Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

HỌC VIỆN CÔNG NGHỆ BƯU CHÍNH VIỄN THÔNG

Đặng Thế Ngọc

CÁC CÔNG NGHỆ TRUYỀN DẪN TÍN HIỆU SỐ

LUẬN VĂN THẠC SỸ KỸ THUẬT

Người hướng dẫn: TS. Bùi Trung Hiếu

HÀ NỘI 4-2005


i
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

MỤC LỤC
DANH MỤC HÌNH VẼ....................................................................................iv
THUẬT NGỮ VIẾT TẮT....................................................................................vi
LỜI NÓI ĐẦU......................................................................................................ix
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số.................................................................1
1.1 Tổng quan về mạng viễn thông....................................................................1
1.2 Các công nghệ truyền dẫn số........................................................................1
1.3 Số hóa tín hiệu analog..................................................................................3
1.3.1 Số hóa tín hiệu thoại..............................................................................3
1.3.1.1 Điều xung mã PCM........................................................................4
1.3.1.2 Các phương thức mã hóa mới........................................................4
1.3.1.3 Các khuyến nghị của ITU-T về mã hoá thoại................................6
1.3.2 Số hóa tín hiệu video.............................................................................6
1.3.2.1 Kỹ thuật mã hoá và nén video........................................................7
1.3.2.2 Các tiêu chuẩn nén video...............................................................7

1.4 Tổng quan về mạng IP.................................................................................9
1.4.1 Các giao thức IP....................................................................................9
1.4.2 Hỗ trợ QoS trong IP..............................................................................9
1.4.3 Các bộ định tuyến IP tốc độ cao............................................................9
1.5 Công nghệ truyền dẫn PDH và SONET/SDH ...........................................10
1.5.1 Công nghệ truyền dẫn PDH................................................................10
1.5.2 Công nghệ truyền dẫn SONET/SDH..................................................10
1.6 Công nghệ ATM.........................................................................................13
1.6.1 Mô hình tham chiếu ATM...................................................................14
1.6.2 Một số đặc điểm của ATM..................................................................15
1.6.2.1 Ghép kênh thống kê.....................................................................15
1.6.2.2 Truyền tải đa dịch vụ....................................................................16
1.7 Công nghệ truyền dẫn quang......................................................................17
1.7.1 Hệ thống DWDM................................................................................17
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


ii
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

1.7.2 Các bộ định tuyến bước sóng..............................................................19
1.7 Kết luận......................................................................................................20
Chương 2: Các phương thức truyền tải IP trên mạng quang................................21
2.1 Mở đầu.......................................................................................................21
2.2 IP/ATM/SDH/WDM và IP/ATM trực tiếp trên WDM..............................22
2.2.1 IP/ATM/SDH cho truyền dẫn WDM..................................................22
2.2.2 IP/ATM trực tiếp trên WDM..............................................................23
2.3 Truyền số liệu trên mạng SONET/SDH.....................................................24
2.3.1 IP/PDH/SDH cho truyền dẫn WDM...................................................25
2.3.2 Truyền gói qua SONET/SDH (POS)..................................................25

2.3.3 Giao thức đa truy nhập qua SONET/SDH (MAPOS).........................26
2.3.4 Thủ tục truy nhập tuyến SDH (LAPS)................................................28
2.3.5 SONET/SDH thế hệ tiếp theo.............................................................29
2.4 IP/SDL trực tiếp trên WDM.......................................................................31
2.5 IP/Gigabit Ethernet cho WDM...................................................................32
2.6 Các công nghệ truyền dẫn mới...................................................................34
2.6.1 Mạng vòng gói phục hồi RPR/SPR.....................................................34
2.6.2 DTM....................................................................................................36
2.7 Hạ tầng chuyển mạch quang......................................................................37
2.8 So sánh các công nghệ truyền tải IP trên mạng quang...............................39
2.8.1 Phân nhóm các công nghệ...................................................................39
2.8.2 So sánh băng tần hiệu dụng.................................................................41
2.8.2.1 Tính toán hiệu suất và tốc độ truyền dẫn.....................................41
2.8.2.2 Kết quả so sánh............................................................................42
2.8.3 So sánh một số chỉ tiêu khác...............................................................44
2.8.3.1 Phẩm chất.....................................................................................44
2.8.3.2 Dịch vụ.........................................................................................44
2.8.3.3 Tính tương hợp.............................................................................45
2.8.3.4 Tính năng.....................................................................................46
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


iii
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

2.9 Kết luận .....................................................................................................46
Chương 3: Công nghệ SONET/SDH thế hệ tiếp theo..........................................48
3.1 Mở đầu.......................................................................................................48
3.2 Thủ tục đóng khung chung (GFP)..............................................................48
3.2.1 Phần chung của GFP .........................................................................50

