t ban hành các chính sách can thi p phù h p,

nh m ng n ng a, h n ch hành vi hút thu c, làm gi m nh ng r i ro m c ph i các
lo i b nh do khói thu c gây ra.
và đ xu t h

ng th i nêu lên nh ng h n ch trong nghiên c u

ng nghiên c u ti p theo.


6

CH
Ch
h

NG II: C

S

Lụ THUY T

ng I đã khái quát m c tiêu nghiên c u, đó là nh ng y u t nào nh

ng đ n hành vi hút thu c, và n u nh có nh n th c đ y đ nh ng r i ro có th

x y ra khi tiêu dùng thu c lá thì thái đ , nh n th c, hành vi và m c đ hút thu c lá
c a nam thanh niên s nh th nào?
N i dung Ch

ng II trình bày các lỦ thuy t liên quan đ n nh n th c, thái đ ,

hành vi làm c s đánh giá, gi i thích vi c hình thành nên nh n th c, thái đ , hành
vi c a ng

i tiêu dùng.

ng th i trình bày các khái ni m có liên quan đ n vi c hút

thu c lá, các nghiên c u tr
Nhà n

c đây có liên quan và các chính sách, bi n pháp c a

c và chính quy n đ a ph

ng trong vi c th c hi n Chính sách qu c gia v

phịng, ch ng tác h i c a thu c lá.
2.1 LỦ thuy t liên quan
2.1.1 LỦ thuy t hƠnh vi v n đ (Problem Behavior Theory - PBT)
Các lý thuy t v hành đ ng lý lu n cho r ng Ủ đ nh (đ ng l c) đ th c hi n
m t hành vi nh t đ nh ph thu c vào vi c cá nhân đánh giá các hành vi nh tích c c
(thái đ ), và n u h phán xét ng

i khác nh h mu n th c hi n hành vi (tiêu chu n

ch quan). Lý thuy t hành vi v n đ (Jessor, 2001) xây d ng d a trên lý thuy t này
và cho r ng t t c các hành vi không đ
và hành vi có th đ

c th c hi n d

i s ki m sốt có m c đích

c th c hi n trên m t s liên t c t t ng ki m sốt đ hồn

thành thi u ki m soát. C hai y u t n i b (k n ng nh n th c, ki n th c, c m xúc)
và các y u t bên ngồi (tình hu ng ho c mơi tr

ng) xác đ nh m c đ ki m soát.

Lý thuy t này phân tích nh ng v n đ liên quan đ n hành vi và t ng hành vi
có v n đ . Hành vi hút thu c lá khi đã có ki n th c, thái đ và nh n th c v r i ro
đ n s c kh e c a b n thân và c a c ng đ ng xã h i đ u coi nh hành vi có v n đ .
2.1.2 LỦ thuy t v hƠnh vi d đ nh (The theory of Planned Behavior - TPB)
Lý thuy t v hành vi d đ nh (hành vi k ho ch - TPB) (Ajzen 1991; Ajzen
& Fishbein, 2005) xây d ng b ng cách b sung thêm y u t nh n th c ki m sốt
hành vi vào mơ hình c a lý thuy t hành đ ng h p lý (Theory of Rational Action –


7

TRA). TRA b gi i h n khi d đoán vi c th c hi n các hành vi c a ng
mà h khơng th ki m sốt đ

i tiêu dùng

c; y u t v thái đ đ i v i hành vi và tiêu chu n

ch quan không đ đ gi i thích cho hành đ ng c a ng

i tiêu dùng).

