sang kien khai thac kenh hinh trong day lich su 9

Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

Đặt vấn đề
Việc thực hiện đổi mới nội dung - chơng trình, đổi mới phơng pháp dạy
học đã đợc 8 năm. Với phơng pháp dạy học mới, phơng tiện, thiết bị đồ dùng
dạy học đã trở thành không thể thiếu trong mỗi tiết dạy, ở tất cả các bộ môn.
Tăng cờng tính trực quan, tính cụ thể, tính sinh động, tính hấp dẫncủa giờ dạy,
sẽ góp phần nâng cao chất lợng, hiệu quả của giờ dạy - góp phần tích cực vào
việc thực hiện tốt mục tiêu đổi mới phơng pháp dạy học mà chúng ta thực hiện
tích cực trong suốt năm năm qua.
Nh thế, nói đến phơng pháp dạy học mới, không thể không nói đến việc sử
dụng tốt phơng tiện, thiết bị, đồ dùng dạy học. Phơng tiện , thiết bị ,đồ dùng dạy
học ,chỉ có thể phát huy tối đa giá trị của nó, khi ngời giáo viên biết khai thác và
hớng dẫn học sinh khai thác một cách tốt nhất, tất cả các phơng tiện, thiết bị, đồ
dùng dạy học có trong tay.
Với bộ môn lịch sử, phơng tiện và thiết bị dạy học rất đa dạng, phong phú:
tranh ảnh, bản đồ (lợc đồ), mẫu vật, băng hình, phim đèn chiếuTrong phạm vi
của đề tài này, tôi xin đề cập tới việc: Khai thác hệ thống kênh hình trong
sách giáo khoa lịch sử lớp 9 ( SGK) .
A.

Nhận thức cũ - giải pháp cũ :

1) Nhận thức cũ :
Sách giáo khoa lớp 9 cũ có 43 kênh hình ở cả hai tập. (Trong đó , có 26

tranh ảnh và 17 lợc đồ). Trong quan điểm và nhận thức của hầu hết giáo viên bộ
môn lịch sử trớc đây: Hệ thống kênh hình trong SGK nói riêng, hay thiết bị đồ
dùng dạy học lịch sử ( lợc đồ tranh ảnh , mẫu vật ) nói chung, chỉ là để minh

hoạ cho hệ thống kênh chữ, để bổ sung làm phong phú nội dung SGK, còn giá
trị về mặt kiến thức thì rất ít

2) Giải pháp cũ :
Chính vì nhận thức, quan điểm về tác dụng của hệ thống kênh hình nh
vậy, nên trong quá trình giảng dạy, giáo viên không thực sự chú ý nhiều đến
khai thác hệ thống kênh hình.
+ Lúc nhớ, có thể khai thác qua loa ( cho có ),cha biết nên khai thác
trọng tâm vào đâu. Sự đầu t cho khai thác kênh hình chủ yếu còn ở dạng minh
hoạ, cha chú trọng về mặt kiết thức.
Ví dụ: khi phân tích kết quả của cải cách ruộng đất (cuối năm 1953 đến
năm 1956) giáo viên cho học sinh quan sát hình 58 và giới thiệu:đây là hình ảnh
ngời nông dân đợc chia ruộng trong cải cách ruộng đất. Nếu chỉ dừng lại nh thế,

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
1

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

thì giáo viên không giới thiệu học sinh cũng biết đợc (khai thác hình 58 cụ thể
nên nh thế nào sẽ có ở phần sau).

+ Hoặc: nếu thời gian không còn nhiều, giáo viên có thể bỏ qua không
khai thác kênh hình; thậm chí vẫn có thể "quên" không khai thác! Chính vì
vậy , trong một thời gian dài, với phơng pháp dạy học cũ, " một nguồn kiến thức

quan trọng " đã bị bỏ quên một cách vô tình.
B .Nhận thức mới - giải pháp mới

1) Nhận thức mới :
Hiện nay, với phơng pháp dạy học mới, đồ dùng dạy học nói chung, hay
hệ thống kênh hình trong SGK lớp 9 nói riêng, không chỉ dừng lại ở giá trị
"minh hoạ" cho hệ thống kênh chữ - mà chính thiết bị, đồ dùng dạy học(trong
đó có hệ thống kênh hình ) là công cụ, là phơng tiện cung cấp kiến thức và
chính nó là"nguồn kiến thức".
Nh ta biết, học tập lịch sử là quá trình nhận thức những điều đã diễn ra
trong quá khứ của xã hội, để hiểu về hiện tại và chuẩn bị cho tơng lai. Vì vậy
nhiệm vụ đầu tiên, tất yếu của bộ môn lịch sử ở trờng phổ thông là tái tạo lịch
sử. Để tái tạo lịch sử, trớc hết phải kể đến lời nói sinh động giàu hình ảnh của
giáo viên( tờng thuật, miêu tả, kể chuyện, nêu đặc điểm của nhân vật lịch sử).
Nhng, so với lời nói của giáo viên, các phơng tiện trực quan( bản đồ - lợc đồ,
tranh ảnh, mẫu vật) có u thế nhiều hơn: tạo ra hình ảnh lịch sử cụ thể sinh
động, chính xác hơn, giúp học sinh thuận lợi hơn trong việc tạo biểu tợng lịch
sử. Vì vậy, thật là tốt nếu giáo viên biết kết hợp nhuần nhuyễn các phơng tiện
trực quan với lời giảng sinh động của mình.

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
2

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

Sau đây, chúng ta cùng tham khảo một kết quả nghiên cứu mà tiến sỹ
Nguyễn Hữu Chí có đề cập đến trong tài liệu: Đổi mới phơng pháp dạy học lịch
sử ở trờng trung học cơ sở( năm 2002).
Tỷ lệ lu giữ trong trí nhớ:
Phơng pháp
Sau 3 giờ
Sau 3 ngày
1
30%
10%
Lời nói
2
60%
Hình ảnh
20%
3
80%
70%
Lời và hình
4
90%
Lời, hình và hành động
80%
5
99%
90%
Tự phát hiện
Ta lu ý các phơng pháp 3, 4, 5: khi giáo viên kết hợp đợc phơng pháp
dùng lời và các phơng pháp nhằm huy động đồng thời nhiều giác quan tham gia
vào quá trình học tập, tổ chức tốt quá trình dạy học thì kết quả sẽ khả quan. Lời

