Đánh giá sinh trưởng, năng suất, chất lượng và nhiễm bệnh virus trên đồng ruộng của các tổ hợp lai cà chua có triển vọng trong vụ xuân hè và thu đông tại gia lộc hải dương

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI
---------------***-------------

NGUYỄN THÀNH ĐÔNG

ĐÁNH GIÁ SINH TRƯỞNG, NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG VÀ
NHIỄM BỆNH VIRUS TRÊN ĐỒNG RUỘNG CỦA CÁC TỔ HỢP
LAI CÀ CHUA CÓ TRIỂN VỌNG TRONG VỤ XUÂN HÈ VÀ
THU ĐÔNG TẠI GIA LỘC - HẢI DƯƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP

Chuyên ngành: TRỒNG TRỌT
Mã số: 60.62.01
Người người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Hồng Minh

HÀ NỘI 2012


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan rằng:
1. Đây là công trình nghiên cứu khoa học do tôi thực hiện trong 2 vụ:
Xuân Hè và Thu Đông năm 2011, dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS.
Nguyễn Hồng Minh.
2. Số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực
và chưa từng được sử dụng để bảo vệ bất kỳ một học vị nào ở trong và ngoài
nước.
3. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và
các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thành Đông

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

i


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu và hoàn thành bản
luận văn này tôi luôn nhận được sự quan tâm giúp đỡ tận tình và quý báu
của nhiều tập thể, cá nhân. Tôi xin gửi tình cảm chân thành và lòng biết ơn
sâu sắc tới:
Thầy hướng dẫn PGS.TS.Nguyễn Hồng Minh Bộ môn Di truyền Chọn giống, khoa Nông học, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội.
Ban lãnh đạo Viện cây lương thực và cây thực phẩm, tập thể cán bộ Bộ
môn Cây thực phẩm và các anh chị công nhân của Viện cây lương thực và cây
thực phẩm. Đã giúp đỡ và đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho luận văn.
Các thầy cô giáo trong bộ môn Di truyền - Chọn giống, Khoa Nông
học, Viện Sau đại học, Trường Đại học Nông nghiệp Hà Nội cùng toàn thể
bạn bè, gia đình và cơ quan đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn
thành luận văn này.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thành Đông

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

ii

MỤC LỤC
Lời cam đoan

i

Lời cảm ơn

ii

Mục lục

iii

Danh mục các chữ viết tắt

vi

Danh mục bảng

vii

Danh mục đồ thị

ix

1

MỞ ĐẦU

1

1.1

Đặt vấn đề

1

1.2

Mục đích và yêu cầu

3

1.3

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

3

1.4

Giới hạn của đề tài

3

2.

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

5

2.1

Nguồn gốc, phân bố của cây cà chua và phân loại cà chua

5

2.2

Đặc điểm thực vật học của cây cà chua

10

2.3

Yêu cầu của cây đối với điều kiện ngoại cảnh

11

2.4

Yêu cầu về chất lượng của một giống cà chua chế biến

18

2.5

Tình hình sản xuất và nghiên cứu cà chua trên thế giơi

19

2.6

Tình hình sản xuất và nghiên cứu cà chua ở Việt Nam

40

3

VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU

53

3.1

Vật liệu:

53

3.2

Nội dung nghiên cứu.

53

3.3

Địa điểm nghiên cứu:

53

3.4

Phương pháp bố trí thí nghiệm:

53

3.5

Các biện pháp kỹ thuật trồng trọt

53

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

iii


3.6

Các chỉ tiêu theo dõi (cho cả hai thí nghiệm)

55

3.7

Cách trắc quan và thu thập số liệu

59

3.8

Phương pháp xử lý số liệu

59

4

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

60

4.1

Đặc điểm nông học và khả năng sinh trưởng phát triển của các tổ
hợp lai cà chua

4.1.1

Các giai đoạn sinh trưởng chủ yếu của các tổ hợp lai cà chua ở
các thời vụ khác nhau

4.1.2

67

Một số đặc điểm về hình thái lá, cấu trúc chùm hoa và đặc điểm
nở hoa của các tổ hợp lai cà chua vụ Xuân Hè và Thu Đông

4.2

60

Một số đặc điểm về cấu trúc cây của các tổ hợp lai cà chua ở vụ
Xuân Hè và Thu Đông.

4.1.3

60

72

Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất của các tổ hợp lai
trong vụ Xuân Hè và Thu Đông 2011.

75

4.2.1

Tỷ lệ đậu quả

76

4.2.2

Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các tổ hợp lai cà
chua vụ Xuân Hè và Thu Đông 2011.

4.3

80

Đặc điểm hình thái quả của các tổ hợp lai cà chua ở vụ Xuân Hè
và Thu Đông 2011.

87

4.3.1

Màu sắc vai quả khi xanh

87

4.3.2

Màu sắc quả chín

87

4.3.3

Hình dạng quả:

89

4.3.4

Số ngăn hạt/quả

89

4.3.5

Số hạt trên quả:

90

4.3.6

Độ chắc của quả

90

4.4

Một số chỉ tiêu về phẩm chất quả của các tổ hợp lai ở vụ Xuân
Hè và Thu Đông 2011

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

93
iv


4.4.1

Độ dày thịt quả

93

4.4.2

Độ ướt thịt quả

94

4.4.3

Hương vị, khẩu vị

94

4.4.4

Độ Brix

95

4.5

Tình hình nhiễm bệnh trên đồng ruộng của các tổ hợp lai cà chua
trong vụ Xuân Hè và Thu Đông năm 2011.

4.5.1

97

Tình hình nhiễm bệnh virus trên đồng ruộng của các tổ hợp lai cà
chua.

