Phát triển các khu công nghiệp nhỏ ở tỉnh nghệ an

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
--------o0o--------

NGUYỄN TRỌNG CHUNG

PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP NHỎ
Ở TỈNH NGHỆ AN

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH

HÀ NỘI - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ
--------o0o--------

NGUYỄN TRỌNG CHUNG

PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP NHỎ
Ở TỈNH NGHỆ AN
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60 34 04 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ
CHƯƠNG TRÌNH ĐỊNH HƯỚNG THỰC HÀNH
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. Mai Thị Thanh Xuân
XÁC NHẬN CỦA GVHD

XÁC NHẬN CẢU CHỦ TỊCH HĐ

PGS. TS. Mai Thị Thanh Xuân

GS.TS. Phan Huy Đường

HÀ NỘI - 2015


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân tôi.
Những kết quả nghiên cứu và đóng góp mới chưa được công bố tại bất kỳ công
trình nào./.

Hà Nội, ngày 20 tháng 06 năm 2015
NGƯỜI CAM ĐOAN

Nguyễn Trọng Chung


LỜI CẢM ƠN

Trong thời gian thực hiện luận văn “Phát triển các khu Công Nghiệp nhỏ ở
Tỉnh Nghệ An”, tôi đã được sự quan tâm, giúp đỡ của các thầy cô giáo và các cơ
quan, doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo Trường Đại
học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, giáo viên hướng dẫn PGS.TS Mai Thị
Thanh Xuân, Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh Nghệ An, Sở
công thương tỉnh Nghệ An, các quý cơ quan và các anh, chị đã giúp đỡ trong

thời gian qua./.

Hà Nội, ngày 15 tháng 6 năm 2015
NGƯỜI CẢM ƠN

Nguyễn Trọng Chung


MỤC LỤC

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. i
DANH MỤC BẢNG BIỂU ................................................................................... ii
MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1
CHƯƠNG 1............................................................................................................ 5
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC
TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP NHỎ ............................... 5
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài ..................................... 5
1.1.1. Các công trình nghiên cứu đã công bố liên quan trực tiếp đến nội dung đề
tài ............................................................................................................................ 5
1.1.2. Một số vấn đề đặt ra luận văn cần tiếp tục nghiên cứu .............................. 14
1.2. Một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển các Khu công nghiệp nhỏ ......... 15
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của Khu công nghiệp nhỏ .................................... 15
1.2.2. Vai trò của các Khu công nghiệp nhỏ ........................................................ 23
1.2.3. Nội dung phát triển các Khu công nghiệp nhỏ .......................................... 27
1.2.4. Tiêu chí đánh giá sự phát triển các Khu công nghiệp nhỏ ......................... 32
1.2.5. Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển Khu công nghiệp nhỏ ............... 36
1.3. Kinh nghiệm phát triển các KCNN tại một số địa phương và bài học cho tỉnh
Nghệ An ............................................................................................................... 43
1.3.1. Sự phát triển Khu công nghiệp nhỏ tại một số địa phương ....................... 43
1.3.2. Bài học kinh nghiệm cho tỉnh Nghệ An..................................................... 49

CHƯƠNG 2.......................................................................................................... 53
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................................................................ 53
2.1. Phương pháp luận.......................................................................................... 53


2.1.1. Chủ nghĩa duy vật biện chứng ................................................................... 53
2.1.2. Chủ nghĩa duy vật lịch sử........................................................................... 54
2.2. Phương pháp cụ thể ....................................................................................... 55
2.2.1. Phương pháp thống kê- So sánh................................................................. 55
2.2.2. Phương pháp phân tích- tổng hợp .............................................................. 56
2.2.3. Phương pháp lôgic- lịch sử ........................................................................ 58
CHƯƠNG 3.......................................................................................................... 60
THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP NHỎ TẠI TỈNH
NGHỆ AN GIAI ĐOẠN 2006-2014 ................................................................... 60
3.1. Tiềm năng phát triển các Khu công nghiệp nhỏ của tỉnh Nghệ An .............. 60
3.1.1. Tiềm năng đất đai ....................................................................................... 60
3.1.2. Nguồn nhân lực .......................................................................................... 60
3.1.3. Hệ thống kết cấu hạ tầng ............................................................................ 61
3.2. Tình hình phát triển các KCNN tại Nghệ An 2006-2014 ............................. 63
3.2.1. Chính sách phát triển các KCNN của tỉnh Nghệ An ................................. 63
3.2.3. Đầu tư xây dựng hệ thống kết cấu- hạ tầng tại các KCNN........................ 75
3.2.4. Thu hút đầu tư vào các KCNN................................................................... 82
3.3.1. Tác động kinh tế ......................................................................................... 91
3.3.2. Tác động xã hội .......................................................................................... 95
3.3.3. Tác động môi trường .................................................................................. 96
3.4. Đánh giá sự phát triển các KCNN ở tỉnh Nghệ An giai đoạn 2006-2014 .... 97
3.4.1 Những thành tựu cơ bản .............................................................................. 97
3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân ................................................................. 99
CHƯƠNG 4........................................................................................................ 105

QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC KCNN Ở
TỈNH NGHỆ AN ĐẾN NĂM 2020 ................................................................... 105
4.1. Quan điểm và mục tiêu phát triển các KCNN ở tỉnh Nghệ An đến năm 2020
và tầm nhìn đến năm 2030. ................................................................................ 105
4.1.1. Quan điểm phát triển khu công nghiệp nhỏ ............................................. 105
4.1.2. Mục tiêu phát triển các KCNN tỉnh Nghệ An đến năm 2020 .................. 107
4.2. Một số giải pháp chủ yếu thúc đẩy phát triển các KCNN ở tỉnh Nghệ An đến
năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030 ................................................................ 109
4.2.1. Hoàn thiện quy hoạch phát triển các Khu công nghiệp nhỏ trên địa bàn 109
4.2.2. Cải thiện môi trường đầu tư để thu hút các doanh nghiệp trong và ngoài
nước đầu tư vào các Khu công nghiệp nhỏ ........................................................ 113
4.2.4. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của các Khu công
nghiệp nhỏ .......................................................................................................... 125
4.2.5. Tăng cường các biện pháp kiểm soát ô nhiễm môi trường tại các Khu công
nghiệp nhỏ .......................................................................................................... 127
4.2.6. Đẩy nhanh việc giải quyết bồi thường giải phóng mặt bằng và giải quyết
việc làm cho người dân bị thu hồi đất cho phát triển các KCNN ...................... 129
KẾT LUẬN ........................................................................................................ 132
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 135


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

KCN

Khu công nghiệp

KCX

Khu chế xuất

CCN

Cụm công nghiệp

KCNN

Khu công nghiệp nhỏ

UBND

Uỷ ban nhân dân

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

PCI

Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh

CNH, HĐH

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

GPMB

Giải phóng mặt bằng

KT-XH

Kinh tế- xã hội

FDI

Đầu tư nước ngoài

XTĐT

Xúc tiến đầu tư

SXCN

Sản xuất công nghiệp

CNHT

Công nghiệp hỗ trợ

i


DANH MỤC BẢNG BIỂU

Bảng 3.1: Tình trạng sử dụng đất ở Nghệ An ...................................................... 60
Bảng 3.2. Các KCNN đang hoạt động tại tỉnh Nghệ An 2010 – 2014 ................ 71
Bảng 3.3. Các KCNN đang lập quy hoạch chi tiết tại Tỉnh Nghệ An ................. 73
Bảng 3.4: Vốn đầu tư xây dựng các KCNN........................................................ 77
Bảng 3.5. Tình hình thực hiện đầu tư xây dựng các KCNN ................................ 80

Bảng 3.6: Phân loại vốn thực hiện dự án đầu tư vào các ..................................... 85
KKT, KCN tỉnh Nghệ An năm 2014 ................................................................... 85
Bảng 3.7: Tỷ lệ lấp đầy tại các KCNN ở Nghệ An đang hoạt động hiện nay ..... 90
Bảng 4.1: Mục tiêu cụ thể phát triển KCNN tỉnh Nghệ An đến năm 2020 ....... 108

ii


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sự ra đời của các Khu Công nghiệp nhỏ là rất cần thiết đối với một nền
kinh tế đang phát triển. Tại Việt Nam, theo Vụ Quản lý Các Khu kinh tế (Bộ Kế
hoạch và Đầu tư) đến hết 2013, trên cả nước có 289 Khu công nghiệp (không
bao gồm khu chế xuất, khu kinh tế) với tổng diện tích đất tự nhiên 81.000 ha,
trong đó 191 Khu công nghiệp (chiếm 66,08%) đã đi vào hoạt động với tổng
diện tích đất tự nhiên 54.060 ha; 98 Khu Công nghiệp (KCN) đang trong giai
đoạn đền bù giải phóng mặt bằng và xây dựng cơ bản với tổng diện tích đất tự
nhiên 27.008 ha. Về vốn, lũy kế đến cuối quý I/2014, các Khu công nghiệp trong
cả nước đã thu hút được 5.300 dự án đầu tư nước ngoài (FDI), với tổng vốn đầu
tư đăng ký hơn 112 tỷ Đô la Mỹ (USD).
Nghệ An là một tỉnh nằm ở Bắc Trung Bộ, có vị trí địa - kinh tế quan
trọng trong giao lưu kinh tế Bắc - Nam. Là tỉnh có đầy đủ tiềm năng và thế mạnh
để phát triển công nghiệp, góp phần cùng cả nước phấn đấu về cơ bản trở thành
một nước công nghiệp vào năm 2020. Có thể nói, Nghệ An được thiên nhiên ban
tặng tiềm năng lớn để phát triển công nghiệp, nhất là công nghiệp vừa và nhỏ.
Sự phát triển các khu công nghiệp nhỏ ở Nghệ An đã góp phần đáng kể
vào tăng trưởng kinh tế của tỉnh. Năm 2014 giá trị sản xuất công nghiệp (SXCN)
đạt 30.846 tỷ đồng, tăng 13,537% so với năm 2013 (cả nước có tốc độ tăng
7,14%). Có thể thấy, trong những năm gần đây, tận dụng được các lợi thế của
tỉnh, Nghệ An đã có nhiều chính sách ưu đãi đối với phát triển khu công nghiệp

nhỏ, nhờ vậy đã đạt được những kết quả rất đáng khích lệ trong phát triển kinh
tế- xã hội.