giảng sinh động, giàu hình ảnh; đồ dùng trực quan đầy đủ; cách thức tổ chức
khai thác kiến thức chuẩn xác của giáo viên, là những yếu tố quyết định cho
thành công của mỗi tiết dạy.
ở đây, chúng ta đang đề cập đến một loại phơng tiện trực quan luôn có
trong tay, luôn phải sử dụng trong mọi tiết dạy, đó chính là hệ thống kênh hình
trong SGK. Hãy khai thác triệt để kênh hình, kết hợp với khai thác tốt kênh chữ,
chúng ta sẽ hoàn thành tốt mục tiêu của bài học, học sinh sẽ nhanh chóng hiểu
bài và lu giữ kiến thức bền vững hơn. Giáo viên không chỉ có nhiệm vụ khai
thác tốt nội dung kênh hình trong quá trình giảng dạy mà còn có nhiệm vụ tổ
chức kỹ năng học sinh khai thác kênh hình ấy một cách đúng hớng nhất - hình
thành ở các em kỹ năng khai thác tranh ảnh, lợc đồ( bản đồ ).có nh thế, hệ
thống kênh hình( một dạng quan trọng của thiết bị, đồ dùng dạy học môn lịch sử
) mới phát huy đợc tác dụng - nhằm nâng cao hiệu quả,chất lợng của giờ lịch sử
- góp phần làm bài giảng sinh động, hấp dẫn, sâu sắc về kiến thức. Nếu giáo
viên khai thác kênh hình tốt, sẽ để laị những ấn tợng cụ thể, đậm nét lu giữ trong
trí nhớ góp phần làm các em thêm yêu, thêm quý môn lịch sử - cải thiện dần
quan niệm: "môn lịch sử là khô khan, chán ngắt ".Ngợc lại , giúp các em nhận
ra bản chất đích thực của môn lịch sử : Rất hay, rất hấp dẫn có giá trị lớn trong
giáo dục t tởng, đạo đức; giáo dục tình yêu quê hơng, đất nớc, con ngời, tự hào
về những thành tựu đạt đợc và truyền thống tốt đẹp của dân tộc, cho các em
nhận thức ngày càng tốt hơn về quy luật phát triển xã hội.

2) Giải pháp mới:
Nếu nh SGK lớp 9 cũ, đa vào 43 kênh hình (ở cả hai tập ), thì SGK lớp 9
mới đa vào 92 kênh hình (trong đó có 27 lợc đồ và 65 tranh ảnh). Đây chính là

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
3

- Cấn Văn Xuân

Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

điểm mới về kênh hình của SGK mới và cũng chính là một trong những biểu
hiện rõ nét về đổi mới nội dung - chơng trình SGK lớp 9 mới - nhằm đổi mới
phơng pháp dạy học: Nhằm giúp thầy và trò khai thác kiến thức và rèn luyện kĩ
năng trong học tập.
Kênh hình, bên cạnh kênh chữ, ngoài mục đích minh hoạ cho kênh chữ, còn
chứa đựng trong đó nội dung mà kênh chữ không chứa đựng nổi. Kênh hình
giúp thể hiện một cách đầy đủ, chính xác và sinh động kiến thức của bài
giảng.
Tuy nhiên, điều quan trọng nhất, là làm thế nào để hệ thống kênh hình trong
SGK " thể hiện tối đa giá trị " của nó?
Trớc tiên, chúng ta cùng thống nhất các bớc cụ thể khi khai thác nội dung
kênh hìnn trong SGK( bản đồ - lợc đồ, tranh ảnh):

( *) Khai thác nội dung l ợc đồ (bản đồ):
- Bớc 1: Học sinh quan sát lợc đồ (chú ý quan sát cả nội dung, ranh giới và
các kí hiệu của lợc đồ)
- Bớc 2: Giáo viên đặt câu hỏi nêu vấn đề và gợi ý học sinh tìm hiểu nội dung
lợc đồ .
- Bớc 3: Học sinh trình bày kết quả tìm hiểu nội dung lợc đồ .
- Bớc 4: Giáo viên nhận xét, bổ sung, hoàn chỉnh nội dung lợc đồ (gắn liền
với nội dung bài học ).
( Thông thờng trớc khi tìm hiểu bài học mới có bản đồ minh hoạ giáo viên yêu
cầu học sinh tìm hiểu hoặc vẽ chuẩn bị trớc)

(*) Khai thác nội dung tranh ảnh :
- Bớc 1: Học sinh quan sát tranh ảnh để xác định một cách khái quát nội dung
tranh ảnh cần khai thác.
- Bớc 2: Giáo viên nêu câu hỏi, nêu vấn đề, tổ chức hớng dẫn học sinh tìm hiểu
nội dung tranh ảnh .
- Bớc 3: Học sinh trình bày kết quả tìm hiểu nội dung tranh ảnh.
- Bớc 4: Giáo viên nhận xét, bổ sung, hoàn thiện nội dung khai thác tranh ảnh,
cung cấp kiến thức cho học sinh .
Các bớc khai thác nội dung kênh hình trong SGK trên đây, đợc xem là
quy trình bắt buộc mà tất cả chúng ta phải thực hiện nghiêm túc, việc còn lại để
trả lời đợc câu hỏi: Làm thế nào để hệ thống kênh hình trong SGK thể hiện đợc
tối đa giá trị của nó?
Tôi xin đi vào hai vấn đề cơ bản:

1. Khai thác kênh hình vào lúc nào ?

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
4

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

2. Khai thác kênh hình nh thế nào ?
Nội dung cụ thể
Với phơng pháp dạy - học mới, lấy học sinh làm trung tâm, dới sự hớng
dẫn và tổ chức cuả thầy trò tích cực, chủ động, năng động, sáng tạo chiếm

lĩnh tri thức.
Một trong những yêu cầu của triết học là mọi đối tợng học sinh trong lớp
đều đợc làm việc, đều đợc suy nghĩ, đều có cơ hội để trình bày suy nghĩ của
mình.Để làm trọn vẹn đợc điều này, trong một quỹ thời gian có hạn hoàn toàn
không dễ! Việc khai thác nội dung cơ bản của hệ thống kênh chữ đã mất rất
nhiều thời gian, bên cạnh đó, giáo viên phải tổ chức, hớng dẫn học sinh khai
thác kênh hình nh thế nào cho tốt về kiến thức lại phải tiết kiệm đợc thời gian,
để bài học hoàn thiện là một trong những mối quan tâm lớn của giáo viên !
(*) Trong một bài cụ thể, kênh hình nằm ở mục nào? Nên khai thác kênh hình
ấy ở phần đầu mục, giữa mục hay cuối mục?(làm sao cho hợp lí để đảm bảo
tốt nhất về phơng pháp - phơng pháp mới) .
(*) Khai thác nh thế nào để đảm bảo về kiến thức ( để kênh hình : chính là công
cụ, là phơng tiện cung cấp kiến thức và chính nó là nguồn kiến thức ) - kiến thức
khai thác phải: vừa đúng, vừa đủ, vừa sâu lại vừa hay ( vừa phải đảm bảo về thời
gian ) là điều rất khó

I. Khai thác kênh hình vào thời điểm nào ?
(*) Việc khai thác kênh hình, gần nh song hành với kênh chữ - khai thác kênh
hình có thể đi trớc mở đờng, có thể đi sau kênh chữ để hoàn thiện nội dung kiến
thức và kênh hình đợc khai thác khi kênh chữ đề cập tới.
Tôi xin đa ra các phơng án, ở 28 kênh hình trong học kì một (từ bài 1 đến
bài 17).
1. Các kênh hình đợc khai thác vào đầu mục của bài (từ khai thác kênh
hình, sẽ định hớng kiến thức cho học sinh khi khai thác kênh chữ ):
Hình2(bài1);

Hình 12 (bài 6) ;
Hình3 (bài 2) ;
Hình 14 (bài 7) ;
Hình5 (bài 4) ;

Hình 17 (bài 9) ;
Hình 9 (bài 5) ;
Hình 21 (bài 10) ;
Hình10, hình11 (bài 5) ;
Hình 22, hình23 (bài 11
2. Các kênh hình khai thác vào cuối mục ( để hoàn thiện nội dung ) :
Hình 4 (bài 2 ) ; hình 6 (bài 4 ) .