97

4.5.2

Tình hình nhiễm một số bệnh hại khác của các tổ hợp lai cà chua 101

4.6

Tổ hợp lai cà chua triển vọng

104

5

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ

106

5.1

Kết luận

106

5.2

Đề nghị

106

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

108

v


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AVRDC

: Trung tâm nghiên cứu rau Châu Á

FAO

: Tổ chức nông lương Liên hợp quốc (Food and agricalture
organization of the United Nation).

ĐHNNHN : Đại học nông nghiệp Hà Nội
TT

: Thứ tự

TN

: Thí nghiệm

THL

: Tổ hợp lai

NS

: Năng suất

TB

: Trung bình

KLTB

: Khối lượng trung bình

NSCT

: Năng suất cá thể

TGST

: Thời gian sinh trưởng

KN

: Không nhiễm

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

vi


DANH MỤC BẢNG

STT

Tên bảng

Trang

2.1

Thành phần dinh dưỡng trong 100g cà chua.......................................... 8

2.2

Tình hình sản suất cà chua trên thế giới (từ 2000-2009) ..................... 19

2.3

Sản lượng cà chua trên thế giới và mười nước đứng đầu thế giới ...... 20

2.3

Diện tích, năng suất và sản lượng cà chua của Việt Nam những
năm gần đây (2004-2009) .................................................................... 40

2.4

Sản suất cà chua tại một số tỉnh năm 2009 ......................................... 42

4.1

Thời gian qua các giai đoạn sinh trưởng của các tổ hợp lai cà chua
vụ xuân hè 2011 ................................................................................... 62

4.2

Thời gian qua các giai đoạn sinh trưởng của các tổ hợp lai cà chua
vụ thu đông 2011.................................................................................. 63

4.3

Một số đặc điểm về cấu trúc cây của các tổ hợp lai cà chua vụ
Xuân Hè 2011....................................................................................... 71

4.4

Một số đặc điểm về cấu trúc cây của các tổ hợp lai cà chua vụ
Thu Đông 2011..................................................................................... 72

4.5

Một số đặc điểm hình thái, đặc điểm ra hoa của các tổ hợp lai cà
chua vụ Xuân Hè 2011 ......................................................................... 74

4.6

Một số đặc điểm hình thái, đặc điểm ra hoa của các tổ hợp lai cà

chua vụ Thu Đông 2011....................................................................... 75

4.7

Tỷ lệ đậu quả của các tổ hợp lai cà chua vụ Xuân Hè 2011 ................ 78

4.8

Tỷ lệ đậu quả của các tổ hợp lai cà chua vụ Thu Đông 2011 .............. 78

4.9

Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các tổ hợp lai cà
chua vụ Xuân Hè 2011 ......................................................................... 84

4.10 Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các tổ hợp lai cà
chua vụ Thu Đông 2011....................................................................... 85
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….
vii


4.11 Một số đặc điểm về hình thái quả của các tổ hợp lai cà chua vụ
Xuân Hè 2011....................................................................................... 91
4.12 Một số đặc điểm về hình thái quả của các tổ hợp lai cà chua vụ
Thu Đông 2011..................................................................................... 92
4.13 Một số đặc điểm về chất lượng tiêu dùng của các tổ hợp lai cà
chua vụ xuân hè 2011........................................................................... 96
4.14 Một số đặc điểm về chất lượng tiêu dùng của các tổ hợp lai cà
chua vụ thu đông 2011. ........................................................................ 97
4.15 Tình hình nhiễm virus trên đồng ruộng của các tổ hợp lai cà chua

vụ Xuân Hè 2011 (đơn vị tính %)...................................................... 100
4.16 Tình hình nhiễm virus trên đồng ruộng của các tổ hợp lai cà chua
vụ Thu Đông 2011 (đơn vị tính %).................................................... 101
4.17 Tình hình nhiễm một số bệnh hại khác trên đồng ruộng của các tổ
hợp lai cà chua vụ Xuân Hè 2011 ...................................................... 103
4.18 Tình hình nhiễm một số bệnh hại khác trên đồng ruộng của các tổ
hợp lai cà chua vụ Thu Đông 2011 .................................................... 104
4.19 Đặc điểm của các tổ hợp lai cà chua triển vọng ở hai vụ Xuân Hè
và Thu Đông 2011.............................................................................. 105

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

viii


DANH MỤC ĐỒ THỊ

Biểu đồ 4.1: So sánh tỷ lệ đậu quả của các tổ hợp lai trong vụ xuân hè
và thu đông 2011

79

Biểu đồ 4.2: So sánh năng suất thực thu của các tổ hợp lai trong vụ xuân
hè và thu đông 2011