Lý thuy t v hành vi d đ nh nh n m nh r ng, hành vi c a con ng

i b chi

ph i không ch b i thái đ cá nhân, mà còn b i các áp l c xã h i và nh n th c ki m
sốt hành vi. Mơ hình này, khi k t h p v i m t vài thay đ i, có th t o ra m t s d
đốn đáng chú Ủ. Ví d , cá nhân có nhi u kh n ng đ th c hi n ch không ph i b

Ủ đ nh c a h (Cooke & Sheeran, 2004).
Bên c nh đó, lý thuy t này cho r ng t t c các hành vi không đ

c th c hi n

b i quy n ki m soát có m c đích và r ng m i hành vi có th th c hi n liên t c theo
ki m soát d tr thành s thi u ki m soát. C nh ng y u t bên trong (k n ng nh n
th c, ki n th c, c m xúc) và nh ng y u t bên ngồi (x lý tình hu ng ho c mơi
tr

ng) s đ

c áp d ng nh m xác đ nh m c đ ki m soát. Thành ph n nh n th c

ki m soát hành vi ph n ánh vi c d dàng hay khó kh n khi th c hi n hành vi; đi u
này ph thu c vào s s n có c a các ngu n l c và các c h i đ th c hi n hành vi.
Hình 2.1: Thuy t hành vi d đ nh (TPB)
Ni m tin
hành vi

Thái đ
h ng t i
hành vi

Ni m tin
quy chu n

Tiêu chu n
ch quan

Ni m tin
ki m soát

S ki m soát
hành vi nh n
th c đ c

ụ đ nh

Hành vi

Ki m soát
hành vi
th c t

(Ngu n: website c a Ajen: />

8

2.2 M t s khái ni m, quy đ nh vƠ thông tin liên quan
2.2.1 Khái ni m nh n th c, thái đ vƠ hƠnh vi
2.2.1.1 Nh n th c
Có r t nhi u khái ni m, đ nh ngh a v nh n th c, nh :
Nh n th c: (1) danh t : nh n th c là quá trình và k t qu ph n ánh, tái hi n
hi n th c vào trong t duy, quá trình con ng

i nh n bi t, hi u bi t th gi i khách

quan ho c k t qu c a q trình đó. (2) đ ng t : nh n ra và bi t đ
Ti ng Vi t ph thông, Vi n ngôn ng h c, NXB Ph

c (Theo t đi n

ng ông).

Nh n th c: nh ho t đ ng nh n th c mà con ng

i ph n ánh hi n th c xung

quanh ta và các hi n th c c a b n thân ta, trên c s đó con ng
c m và hành đ ng. Trong vi c nh n th c th gi i, con ng

i t thái đ tình

i có th đ t t i m c đ

nh n th c khác nhau, t th p đ n cao, t đ n gi n đ n ph c t p (Giáo trình Tâm lý
h cđ ic

ng, NXB

i h c S ph m).

2.2.1.2 Thái đ
Thái đ (danh t ): (1) là t ng th chung nh ng bi u hi n ra bên ngoài (b ng
nét m t, c ch , hành đ ng, l i nói) c a Ủ ngh , tình c m c a con ng
ng
đó tr

iđ iv i

i ho c vi c. (2) là cách ngh , cách nhìn và cách hành đ ng theo m t h

ng nào

c m t v n đ , m t tình hình (Theo t đi n Ti ng Vi t ph thông, Vi n ngôn

ng h c, NXB Ph

ng ông).

2.2.1.3 Hành vi
Hành vi (danh t ) là tồn b nói chung nh ng ph n ng, cách ng x , bi u
hi n ra ngoài c a m t ng

i trong m t hoàn c nh c th nh t đ nh.

2.2.2 Hút thu c lá
2.2.2.1 Thu c lá
Thu c lá là m t lo i cây có đ c, nh t là nh ng lá già, có hàm l
cao. Theo quy đ nh t i

i m1

ng Nicotin

i u 2 Lu t s 09/2012/QH13 ngày 18/6/2012 c a


9

Qu c h i v Phòng, Ch ng tác h i c a thu c lá, thu c lá là s n ph m đ
t toàn b ho c m t ph n nguyên li u thu c lá, đ