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
5

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

3. Khai thác kênh hình khi kênh chữ đề cập tới ( kênh hình cụ thể hoá nội
dung kênh chữ ):
Hình 1 ( bài 1) ;
Hình 18, hình 19, hình20 (bài 9);
Hình 7, hình 8 (bài 4) ;
Hình 24 hình 25 , hình 26 (bài 12),
Hình 13 ( bài 6 ) ;
Hình 27 (bài 14) ;
Hình 15 (bài7);
Hình 28 (bài 16).
Hình 16 ( bài 8) ;
Trên đây, là những phơng án, bản thân đã thể nghiệm qua 5 năm thực hiện

phơng pháp dạy học mới, ở chơng trình lịch sử lớp 9 - Sự sắp xếp và bố trí nằy
không phải là một quy định bắt buộc, mà nó hoàn toàn phụ thuộc vào sự chủ
động về kiến thức, khả năng linh hoạt, sáng tạo của mỗi giáo viên.
Tuy nhiên, dù khai thác kênh hình ở thời điểm nào chăng nữa, thì điều quan
trọng nhất vận là: Khai thác theo hớng thể hiện phơng pháp mới- Nghĩa là: Giáo
viên phải hớng dẫn học sinh định hớng đợc kiến thức, tập trung sự suy nghĩ của
các em vào trọng tâm của vấn đề.
Chúng ta sẽ đi vào các ví dụ cụ thể :
1) Các kênh hình đợc khai thác vào đầu mục bài :
(*) Ví dụ 1: Hình 2 (lợc đồ các nớc dân chủ nhân dân Đông Âu )
- Bài 1: II Đông Âu .

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
6

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

Hình 2 - Nằm ở mục 1: Sự ra đời của các nớc dân chủ nhân dân Đông Âu.
* Nếu căn cứ theo nội dung kênh chữ( nặng về phơng pháp cũ ):
+ Bớc1: Chúng ta sẽ khai thác hoàn cảnh ra đời của các nớc dân chủ nhân dân
Đông Âu .
+ Bớc 2 : Quá trình thành lập các nớc DCND Đông Âu.
+ Bớc 3: Mới khai thác kênh hình( hình 2) .
Nh nh vậy, kênh hình( hình 2 ) lúc này xuất hịên chỉ có giá trị minh hoạ cho
nội dung kênh chữ (học sinh xác định tên và vị trí các nớc DCND Đông Âu trên lợc đồ Châu Âu).

* Khai thác kênh hình (hình 2) theo phơng pháp dạy - học mới ( chúng ta sẽ
đa việc khai thác kênh hình lên đầu mục).
Sau khi viết mục bài (II, 1) giáo viên hớng dẫn học sinh khai thác kênh hình:
+ Bớc 1: Giáo viên cho học sinh quan sát hình 2 và đa ra câu hỏi định hớng ? Các
nớc DCND Đông Âu gồm mấy nớc, đó là những nớc nào?( chú ý phần chú thích
của lợc đồ ).
+ Bớc 2: Học sinh trả lời : Tên của tám nớc DCND Đông Âu.
+ Bớc 3:

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
7

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

Từ hình 2 (SGK) -> Giáo viên cho học sinh quan sát vị trí tám nớc trên bản đồ

châu Âu -> Giáo viên hớng dẫn để học sinh nhận biết: Đa số các nớc nằm ở phía
đông châu Âu ( vị trí địa lí ), nhng có nớc nằm ở phía tây châu Âu( cộng hoà dân
chủ Đức ).
Nh vậy, khái niệm: "Các nớc Đông Âu" trong lịch sử là các nớc ở châu Âu đi
theo con đờng XHCN chứ không đơn thuần về mặt vị trí địa lí (khái niệm này
nặng nề về xu hớng chính trị hơn là về vị trí địa lí, để phân biệt với các nớc Tây
Âu đi theo con đờng TBCN).
Từ khai thác hình 2: Các em đã nắm đợc có mấy nớc Đông Âu? Tên các nớc?
Vị trí địa lí? Tại sao gọi là các nớc Đông Âu?

+ Bớc 4: Giáo viên tổ chức học sinh hoạt động nhóm để khai thác nội dung kênh
chữ :
Giáo viên có thể chia lớp thành 4- 6 nhóm để hoàn thành hai câu hỏi ( cứ 3
nhóm làm một câu hỏi ):
(1) Các nớc DCND Đông Âu ra đời trong hoàn cảnh nào?
(2) Các nớc DCND Đông Âu đã hoàn thành Cách mạng DCND nh thế nào?
Mỗi câu hỏi : Một nhóm trả lời , hai nhóm còn lại sẽ nhận xét, bổ sung.
+ Bớc 5: Giáo viên treo bảng phụ( đã chuận kiến thức) để giảng và phân tích
(làm rõ đặc điểm chung, hoàn cảnh ra đời của các nớc Đông Âu - Kết hợp trình
bày ở trên bản đồ châu Âu; cũng trong quá trình phân tích: Giáo viên một lần nữa
giúp các em nắm chắc khái niệm"Cách mạng DCND" và khẳng định đợc bản chất
tốt đẹp của "Nhà nớc DCND" ( của dân, do dân và vì dân ).
Lịch sử các nớc Đông Âu đã lật sang trang mới .
( khai thác nội dung (1): Cả kênh hình và kênh chữ từ 13' đến 15').
(*) Ví dụ 2: Hình 3(cuộc biểu tình đòi li khai và độc lập của Lít -Va )- bài 2: Sự
khủng hoảng và tan rã của Liên bang Xô Viết.

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
8

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

*
Nếu căn cứ theo nội dung kênh chữ :
+ Bớc 1: Ta tìm hiểu bối cảnh Liên Xô đầu những năm 70 của thế kỉ XX.