1


Theo quy hoạch, đến 2020 trên địa bàn tỉnh Nghệ An sẽ phát triển 43 Khu
Công nghiệp nhỏ (KCNN) với diện tích trên 1.000 ha. Hiện tại, có 7 KCNN cơ
bản đã lấp đầy và đang hoạt động. Tuy nhiên, do thiếu vốn (phụ thuộc nhiều vào
nguồn vốn ngân sách) nên việc phát triển các khu công nghiệp nhỏ của tỉnh chưa
thực sự mạnh mẽ, thậm chí tiềm ẩn một số yếu tố bất ổn. Bên cạnh đó, do sự
phát triển còn thiếu qui hoạch, quản lý nhà nước về phát triển các khu công
nghiệp nhỏ còn thiếu chặt chẽ, và còn do những khó khăn khách quan tác động,
nên phát triển của các KCNN ở Nghệ An đến nay vẫn hoạt động kém hiệu quả,
năng lực cạnh tranh so với các tỉnh và khu vực khác trong cả nước còn kém.
Thực tế đó đang đặt ra yêu cầu cho các cấp, các ngành ở tỉnh Nghệ An phải tìm
những giải pháp hữu hiệu để thúc đẩy và nâng cao hiệu quả hoạt động của các
khu công nghiệp, trước hết là các khu công nghiệp nhỏ, nhằm thúc đẩy tăng
trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế trên địa bàn tỉnh.
Xuất phát từ yêu cầu đó, tác giả chọn đề tài: " Phát triển các khu công
nghiệp nhỏ ở tỉnh Nghệ An" làm luận văn thạc sĩ của mình.
Câu hỏi nghiên cứu của luận văn là: các KCNN có vai trò gì đối với sự
phát triển kinh tế- xã hội (KT- XH) Tại tỉnh Nghệ An, các KCNN đã phát huy
được ưu thế của nó chưa? Trong thời gian tới, tỉnh phải làm gì để phát triển các
KCNN trên địa bàn?
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của luận văn là trên cơ sở phân tích thực trạng phát triển các
khu công nghiệp nhỏ tại Nghệ An hiện nay, chỉ ra những thành tựu và hạn chế
trong lĩnh vực này, từ đó đề xuất giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy sự phát triển

các khu công nghiệp nhỏ tại địa phương trong thời gian tới.
2


2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến nội dung đề tài luận văn.
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về phát triển các khu công
nghiệp nhỏ;
- Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển các khu công nghiệp nhỏ trên
địa bàn tỉnh Nghệ An từ năm 2006 đến năm 2014;
- Đề xuất các giải pháp thúc đẩy phát triển các khu công nghiệp nhỏ trên
địa bàn tỉnh Nghệ An đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận và thực tiễn
về phát triển các khu công nghiệp nhỏ.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nội dung: Trên thực tế, các khu công nghiệp phát triển với
nhiều qui mô và trình độ khác nhau, luận văn chỉ tập trung nghiên cứu các khu
công nghiệp nhỏ.
- Phạm vi không gian: trên địa bàn tỉnh Nghệ An.
- Phạm vi thời gian: từ năm 2006 đến năm 2014.
4. Đóng góp mới của luận văn
+ Góp phần làm sáng rõ thêm các vấn đề lý luận cơ bản về phát triển các
khu công nghiệp nhỏ.
+ Đánh giá khách quan thực trạng phát triển các KCN nhỏ tại Nghệ An
trong thời gian từ 2006-2014; Chỉ ra những hạn chế trong sự phát triển và
nguyên nhân của nó.

3

+ Đề xuất định hướng và một số giải pháp thúc đẩy phát triển các KCNN
trên địa bàn tỉnh Nghệ An đến năm 2020 và những năm tiếp theo.

5. Kết cấu luận văn:
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các tài liệu tham khảo, nội dung
luận văn được kết cấu thành 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận, thực tiễn về
phát triển các khu công nghiệp nhỏ.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Thực trạng phát triển các KCNN tại tỉnh Nghệ An giai đoạn
2006-2014.
Chương 4: Quan điểm, định hướng và giải pháp phát triển các KCNN ở
tỉnh Nghệ An đến năm 2020.

4


CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC
TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN CÁC KHU CÔNG NGHIỆP NHỎ
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
1.1.1. Các công trình nghiên cứu đã công bố liên quan trực tiếp đến nội
dung đề tài
Phát triển các khu công nghiệp nhỏ là vấn đề nhận được sự quan tâm của rất
nhiều nhà khoa học, vì vậy đã có nhiều công trình khoa học được công bố và tiêu
biểu trong số các công trình đó những công trình liên quan trực tiếp đến đề tài có
thể phân thành hai nhóm sau:
1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu vấn đề phát triển khu công nghiệp nói

chung
- “ Xây dựng Khu công nghiệp và Khu chế xuất theo hướng phát triển
ngành công nghiệp hỗ trợ Việt Nam”, PGS, TS Nguyễn Văn Thanh (2006) Tạp
chí Những Vấn đề Kinh tế và Chính trị thế giới, số 12. Tác giả đã phân tích diễn
biến của dòng FDI thế giới và chỉ ra những cơ hội cho Việt Nam phát triển. Tác
giả đã phân tích sự cần thiết và các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển các
ngành công nghiệp ở Việt Nam. Trên cơ sở đó, đưa ra những giải pháp thúc đẩy
các khu công nghiệp, các khu chế xuất phát triển tạo điều kiện cho nghành công
nghiệp hỗ trợ phát triển.
- “Các giải pháp hoàn thiện và phát triển khu công nghiệp ở Việt Nam”,
Trần Ngọc Hưng (2004), Luận án tiến sỹ kinh tế, Trường đại học Thương Mại.
Luận án đã đưa một loạt các giải pháp hoàn thiện và phát triển các khu công
nghiệp ở Việt Nam, trong đó có các khu công nghiệp quy mô nhỏ , các cụm công