3.2.1.1 Khung người sử dụng GFP..........................................................50
3.2.1.2 Khung điều khiển GFP.................................................................52
3.2.2 Phần đặc trưng tải trọng cho GFP sắp xếp khung .............................53
3.2.2.1 Tải trọng MAC Ethernet..............................................................53
3.2.2.2 Tải trọng IP/PPP...........................................................................53
3.2.3 Phần đặc trưng tải trọng cho GFP trong suốt ....................................54
3.2.3.1 Thích ứng tín hiệu client 8B/10B qua mã khối 64B/65B.............54
3.2.3.1 Thích ứng khối mã 64B/65B vào GFP.........................................55
3.3 Kết chuỗi các container ảo (VC)................................................................56
3.3.1 Kết chuỗi kề nhau X VC-n (VC-n-Xc) ..............................................57
3.3.2 Kết chuỗi ảo X VC-n (VC-n-Xv, n=1 … 4) .......................................58
3.3.2.1 Chỉ thị thứ tự và đa khung VC-3/4-Xv........................................60
3.3.2.2 Chỉ thị thứ tự và đa khung VC-1/2-Xv........................................61
3.3.3 So sánh kết chuỗi ảo và kết chuỗi kề nhau ........................................63
3.4 Cơ chế điều chỉnh dung lượng tuyến LCAS..............................................64
3.4.1 Gói điều khiển ...................................................................................64
3.4.2 Các chức năng chính của LCAS .......................................................67
3.4.2.1 Thêm thành viên (tăng dung lượng) ............................................67
3.4.2.2 Loại bỏ tạm thời thành viên (giảm dung lượng) .........................68
3.4.2.3 Xóa thành viên (giảm dung lượng)..............................................69
3.5 Kết luận......................................................................................................70
KẾT LUẬN..........................................................................................................71
TÀI LIỆU THAM KHẢO....................................................................................72

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


iv
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 1.1: Mô hình mạng SONET/SDH điển hình...............................................11
Hình 1.2: Mô hình giới thiệu chức năng các lớp trong SONET/SDH.................13
Hình 1.3: Mô hình tham chiếu ATM...................................................................15
Hình 1.4: Mạng ATM được xây dựng trên mạng SONET/SDH.........................16
Hình 1.5: Hệ thống DWDM điểm-điểm..............................................................18
Hình 1.6: Hệ thống vòng DWDM........................................................................19
Hình 2.1: Một số công nghệ truyền tải số liệu điển hình.....................................22
Hình 2.2: Đóng gói IP/ATM/SDH để truyền tải qua mạng WDM......................23
Hình 2.3 Ví dụ về mạng IP/SDH/WDM..............................................................26
Hình 2.4: Khung MAPOS phiên bản 1 và phiên bản 2........................................27
Hình 2.5: Ngăn xếp lớp/giao thức cho IP/STM-N sử dụng LAPS X.85..............28
Hình 2.6: Định dạng khung LAPS theo X.85......................................................29
Hình 2.7: Cấu trúc mào đầu SDL.........................................................................32
Hình 2.8: Truyền tải IP trên vòng ring WDM bằng khung Gigabit Ethernet......33
Hình 2.9: Khung Gigabit Ethernet.......................................................................34
Hình 2.10: Công nghệ RPR (IEEE 802.17).........................................................35
Hình 2.11: Hiệu suất của các phương thức truyền dẫn truyền dẫn .....................43
Hình 3.1: SONET/SDH thế hệ tiếp theo..............................................................49
Hình 3.2: Quan hệ của GFP với các tín hiệu client và tuyến truyền tải...............50
Hình 3.3 : Cấu trúc khung người sử dụng GFP....................................................51
Hình 3.4 : Cấu trúc khung điều khiển GFP..........................................................52
Hình 3.5: Quan hệ giữa khung MAC Ethernet và khung GFP...........................53
Hình 3.6: Quan hệ giữa khung PPP/HDLC và khung GFP................................54
Hình 3.7: Mã khối 64B/65B GFP-T.....................................................................56
Hình 3.8: Cấu trúc nhóm mã trong khung GFP...................................................56
Hình 3.9: Cấu trúc khung VC-4-Xc.....................................................................57
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4

v
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

Hình 3.10: Cấu trúc khung VC-2-Xc...................................................................58
Hình 3.11: Cấu trúc khung VC-3/4-Xv................................................................59
Hình 3.12: Cấu trúc khung VC-1/2-Xv................................................................59
Hình 3.13: Chỉ thị đa khung và thứ tự VC-3/4-Xv..............................................61
Hình 3.14: Đa khung 32 bit 2 (byte K4)..............................................................62
Hình 3.15 Ví dụ so sánh hai phương thức kết chuỗi............................................63
Hình 3.16: Thêm nhiều thành viên.......................................................................68
Hình 3.17: Giảm dung lượng do sự cố mạng.......................................................69
Hình 3.18 Loại bỏ thành viên 4 và 5 từ một VCG có n = 6 thành viên...............70