+ Bớc 2: Công cuộc cải tổ của M.Goóc -Ba Chốp .
+ Bớc 3: Kết cục công cuộc cải tổ
Lúc nằy, Kênh chữ mới đề cập tới sự thành lập "Cộng đồng các quốc gia độc
lập '' (SNG 21/12 1991) - Nếu lúc nằy mới khai thác nội dung kênh hình (hình 3)_
thì giá trị kênh hình chỉ dừng lại ở sự minh hoạ cho nội dung kênh chữ là chủ yếu
( giá trị cung cấp kiến thức sẽ mờ đi ).
* Khai thác "Hình 3" theo phơng pháp dạy - học mới:
+ Bớc 1: Sau khi viết mục bài (Bài 2,I), ta khai thác nội dung "hình 3" ngay.
Hỏi : Các em quan sát hình 3(trang 9) và cho biết nội dung hình 3 nói về vấn đề
gì?
(dới sự hớng dẫncủa giáo viên: học sinh sẽ khai thác kiến thức từ trung tâm bức
tranh - hình chiếc kéo cắt rời lãnh thổ Lít -Va ra khỏi Liên Bang cộng hoà XHCN
Xô Viết (CCCP) và biển ngời dơng cao biểu ngữ, hô vang khẩu hiệu đòi Lít- Va
độc lập bên cạnh Lít- Va, nhiều nớc cộng hoà khác nằm trong Liên Bang cộng
hoà XHCN Xô Viết cũng diễn ra tình trạng tơng tựĐây chính là những sự kiện
báo hiệu sự khủng hoảng trầm trọng và dẫn tới sự tan rã của Liên Bang cộng hoà
XHCN Xô Viết .
Vậy, quá trình khủng hoảng và tan rã của Liên Bang cộng hoà XHCN Xô Viết,
diễn ra nh thế nào? chúng ta sẽ tìm hiểu cụ thể

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
9

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

+ Với khai thác hình 3 ngay từ đầu mục, sẽ tạo nên sự chú ý đặc biệt, tò mò, ham
muốn tìm hiểu, khám phá:
Tại sao Liên Xô - Niềm tự hào, thành trì của Cách mạng thế giới lại có thể
khủng hoảng và tan rã ?
Nh thế, việc khai thác "hình 3" sẽ có giá trị đi trớc mở đờng: Cung cấp kiến
thức, định hớng kiến thức, tạo ấn tợng mạnh, tạo nên tình huống có vấn đề, làm
cho các em tập trung suy nghĩ để tìm tòi, khám phá
+ Bớc 2: Chuyển sang khai thác hoàn cảnh dẫn tới sự khủng hoảng ở Liên bang
Xô Viết .
+ Bớc 3: Công cuộc cải tổ M.Goóc -ba -chốp.
+ Bớc 4: Kết cục của công cuộc cải tổ .
2) Các kênh hình đợc khai thác vào cuối mục :
(*) Ví dụ 1

- Nếu hình 3 đợc khai thác vào đầu mục I thì hình 4 đợc khai thác vào cuối mục
I (bài 2):
Khai thác nội dung hình 4 có giá trị hoàn thiện nội dung kiến thức mục(I)
Giáo viên hớng dẫn học sinh nắm đợc: Lãnh thổ rộng lớn chiếm 1/6 diện tích thế
giới mang tên CCCP không còn nữa, thay vào đó là: Lợc đồ của nớc SNG. Đây

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
10

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

là sự kiện nhức nhối, làm đau lòng loài ngời tiến bộ, là nỗi xót xa đau đớn với tất
cả những ai đã từng yêu tổ quốc Xô Viết
(*) Ví dụ 2:

- Hình 6: Lợc đồ nớc Cộng hoà nhân dân Trung Hoa sau ngày thành lập ( bài 4,
II. Trung Quốc)
(Mặc dầu hình 6 nằm ở trang 17 phần (2), nhng chính nó là nội dung kiến thức
của hình (1)- Sự ra đời nớc cộng hoà nhân dân Trung Hoa )
- Khai thác hình 6: chỉ nên khai thác vào cuối mục (1).

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
11

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

+ Khi giáo viên và học sinh phân tích ý nghĩa của sự ra đời nớc cộng hoà nhân
dân Trung Hoa :
Tới nội dung: Nớc cộng hoà nhân dân Trung Hoa ra đời, đã nối liền hệ thống
XHCN từ châu Âu sang châu á - trớc tiên, giáo viên cụ thể hoá thông tin "nối
liền hệ thống XHCN từ châu Âu sang châu á bằng bản đồ thế giới.
Từ trực quan bản đồ thế giới, các em sẽ khai thác cụ thể hơn vào H6 (SGK):
dới sự hớng dẫn của giáo viên, học sinh sẽ nắm đợc những điều cơ bản nhất: đây
là một đất nớc rộng lớn với tổng diện tích là 9.596.960 km2 - là nớc rộng thứ 3 thế
giới sau Nga và Ca-na-đa, biên giới giáp 12 quốc gia, thủ đô Bắc Kinh, số dân
đông nhất thế giới -1,3 tỉ ngời,( chiếm 1/5 tổng dân số thế giới). Sự ra đời của nớc

CHND Trung Hoa không chỉ mở ra bớc ngoặt vĩ đại trong sự phát triển của lịch sử
đất nớc Trung Quốc mà nó còn có giá trị đặc biệt to lớn đối với phong trào Cách
mạng thế giới, tăng cờng sức mạnh của hệ thống XHCN, cổ vũ mạnh mẽ phong
trào giải phóng dân tộc trên toàn thế giới . . .
=> Khai thác H6 (SGK): sẽ có giá trị kết lại kiến thức phần (1) khẳng định đợc
giá trị vô giá của sự nghiệp cách mạng lâu dài, gian khổ của nhân dân Trung
Quốc, mở ra giai đoạn phát triển mới trong phong trào cách mạng thế giới (trong
đó có Việt Nam).
3. Các kênh hình đợc khai thác khi kênh chữ giới thiệu:
Việc xác định thời điểm khai thác kênh hình loại thứ 3 này nhìn chung dễ hơn và
phổ biến hơn.
Kênh hình đợc khai thác khi kênh chữ giới thiệu, có giá trị cụ thể hoá nội dung
kênh chữ, làm cho kiến thức sinh động , hấp dẫn.
(*)Ví dụ 1 :
- Hình 13: Chân dung Nenxơn - Manđêla ( bài 16 các nớc Châu Phi - phần II .

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
12

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

- Ta chỉ nên khai thác hình 13: Chân Dung Nenxơn - Manđêla khi giới thiệu đến
dới sự lãnh đạo của tổ chức "Đại hội dân tộc Phi" (ANC), ngời da đen đã tiến
hành cuộc đấu tranh đòi thủ tiêu chế độ phân biệt chủng tộc.
Ngời đứng đầu ANC là Nenxơn Manđêla vĩ lãnh tụ cách mạng kiên cờng,

trong cuộc đấu tranh chống chế độ Apácthai . . .
(*) Ví dụ 2 :
- Hình 15: chân dung Phiđen Cátxtơrô.
(Bài 7: II. Cuba - hòn đảo anh hùng)

- Chân dung Phiđen Cát xtơrô phải đợc giới thiệu đến khi giáo viên và học sinh
phân tích sự kiện 26 tháng 7 năm 1953. Cuộc tấn công của 135 thanh niên yêu nớc Cuba dới sự lãnh đạo của Phiđen Cát xtơrô - một luật s tuổi trẻ (27 tuổi) hội trởng hội sinh viên, nổi tiếng thông minh, cơng trực, qủa cảm và yêu nớc..
Khi khai thác hình 15 - Chân dung Phi đen Ca- Xtơ rô, giáo viên nên kết hợp
kể chuyện: Sự hiên ngang, hùng hồn tự bào chữa của Phi đen trớc toà án Ba - ti
xta. . . trong (Bài tự bào chữa nổi tiếng : " Lịch sử sẽ xoá án cho tôi " ) - Điều
này, sẽ có giá trị rất lớn trong giáo dục t tởng, tình cảm của các em đối với Phi đen - Vị lãnh tụ Cách mạng kiên cờng của nhân dân Cu Ba - một cây tùng vơn
mình hiên ngang trong bão tố trùng khơi , giữa vịnh Ca Ri Bê . . .
Trên đây là hớng xác định: Thời điểm khai thác kênh hình trong bài giảng,
cá nhân xin mạnh dạn đa ra để các bạn đồng nghiệp cùng tham khảo, trên cơ sở
ấy, các đồng chí có thể lựa chọn để đa ra phơng án cho chính mình: Khi xác định
thời điểm khai thác kênh hình trong SGK .