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

86

ix

1. MỞ ĐẦU
1.1. Đặt vấn đề
Cà chua (Lycopersicon esculentum. Mill) là một trong những loại rau
quan trọng được trồng phổ biến trên thế giới và ở Việt Nam. Cà chua có giá
trị dinh dưỡng cao chứa nhiều glucid, nhiều axit hữu cơ, các vitamin và
khoáng chất. Thành phần chất khô của cà chua gồm đường dễ tiêu chiếm
khoảng 55% (chủ yếu là glucozo và fructozo), chất không hòa tan trong rượu
chiếm khoảng 21% (prôtêin, xenlulo, polysacarit), axit hữu cơ chiếm 12%,
chất vô cơ 7% và các chất khác (caroten, ascobic, chất dễ bay hơi, amino axit
...) chiếm 5%. Bên cạnh đó cà chua còn chứa nhiều vitamin C (20-60 mg
trong 100g), vitamin A (2-6 mg trong 100g), sắt và các khoáng chất cần thiết
cho cơ thể người. Cà chua cung cấp năng lượng và khoáng chất làm tăng sức
sống, làm cân bằng tế bào, khai vị, giải nhiệt, chống hoại huyết, chống độc.
Về giá trị sử dụng, cà chua được dùng dưới nhiều hình thức khác nhau như ăn
tươi, làm salat, nước uống hoặc chế biến làm dạng dự trữ. Ngoài ra cà chua
còn dùng làm mỹ phẩm, chữa mụn trứng cá... [8], [36].
Cà chua đã trở thành một trong những loại rau được ưa chuộng và được
trồng phổ biến không chỉ vì nguồn dinh dưỡng đặc biệt của nó mà còn là
nguồn nguyên liệu phong phú cung cấp cho các nhà máy chế biến. Bên cạnh
đó, cà chua còn là đối tượng nghiên cứu di truyền, tế bào và chọn giống ở
thực vật bậc cao.
Với giá trị kinh tế, giá trị sử dụng đa dạng và cho năng suất cao, cà
chua đã và đang trở thành một trong những loại rau được ưa chuộng nhất và
được trồng phổ biến ở trên thế giới cũng như ở Việt Nam. Ở Việt nam, cà
chua đã được biết đến như một loại thực phẩm giá trị. Tuy nhiên việc trồng,
sản xuất cà chua ở nước ta còn có nhiều bất cập như chưa có bộ giống tốt cho
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

1


từng vụ trồng, lượng giống được cung cấp chủ yếu là nhập khẩu từ nước
ngoài, sản phẩm sản xuất ra chủ yếu tập trung ở chính vụ (Vụ đông xuân)
khoảng 70%, nửa thời gian còn lại trong năm (Tháng 5-10) thường bị thiếu cà
chua. Đầu tư cho sản xuất cà chua còn thấp, chưa có quy trình canh tác thích
hợp cho từng mùa vụ và các giống khác nhau. Sản xuất còn mang tính nhỏ lẻ
manh mún, chưa có sản phẩm hàng hoá lớn cho chế biến công nghiệp. Quá
trình canh tác, thu hái hoàn toàn thủ công. Mặc dù vậy, sản xuất cà chua ở
Việt nam có nhiều thuận lợi do có quỹ đất lớn, thời tiết phù hợp, nguồn lao
động dồi dào, người nông dân có kinh nghiệm, cần cù trong lao động nên nó
là loại rau quả chủ lực được nhà nước ta xếp vào nhóm cây ưu tiên phát triển.
Cây cà chua Xuân Hè và Thu Đông là rau trái vụ đang rất được ưa
chuộng và đem lại giá trị kinh tế cao. Nó không những giải quyết được vấn đề
khan hiếm rau giáp vụ mà còn cung cấp nguyên liệu cho các nhà máy chế
biến cà chua được hoạt động liên tục, tránh hiện tượng nhà máy đang hoạt
động lại bị gián đoạn vì không có nguyên liệu trong khi thị trường trong và
ngoài nước đang có nhu cầu tiêu dùng cà chua rất lớn.
Phần lớn diện tích sản xuất cà chua ở nước ta hiện nay vẫn tập trung ở
các tỉnh đồng bằng Sông Hồng, Trung du Bắc bộ và vùng cao nguyên Đà Lạt.
Ở miền Bắc, phần lớn cà chua được sản xuất trong vụ đông, trồng luân canh
trên đất 2 vụ lúa từ tháng 10 đến tháng 2 năm sau, do đó dẫn đến tình trạng dư
thừa cà chua trên thị trường trong thời điểm chính vụ. Ngược lại, trong các
tháng 6,7,8,9 là những tháng khó khăn cho sản xuất cà chua ở miền Bắc nên
sản lượng cà chua rất thấp, giá cả tăng và phải nhập quả tươi từ Trung Quốc.
Chính vì thế, việc tìm ra các giống cà chua có khả năng sinh trưởng tốt, năng
suất cao, thích nghi, chống chịu tốt với các điều kiện bất thuận của môi
trường (như chịu nóng, chịu các loại sâu bệnh) và đồng thời để đa dạng hoá
sản phẩm, thích hợp với từng vùng sinh thái khác nhau, đáp ứng nhu cầu thích

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

2


đáng của người tiêu dùng là đòi hỏi vô cùng bức thiết trong tình hình sản xuất
cà chua ở nước ta hiện nay.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài:
“Đánh giá sinh trưởng, năng suất, chất lượng và nhiễm bệnh virus trên
đồng ruộng của các tổ hợp lai cà chua có triển vọng trong vụ Xuân Hè và
Thu Đông tại Gia Lộc - Hải Dương”.
1.2. Mục đích và yêu cầu
1.2.1.Mục đích
Xác định được những tổ hợp lai có khả năng sinh trưởng, phát triển,
cho năng suất cao, chất lượng tốt và ít nhiễm bệnh virus, thích hợp trồng ở vụ
Xuân Hè và Thu Đông.
1.2.2. Yêu cầu:
- Đánh giá được đặc điểm sinh trưởng, hình thái, cấu trúc cây của các
tổ hợp lai cà chua ở vụ Xuân Hè và Thu Đông
- Đánh giá được năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất của các tổ
hợp lai cà chua ở hai thời vụ.
- Đánh giá đặc điểm, hình thái, chất lượng tiêu dùng quả của các tổ hợp lai
- Đánh giá tình hình nhiễm bệnh virus trên đồng ruộng theo các triệu
chứng quan sát trên cây qua các lần theo dõi ở hai thời vụ trên.
1.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
- Từ những kết quả đạt được đề tài đưa ra một số tổ hợp lai cà chua triển
vọng phù hợp với điều kiện sinh thái vùng nghiên cứu góp phần làm phong
phú thêm cho bộ giống cà chua.
- Xác định được tổ hợp lai cà chua triển vọng có khả năng trồng rải vụ
góp phần cải thiện cơ cấu giống cà chua.