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


vi
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

THUẬT NGỮ VIẾT TẮT
AAL

ATM Adaptation Layer

Lớp thích ứng ATM

ADM

Add-Drop Multiplexer

Ghép kênh xen/rẽ

APS

Automatic Protection Switching

Chuyển mạch bảo vệ tự động

ARP

Address Resolution Protocol

Giao thức phân giải địa chỉ

ATM

Asynchronous Transfer Mode

Chế độ chuyển giao không đ. bộ

AU

Administrative Unit

Khối quản lý

BER

Bit Error Rate

Tỷ lệ lỗi bit

CoS

Class of Services

Lớp dịch vụ

CRC

Cyclic Redundancy Check

Kiểm tra độ dư vòng

CSMA/CD

Carrier Sense Multiple Access/

Đa truy nhập cảm nhận sóng

Collision Detect

mang/phát hiện xung đột

DiffServ

Differentiated Services

Dịch vụ phân biệt

DPT

Dynamic Packet Transport

Truyền tải gói động

DTM

Dynamic Transfer Mode

Chế độ truyền tải động

DW

Digital Wrapper

DWDM

Dense WDM

WDM mật độ cao

DXC

Digital Cross-Connect

Nối chéo số

FCS

Frame Check Sequence

Chuỗi kiểm tra khung

FDL

Fibre Delay Line

Đường trễ quang

FR

Frame Relay

Chuyển tiếp khung

GbE

Gigabit Ethernet

HDLC

High-level Data Link Control

Đ. khiển tuyến số liệu mức cao

IEEE

Institute of Electrical and

Viện kỹ thuật điện-điện tử

Electronic Engineers
IETF

Internet Engineering Task Force

IP

Internet Protocol

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4

Giao thức internet


vii
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số
ISDN

Integrated Services Digital Network

Mạng số tích hợp dịch vụ

ISP

Internet Service Provider

Nhà cung cấp dịch vụ internet

ITU

International Telecommunication Union

Liên minh viễn thông thế giới

LAN

Local Area Network

Mạng cục bộ

LAPS

Local Access Point-SDH

Điểm truy nhập cục bộ SDH

MAC

Medium Access Control

Điều khiển truy nhập môi trường

MAN

Metro Area Network

Mạng đô thị

MAPOS

Multiple Access Protocol Over SONET

Giao thức đa truy nhập qua SDH

MPOA

Multi Protocol Over ATM

Đa giao thức qua ATM

MSP

Multiplex Section Protection

Bảo vệ đoạn ghép

NE

Network Element

Phần tử mạng

OADM

Optical Add Drop Multiplexer

OBS

Optical burst switching

Chuyển mạch burst quang

OLA

Optical Line Amplifier

Khuếch đại đường truyền quang

ODL

Optical Delay Line

Đường trễ quang

ON

Optical Network

Mạng quang

OPS

Optical Packet Switching

Chuyển mạch gói quang

OSI

Open System Interconnection

Kết nối hệ thống mở

OTN

Optical Transport Network

Mạng truyền tải quang

OTS

Optical Transmission Section

Đoạn truyền dẫn quang

OXC

Optical Cross-Connect

Nối chéo quang

PDU

Protocol Data Unit

Đơn vị số liệu giao thức

POL

Packet Over Lightwave

POP

Point of Presence

POS

Packet Over SONET/SDH

Truyền gói qua SONET/SDH

PPP

Point-to-Point Protocol

Giao thức điểm-điểm

QoS

Quality of Service

Chất lượng dịch vụ

SDH

Synchronous Digital Hierarchy

Phân cấp số đồng bộ

SDL

Simple Data Link

Tuyến số liệu đơn giản

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4

Ghép kênh xen/rẽ quang


viii
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số
SONET

Synchronous Optical Network

Mạng quang đồng bộ

SRP

Spatial Reuse Protocol

Giao thức tái sử dụng không gian

STM

Synchronous Transport Module

Module truyền tải đồng bộ

TDM

Time Division Multiplexing

Ghép kênh phân chia theo t.gian

VBR

Variable Bit Rate

Tốc độ bit thay đổi

VC

Virtual Connection (in ATM)

Kết nối ảo (trong ATM)

VC

Virtual Container (in SDH)

Container ảo (trong SDH)