II Khai thác kênh hình nh thế nào ?
Việc khai thác kênh hình vào lúc nào là hợp lý và đúng lúc trong bài giảng,
là điều hết sức quan trọng. Nhng, bên cạnh xác định đúng thời điểm khai thác,
giáo viên phải biết đợc mình sẽ khai thác nội dung gì? Khai thác nh thế nào để

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
13

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

kênh hình " Bật lên tiếng nói " của chính nó - Tức là nội dung kiến thức của kênh
hình sẻ đợc thể hiện rõ qua lời giảng của giáo viên- lúc này, chính kênh hình là
nguồn cung cấp kiến thức. Nếu giáo viên khai thác tốt, kênh hình không chỉ có
giá trị cung cấp kiến thức, mà kênh hình còn có giá trị rất lớn trong việc giáo dục
đạo đức, t tởng, tình cảm cho các em học sinh.
Việc khai thác kênh hình nh thế nào cho tốt, hoàn toàn tuỳ thuộc vào khả
năng và vốn liếng kiến thức của mỗi một giáo viên. Trong phạm vi đề tài này, tôi
xin nêu lên một số phơng án mà bản thân đã thực hiện, qua thực tế giảng dạy từ
nhiều năm nay.
* Muốn khai thác kênh hình tốt , giáo viên phải chú ý đến các vấn đề sau :
+ Kênh hình ở mỗi bài( Mỗi mục) là những đơn vị kiến thức cụ thể của các bài
(của mục) ấy - nh thế , nó sẽ là một trong những đơn vị kiến thức cơ bản của bài
giảng, hoặc các đơn vị kiến thức bổ trợ cho kiến thức cơ bản của bài giảng .
(1) Khai thác kênh hình, trớc tiên phải bám vào kiến thức cơ bản của bài.
(2) Từ kênh hình, chúng ta phải cụ thể hoá đợc nội dung kiến thức mà kênh hình
chứa đựng.
(3) Giáo viên sử dụng thủ pháp gì? Sẽ sử dụng ngôn ngữ nh thế nào cho phù hợp,
để kênh hình trở thành nguồn cung cấp kiến thức, để kênh hình có giá trị giáo
dục t tởng, đạo đức, tình cảm cho học sinh.
Trong khuôn khổ của đề tài này tôi chỉ nêu lên một số ví dụ cụ thể để minh
hoạ( Những kênh hình kể cả lợc đồ và tranh ảnh đã đợc sách giáo viên đề cập
tôi xin không đề cập nữa ).
1. Khai thác tranh ảnh :
(*) Ví dụ 1 :
Hình 11 - Hội nghị cấp cao ASEANVI họp tại Hà Nội .
( Bài 5 : III . Từ ASEAN 6 Phát triển thành" ASEAN 10 )

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...

14

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

ở phần I ( khai thác kênh hình vào thời điểm nào?), chúng ta đa ra phơng
án: Khai thác hình 11 ngay từ đầu mục III :
+ Giáo viên cho học sinh quan sát hình 11 và hớng dẫn các em khai thác :
Hỏi: Các em nhận biết gì từ hình 11?
Các em trả lời đợc ngay: Đây là hội nghị cấp cao ASEAN VI họp tại Hà Nội.
Nh thế cha đủ, ta hớng học sinh khai thác vào trung tâm của bức ảnh: Chín
nguyên thủ của 9 Quốc gia Đông Nam á , với gơng mặt rạng rỡ nụ cời, đang nắm
chặt tay trong tay Chín nguyên thủ - Chín quốc gia đang kết thành một khối
vững vàng tiến tới đây chính là hội nghị cấp cao ASEAN VI họp tại Hà Nội,
ngày 15,16/12/1998 một mốc lịch sử đặc biệt quan trọng trong quá trình phát
triển của tổ chức ASEAN.
+ Từ kênh hình, ta chuyển sang nội dung kênh chữ :
ở phần II: Sự ra đời của ASEAN, ta mới biết đợc sự gia nhập của 5 thành
viên( 8/8/1967: In -đô - nê -xi -a, Ma- lai - xi -a, Phi -líp -pin, Xin -ga - po, Thái Lan).
Vậy, 4 thành viên tiếp tục gia nhập sau đó là những nớc nào? Vào thời điểm
nào ? Học sinh làm việc cá nhân Giáo viên chuẩn kiến thức qua bảng phụ
( Thời gian gia nhập và tên của 4 nớc tiếp theo ).
Nội dung của III: Từ "ASEAN 6" phát triển thành "ASEAN 10". Vậy
thành viên thứ 10 là nớc nào? Gia nhập vào thời điểm nào?
Học sinh phát biểu Giáo viên điền tiếp vào bảng phụ Hoàn thiện Sự
phát triển về quy mô " của ASEAN.

Nh vậy, kênh hình( hình 11 ) đã đi trớc, có giá trị mở đờng cho sự phát
triển và kênh chữ đã hoàn thiện "sự phát triển về quy mô" của ASEAN.

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
15

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

+ Giáo viên chuyển nội dung: ASEAN không chỉ dừng lại sự phát triển ở quy
mô, mà quan trọng hơn, đó chính là sự phát triển về mức độ ( chuyển trọng
tâm hoạt động sang hợp tác kinh tế . . . 1992 ,1994. . .)
* Ví dụ 2 :
Hình 42 nhân dân góp gạo chống giặc đói ( bài 24-III . diệt giặc đói , diệt
giặc dốt và giải quyết khó khăn về tài chính ).