1.4. Giới hạn của đề tài
Đề tài chỉ giới hạn nghiên cứu về các đặc điểm nông học, khả năng sinh
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

3


trưởng phát triển, khả năng chống chịu, khả năng cho năng suất và đặc điểm
cấu trúc, hình thái và phẩm chất quả của các tổ hợp lai cà chua mới.

Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

4


2.TỔNG QUAN TÀI LIỆU
2.1. Nguồn gốc, phân bố của cây cà chua và phân loại cà chua
2.1.1. Nguồn gốc của cây cà chua
Theo nhiều tài liệu nghiên cứu và trích dẫn của các tác giả: De
Candolle (1984) [60], Muller (1940) Luckwill (1943) [77] và Mai Thị Phương
Anh và CTV (1996) [2]... thì cho rằng cà chua trồng hiện nay có nguồn gốc từ
Peru, Ecuador, Bolivia... dọc theo bờ biển Thái Bình Dương, từ quần đảo
Galanpogos tới Chi Lê. Ngoài ra, cà chua còn có nguồn gốc ở quần đảo ấn
Độ, Philippin. Hiện nay, người ta tìm thấy ở các vùng núi thuộc Trung và
Nam Mỹ có rất nhiều cà chua dại và bán dại. Ở những vùng này cũng có rất
nhiều dạng cà chua trồng và được trồng phổ biến rất rộng rãi.
Năm 1544, Andrea Mattioli nhà dược liệu học người Italia mới đưa ra
những dẫn chứng xác đáng về sự tồn tại của cây cà chua trên thế giới và được
ông gọi là "pomidoro", sau đó được chuyển vào tiếng Italia với cái tên
"tomato". Người Pháp gọi cà chua là "pommedamour" (quả táo tình yêu). Ở

Anh, phải đến đầu những năm thập niên 1590, quả cà chua mới được công
nhận là không có độc dược.
2.1.2. Phân bố cà chua trên thế giới
Theo Luckwill (1943)[77], cà chua ở Nam Mỹ được đưa vào châu Âu
từ thế kỷ 16, và đầu tiên được trồng ở Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, từ đó cà
chua được lan truyền đi các nơi khác.
Năm 1570 các nước Đức, Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha cũng
đã biết trồng cà chua có hình quả nhỏ. Năm 1596, ở Anh cà chua trồng dùng
làm cây cảnh gọi là Love Apple.
Ở Bắc Mỹ lần đầu tiên người ta nói đến cà chua là vào năm 1710,
nhưng mới đầu chưa được chấp nhận do quan niệm rằng cà chua chứa chất
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

5


độc, gây hại cho sức khỏe. Tới năm 1830 cà chua mới được coi là cây thực
phẩm cần thiết như ngày nay [95].
Sang thế kỷ XVII, cà chua được trồng rộng rãi khắp lục địa Châu Âu,
nhưng cũng chỉ được xem như một loại cây cảnh và bị quan niệm sai lệch cho
là loại quả độc. Đến thế kỷ XVIII, cà chua mới được chấp nhận là cây thực
phẩm ở Châu Âu, đầu tiên là ở Italia và ở Tây Ban Nha [73].
Ở Châu Á, cà chua xuất hiện vào thế kỷ XVIII, đầu tiên là Philippin,
đảo Java (Inđônêxia) và Malayxia thông qua các lái buôn từ Châu Âu và thực
dân Hà Lan, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha. Từ đó cà chua được phổ biến đến
các vùng khác ở Châu Á [73].
Mặc dù lịch sử trồng trọt cà chua có từ rất lâu đời nhưng đến tận nửa đầu
thế kỷ XX cà chua mới trở thành cây trồng phổ biến trên toàn thế giới [95].
2.1.3 Phân loại
Cà chua (Lycopersicon esculentum. Mill) thuộc họ cà Solanaceae, chi

Lycopersicon Tourn. Chi này gồm nhiều loài, đều có nguồn gốc ở Nam Mỹ,
được phân loại theo nhiều tác giả: Mul1er (1940), Daskalov và Popov (1941),
Luckwill (1943), Lehmann (1953), Brezhnev (1955, 1964), Zhucopski (1964).
Nhưng cho đến nay, phân loại cà chua của Muller được sử dụng rộng rãi nhất
[2], [73]. Theo Muller, chi Lycopersicon Tourn được phân làm 2 chi phụ:
- Subgenus I: Eulycopersicon C.H. Mull: Quả thường không có lông,
màu đỏ hoặc đỏ vàng, hạt to, chùm hoa không có lá bao, là loài ăn được với
sắc tố carotene và là cây hàng năm. Trong nhóm này có:
1. Lycopersicon esculentum Mill. (Solanum lycopersicum L., Lycopersicon
galena Mill., Lycopersicum

Karst, Lycopersicum esculentum Bailey, var.

grandifolium Bailey, var. validum Bailey, var. vulgare Bailey và CS).
1a. Lycopersicon esculentum f. pyrifofme (Dun.) C. H. Mull (Solanum
pomiferum Cav., Lycopersicum esculentum var pyriforme Bailey và CS.
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

6


1b. Lycopersicon esculentum f. cerasifome (Dun.) A. Gray (Solanum
humboldtii, Solanum lycopersicum esculentum var. cerasifome L. và CS.
2.

Lycopersicon

pimpinellifolium,

pimpinellifolium

Lycopersicon

racemigerum

(Jusl.)

Mill.