VCAT

Virtual Concatenation

Kết chuỗi ảo

VPN

Virtual Private Network

Mạng riêng ảo

WAN

Wide Area Network

Mạng diện rộng

WC

Wavelength conversion

Chuyển đổi bước sóng

WDM

Wavelength Division Multiplexing

Ghép kênh phân chia theo b.sóng

WXC

Wavelength Cross Connect

Nối chéo bước sóng

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


ix
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

LỜI NÓI ĐẦU
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số đóng vai trò hết sức quan trọng trong
mạng viễn thông. Để tạo ra được các kết nối giữa các đầu cuối đã có rất nhiều
loại công nghệ truyền dẫn được sử dụng tùy thuộc vào loại hình dịch vụ (thoại,
video, số liệu). Trong thời gian trước đây, lưu lượng truyền tải trên mạng chủ
yếu là lưu lượng thoại được ghép kênh phân chia theo thời gian TDM, chính vì
thế các công nghệ truyền dẫn ra đời vào thời điểm đó được thiết kế tối ưu cho
lưu lượng TDM. Các công nghệ truyền dẫn điển hình đó là công nghệ truyền dẫn
PDH và SONET/SDH. Các công nghệ này cũng có khả năng truyền tải số liệu
nhưng đạt hiệu quả không cao.
Từ cuối thế kỷ XX đã có những biến đổi rất lớn về bản chất lưu lượng trên
mạng, lưu lượng phi thoại đang lấn lướt lưu lượng thoại truyền thống. Nguyên
nhân là do nhu cầu truyền tải lưu lượng internet ngày càng tăng. Sở dĩ có sự gia
tăng này là do số người dùng internet tăng đồng thời với sự ra đời của các công
nghệ truyền tải thoại, video qua mạng IP (VoIP). Một số nhà cung cấp và tổ chức
tiêu chuẩn như ITU-T, IEEE, IETF ...đã đề xuất một số giải pháp mới nhằm mục
đích truyền tải lưu lượng số liệu, đặc biệt là IP một cách hiệu quả hơn.Các giải
pháp này cố gắng giảm tối đa tính năng dư thừa, giảm mào đầu giao thức, đơn
giản hóa việc quản lý để qua đó truyền tải IP trên lớp mạng quang một cách hiệu
quả nhất.Các công nghệ điển hình trong số này đó là: truyền số liệu qua mạng
SONET/SDH (DoS), Gigabit Ethernet (GbE) và mạng vòng gói phục hồi (RPR).
Đề tài “Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số” được thực hiện với mục tiêu
cung cấp một bức tranh tổng thể về công nghệ truyền dẫn tín hiệu số, các giải

pháp truyền tải IP qua mạng quang và các vấn đề cơ bản về công nghệ
SONET/SDH thế hệ tiếp theo. Nội dung đề tài gồm có 3 chương:
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


x
Các công nghệ truyền dẫn tín hiệu số

Chương 1: Trình bầy tổng quan về các công nghệ liên quan đến truyền dẫn
tín hiệu số như: số hóa tín hiệu analog, các đặc trưng về IP, ATM. Ngoài ra các
nội dung cơ bản về công nghệ SONET/SDH và WDM cũng được đề cập.
Chương 2: Giới thiệu tổng quan về các giải pháp truyền tải IP qua mạng
quang đã được các các nhà cung cấp đề xuất và được tiêu chuẩn hóa bởi một số
các tổ chức. Nội dung tiếp theo của chương là tiến hành so sánh giữa các giải
pháp dựa trên một số các tham số quan trọng như hiệu suất truyền dẫn, tính
năng...
Chương 3: Hiện nay công nghệ SONET/SDH đã được triển khai rất rộng
rãi trên mạng. Công nghệ SONET/SDH thế hệ tiếp theo đã có những cải tiến
nhằm mục đích thích ứng với sự thay đổi về lưu lượng trên mạng. Nội dung
chương này sẽ trình bày cụ thể hơn về những cải tiến này.
Do nội dung của đề tài liên quan đến rất nhiều công nghệ và đề cập nhiều
vấn đề nên mỗi mục được trình bầy một cách tóm lược các đặc điểm chính và có
chú thích các tiêu chuẩn, khuyến nghị liên quan.
Vì trình độ còn hạn chế đồng thời nội dung nghiên cứu của đề tài tương
đối rộng nên chắc chắn đề tài không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót.
Rất mong được sự đóng góp ý kiến của các thầy và các bạn.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành tới TS. Bùi Trung Hiếu đã định hướng
nghiên cứu và giúp đỡ em rất nhiều trong quá trình thực hiện đề tài này.
Hà nội 4/2005.

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


1
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số
1.1 Tổng quan về mạng viễn thông
Hiện nay, để đáp ứng nhu cầu về các loại dịch vụ (thoại, video, số liệu)
của khách hàng, các nhà cung cấp dịch vụ phải xây dựng các loại mạng khác
nhau. Ví dụ, mạng PSTN được thiết kế cho các dịch vụ thoại, mạng IP cho các
dịch vụ internet (Web), mạng số liệu cho các dịch vụ ATM, Frame Relay (FR)
và thậm chí các mạng dành riêng cho các ứng dụng cụ thể. Dịch vụ thoại được
cung cấp qua mạng chuyển mạch kênh và công nghệ truyền dẫn được sử dụng là
PDH, SONET/SDH (tương ứng với lớp 1 của mô hình OSI). Mạng số liệu bao
gồm các mạng chuyển mạch khung, tế bào hoặc gói được thiết kế để cung cấp
các chức năng lớp 2 và lớp 3. Mạng lớp 2 là các mạng chuyển mạch gói hướng
kết nối (ATM/FR). Mạng lớp 3 là các mạng chuyển mạch gói không kết nối (IP,
MPLS). Những mạng này được coi là những mạng không hội tụ. Một trong
những ưu điểm của mạng không hội tụ là khả năng nâng cấp một lớp mạng mà
không làm ảnh hưởng tới lớp mạng trên hoặc lớp mạng dưới. Độ tin cậy của mỗi
lớp cũng có thể đo đạc một cách riêng rẽ: ví dụ tỉ lệ tổn thất gói ở lớp mạng IP
được xác định độc lập với tỷ lệ lỗi bit (BER) trong lớp truyền tải. Tuy nhiên, chi
phí để vận hành, bảo dưỡng những mạng này là rất lớn và các nhà cung cấp đang
nhanh chóng triển khai mạng NGN đa dịch vụ.