ở hình 42 : khi khai thác, chúng ta nên bổ sung kiến thức, cụ thể hoá kiến thức
bằng lời giảng hình ảnh. Bằng những câu chuyện cụ thể . . .để tạo ấn tợng, làm
bài giảng thêm sinh động hấp dẫn: Hũ gạo cứu đói ", Ngày đồng tâm ":
Mỗi gia đình, mỗi bữa bớt khẩu phần ăn của cả nhà một nắm bỏ vào hũ, một
tháng cả nhà nhịn ăn một bữa . . .
Giáo viên kể chuyện về tấm gơng Nhịn ăn của Chủ tịch nớc" trong những
ngày này để giáo dục t tởng, tình cảm, đạo đức cho các em. . . tất cả mọi
ngời, tất cả mọi nhà đều lập hũ gạo cứu đói", đều thực hiện Ngày đồng tâm
" . . . khi hũ gạo nhà mình đầy, sẽ đem tới nơi quyên góp gạo chung của cả
làng . . .( giáo viên vừa giảng vừa cho học sinh trực quan vào trung tâm bức

ảnh) chỗ gạo quý hiếm chắt chiu ấy, sẽ đợc đa tới nơi đói gay gắt hơn, để đồng
bào có đợc miếng cơm, bát cháo cho qua đi những ngày khốn khó. Đấy chính
là truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta: Nhiễu điều phủ lấy giá gơng , ngời
trong một nớc phải thơng nhau cùng", hay Bầu ơi . . . . . . Trong gieo neo ,
trong khốn khó , càng sáng bừng lên nghĩa cử Một nắm khi đói bằng một gói
khi no". . .
* Ví dụ 3 :

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
16

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

Hình 43 Lớp bình dân học vụ ( Bài 24, III ).
Tơng tự nh hình 42, khi khai thác, chúng ta cũng nên bổ sung thêm các tình
tiết, các câu chuyện để cụ thể hoá thêm kiến thức . . .
+ Trớc tiên, giáo viên hớng dẫn để học sinh hiểu: Bình dân học vụ" là gì?
học tập, là nghĩa vụ của mọi ngời dân có học có kiến thức, mới xây dựng
đợc chính quyền mới xây dựng đợc cuộc sống mới . . .
+ Các em nhận biết gì khi quan sát hình 43 :
Một lớp bình dân học vụ ban đêm : Có trẻ, có già, có trai, có gái, đầy đủ mọi
lứa tuổi tuổi( giáo viên có thể là những cô, cậu 9,10 tuổi , học sinh có thể là
những cụ già 60,70 tuổi, đang say sa học bài - lần đầu tiên nắn nót vết chữ
o tròn nh quả trứng gà , mà miệng cũng tròn, mắt cũng tròn vì ngạc nhiên và
sung sớng... ánh sáng của những ngọn đèn dầu hôm nay ,sẽ làm bừng sáng tơng lai của dân tộc ở ngày mai...( giáo viên có thể kể thêm chuyện :"Cổng

mù" trong phong trào xoá nạn mù chữ những ngày đầu tiên này).
* Ví dụ 4: Hình 58. Nông dân đợc chia ruộng trong cải cách ruộng đất(Bài
28.II)
Hình 58 thuộc phần 1.Hoàn thành cải cách ruộng đất.

ở nội dung phần 1 có hai đơn vị kiến thức cơ bản:
(1) Kết quả của cải cách ruộng đất.
(2) ý nghĩa của cải cách ruộng đất.
* Hình 58 vừa có giá trị minh hoạ,vừa có giá trị bổ sung, mở rộng, hoàn thiện
kiến thức của kết quả cải cách ruộng đất( kênh chữ).
* Trình tử khai thác chúng ta có thể tiến hành nh sau:

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
17

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

+ Bớc 1: Giáo viên tổ chức để học sinh tìm hiểu kế quả to lớn củ cải cách ruộng
đất(từ cuối năm 1953 đến năm 1956): 81 vạn héc ta ruộng đất, 10van trâu bò, 1,8
triệu nông cụ đợc chia cho hơn 2 triệu hộ nông dân).
+ Bớc 2: Giáo viên tổ chức cho học sinh khai thác hình 58:
Hỏi: Các em nhận biết gì khi khai thác hình 58?
. Học sinh trả lời:
Đây là hình ảnh ngời nông dân đợc chia ruộng trong cải cách ruộng đất(học sinh
trả lời đúng, nhng cha đủ).

Giáo viên hớng dẫn học sinh khai thác nội dung kiến thức từ trung tâm của bức
tranh, từ gơng mặt của ngời nông dân đợc chia ruộng để từ đó nêu bật đợc giá
trị cải cách ruộng đất - một trong những thành quả cách mạng to lớn, đầu tiên của
Miền Bắc sau ngày hoà bình lập lại.
Giáo viên bổ sung hoàn thiện nội dung và cung cấp thêm kiến thức cho học
sinh:
Đây là hình ảnh ngời nông dân đợc chia ruộng trong cải cách ruộng đất.
Các em hãy quan sát gơng mặt của ngời phụ nữ nông dân, gơng mặt của ngời
cán bộ làm nhiệm vụ chia ruộng- hân hoan rạng rỡ, không dấu đợc niềm vui
Từ đây, cuộc đời của chị, của triệu triệu nông dân Việt Nam đã lật sang trang
mới: Làm chủ ruộng đồng, làm chủ nông thôn, làm chủ cuộc đời Chỉ có
Đảng, chỉ có Bác kính yêu, mới thực hiện đợc ớc mơ và khát vọng ngàn đời
của ngời nông dân Việt Nam. Và, trên tay chỉ đang bế em bé, cuộc đời chị sẽ
đổi thay, nhng cũng bắt đầu từ đây, tơng lai của bé chắc chắn sẽ rạng rỡ hơn rất
nhiều so với cuộc đời của mẹ.
Khi khai thác tranh(Vì thời gian không cho phép), chúng ta chú ý tập trung
khai thác nội dung kiến thức từ trung tâm bức tranh(bám sát kiến thứccơ bản
của mục bài), nêu bật đợc giá trị to lớn của sự kiện(hiện tợng) trong hiện tại
cũng nh cả tơng lai.
2) Khai thác lợc đồ :
Trong bộ môn lịch sử: có các dạng lợc đồ cơ bản sau:
- Lợc đồ kinh tế;
- Lợc đồ chính trị ;
- Lợc đồ kinh tế - chính trị;
- Lợc đồ chiến sự...
Đã nói đến lợc đồ, là liên quan trực tiếp tới vị trí địa lý, địa hình, ranh giới,
lãnh thổ ...Khi khai thác lợc đồ, trớc tiên giáo viên phải hớng dẫn học sinh bao
quát đợc khu vực, lãnh thổ, vùng miền...Cho các em nhận biết về tổng thể

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...

18

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

khái quát chung, từ đó mới đi vào khai thác nội dung kiến thức chính của lợc
đồ.
Ví dụ 1 : Lợc đồ kinh tế:
- Hình 27 .Nguồn lợi của t bản Pháp ở Việt Nam trong cuộc khai thác lần thứ
hai.(bài 14)

(Giáo viên dùng bản đồ trống việt Nam, để phóng to lợc đồ hình 27 )
+ Giáo viên hớng dẫn học sinh quan sát hình 27 và cho các em nhận biết:
thực dân Pháp đã tiến hành khai thác các nguồn lợi trên mọi miền đất nớc Việt
Nam; nhng tuỳ vào thế mạnh từng vùng, miền, để đầu t một cách triệt để,
nhằm thu nguồn lợi nhiều nhất
+ Cụ thể:
Giáo viên hớng dẫn học sinh (từ kênh chữ kết hợp với kênh hình ), hai nguồn
lợi chúng tập trung khai thác đầu tiên là:nông nghiệp và công nghiệp.
Trong nông nghiệp: tập trung cớp đoạt ruộng đất để mở rộng đồn điền (đặc
biệt cao su ...)