Lange,

(Solanum

Lycopersicum

racemifome Lange và CS.
- Subgenus II: Eriopersicon C.H. Mull: Quả thường loang lổ, trắng
xanh hoặc vàng nhạt có sắc tố antoxian. Hạt mỏng, chùm hoa có lá bao:
3. L. peruvianum (L.) Mill. (Solanum peruvianum L., Solanum
commutatum Spreng, Lycopesicum peruvianum var. commutatum Link và CS.
3a. Lycopersicon peruvianum var. dentatum Dun. (Lycopesicum chilense
Dun., Lycopersicon pissisi Phil., Lycopersicon bipinnatifidum Phil. và CS.
3b. Lycopersicon peruvianum var. humifusum C.H. Mull.
4. Lycopersicon cheesmanii Riley (Lycopesicumperuvianum Mill.)
4a. Lycopersicon cheesmanii f. minor C.H.Mull (Lycopersicum esculetum
var. minor Hook., Lycopesicon peruvianum var. parviflorum Hook., và CS.)
5. Lycopersicon hirsutum Humb và Bonpl (Lycopersicum hirsutum
H.B.K., Lycopersicum agrimoniaefolium Dun., Sonanum agrimoniaefolium
Pav. và CS).
5a. Lycopersicon hirsutumf. glabratum C.H. Mull.

6. Lycopersicon glandulosum C.H. Mull.
Tất cả các thành viên của chi này đều thuộc cây hàng năm, có vòng đời
ngắn và có số lượng nhiễm sắc thể 2n = 24.
2.1.4 Giá trị dinh dưỡng và giá trị y học của cà chua.
Cà chua là loài rau ăn quả có giá trị dinh dưỡng cao, trong quả cà chua
chín chứa nhiều loại chất dinh dưỡng có giá trị cao như: Các dạng đường dễ
tiêu, chủ yếu là glucoza và fructoza; các loại vitamin cơ bản cần thiết cho con
người như vitamin A, B1, B2, B6,...
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

7


Mặt khác trong quả cà chua còn chứa một hàm lượng axit như oxalic,
malic, nicotinic, citric,... và nhiều chất khoáng như K, P, Na, Ca, Mg, S, Fe,...
là những chất có trong thành phần của máu và xương. Quả tươi còn góp phần
làm tăng bề mặt tiếp xúc giữa thức ăn và lông nhung trong ruột, qua đó giúp
cho quá trình tiêu hoá, hấp thụ thức ăn được dễ dàng.
Bên cạnh đó, cà chua còn rất có giá trị trong y học. Theo các nhà khoa
học thuộc Đại học Y khoa Jutendo Nhật Bản, cà chua có thể giúp bảo vệ
những người nghiện thuốc lá khỏi nguy cơ bị bệnh phổi. Đặc biệt lycopen
trong quả cà chua có tác động mạnh đến việc giảm sự phát triển nhiều loại
ung thư như ung thư tiền liệt tuyến, ung thư ruột kết, ung thư trực tràng và
nhồi máu cơ tim,...[9].
Bảng 2.1. Thành phần dinh dưỡng trong 100g cà chua
Nguyên tố hóa học

Thành phần

Vitamin + khoáng

Thành phần

Nước

90 g

Natri

8 mg

Protein

0,8 g

Kali

21 mg

Hydrat cacbon

4g

Vitamin A

17 - 38 mg

Chất béo

0,6 g

Vitamin C

18 mg

Cholesterol

0g

Thiamin

0,05 mg

Xơ

0,6 g

Riboflavin

0,05 mg

Niacin

0,6 mg

Sắt

0,05 mg

Axit Folic

0,01 mg

(Mai Phương Anh, rau và kỹ thuật trồng rau, 1996) [2].
Là một thành phần tạo nên màu đỏ của quả cà chua, lycopen còn có tác
dụng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Hàm lượng chất này nhiều hay
ít phụ thuộc vào độ chín của quả và chủng loại cà chua. Đây là một số chất
oxi hóa tự nhiên mạnh gấp 2 lần so với β-caroten và gấp 100 lần so với
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

8


vitamin E. Ngoài ra nếu sử dụng nhiều cà chua thì tỉ lệ oxi hóa làm hư các cấu
trúc sinh hóa của ADN giảm xuống thấp nhất [11].
Theo Võ Văn Chi (1997), cà chua có vị ngọt, tính mát, có tác dụng tạo
năng lượng, tăng sức sống, làm cân bằng tế bào, giải nhiệt, chống hoại huyết,
kháng khuẩn, chống độc, kiềm hóa máu có dư axit, hòa tan ure, thải ure, điều
hòa bài tiết, giúp tiêu hóa dễ dàng các loại bột và tinh bột. Dùng ngoài để chữa
bệnh trứng cá, mụn nhọt, viêm tấy và dùng lá để trị vết đốt của sâu bọ. Chất
tomarin chiết xuất từ lá cà chua khô có tác dụng kháng khuẩn, chống nấm, diệt
một số bệnh hại cây trồng [27].
2.1.5 Giá trị kinh tế
Cà chua có thể dùng để ăn tươi, nấu nướng, đồng thời là nguyên liệu
cho công nghiệp chế biến với các loại sản phẩm khác nhau.
Sản phẩm cà chua là một mặt hàng nông sản phục vụ trong nước và chế
biến xuất khẩu có giá trị cao hơn hẳn so với một số cây lương thực, thực
phẩm khác. Theo FAO (1999), Đài Loan hàng năm xuất khẩu cà chua tươi
với tổng trị giá là 952.000 USD và 48.000 USD cà chua chế biến. Lượng cà
chua trao đổi trên thị trường thế giới năm 1999 là 36,7 tấn trong đó cà chua