c ch bi n d

c s n xu t

i d ng thu c lá

đi u, xì gà, thu c lá s i, thu c lào ho c các d ng khác.
2.2.2.2 S d ng thu c lá
S d ng thu c lá là hành vi hút, nhai, ng i, hít, ng m s n ph m thu c lá
(Theo quy đ nh t i i m 2 i u 2 Lu t s 09/2012/QH13 ngày 18/6/2012 c a Qu c
h i v Phòng, Ch ng tác h i c a thu c lá).
2.2.2.3 Hút thu c lá
Hút (đ ng t ): trong c m t hút thu c lá, có ngh a là dùng mi ng hít vào
(Theo t đi n Ti ng Vi t ph thông, Vi n ngôn ng h c, NXB Ph

ng ông).

Hút thu c lá là hành vi hút s n ph m thu c lá. Trong ph m vi c a nghiên c u
này, tác gi gi i h n s n ph m thu c lá

đây là thu c lá đi u.

2.2.3 Tác h i c a thu c lá
Tác h i c a thu c lá là nh h
gây ra cho s c kh e con ng

ng có h i c a vi c s n xu t, s d ng thu c lá

i, môi tr

ng và s phát tri n kinh t - xã h i (Theo

quy đ nh t i i m 4 i u 2 Lu t s 09/2012/QH13 ngày 18/6/2012 c a Qu c h i v
Phòng, Ch ng tác h i c a thu c lá).
2.2.3.1 Tác h i c a thu c lá đ i v i s c kh e con ng

i

Thu c lá gây ra kho ng 25 c n b nh khác nhau cho ng

i hút thu c, trong

đó có nhi u b nh nguy hi m nh ung th , b nh tim m ch, b nh hô h p và nh
h

ng t i s c kho sinh s n.
Các c n b nh chính do thu c lá gây ra nh : ung th ph i, khí ph th ng, r ng

tóc, đ c nhân m t. Thu c lá còn là m t trong các nguyên nhân chính gây ra các b nh
khơng truy n nhi m. C th , tính chung trên th gi i thu c lá gây ra 90% các tr

ng

h p ung th ph i, 75% các tr

ng

ng h p ph i t c ngh n m n tính và 25% các tr

h p b nh tim thi u máu c c b . Theo

c tính

Hoa K thu c lá là nguyên nhân c a


10

kho ng 30% các tr

ng h p t vong do b nh ung th (Ngu n: Ch

ng trình phịng

ch ng tác h i thu c lá Qu c gia, C c Qu n lý Khám, ch a b nh - B Y t ).
2.2.3.2 Tác h i c a thu c lá đ i v i môi tr
nh h

ng kinh t gia đình: ng

khá l n đ mua thu c lá, làm nh h

ng và s phát tri n kinh t - xã h i
i hút thu c lá s tiêu phí m t kho ng ti n

ng đ n thu nh p c a gia đình, đ c bi t

nh ng gia đình kinh t khó kh n. Hút thu c lá ch c ch n s gây ra nh ng b nh t t
nguy hi m nh đã trình bày ph n trên, chi phí đ ch m sóc y t cho chính b n thân
ng

i hút và ng

i b hút thu c lá th đ ng trong gia đình là r t l n, có gia đình

khơng th ch u đ ng n i (ch a nói đ n nh ng b nh nan y nh ung th , b nh ph i
t c ngh n m n tính…).
nh h
các lo i cây l

ng đ n kinh t qu c gia, môi tr
ng th c b thu h p l i, nh

ng: đ t canh tác dùng cho s n xu t

ng ch đ tr ng cây thu c lá vì có l i

nhu n cao h n. M t l

ng gi y kh ng l ph c v cho vi c v n các đi u thu c lá, và

các lo i bao bì. Rác r

i do thu c lá c ng nh h

phí ch m sóc y t cho nh ng ng

ng x u đ n môi tr

ng s ng. Chi

i dân hút thu c lá và vi c gi m ngày công lao

đ ng c a h là nh ng t n th t r t l n cho m t qu c gia có nhi u ng

i nghi n thu c

lá. Ngồi ra thu c lá cịn có nguy c gây ra nh ng v ho ho n d d i và nh ng v
cháy r ng tàn phá tài nguyên qu c gia… (Lê Hùng, 2000).
2.3 Các nghiên c u liên quan
Nghiên c u v các y u t nhân kh u h c liên quan đ n vi c hút thu c trong
c ng đ ng sinh viên t i m t tr