5


nghiệp, khu công nghiệp và khu chế xuất. Luận án cũng chỉ những phương
hướng phát triển mà đến nay cơ bản vẫn còn giá trị áp dụng.
- “ Một số bài học kinh nghiệm về phát triển cơ sở hạ tầng ở các khu, cụm
công nghiệp” năm 2011, bài viết của PGS, TS Lê Xuân Đình tại Tạp chí kinh tế
và Dự báo Bộ kế hoạch và Đầu tư. Bài viết đã chỉ ra những bài học kinh nghiệm
cho tỉnh Nghệ An về phát triển cơ sở hạ tầng ở các khu, cụm công nghiệp hiện
nay, cụ thể đó là bài học về quy hoạch, bài học về tối ưu hóa, bài học về tuân thủ
nguyên tắc đồng bộ ngay từ ban đầu và bài học về chủ nghĩa thành tích, bài học
về các biện pháp ứng phó của địa phương với tình trạng vừa cả lạc hậu về chính
sách, vừa hay thay đổi khó tiên lượng chính sách và bài học về tính toán các
nguồn cung về lao động đồng bộ với nhu cầu tuyển dụng vào các khu công
nghiệp, cụm công nghiệp. Đây là những bài học kinh nghiệm mang tính vỹ mô
nhưng có ý nghĩa đối với cả nước và các địa phương nói riêng trong việc quy

hoạch và xây dựng cơ sở hạ tầng ở các khu, cụm công nghiệp.
- “Hiện trạng phát triển cụm công nghiệp cả nước và một số cơ chế, chính
sách hỗ trợ cụm công nghiệp” năm 2011, bài viết của Th.s Nguyễn Thị Hoa,
Phòng Quản lý Khu- Cụm- Điểm công nghiệp, Cục Công nghiệp Địa phương Bộ
Công Thương. Bài viết đã có cái nhìn toàn diện về thực trạng phát triển các cụm
công nghiệp ở cả nước hiện nay. Theo bài viết, đến hết năm 2010, số lượng cụm
công nghiệp theo quy hoạch của cả nước là 1.746 cụm, tương ứng với tổng diện
tích khoảng 86.678 ha. Nhìn chung, việc phát triển cụm công nghiệp trong cả
nước trong thời gian qua góp phần quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội
của từng địa phương. Tuy nhiên, việc triển khai quy hoạch, đầu tư xây dựng hạ
tầng cụm công nghiệp còn thiếu đồng bộ. Bài viết cũng đã chỉ ra một số cơ chế,
chính sách phát triển cụm công nghiệp như: chính sách hỗ trợ đầu tư xây dựng
6


hạ tầng, chính sách ưu đãi về đầu tư, chính sách ưu đãi tiền thuê đất, ưu đãi thuế
thu nhập doanh nghiệp và ưu đãi hỗ trợ hoạt động bảo vệ môi trường.
- “Phát triển cụm ngành công nghiệp- giải pháp quan trọng nhằm nâng cao
sức cạnh tranh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa” năm 2011, bài viết của Tiến
sỹ Trần Kim Hào Viện nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương tại Hội thảo
Khoa học phát triển các khu, cụm công nghiệp Nghệ An: Thực trạng và giải
pháp. Bài viết đã hệ thống lại các khái niệm về cụm ngành công nghiệp từ những
khái niệm của các nhà nghiên cứu nước ngoài từ đó nêu ra những đặc điểm cơ
bản của cụm nghành công nghiệp như: là nơi tập trung của nhiều doanh nghiệp
cùng ngành và cả những doanh nghiệp của công nghiệp phụ trợ phục vụ cho hoạt
động sản xuất chính, luôn có sự hợp tác và cạnh tranh giữa các doanh nghiệp
cùng nghành và có sự liên hết giữa các doanh nghiệp với các cơ sở nghiên cứu
khoa học công nghệ.Trong nội dung bài viết cũng đi sâu phân tích sự cần thiết
phát triển cụm nghành công nghiệp ở Việt Nam và chỉ ra một số kiến nghị quan
trọng đối với việc phát triển cụm nghành công nghiệp đối với phát triển các

doanh nghiệp vừa và nhỏ.
- “ Cụm công nghiệp, Vấn đề trao đổi” năm 2011 của Tiến sỹ Lê Thành Ý,
Chi hội nhà báo Quản lý Kinh tế. Nội dung bài báo đã chỉ ra xu thế phát triển
Cụm công nghiệp ở một số quốc gia như: Italia, Hợp Chủng quốc Hoa Kỳ, Hàn
Quốc, Nhật Bản và Thái Lan. Xu hướng chung được chỉ ra là sự hình thành và
phát triển các cụm công nghiệp là tất yếu và thường phân thành ba nhóm là: cụm
sản xuất truyền thống gồm những doanh nghiệp sản xuất theo công nghệ cổ
truyền, nhóm thứ hai gồm những đơn vị gia công tập trung xung quanh công ty
lớn, nhóm thứ ba là những doanh nghiệp nhỏ sản xuất hàng cơ, kim khí thường
được công nghiệp đô thị hỗ trợ. Từ xu thế phát triển các cụm công nghiệp trên
7