được dùng ở dạng ăn tươi chỉ 5 – 7%. Ở Mỹ (1997), tổng giá trị sản xuất 1 ha
cà chua cao hơn gấp 4 lần với lúa nước, 20 lần so với lúa mỳ (dẫn theo Tạ
Thu Cúc, 2000) [9].
Ở Việt Nam, mặc dù cà chua mới được trồng khoảng trên 100 năm nay
nhưng nó đã trở thành một loại rau phổ biến và được sử dụng rộng rãi, diện
tích trồng hàng năm biến động từ 12.000- 13.000 ha. Theo số liệu điều tra của
phòng nghiên cứu thị trường Viện nghiên cứu rau quả, sản xuất cà chua ở
Đồng bằng sông Hồng cho thu nhập bình quân 42,0 – 68,4 triệu đồng/ha/vụ
với mức lãi thuần 15 – 25 triệu đồng/ha, cao gấp nhiều lần so với trồng lúa.
Theo TS. Đào Xuân Thảng (2004) [30], trong báo cáo tổng kết khoa
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

9


học kỹ thuật dự án KC06.DA10NN "Sản xuất thử nghiệm giống cà chua Lai
Số 1, C95, dưa chuột lai Sao Xanh 1, PC1 phục vụ chế biến xuất khẩu", cho
biết: Giống cà chua Lai Số 1, C95 được sản xuất thử tại huyện Hải Hậu, tỉnh
Nam Định cho thu nhập 35- 40 triệu đồng/ha, lãi thuần 15-20 triệu đồng.
2.2. Đặc điểm thực vật học của cây cà chua
Cà chua trồng là cây hàng năm, thân bụi, phân nhánh mạnh, có lớp lông
dày bao phủ, trên thân có nhiều đốt và có khả năng ra rễ bất định. Chiều cao
và số nhánh rất khác nhau phụ thuộc vào giống và điều kiện trồng trọt.
2.2.1 Rễ
Rễ cà chua thuộc hệ rễ chùm, trong điều kiện đồng ruộng, rễ cà chua có
thể phát triển rộng tới 1,3m và sâu tới 1m ( Thompson, 1927)[2]. Với khối
lượng rễ lớn như vậy, cà chua được xếp vào nhóm cây chịu hạn.
Khả năng tái sinh của hệ rễ mạnh, khi rễ chính bị đứt, rễ phụ phát triển
mạnh. Cây cà chua còn có khả năng ra rễ bất định, loại rễ này tập trung nhiều
nhất ở đoạn thân dưới 2 lá mầm. Loài cà chua trồng khi tạo hình, tỉa cành, lá hạn

chế sự sinh trưởng của cây thì sự phân bố của hệ rễ hẹp hơn khi không tỉa cành,
lá. Trong quá trình sinh trưởng, hệ rễ chịu ảnh hưởng lớn của điều kiện môi
trường như nhiệt độ đất và độ ẩm đất... [8].
2.2.2. Thân
Thân cà chua dạng thân bụi, phân nhánh mạnh. Trong điều kiện vườn
ươm thân mềm nhiều nước, thân dòn dễ gẫy. Xung quanh thân phủ một lớp
lông dày, có màu sắc khác nhau: màu trắng hoặc tím tùy theo giống. Trên
thân có nhiều đốt và có khả năng ra rễ bất định, chiều cao từ 0,25cm đến 2m.
Số lượng cành dao động từ 3-19 cành. Về sinh trưởng và chiều cao cây phụ
thuộc rất nhiều vào giống: có hai dạng hình sinh trưởng chủ yếu dạng vô hạn
và hữu hạn.[2]
2.2.3. Lá
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

10


Lá cà chua đa số thuộc dạng lá kép chân chim, các lá chét có răng cưa,
có nhiều dạng khác nhau: dạng lá kép lông chim lẻ, dạng lá khoai tây, dạng lá
ớt ... Tuỳ thuộc vào giống mà lá cà chua có màu sắc và kích thước khác nhau
như xanh vàng, xanh đậm, xanh nhạt.
2.2.4 Hoa
Hoa cà chua được mọc thành chùm, có ba dạng chùm hoa: dạng đơn
giản, dạng trung gian và dạng phức tạp. Số lượng hoa/chùm, số chùm hoa/cây
rất khác nhau ở các giống. Số chùm hoa/cây dao động từ 4-20, số hoa/chùm
dao động từ 2-26 hoa. Hoa đính dưới bầu, đài hoa màu vàng, số đài và cánh
hoa tương ứng nhau từ 5 đến 9. Hoa lưỡng tính, nhị đực liên kết nhau thành
bao hình nón, bao quanh nhụy cái.
2.2.5.Quả
Quả cà chua thuộc loại quả mọng, có 2, 3 đến nhiều ngăn hạt. hình

dạng và màu sắc quả phụ thuộc vào từng giống. Ngoài ra, màu sắc quả chín
còn phụ thuộc vào điều kiện nhiệt độ, phụ thuộc vào hàm lượng caroten và
lycopen. Ở nhiệt độ 30oc trở lên, sự tổng hợp lycopen bị ức chế, trong khi đó
sự tổng hợp β caroten không mẫn cảm với tác động của nhiệt độ. Vì thế ở
mùa nóng cà chua có màu quả chín vàng hoặc đỏ vàng. Trọng lượng quả cà
chua dao động rất lớn từ 3-200g thậm chí 500g phụ thuộc vào giống. [2].
2.2.6. Hạt
Hạt cà chua quả nhỏ, trên bề mặt thường bao phủ một lớp lông nhung
mềm và mịn tùy thuộc vào giống, điều kiện thời tiết, đặc biệt là nhiệt độ có
ảnh hưởng rất lớn đến năng suất, chất lượng và màu sắc hạt. Nhiệt độ thấp
làm cho màu sắc hạt đen, tỉ lệ nảy mầm và năng suất thấp [2], [37].
2.3 Yêu cầu của cây đối với điều kiện ngoại cảnh
2.3.1. Yêu cầu về đất
Cà chua là loại cây trồng tương đối dễ tính có thể trồng được trên nhiều
loại đất khác nhau. Tuy nhiên nên sản xuất cà chua trên đất phù sa, hàm lượng
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