1.2 Các công nghệ truyền dẫn số
Theo góc nhìn từ đầu cuối đến đầu cuối (end-to-end), mạng viễn thông
bao gồm ba vùng chính như hình 1.1: mạng truy nhập, mạng đô thị (MAN) và
mạng đường trục. Ba vùng mạng này tạo thành một tuyến truyền dẫn hoàn chỉnh

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


2
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

từ đầu cuối đến đầu cuối cho số liệu của người sử dụng, mỗi loại mạng đều có
một đặc tính riêng.
Mạng truy nhập chịu trách nhiệm tập hợp lưu lượng từ những người dùng
đầu cuối, các ví dụ về mạng truy nhập bao gồm: mạng ethernet và các mạng cáp
nội hạt. Giải pháp mạng băng rộng được triển khai rộng rãi nhất hiện nay là
mạng đường dây thuê bao số (DSL) và modem cáp. Mặc dù đã được cải thiện về
mặt tốc độ nhưng các công nghệ này vẫn không cung cấp đủ băng thông cho các
dịch vụ như: video theo yêu cầu, trò chơi tương tác, hội nghị truyền hình hai
chiều. Yêu cầu đặt ra đối với các công nghệ mới là phải đơn giản, chi phí thấp và
có khả năng truyền tải tích hợp các dịch vụ thoại, số liệu và video tới các thuê
bao đầu cuối qua một mạng duy nhất. Tiêu chuẩn IEEE 802.3ah EFM (Ethernet
in the First Mile) đã đưa ra giải pháp sử dụng công nghệ ethernet cho mạng truy
nhập. Công nghệ DSL trên mạng cáp đồng điểm-điểm và điểm-đa điểm đang
được tiêu chuẩn hóa với các tiêu chuẩn như: G.SHDSL (G.991.2), ADSL2
(G.992.3 và G.992.4) và ADSL2+ (G.992.5). Các mạng quang thụ động sử dụng
hai công nghệ chính là ehternet và ATM. Mạng quang thụ động ethernet (EPON)
yêu cầu chi phí thấp hơn mạng PON dựa trên cơ sở ATM (APON). EPON tỏ ra
là một ứng cử viên sáng giá cho mạng truy nhập thế hệ tiếp theo.
Mạng đô thị MAN chịu trách nhiệm truyền tải số liệu giữa các mạng truy
nhập khác nhau và định tuyến một phần lưu lượng tới mạng đường trục. Trong
mạng MAN, khách hàng là các mạng truy nhập khác nhau và các người dùng
đầu cuối tốc độ cao. Hiện nay, các mạng MAN nói chung đều đang sử dụng công
nghệ SONET/SDH. Các kết nối được thiết lập nhờ sử dụng các ADM và các
DXC trong trường hợp mạng vòng. Gần đây một số công ty đã sản xuất các bộ

nối chéo quang OXC cho phép thực hiện chuyển mạch bước sóng mà không cần
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


3
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

phải tách theo thời gian các số liệu truyền trên bước sóng đó. Hiện nay đã xuất
hiện một số công nghệ mới có khả năng ứng dụng tốt trong mạng MAN như
công nghệ mạng vòng gói phục hồi RPR và Gigabit Ethernet.
Mạng đường trục làm nhiệm vụ kết nối giữa các mạng MAN với nhau.
Công nghệ truyền dẫn đóng vai trò quan trọng trong mạng đường trục là công
nghệ truyền dẫn quang. Các tuyến quang tốc độ cao là các tuyến logic chủ yếu để
tạo ra các kết nối cho mạng đường trục. Để nâng cấp mạng đường trục, phần lớn
các nhà cung cáp đã triển khai công nghệ WDM với cấu hình mạng lưới.

1.3 Số hóa tín hiệu analog
Điều kiện tiên quyết đối với các hệ thống truyền dẫn số là thông tin phát đi
phải được chuyển sang dạng tín hiệu số. Mức độ chính xác của chuyển đổi tương
tự số (A/D) là yếu tố cốt yếu quyết định chất lượng dịch vụ cung cấp cho thuê
bao. Yêu cầu đặt ra đối với chuyển đổi A/D là ở phia thu phải có thể khôi phục
được tín hiệu thoại (video) analog mà không bị méo hoặc nhiễu. Bên cạnh đó,
một mục tiêu đặt ra là làm giảm lượng thông tin số để có thể sử dụng tốt hơn
dung lượng sẵn có của mạng.
1.3.1 Số hóa tín hiệu thoại
Các bộ số hóa tín hiệu thoại được chia làm hai lớp chính: các bộ mã hóa
dạng sóng và các bộ mã hóa thoại (vocoder). Ngoài ra còn có các bộ mã hóa lai
ghép kết hợp đặc tính của cả hai loại trên.
Trong mã hóa dạng sóng, những sự thay đổi về biên độ của tín hiệu analog
được mô tả bới một số các giá trị đo được. Những giá trị này sau đó được mã hóa

thành các xung và gửi tới phía thu. Ở phía thu, tín hiệu analog được khôi phục từ
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