thế giới, tác giả đã chỉ ra thực trạng phát triển các cụm công nghiệp ở Việt Nam
và những vấn đề đặt ra cần giải quyết. Phát triển các cụm công nghiệp ở Việt
Nam hiện nay chưa giải quyết được vấn đề cốt lõi về thể chế, chưa có nhiều
nghiên cứu đầy đủ về cụm công nghiệp cũng như chính sách thúc đẩy một cách
hệ thống. Vấn đề cần được quan tâm được bài viết chỉ ra là cần nhận thức đúng
và hiểu thống nhất về cụm công nghiệp, khắc phục những hạn chế mang tính hệ
thống trong nghiên cứu, xây dựng và phát triển cụm công nghiệp.
- “Phát triển cụm công nghiệp gắn với công nghiệp phụ trợ, cơ sở lý luận,
kinh nghiệp nước ngoài và gợi ý chính sách cho Nghệ An” năm 2011, của
PGS.TS Nguyễn Đình Tài, Viện Nghiên cứu Phát triển KTXH và Quản lý Doanh
nghiệp. Bài viết đã chỉ ra khái niệm cụm công nghiệp, cụm công nghiệp ngành
và lợi ích của cụm công nghiệp ngành, hoạch định chính sách theo cách tiếp cận
cụm công nghiệp, cụm công nghiệp với cạnh tranh khu vực. Trong đó nội dung
mới được khẳng định là việc hoạch định chính sách cụm công nghiệp tập trung
sự hỗ trợ vào mạng lưới hơn là vào các doanh nghiệp riêng lẻ, giai đoạn đầu của
việc thiết kế chính sách cụm là xác định và lựa chọn xem cụm nào ở trong cơ cấu
công nghiệp vùng có thể đem lại lợi ích to lớn nhất. Tiếp đó, bài viết tiếp tục đi

sâu phân tích về công nghiệp phụ trợ gắn với cụm công nghiệp như: khái niệm
công nghiệp phụ trợ, cụm công nghiệp ngành và công nghiệp phụ trợ, các biện
pháp khuyến khích phát triển cụm công nghiệp và kinh nghiệm của các nước
trong khu vực về phát triển công nghiệp phụ trợ gắn với cụm công nghiệp, khu
công nghiệp như ở Thái Lan, Malaysia, Indonesia..từ đó chỉ ra một số vấn đề
phát triển cụm công nghiệp và công nghiệp phụ trợ ở Việt Nam và một số gợi ý
chính sách cho Nghệ An như: Nghệ An nên lựa chọn mô hình cụm công nghiệp
ngành, Nghệ An cần chú trọng phát triển các điều kiện cơ bản để vận dụng và
8


phát triển mô hình lựa chọn như: Quyết tâm chính trị của tỉnh, hệ thống chính
sách của địa phương, động lực đầu tư trong và ngoài nước và nguồn lực bên
trong và bên ngoài.
- “Kinh nghiệm phát triển các khu, cụm công nghiệp tỉnh Bắc Ninh”năm
2010, của TS Nguyễn Phương Bắc, P. Giám đốc Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Bắc
Ninh. Theo nội dung bài viết, hiện nay trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh có 15 khu
công nghiệp tập trung với diện tích 7.525 ha. Tính đến tháng 5 năm 2011 Bắc
Ninh có 14 khu công nghiệp được cấp giấy chứng nhận đầu tư, tổng số vốn đầu
tư đăng ký 865 triệu USD, đến nay có 10 KCN đang triển khai xây dựng và đi
vào hoạt động với số vốn đầu tư hạ tầng 587 triệu USD. Tình hình phát triển các
khu công nghiệp nhỏ đến năm 2011 đã đạt mức 51,8 % về số cụm công nghiệp
và 50,8% về diện tích quy hoạch, có 28 khu công nghiệp nhỏ với diện tích 863,9
ha so với mục tiêu Nghị quyết 02 của Tỉnh ủy. Bài viết đã chỉ ra một số bài học
kinh nghiệm trong quá trình phát triển các khu công nghiệp nhỏ như: cần sự phối
hợp nhịp nhàng, linh hoạt giữa cơ quan cấp tỉnh, nhà đầu tư và chính quyền địa
phương, bài học về sự gắn kết phát triển các khu công nghiệp nhỏ với quy hoạch
tổng thể phát triển kinh tế- xã hội, tăng cường đầu tư xây dựng hệ thống giao
thông cơ sở và tạo môi trường thuận lợi về đầu tư.
- “ Phát triển các khu công nghiệp ở Tỉnh Vĩnh Phúc” Luận văn Thạc sỹ

Kinh tế chính trị của Trần Minh Ngọc năm 2011. Luận văn đã phân tích đánh giá
thực trạng phát triển các khu công nghiệp của tỉnh Vĩnh Phúc từ năm 1998 đến
năm 2011, tìm ra nguyên nhân dẫn đến các hạn chế của sự phát triển các khu
công nghiệp trong thời gian qua từ đó đề xuất một số giải pháp cơ bản có tính
khả thi nhằm phát triển khu công nghiệp ở tỉnh Vĩnh Phúc thời gian tới. Luận
văn đã chỉ ra những số liệu chính xác từ đó đánh giá được thực trạng phát triển
9