ng đ i h c

(2013) cho th y nh ng y u t có nh h

Th Nh K c a Erkan và c ng s

ng đáng k là gi i tính, khu v c đ a lỦ, n i

c trú c a cha m , ngh nghi p c a cha, các thành viên gia đình, tình tr ng ngh
nghi p, và s hài lịng nói chung v n i c trú hi n t i.
Nghiên c u c a Nichter và c ng s (2010) ch ra r ng nh ng n m h c đ i
h c là kho ng th i gian mà nguy c b t đ u hút thu c gia t ng và vi c hút thu c tr
nên th

ng xuyên h n, m c dù h không ph i là nh ng ng

h t là h hút thu c trong giao ti p xã h i.

i hút hàng ngày. H u


11

Theo Von Ah và c ng s (2005), các y u t cá nhân, nh n th c và các ngu n
l c đ i phó có th đóng m t vai trị quan tr ng nh h
h c có xu h

ng đ n vi c sinh viên đ i

ng b t đ u s d ng thu c lá và sau đó ti p t c s d ng n a.

Theo k t qu nghiên c u v các y u t liên quan đ n vi c hút thu c lá gi a
nông thôn và thành th c a Whitney (2011), ng

ph n mang thai

i không hút

thu c lá có ki n th c v các tác h i c a vi c hút thu c t t h n so v i ng
thu c lá, ng

i hút

i hút thu c c m th y r ng có ít l i ích đ b hút thu c h n ng

không hút thu c, nhi u ng

i

i hút thu c lá đánh giá th p ho c ph nh n các nguy c

s c kh e nghiêm tr ng liên quan hút thu c, h tr xã h i ho c các m i quan h thân
m t trong gia đình s giúp h tr ph n mang thai b hút thu c trong th i gian thai
k hi u qu h n.
Th c tr ng hút thu c lá c a thanh thi u niên Vi t Nam và các y u t tác
đ ng, đ

c Tr n Th H ng th c hi n n m 2011. Theo nghiên c u, hút thu c lá có

kh n ng gây nguy h i đ n tình tr ng s c kh e và gây t n h i v kinh t – xã h i,
nh t là khi đ i t

ng hút là thanh thi u niên – l c l

ng dân s tr c a đ t n

c.

D a trên s li u hai cu c đi u tra qu c gia v v thành niên và thanh niên Vi t Nam
n m 2003 và 2009. Bài vi t nh n di n th c tr ng hành vi hút thu c lá c a thanh
thi u niên Vi t Nam

đ tu i 14 – 25 trong kho ng th i gian t 2003 đ n 2009. K t

qu cho th y, m c dù hi n t

ng thanh thi u niên hút thu c lá đã gi m, song

m t

s nhóm nh thanh thi u niên đ tu i 14 – 17, nhóm n và dân t c thi u s l i có xu
h

ng gia t ng. K t qu phân tích cho th y các y u t làm t ng nguy c hút thu c

nam thanh thi u niên bao g m: Sinh s ng

khu v c thành th , có b n r rê / ép

bu c hút thu c, và có b n thân hút thu c. Các y u t có ý ngh a b o v , làm gi m
nguy c hút thu c c a nam thanh thi u niên là vi c đi h c, gia đình có m c s ng
khá gi .
Nghiên c u c a Nguy n Út - Trung tâm Truy n thông giáo d c s c kh e
Thành ph

à N ng (2011) v th c tr ng hút thu c lá và vi c th c hi n chính sách

phịng ch ng tác h i thu c lá trên đ a bàn thành ph

à N ng cho r ng, trình đ h c