4
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

các giá trị trung bình của các giá trị thu được. Phương thức này cho phép nhận
được mức chất lượng thoại rất cao.
Bộ mã hóa thoại là một bộ mã hóa tham số. Thay vì phát đi mô tả trực tiếp
đường cong thoại, bộ mã hóa thoại phát đi một số các tham số mô tả phương
thức tạo ra đường cong đó. Bộ mã hóa thoại chỉ đạt chất lượng ở mức trung bình
nhưng bù lại các tín hiệu có thể phát đi với tốc độ bit rất thấp.
Bộ mã hóa lai ghép gửi đi một số các tham số cùng một lượng thông tin về
dạng sóng đã được mã hóa. Kiểu mã hóa thoại này tạo ra một sự thỏa hiệp hợp lý
giữa chất lượng thoại và hiệu quả mã hóa. Các hệ thống thông tin di động số
ngày nay đang sử dụng phương thức mã hóa này.
1.3.1.1 Điều xung mã PCM
Điều xung mã PCM là một phương thức chuyển đổi tín hiệu analog thành
tín hiệu số thuộc loại mã hóa dạng sóng và được tiêu chuẩn hóa cho mạng điện
thoại. Tốc độ bit tạo ra cho một kênh thoại là 64 kbit/s đã trở thành hệ số quyết
định trong thiết kế hệ thống chuyển mạch và truyền dẫn.
Quá trình chuyển đổi A/D bằng phương thức PCM bao gồm ba bước: lấy
mẫu, lượng tử hóa và mã hóa. Tần số lấy mẫu đối với tín hiệu thoại là 8 kHz. Số
mức lượng tử hóa là 256 mức. Quá trình mã hóa sẽ gán cho mỗi mức lượng tử
một từ mã nhị phân 8 bit. ITU-T gọi kiểu mã hóa này là mã hóa thoại “64 kbit/s
PCM”.
1.3.1.2 Các phương thức mã hóa mới
Một số phương thức mã hóa mới cho phép tạo ra các luồng tín hiệu thoại
số ở tốc độ 32 và 16 kbit/s đã được phát triển. Thậm chí, các vocoder chỉ yêu cầu

tốc độ bit 4,8 kbit/s hoặc thấp hơn. Các phương thức mã hóa này nhận được rất
nhiều sự quan tâm vì chúng cho phép các nhà cung cấp tăng dung lượng truyền
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


5
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

dẫn thoại trong mạng của họ mà không cần lắp đặt thêm các thiết bị truyền dẫn
mới. Một trong số các phương thức đó là điều xung mã vi sai thích nghi
(ADPCM). ADPCM cho phép truyền dẫn tín hiệu thoại ở tốc độ 32 kbit/s với sự
suy giảm chất lượng ở mức thấp nhất. ADPCM được chuẩn hóa theo khuyến
nghị G.726 của ITU-T.
Điều xung mã vi sai DPCM
Tín hiệu sau khi lấy mẫu cho thấy có sự tương quan rất lớn giữa hai mẫu
cạnh nhau. Chính vì vậy sẽ rất có lợi về mặt băng thông nếu mã hóa sự khác
nhau giữa các mẫu cạnh nhau thay vì mã hóa giá trị tuyệt đối của mỗi mẫu. Đây
chính là cách thức thực hiện của phương thức DPCM giúp ta duy trì được mức
độ chính xác trong khi giảm được độ rộng băng yêu cầu.
Điều xung mã vi sai thích nghi ADPCM
ADPCM kết hợp phương thức DPCM và PCM thích nghi có nghĩa là các
mức lượng tử được thích ứng với dạng của tín hiệu đầu vào. Độ lớn của các bước
lượng tử tăng khi sườn dốc của tín hiệu tồn tại đủ dài, điều này cho phép giảm số
bước lượng tử.
Trong ADPCM diễn ra các quá trình như sau. Khi tín hiệu analog đầu vào
được đưa qua bộ mã hóa PCM thông thường, luồng các mẫu 8 bit được đưa tới
bộ mã hóa ADPCM. Trong bộ mã hóa này, một thuật toán chỉ với 15 mức lượng
tử được sử dụng để giảm chiều dài từ mã từ 8 bit xuống còng 4 bit. Bốn bit này
không còn biểu diễn biên độ của mẫu nhưng nhờ mã hóa vi sai nó vẫn chứa đủ
thông tin để cho phép phía thu khôi phục lại tín hiệu ban đầu .