các khu công nghiệp ở tỉnh Vĩnh Phúc toàn diện trên các mặt như: thực trạng về
quy hoạch và phát triển các khu công nghiệp, thực trạng về hoạt động tại các khu
công nghiệp (xây dựng hạ tầng khu công nghiệp, thu hút dự án và vốn đầu tư, về
tỷ lệ lấp đầy khu công nghiệp, thu hút việc làm và tạo thu nhập cho người lao
động) và thực trạng về môi trường ở các khu công nghiệp (xử lý nước thải, ô
nhiễm không khí và thu gom, xử lý chất thải rắn)
1.1.1.2. Các công trình nghiên cứu về phát triển KCNN trên địa bàn tỉnh
Nghệ An
- “Đổi mới tổ chức hoạt động công ty phát triển KCN nghệ An để đẩy
nhanh tiến độ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng các Khu công nghiệp của tỉnh Nghệ
An”, Nguyễn Hữu Thịnh (2005), Tạp chí Khu công nghiệp Việt Nam, tháng 2
năm 2006. Bài báo đã chỉ ra một số tồn tại trong tổ chức hoạt động của các
doanh nghiệp trong các khu công nghiệp trong lĩnh vực thực hiện triển khai xây
dựng cơ sở hạ tầng các khu công nghiệp. Từ đó đưa ra một số giải pháp đổi mới
về tổ chức và cơ cấu.
- "Thu hút đầu tư vào các khu công nghiệp ở Nghệ An" Luận văn thạc sỹ
Quản trị kinh doanh, năm 2006 của Hà Thị Mai. Trình bày có hệ thống các vấn
đề lý luận cơ bản về khu công nghiệp và thu hút đầu tư vào khu công nghiệp. Đề
xuất những giải pháp cơ bản có tính khả thi nhằm đẩy mạnh thu hút đầu tư vào
các khu công nghiệp ở Nghệ An thời gian tới. Kết quả nghiên cứu của luận văn
có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho việc hoạch định những chính sách

phát triển các khu công nghiệp ở Nghệ An và cho sinh viên các ngành kinh tế,
quản trị kinh doanh.
- “Phát triển khu công nghiệp nhỏ ở Nghệ An: Không chỉ chú trọng vào số
lượng” (2009), của Thanh Tú, đăng tải trên Báo Công Thương, ngày 22/8. Bài
10


báo đã chí ra những sai phạm trong thủ tục giao đất. Theo bài báo này, tình trạng
làm sai quy trình thủ tục cấp đất, giao đất diễn ra tại nhiều nơi. Tóm lại, đến thời
điểm năm 2009 hầu hết các KCNN trên địa bàn tỉnh chưa hoàn chỉnh xong việc
xây dựng kết cấu hạ tầng công nghiệp theo quy định, chưa có đánh giá tác động
môi trường được cấp có thẩm quyền phê duyệt, chưa hoàn chỉnh hồ sơ bồi
thường GPMB tổng thể, chưa lập hồ sơ đề nghị thu hồi đất nhưng UBND các
huyện (chủ đầu tư) đã chấp thuận địa điểm để cho các tổ chức, gia đình, cá nhân
làm mặt bằng sản xuất kinh doanh. Vì thế, nhiều DN, cá nhân đã triển khai thực
hiện dự án trong các KCNN và đã đi vào sản xuất kinh doanh ổn định nhưng vẫn
chưa được cấp có thẩm quyền giao đất, cho thuê đất cấp bìa theo quy định, gặp
nhiều khó khăn trong việc thế chấp tài sản trên đất để vay vốn, cuối cùng bài báo
cũng đề xuất giải pháp tháo gỡ tình trạng trên.
- “Phát huy hiệu quả của các khu công nghiệp nhỏ” của Vĩnh Hoàng trên
Báo Nghệ An số tháng 8 năm 2013. Bài báo khẳng định thực hiện cơ chế “một
cửa” trong quản lý nhà nước về đầu tư và làm tốt công tác quy hoạch, đầu tư
phát triển hạ tầng kỹ thuật, đáp ứng kịp thời các yêu cầu của nhà đầu tư… Với
những cách làm đó, Diễn Châu rất thành công trong việc kêu gọi, thu hút đầu tư
và trở thành một trong những địa phương đi đầu ở tỉnh ta về phát triển các khu
công nghiệp nhỏ (KCNN). Bài báo đã nêu hiệu quả đầu tư phát triển các khu
công nghiệp nhỏ trên địa bàn Huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Với việc tập
trung ưu tiên đầu tư phát triển khu CNN, hiện nay tại Diễn Châu đã hình thành
các khu CNN hoạt động hiệu quả. Chính vì vậy, Diễn Châu đã và đang tạo ra thế
mạnh trong việc phát triển khu CNN và trong thời gian tới, mục tiêu của huyện

là thu hút đầu tư các dự án có định hướng và chọn lọc, chú trọng chất lượng dự
án và thẩm tra kỹ năng lực, kinh nghiệm của nhà đầu tư, phù hợp với tiềm năng
11