11


hữu cơ lớn hơn hoặc bằng 1,5%, nên chọn chân đất giàu mùn, tơi xốp, dễ
thoát nước, độ pH khoảng 5,5-7, tốt nhất là 6,0-6,2 [78].
2.3.2. Yêu cầu về nhiệt độ
Cà chua thuộc nhóm cây ưa ấm. Trong quá trình nảy mầm của hạt,
nhiệt độ thích hợp sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho hạt nảy mầm nhanh, làm tăng
tỷ lệ mọc mầm, giúp cho cây con phát triển được dễ dàng. Nhiệt độ thích hợp
nhất cho nảy mầm là18,5-21oC (Wittwer 1960), còn Thompson (1974) lại cho
rằng nhiệt độ tối ưu là 26-32oC. Nhiệt độ quá cao sẽ làm chậm sự nảy mầm
của hạt, hạt dễ mất sức sống, mầm bị biến dạng [2]
Tác giả Tạ Thu Cúc lại cho rằng, cà chua chịu được nhiệt độ cao, rất

mẫn cảm với nhiệt độ thấp. cà chua có thể sinh trưởng, phát triển trong phạm
vi nhiệt độ từ 15-35oc, nhiệt độ thích hợp từ 22-24oc. giới hạn nhiệt độ tối cao
đối với cà chua là 35oc và giới hạn nhiệt độ tối thấp là 10oc, có ý kiến cho là
12oc [8].
Nhiệt độ ngày và đêm đều có ảnh hưởng đến sinh trưởng sinh dưỡng
của cây. Nhiệt độ ngày thích hợp cho cây sinh trưởng từ 20-25oC [73], nhiệt
độ đêm thích hợp từ 13-18oC. Khi nhiệt độ trên 35oC cây cà chua ngừng sinh
trưỏng và ở nhiệt độ 10oC trong một giai đoạn dài cây sẽ ngừng sinh trưởng
và chết [92]. Ở giai đoạn sinh trưởng sinh dưỡng, nhiệt độ ngày đêm xấp xỉ
25oC sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình ra lá và sinh trưởng của lá. Tốc
độ sinh trưởng của thân, chồi và rễ đạt tốt hơn khi nhiệt độ ngày từ 26-30oC
và đêm từ 18-22oC. Điều này liên quan đến việc duy trì cân bằng quá trình
quang hoá trong cây.
Nhiệt độ không những ảnh hưởng trực tiếp tới sinh truởng dinh dưỡng mà
còn ảnh hưởng rất lớn đến sự ra hoa đậu quả, năng suất và chất lượng của cà
chua. Ở thời kỳ phân hoá mầm hoa, nhiệt độ không khí ảnh hưởng đến vị trí của
chùm hoa đầu tiên. Cùng với nhiệt độ không khí, nhiệt độ đất có ảnh hưởng đến
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

12


số lượng hoa/chùm. Khi nhiệt độ không khí trên 30/25oC (ngày/đêm) làm tăng
số lượng đốt dưới chùm hoa thứ nhất. Nhiệt độ không khí lớn hơn 30/25oC
(ngày/đêm) cùng với nhiệt độ đất trên 21oC làm giảm số hoa trên chùm.
Nghiên cứu của Calvert (1957) [55] cho thấy sự phân hoá mầm hoa ở
13oC cho số hoa trên chùm nhiều hơn ở 18oC là 8 hoa/chùm, ở 14oC có số hoa
trên chùm lớn hơn ở 20oC [96].
Ngoài ra, nhiệt độ còn ảnh hưởng trực tiếp tới sự nở hoa cũng như quá
trình thụ phấn thụ tinh, nhiệt độ ảnh hưởng rõ rệt tới sự phát triển của hoa, khi

nhiệt độ (ngày/đêm) trên 30/24oC làm giảm kích thước hoa, trọng lượng
noãn và bao phấn. Nhiệt độ cao làm giảm số lượng hạt phấn, giảm sức sống
của hạt phấn và của noãn. Tỷ lệ đậu quả cao ở nhiệt độ tối ưu là 18-20oC.
Khi nhiệt độ ngày tối đa vượt 38oC trong vòng 5-9 ngày trước hoặc sau khi
hoa nở 1-3 ngày, nhiệt độ đêm tối thấp vượt 25-27oC trong vòng vài ngày
trước và sau khi nở hoa đều làm giảm sức sống hạt phấn, đó chính là
nguyên nhân làm giảm năng suất. Quả cà chua phát triển thuận lợi ở nhiệt
độ thấp, khi nhiệt độ trên 35oC ngăn cản sự phát triển của quả và làm giảm
kích thước quả rõ rệt [73].
Sự hình thành màu sắc quả cũng chịu ảnh hưởng lớn của nhiệt độ, bởi
quá trình sinh tổng hợp caroten rất mẫn cảm với nhiệt. Phạm vi nhiệt độ thích
hợp để phân huỷ chlorophyll là 14-15oC, để hình thành lycopen là 12-30oC và
hình thành caroten là 10-38oC. Do vậy, nhiệt độ tối ưu để hình thành sắc tố là
18-24oC. Quả có màu đỏ - da cam đậm ở 24-28oC do có sự hình thành lycopen
và caroten dễ dàng. Nhưng khi nhiệt độ ở 30-36oC quả có màu vàng là do
lycopen không được hình thành. Khi nhiệt độ lớn hơn 40oC quả giữ nguyên
màu xanh bởi vì cơ chế phân huỷ chlorophyll không hoạt động, caroten và
lycopen không được hình thành. Nhiệt độ cao trong quá trình phát triển của
quả cũng làm giảm quá trình hình thành pectin, là nguyên nhân làm cho quả
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