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
19

- Cấn Văn Xuân

Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

Trong công nghiệp: tập trung khai thác mỏ (đặc biệt mỏ than ...) xây dựng
hàng loạt các nhà máy chế biến.
Sau khi học sinh phát biểu Giáo viên trình bày cụ thể trên lợc đồ những
nguồn lợi kếch xù mà thực dân Pháp đã vơ vét trong cuộc khai thác lần thứ hai
(nếu giáo viên phân tích đợc cụ thể, lời giảng hình ảnh, phối hợp nhuần
nhuyễn với chỉ lợc đồ, sẽ làm tăng thêm giá trị kiến của lợc đồ làm cho các
em ghi nhớ kiến thức sâu sắc và bền vững.
Giáo viên khai thác tiếp: bên cạnh nông nghiệp và công nghiệp, thực dân Pháp
còn tiến hành khai thác và bóc lột trên những lĩnh vực nào?(chuyển sang kênh
chữ ): Giao thông vận tải; Ngân hàng; Thơng nghiệp; Thuế khoá
* Ví dụ 2: Lợc đồ kinh tế chính trị :
- Hình 21 lợc các nớc trong liên minh châu Âu (2004) (bài 10)

+ Giáo viên hớng dẫn học sinh quan sát phần chú giải. Từ chú giải ,từ lợc đồ, từ
kênh chữ, các em sẽ nắm đợc quá trình phát triển của liên minh châu Âu (EU) (trớc năm 1995: 15 thành viên, năm 2004: 25 thành viên, đến năm 2007 là 27 thành
viên)
+ Khai thác cụ thể :
Quá trình hình thành và phát triển của ; Liên minh châu Âu (EU) đã diễn ra nh
thế nào?

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
20

- Cấn Văn Xuân

Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

(Yêu cầu học sinh cho biết các mốc thời gian thành lập các tổ chức liên kết kinh
tế ở khu vực Tây Âu).
Giáo viên chuẩn kiến thức bằng bảng phụ và yêu cầu học sinh lên chỉ lợc đồ:
sự phát triển của Liên minh châu Âu trình tự theo các mốc thời gian
Cuối cùng, giáo viên trình bày cụ thể trên lợc đồ sự phát triển không ngừng
của Liên minh châu Âu cả về quy mô (4.1951 có 6 thành viên ... tới năm 2006: có
27 nớc thành viên) và mức độ (...có đồng tiền chung Châu Âu- EURO, chính
sách đối ngoại chung, an ninh chung tiến tới một nhà nớc chung châu Âu.
=> Liên minh châu Âu (EU) là liên minh kinh tế chính trị lớn nhất, chặt chẽ
nhất , thành công nhất trong liên minh khu vực
* Ví dụ 3: Lợc đồ chiến sự .
Lợc đồ chiến sự gắn liền với các chiến dịch, các trận đánh, các chiến thắng tiêu
biểu . . .
Với loại lợc đồ này cần phải:
(1) Giới thiệu bao quát đợc vị trí địa lý, địa hình Từ đó sẽ nêu bật đợc lợi thế
( hoặc bất lợi ).
(2) giáo viên phải xây dựng đợc bài tờng thuật chính xác, càng hay, càng hấp dẫn
càng tốt.
(3) Giáo viên kết hợp nhuần nhuyễn giữa tờng thuật, nét mặt, phong thái, âm lợng, ngôn ngữ . . . để tái hiện lại không khí hừng hực của chiến sự có nh thế,
mới làm cho "lịch sử sống dậy" trớc mắt các em.
* Ví dụ cụ thể : Lợc đồ hình 54. Lợc đồ chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ (1954 )
Bài 27

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...

21

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

+ Vị trí địa lý, địa hình:
Điện Biên phủ là một tập đoàn cứ điểm kiên cố, nằm trong cánh đồng hình
lòng chảo có chiêù dài 18 km, chiều rộng từ 6-8 km, xung quanh có núi cao
bao bọc ( nằm ở phía tây vùng núi rừng Tây Bắc, có vị trí chiến lợc quan trọng.
. . ) Bác Hồ ví : Điện Biên phủ nh cái mũ, kẻ địch đang ở trong lòng mũ, còn
chúng ta đang ở trên vành mũ và hình ảnh: nắm đấm dáng xuống lòng
mũ
Sau đó, giáo viên mới trình bày tới ba phân khu (Phân khu trung tâm,phân khu
Bắc, phân khu Nam) cùng lực lợng và cách bố phòng của địch . . .
+ Bài tờng thuật :(kết hợp lời giảng, với phân tích và chỉ lợc đồ ):
17h ngày 13 /3/1954 , khi sơng mù giăng giăng khắp núi rừng Tây Bắc nh một
chiếc màn khổng lồ, thì tất cả các cỡ đại bác của ta trên các núi cao, nhất loạt dội
bão lửa xuống phân khu Bắc( ta chọn ngày mở màn chiến dịch là ngày 13 để đánh
đòn tâm lý vào quân Pháp . . .) Sau ba giờ liền, nghe tiếng gầm của đại bác ta,
trung tá Pi Rốt chỉ huy pháo binh địch ở Điện Biên phủ đã rút lựu đạn tự tử
trong hầm ngầm cố thủ. . .
Giáo viên bám vào diễn biến chiến sự trong sách giáo khoa và bổ sung thêm
những hiểu biết của mình, để tờng thuật 3 đợt tấn công của ta trong chiến dịch
Điện Biên Phủ
(Đợt một : Từ 13 tháng 3 tới 17 tháng 3 năm 1954
Đợt hai: Từ 30 tháng 3 đến 26 tháng 4

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
22

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

Đợt ba: Từ ngày 1 tháng 5 đến ngày 7 tháng 5
Với những chiến dich lớn, những sự kiện, những chiến thắng, tiêu biểu. . . bài tờng thuật của giáo viên chính xác, hay, hấp dẫn sẽ để lại trong tâm trí các em
những ấn tợng mạnh, khó có thể phai mờ với thời gian. Và nh thế, giá tri lu giữ
kiến thức, giá trị giáo dục t tởng, tình cảm đạo đức với các em sẽ rất lớn