và thế mạnh của huyện, phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội chung
của toàn tỉnh và của huyện.
- “Yêu cầu đổi mới các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong các khu Công
nghiệp nhỏ ở Nghệ An” của Thanh Hoa trên báo Nghệ An tháng 4 năm 2014. Bài
báo đã đánh giá thời gian qua tỉnh ta đã thu hút đầu tư được nhiều dự án lớn
được ứng dụng đồng bộ về công nghệ tạo ra sản phẩm uy tín trên thị trường
trong và ngoài tỉnh tại các doanh nghiệp (DN) lớn như: Nhà máy Sữa tươi sạch
của Tập đoàn TH tại Nghĩa Đàn, nhà máy Bia Sài Gòn - Sông Lam, bia Hà Nội Nghệ An, bao bì Sabeco,... và gần đây là: nhà máy linh kiện điện tử BSE Việt
Nam do Công ty TNHH điện tử BSE Hàn Quốc đầu tư tại Khu công nghiệp Nam
Cấm, Nhà máy chế biến gỗ MDF tại Nghĩa Đàn. Các doanh nghiệp này đang dần
khẳng định vị trí của mình nhờ ứng dụng dây chuyền sản xuất hiện đại, liên tục
đổi mới công nghệ. Trước thực tế đó, đặt ra bài toán cho các DN, đặc biệt là các
doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) yêu cầu đầu tư, đổi mới công nghệ để cải
thiện, nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hoá mẫu mã, giảm tiêu hao
nguyên, nhiên liệu thì mới có thể tồn tại và cạnh tranh một cách lâu dài.
- Thu hút đầu tư vào Khu công nghiệp, cụm công nghiệp ở Nghệ An: Thực
trạng và giải pháp” Bài viết của Th.s Cao Văn Chính, PGD Sở Kế hoạch và Đầu
tư tỉnh Nghệ An tại Hội thảo phát triển các Khu, cụm công Nghiệp tại Nghệ An
năm 2011. Bài viết đã chỉ ra tình hình thu hút đầu tư ở Nghệ An giai đoạn 20062010 với nhiều đánh giá khách quan như: hoạt động xúc tiến đầu tư ngày càng
chuyên nghiệp và hiệu quả, ban hành nhiều cơ chế, chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu
tư, số lượng và vốn các dự án đầu tư tăng mạnh so với giai đoạn trước. Từ đó,
chỉ ra những vấn đề đang đặt ra đối với việc thu hút đầu tư vào các khu công
nghiệp, cụm công nghiệp hiện nay.
12

- “Thực trạng phát triển cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An” năm
2011 của Phan Thanh Tịnh, Giám đốc Sở Công Thương Nghệ An. Bài viết đã
nêu ra thực trạng phát triển các cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An một
cách toàn diện và sâu sắc từ công tác lập quy hoạch, đến công tác xây dựng phát
triển cơ sở hạ tầng, nguồn lao động đến tình hình thu hút đầu tư và kết quả hoạt
động các cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Nghệ An trong thời gian qua.
- “ Những vấn đề trong quy hoạch và phát triển khu công nghiệp, cụm công
nghiệp của Nghệ An, Một số kinh nghiệm về phát triển khu công nghiệp ở Châu
Á và Việt Nam” năm 2011 của TS Bùi Trường Giang và Thạc sỹ Lê Văn Hùng,
Viện kinh tế Việt Nam. Bài viết đã chỉ ra những hạn chế trong phát triển khu công
nghiêp, cụm công nghiệp ở Nghệ An thời gian qua như: Nghệ An đang thiếu các
nhà đầu tư chiến lược và các doanh nghiệp nước ngoài lớn có thương hiệu tầm cỡ
quốc tế, những doanh nghiệp thu hút vào Nghệ An chủ yếu sản xuất và chế biến
nguyên liệu thô. Tiếp theo, bài viết đã nêu ra một số trường hợp thành công về
phát triển tuyến khu công nghiệp như ở Nhật Bản, Ấn Độ... từ đó rút ra những bài
học cho Nghệ An: cần nghiên cứu cụ thể để lựa chọn mô hình cụm, tuyến công
nghiệp, Nghệ An cũng nên kiên trì thu hút những doanh nghiệp FDI lớn có tầm
cỡ.
- “Thu hút đầu tư vào khu công nghiệp, cụm công nghiệp ở Nghệ An: Thực
trạng và giải pháp” năm 2011 của Thạc sỹ Cao Văn Chính Phó Giám đốc Sở Kế
hoạch và Đầu tư tỉnh Nghệ An. Bài viết đã chỉ ra tình hình thu hút đầu tư ở Nghệ
An giai đoạn 2006-2010 với nhiều đánh giá khách quan như: hoạt động xúc tiến
đầu tư ngày càng chuyên nghiệp và hiệu quả, ban hành nhiều cơ chế, chính sách
ưu đãi, hỗ trợ đầu tư, số lượng và vốn các dự án đầu tư tăng mạnh so với giai
đoạn trước đó. Từ đó, chỉ ra những vấn đề đang đặt ra đối với việc thu hút đầu tư
13


vào các khu công nghiệp, cụm công nghiệp hiện nay như: Hoạt động xúc tiến

đầu tư vẫn còn hạn chế, thu hút đầu tư chưa đáp ứng nhu cầu phát triển của tỉnh,
quy hoạch sử dụng đất, quy hoạch ngành; lĩnh vực thiếu đồng bộ, hiệu quả kinh
tế- xã hội của các dự án đầu tư trong giai đoạn này chưa cao. Trên cơ sở những
tồn tại đó, bài viết nêu lên một số giải pháp thu hút đầu tư vào các khu công
nghiệp, cụm công nghiệp ở tỉnh Nghệ An.
- “Chiến lược phát triển khu công nghiệp khu kinh tế của tỉnh Nghệ An đặt
trong mối quan hệ với hai tỉnh láng giềng (Thanh Hóa và Hà Tĩnh)” năm 2011,
của PGS.TS Nguyễn Trọng Xuân và Thạc sỹ Lê Văn Hùng Viện Kinh tế Việt
Nam. Bài viết đã so sánh nguồn lao động và hiện trạng sử dụng đất đai của 3 tỉnh
Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh. Về lực lượng lao động, cả 3 tỉnh đều có dân số
đông, nguồn lao động dồi dào nhưng chủ yếu làm việc trong khu vực nông, lâm,
ngư nghiệp, tỷ lệ lao động trong khu vực công nghiệp chiếm tỷ trọng thấp nhất
trong tổng số lao động của các tỉnh. Về đất đai có thể giành cho phát triển công
nghiệp thì Nghệ An có tiềm năng hơn hẳn Thanh Hóa và Hà Tĩnh. Tuy nhiên,
trong khi Thanh Hóa không có nhiều thay đổi về vị trí xếp hạn năng lực cạnh
tranh, Hà Tĩnh có những cải thiện rõ rệt về năng lực cạnh tranh khi có xu hướng
thăng hạng từ 54 năm 2006 lên 37 năm 2010 thì Nghệ An lại tụt theo hàng năm,
từ vị trí 18 năm 2006 đã tụt xuống thứ 54 năm 2010.
1.1.2. Một số vấn đề đặt ra luận văn cần tiếp tục nghiên cứu
Nhìn chung các luận án, đề tài nêu trên đã tiếp cận và đi vào nghiên cứu sâu
về từng vấn đề như: Quy hoạch phát triển các khu công nghiệp nhỏ theo từng
giai đoạn, thực trạng phát triển các khu công nghiệp nhỏ hiện nay theo từng khu
vực hay theo từng địa phương, hoặc nghiên cứu theo từng giải pháp cụ thể để
phát triển các khu công nghiệp nhỏ: như tạo môi trường đầu tư thuận lợi, các giải
14