13


nhanh mềm hơn [73], [92]. Nhiệt độ và độ ẩm cao còn là nguyên nhân tạo
điều kiện thuận lợi cho một số bệnh phát triển. Bệnh héo rũ Fusarium phát
triển mạnh ở nhiệt độ đất 28oC, bệnh đốm nâu (Cladosporiumfulvum Cooke)
phát sinh ở điều kiện nhiệt độ 25-30oC và độ ẩm không khí 85-90%, bệnh
sương mai do nấm Phytophythora infestans phát sinh phát triển vào thời điểm
nhiệt độ thấp dưới 22oC, bệnh héo xanh vi khuẩn (Ralstonia solanacearum)

phát sinh phát triển ở nhiệt độ trên 20oC [10], [73].
2.3.3. Yêu cầu về ánh sáng
Cà chua thuộc cây ưa ánh sáng, cây con trong vườn ươm nếu đủ ánh
sáng (5000 lux) sẽ cho chất lượng tốt, cứng cây, bộ lá to, khoẻ, sớm được
trồng. ngoài ra ánh sáng tốt, cường độ quang hợp tăng, cây ra hoa đậu quả
sớm hơn, chất lượng sản phẩm cao hơn [33]. Theo Kuddirijavcev (1964),
Binchy và Morgan (1970) cho rằng cường độ ánh sáng ảnh hưởng đến quá
trình sinh trưởng, phát triển của cây cà chua. Điểm bão hoà ánh sáng của cây
cà chua là 70.000 lux (nhiều tác giả) [65]. Cường độ ánh sáng thấp làm chậm
quá trình sinh trưởng và cản trở quá trình ra hoa. Cường độ ánh sáng thấp làm
vươn dài vòi nhụy và tạo nên những hạt phấn không có sức sống, thụ tinh
kém (Johnson và Hell 1953). Ánh sáng đầy đủ thì việc thụ tinh thuận lợi, dẫn
đến sự phát triển bình thường của quả, quả đồng đều, năng suất tăng. Khi cà
chua bị che bóng, năng suất thường giảm và quả bị dị hình (Man và
Hallyaner, 1968). Trong điều kiện thiếu ánh sáng năng suất cà chua thường
giảm. Do vậy, việc trồng thưa làm tăng hiệu quả sử dụng ánh sáng kết hợp với
ánh sáng bổ sung sẽ làm tăng tỷ lệ đậu quả, tăng số quả trên cây, tăng trọng
lượng quả và làm tăng năng suất.
Chất lượng ánh sáng có tác dụng rõ rệt tới các giai đoạn sinh trưởng
của cây cà chua (Wassink và Stoluijk 1956). Ánh sáng đỏ làm tăng tốc độ
sinh trưởng của lá và ngăn chặn sự phát triển của chồi bên. Ánh sáng màu lục
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

14


làm tăng chất lượng chất khô mạnh nhất. Thành phần hoá học của quả cà chua
chịu tác động lớn của chất lượng ánh sáng, thời gian chiếu sáng và cường độ
ánh sáng. Theo Hammer và cộng sự (1942), Brow (1955) và Ventner (1977),
cà chua trồng trong điều kiện đủ ánh sáng đạt hàm lượng axít ascobic trong

quả nhiều hơn trồng nơi thiếu ánh sáng.
2.3.4. Yêu cầu về ẩm độ
Cà chua có yêu cầu về nước ở các giai đoạn sinh trưởng rất khác nhau,
xu hướng ban đầu cần ít về sau cần nhiều. Độ ẩm đất 60-70% là phù hợp cho
cây trong giai đoạn sinh trưởng và 78-81% trong giai đoạn đậu quả, bắt đầu từ
thời kỳ lớn nhanh của quả [78]. Khi cây ra hoa là thời kỳ cần nhiều nước nhất.
Nếu ở thời kỳ này độ ẩm không đáp ứng, việc hình thành chùm hoa và tỷ lệ
đậu quả giảm.
Nhiều tài liệu cho thấy độ ẩm đất thích hợp cho cà chua là 60-65%
(Barehyi,1971) và độ ẩm không khí là 70-80%. Khi đất quá khô hay quá ẩm
đều ảnh hưởng đến sinh trưởng phát triển và năng suất của cà chua. Biểu hiện
của thiếu nước hay thừa nước đều làm cho cây bị héo. Khi ruộng bị ngập
nước, trong đất thiếu oxy, thừa khí cacbonic làm cho rễ cà chua bị ngộ độc
dẫn đến cây héo. Khi thiếu nước quả cà chua chậm lớn thường xảy ra hiện
tượng thối đáy quả, quả dễ bị rám do canxi bị giữ chặt ở các bộ phận già
không vận chuyển đến các bộ phận non.
Độ ẩm không khí quá cao (> 90%) dễ làm cho hạt phấn bị trương nứt,
hoa cà chua không thụ phấn được sẽ rụng (Tạ Thu Cúc, 1983). Tuy nhiên,
trong điều kiện gió khô cũng thường làm tăng tỷ lệ rụng hoa. Nhiệt độ đất và
không khí phụ thuộc rất lớn vào lượng mưa, đặc biệt là các thời điểm trái vụ,
mưa nhiều là yếu tố ảnh hưởng lớn đến sự sinh trưởng phát triển của cây kể từ
khi gieo hạt đến khi thu hoạch.
2.3.5 Yêu cầu đối với các chất dinh dưỡng
Trường Đại học Nông Nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp ……………….

15