Mức của một mẫu được dự đoán dựa trên cơ sở mức của mẫu trước đó. Sự
khác nhau giữa mẫu dự đoán và mẫu thực tế là rất nhỏ và do đó có thể mã hóa

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


6
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

chỉ với 4 bit. Nếu nhiều mẫu liên tiếp có sự thay đổi lớn, các bước lượng tử được
thích nghi như đã mô tả ở trên.
1.3.1.3 Các khuyến nghị của ITU-T về mã hoá thoại
ITU-T đã đưa ra một số các khuyến nghị về mã hoá và nén tín hiêu thoại,
các khuyến nghị này được tổng kết trong bảng 1.1.
Bảng 1.1 Các khuyến nghị về mã hoá và nén thoại
Khuyến
nghị

G.711
G.721
G.722
G.723
G.723.1
G.726
G.727
G.728
G.729

Mô tả

Tốc độ bit
(kbit/s)

Điều xung mã PCM
64
Điều xung mã vi sai thích nghi
32
Mã hoá audio 7 kHz
64
Mở rộng của G.711
24/40
Mã hoá thoại hai tốc độ cho truyền
5.6/6.3
thông đa phương tiện
ADPCM
16/24/32/40
ADPCM sử dụng 5, 4, 3, 2 bit cho
thay đổi
một mẫu
Sử dụng dự đoán tuyến tính kích
16
thích, trễ nhỏ
Sử dụng dự đoán tuyến tính mã
8
đại số kích thích cấu trúc liên hợp

Tốc độ
lấy mấu (kHz)

8

8
16
8
8
8
không xác
định
8
8

1.3.2 Số hóa tín hiệu video
Truyền dẫn hình ảnh động rất nhậy với sai trễ. Nếu độ sai trễ quá lớn, mắt
không chấp nhận được, thì phải tiến hành bù ở phía thu. Truyền dẫn video chất
lượng cao yêu cầu sai trễ cỡ vài ms. Dịch vụ video thông thường có thể cho phép
giá trị này cao hơn. Trong tuyền thông video tương tác trễ yêu cầu không được
vượt quá 150 ms.
Mục đích của mã hoá tín hiệu video là cho phép truyền dẫn và lưu trữ tín
hiệu video dưới dạng số với băng tần nhỏ nhất và chất lượng tốt nhất có thể
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


7
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

được. Thông thường bộ mã hoá tín hiệu video được đặt ở nơi phát của hệ thống
truyền dẫn, tuy nhiên khi sử dụng kết hợp công nghệ số và analog nó có thể được
đặt tại các nút chuyển mạch.
1.3.2.1 Kỹ thuật mã hoá và nén video
Một bức ảnh HDTV không nén với 2,2 triệu pixel và mã hóa 24 bit cho
một pixel (8 bit dành cho thành phần mầu) yêu cầu tốc độ 1,5 - 3 Gbit/s tùy

thuộc vào tần số ảnh. Vì lý do đó cần có các phương thức mã hóa phức tạp hơn
để giảm băng tần yêu cầu sau khi mã hóa. Một phương thức giúp thực hiện việc
này là gửi đi thông tin về sự khác nhau giữa các bức ảnh liền nhau (tương tự như
ADPCM của tín hiệu thoại). Công việc này được thực hiện nhờ sử dụng các bộ
mã hóa tốc độ bit thay đổi (VBR) để mã hóa sự khác nhau giữa các bức ảnh.
Phương thức thứ hai được phát triển đó là tận dụng các điểm yếu của mắt
để giảm lượng thông tin và do đó giảm được số bit truyền đi. Một trong những
điểm yếu của mắt đó là không có khả năng theo kịp những chuyển động rất
nhanh và do đó không phát hiện được méo trong những phần đó của bức ảnh.
Chúng ta cũng có thể sử dụng một hiện tượng khác đó là: sự chuyển động
đôi khi giống nhau trên một vùng lớn của bức ảnh. Điều đó có nghĩa là ta có thể
giảm lượng thông tin bằng cách gửi đi các vectơ chuyển động cho các vùng con.
Một phương thức nữa để giảm lượng thông tin là mã hóa có độ dài thay
đổi (VLC): các từ mã ngắn vài bit được phát đi cho các sự kiện thông thường
trong bức ảnh, các từ mã dài nhiều bit được phát đi cho các sự kiện bất thường.
1.3.2.2 Các tiêu chuẩn nén video
Rất nhiều phương các phương thức nén video đã được ra đời, mỗi phương
thức được thiết kế cho một ứng dụng cụ thể. Các tiêu chuẩn cơ bản được sử dụng
hiện nay là H.263, MPEG-1 và MPEG-2. Tất cả các tiêu chuẩn này đều được
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


8
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

phát triển từ tiêu chuẩn H.261. Quá trình phát triển của các phương thức nén
video được tóm tắt như sau:
H.261 kỹ thuật mã hóa, nén video tốc độ thấp được giới thiệu năm 1984
bởi ITU cho các dịch vụ âm thanh-hình ảnh. H.261 có tốc độ truyền dẫn tăng
từng bước từ 64 kbit/s đến 1,92 Mbit/s (30 x 64 kbit/s). H.261 phù hợp với các