pháp hỗ trợ về chính sách thuế........Các công trình khoa học, các bài viết, bài
báo, các luận án, luận văn, đề tài đã đưa ra những kết luận, kiến nghị chủ yếu tập
trung vào giải quyết những vấn đề bức xúc, những nhiệm vụ cụ thể của giai đoạn

trước năm 2010 và định hướng phát triển đến năm 2020.
Có thể nhận thấy, các luận án, đề tài trên hầu như đề cập đến các vấn đề
chung của phát triển các khu công nghiệp nhỏ mà chưa có luận án, đề tài nào tập
trung nghiên cứu chuyên sâu tại từng địa phương cụ thể để đưa ra các kiến nghị
và giải pháp cụ thể đúng và phù hợp với địa phương đó.
Phần lớn các tác giả đều xuất phát từ mục tiêu tăng cường, nâng cao hiệu
quả phát triển các khu công nghiệp nhỏ nên cách tiếp cận chưa thật sự cụ thể và
sát với từng địa phương cụ thể. Vì vậy, các giải pháp còn mang tính chung
chung, vì vậy mục tiêu của luận văn là đưa ra các giải pháp cụ thể và có tính khả
thi cao khi áp dụng để phát triển các khu công nghiệp nhỏ trên địa bàn tỉnh Nghệ
An.
1.2. Một số vấn đề lý luận cơ bản về phát triển các Khu công nghiệp nhỏ
1.2.1. Khái niệm và đặc điểm của Khu công nghiệp nhỏ
1.2.1.1. Một số khái niệm cơ bản
Khu công nghiệp
Theo Luật Đầu tư năm 2005 được Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội chủ
nghĩa Việt Nam khóa XI, kỳ họp thứ 8 thông qua thì: “ Khu công nghiệp là khu
chuyên sản xuất hàng công nghiệp và thực hiện các dịch vụ cho sản xuất công
nghiệp, có ranh giới địa lý xác định, được thành lập theo quy định của Chính
phủ”.
Khu công nghiệp tập trung

15


KCN tập trung được hiểu là khu tập trung các Doanh Nghiệp chuyên sản
xuất công nghiệp và thực hiện các dịch vụ công nghiệp phục vụ cho hoạt động
sản xuất trong khu. (Luật Đầu tư năm 2005).
KCN tập trung là khu tập trung các Doanh Nghiệp Công Nghiệp chuyên sản
xuất hàng công nghiệp và thực hiện các dịch vụ cho sản xuất công nghiệp, có

gianh giới địa lý xác định, không có dân cư sinh sống do chính phủ hoặc Thủ
Tướng chính phủ quyết định thành lập . Trong KCN tập trung có thể có Doanh
Nghiệp chế xuất. Như vậy, có thể hiểu KCN tập trung là một quần thể liên hoàn
các xí nghiệp công nghiệp xây dựng trên một vùng có điều kiện thuận lợi về các
yếu tố tự nhiên, về kết cấu hạ tầng xã hội để thu hút vốn đầu tư (chủ yếu là đầu
tư nước ngoài ) và hoạt động theo một cơ cấu hợp lí các Doanh Nghiệp công
nghiệp và các Doanh Nghiệp dịch vụ nhằm đạt kết quả cao trong sản xuất công
nghiệp và kinh doanh.
Cụm công nghiệp
Khu công nghiệp nhỏ hay cụm công nghiệp (Industrial Cluster) là khái
niệm được hiểu theo nhiều cách khác nhau ở nước ta, song đều mang đặc điểm
chung là tính tập trung và liên kết cao trong những nhóm nghành công nghiệp.
Với nội hàm quy tụ doanh nghiệp trong một vùng địa lý nhất định, khu công
nghiệp nhỏ đã thu hút sự quan tân của giới nghiên cứu ngay từ cuối thế kỷ XIX.
Các khu công nghiệp nhỏ hay Cụm công nghiệp là khái niệm được sử dụng
khá phổ biến và thường xuyên trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá của
các nước tư bản, đặc biệt là sau cuộc cách mạng khoa học công nghệ trên thế
giới trong những năm 1970 – 1980 của thế kỷ trước. Với mô hình này đã cho
phép hạ thấp chi phí đầu tư cơ sở hạ tầng, nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

16