C .Kết quả
Sau 8 năm áp dụng đổi mới nội dung- chơng trình, đổi mới phơng pháp dạy
học nói chung, 5 năm với bộ môn lich sử lớp 9 nói riêng, bản thân luôn tìm tòi,
học hỏi, tự mình thể nghiệm . Bên cạnh đó, sẵn sàng thể nghiệm phơng pháp dạy
học mới ở trờng, sẵn sàng đón nhận, lắng nghe sự góp ý, nhận xét của bạn bè,
đồng nghiệp gần xa - để vững vàng hơn , để thuần thục hơn về phơng pháp dạy
học mới sau từng tiết dạy.
Những phơng án, những phơng pháp khai thác kênh hình mà bản thân đa ra
trong đề tài này là sự đúc rút của cả quá trình làm việc nghiêm túc, luôn trăn trở
trên từng bài giảng, luôn tìm tòi để áp dụng phơng pháp mới trong từng tiết dạy .
Khi tiến hành áp dụng phơng pháp khai thác kênh hình với những phơng án
nêu trên, bản thân tôi thấy phần nào yên tâm với kết quả đạt đợc.
Gần nh trong tất cả các tiết dạy, ở cả lớp đối tợng là học sinh đại trà, cũng nh đối
tợng là học sinh khá giỏi, tuyệt đại đa số các em đều yên lặng, chăm chú nghe

giảng, thực hiện tốt mọi yêu cầu dới sự điều khiển của giáo viên . Chính vì vậy,
kết quả sau từng tiết dạy là khả quan: 90% số lợng học sinh trong lớp có thể trả
lời ngay những câu hỏi cơ bản của bài học.
Đã nhiều năm nay, các em học sinh không yêu môn lịch sử, không thích học
môn lịch sử gần nh là phổ biến- kể cả học sinh trung học cơ sở và trung học phổ
thông( nguyên nhân thì có rất nhiều nhng có một nguyên nhân đặc biệt quan
trọng là do ngời dạy) . Việc thay đổi quan niệm, thay đổi nhận thức của các em là
cả một quá trình lâu dài, đòi hỏi mỗi một giáo viên dạy lịch sử phải thật sự cố
gắng trong chuyên môn.
Với các lớp học sinh tôi đã đợc dạy, tôi cảm nhận thấy một điều: Các em
không ghét bộ môn lịch sử, đa số các em vui khi học lịch sử ( còn yêu để say mê
thì còn phải cần nhiều thời gian).
- Trong các bài kiểm tra: Tự kiểm tra 15 phút, 1 tiết, học kỳ, hay thi khảo sát chất
lợng, với cách tổ chức nghiêm túc, chặt chẽ, tuyệt đối không giở đợc tài liệu và
nhìn bài :

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
23

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

+ Tỷ lệ giỏi thờng đạt: 15% đến 20%
+ Tỷ lệ khá thờng đạt : 25% đến 35%
+ Tỷ lệ trung bình thờng đạt: 57% đến 58%
+ Tỷ lệ yếu thờng : 2 đến 3%

D. Kết luận
Để thành công trong phơng pháp khai thác kênh hình giáo viên phải:
1. Xác định việc khai thác triệt để nội dung kênh hình trong SGK là một
nguyên tắc bắt buộc( không chỉ riêng môn lịch sử mà là của tất cả các bộ môn
khoa học khác ).
2. Nguồn kiến thức khai thác kênh hình, ngoài kiến thức của SGK, SGV, tài
liệu hớng dẫn sử dụng kênh hình trong dạy học lịch sử của NXBGD, giáo viên
phải tìm tòi, tham khảo các loại tài liệu có liên quan, tích luỹ vốn hểu biết( văn
học, địa lí các nguồn tài liệu khác) để mở rộng, bổ sung kién thức có chọn
lọc khi khai thác kênh hình.
3. Khi khai thác kênh hình chiến sự: Chú ý xây dựng đợc bài tờng thuật - sử
dụng kiến thức liên môn( văn , sử, địa..) ngôn ngữ giàu hình ảnh, miêu tả sinh
động, âm lợng, phong thái, nét mặt thể hiện đợc không khí hừng hực của chiến
sự.
4. Luôn làm việc với tinh thần nghiêm túc, ý thức trách nhiệm cao. Đặc biệt là
lòng tự trọng nghề nghiệp dạy ra dạy - để học sinh không đợc xem thờng
bộ môn lịch sử.
5. Luôn trăn trở trên từng bài dạy, tập trung suy nghĩ, tìm tòi, tìm ra phơng án
mới, không ngừng thể nghiệm và rút kinh nghiệm.
6. Luôn đầu t thời gian thích đáng cho việc soạn bài, đặc biệt đầu t thời gian
cho việc chuẩn bị đồ dùng dạy học (chọn lựa cẩn thận: đủ mà tinh, đừng quá
nhiều).
7. Tranh thủ mọi cơ hội có thể đợc, sẵn sàng dạy thể nghiệm ( có nhiều đồng
nghiệp cùng chuyên ngành, có nhiều kinh nghiệm) để đợc lắng nghe sự góp ý,
nhận xét của nhiều đồng nghiệp có chuyên môn cứng cỏi.
8. ở trờng: sẵn sàng, tự giác, tạo cơ hội để dạy thể nghiệm, để tranh thủ ý kiến
của đồng nghiệp ở trong trờng (điều này có thể làm thờng xuyên trong năm
học).
Những phơng án mà bản thân mạnh dạn đa ra trên đây, có thể cha phải là phơng

án tối u, nhng mong muốn lớn nhất của tôi là đợc bạn bè đồng nghiệp, các thầy

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
24

- Cấn Văn Xuân


Đề tài sáng kiến kinh nghiệm

Trờng THCS Thạch Xá

giáo, cô giáo tham khảo góp ý, bổ sung để đề tài tốt hơn về nội dung, hình thức
và có giá trị thực tiễn .

D- Kiến nghị
- Thực ra hiện nay trong các nhà trờng đã đợc cấp rất nhiều các thiết bị dạy
học.Tuy vậy đối với môn lịch sử thì các đồ dùng thiết bị còn quá ít, vì vậy muốn
đạt đợc kết quả cao trong bộ môn này theo tôi cần có những yêu cầu sau:

Nhà trờng cần trang bị đầy đủ tranh ảnh, bản đồ về các di tích lịch sử
và di sản văn hoá hoặc chân dung của các nhân vật lịch sử có công với cách
mạng có liên quan đến nội dung chính trong giảng dạy lịch sử.

Tổ chức các chuyên đề lịch sử sử dụng đồ dùng dạy học ở tất cả các
môn trong đó có môn lịch sử.

Tổ chức các buổi thăm quan dã ngoại đến các địa danh, di tích lịch sử
giúp các em có cảm nhận thực tế và sâu sắc nội dung kiến thức lịch sử đã học.
Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ của tôi trong quá trình giảng dạy môn lịch

sử, hiểu biết và kinh nghiệm chắc chắn không tránh khỏi những sai sót, rất mong
đợc sự góp ý chân thành của các bạn đồng nghiệp.
Cuối cùng xin chân thành cảm ơn tập thể giáo viên và học sinh trờng THCS
Thạch Xá đã giúp đỡ tôi hoàn thành đề tài này. Chân thành cảm ơn quý Thầy cô
cùng bạn đọc đã bỏ chút thời gian quý báu để đến với đề tài và xin đợc tiếp thu ý
kiến góp ý của các đồng nghiệp.
Tôi xin chân thành cảm ơn!

Một số biện pháp sử dụng kênh hình ...
25

- Cấn Văn Xuân