ứng dụng thời gian thực như hội nghị truyền hình vì nó gây ra thời gian trễ ngắn.
MPEG-1 là tiêu chuẩn của ISO, được tạo ra trên cơ sở hiệu chỉnh H.261
để ghi tín hiệu video trên đĩa CD ở tốc độ bit thấp.
MPEG-2/H.262 sử dụng cho video quảng bá với mức nén thấp để cho
phép truyền tải video chất lượng cao. Tốc độ truyền dẫn được định nghĩa là 5 –
60 Mbit/s và được sử dụng để truyền dẫn qua mạng vệ tinh và cáp.
H.263 thích ứng với MPEG-2, sử dụng mức nén cao hơn trong khi vẫn
duy trì chất lượng hình ảnh cao. H.263+ và H.263++ là các phiên bản nâng cấp
của H.263.
MPEG-4 được phát triển song song với H.263, là phương thức nén tốc độ
bit thấp tốt hơn MPEG-1.
H.323 là một hệ thống truyền thông đa phương tiện hoàn chỉnh trong đó
thành phần video sử dụng H.261/H263
JPEG 2000 là tiêu chuẩn JPEG mới nhất dựa trên cơ sở biển đổi wavelet
rời rạc (DWT), nguyên bản được sử dụng để nén ảnh tĩnh, hiện nay đang được
ứng dụng cho video động.
H.264 thích ứng với H.263, hiện nay đang được phát triển.

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


9
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

1.4 Tổng quan về mạng IP
1.4.1 Các giao thức IP
IP định nghĩa đơn vị dữ liệu cơ bản (datagram) có thể gửi qua mạng
internet. Các phần mềm IP thực hiện các chức năng định tuyến dựa trên cơ sở
các địa chỉ IP. Căn cứ vào các quy định trong giao thức IP, các host và các bộ
định tuyến sẽ thực hiện các công việc xử lý, loại bỏ các datagram và tạo các bản

tin lỗi. Hiện nay có hai phiên bản giao thức IP là: IP phiên bản 4 (IPv4-RFC
791 ) và IP phiên bản 6 (IPv6-RFC 1883-1887). Sự phát triển của IPv6 được
thúc đẩy chủ yếu là do sự cạn kiệt về không gian địa chỉ trong IPv4. Ngoài ra,
việc định nghĩa lại tiêu đề trong IPv6 để đạt được hiệu quả định tuyến cao hơn
cũng là một lý do.
1.4.2 Hỗ trợ QoS trong IP
Internet truyền thống chỉ hỗ trợ dịch vụ best effort, trong đó tất cả các gói
đều có quyền truy nhập như nhau tới tài nguyên mạng. Lớp mạng chỉ quan tâm
tới việc truyền tải các gói từ nguồn tới đích nhờ sử dụng địa chỉ đích trong phần
mào đầu gói và bảng định tuyến. Gần đây, IETF đã đưa ra nhiều giải pháp nhằm
hỗ trợ QoS trong mạng internet. Trong số các giải pháp này có các mô hình
IntSerrv/RSVP và DiffServ/QoS-agent. Hai mô hình này còn đóng vai trò quan
trọng trong việc cung cấp thông tin lớp dịch vụ (CoS) cho các nút biên của mạng
WDM.
1.4.3 Các bộ định tuyến IP tốc độ cao
Các bộ định tuyến thông thường hiện có không có khả năng đáp ứng nhu
cầu truyền tải lưu lượng ngày càng tăng. Hiện nay, đã xuất hiện các tiêu chuẩn
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


10
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

giao thức và các sản phẩm mới có khả năng đáp ứng được nhu cầu về lưu lượng
IP hiện tại và trong tương lai. Các nghiên cứu mới này chủ yếu đi theo hai
hướng. Hướng thứ nhất, nâng cấp các kỹ thuật và kiến trúc định tuyến thông
thường để giải quyết tắc nghẽn. Hướng thứ hai đưa ra ý tưởng kết hợp định tuyến
lớp 3 truyền thống với chuyển mạch lớp 2. Các giải pháp được đặt ra bao gồm:
Chuyển các chức năng như tìm kiếm địa chỉ, xử lý tiêu đề...từ CPU điều
khiển bởi phần mềm sang phần cứng dựa trên cơ sở vi mạch tổ hợp ứng dụng

(ASIC).
Sử dụng các trường chuyển mạch để chuyển giao gói từ đầu vào tới đầu ra
thay cho các bus dùng chung.
Chức năng chuyển tiếp, đệm và lập lịch IP được thực hiện bằng phần cứng
trên card đường truyền sẽ không làm quá tải bộ xử lý trung tâm trên board điều
khiển.

1.5 Công nghệ truyền dẫn PDH và SONET/SDH
1.5.1 Công nghệ truyền dẫn PDH
Trước đây các nhà cung cấp dịch vụ sử dụng hệ thống truyền dẫn PDH để
truyền tải các loại tín hiệu dịch vụ: thoại, video, số liệu. Tuy nhiên, hệ thống
truyền dẫn PDH có nhiều điểm hạn chế như tốc độ ghép kênh bị giới hạn ở
139,264 Mbit/s. Hơn thế, sự tương thích hoạt động giữa các thiết bị của các nhà
sản xuất khác nhau rất khó khăn do mới chỉ có phần ghép kênh được tiêu chuẩn
hóa trong khi phần truyền dẫn chưa được tiêu chuẩn hóa.
1.5.2 Công nghệ truyền dẫn SONET/SDH
SONET và SDH đã khắc phục được những nhược điểm của PDH và cho
phép cung cấp được các kết nối tốc độ cao trên 155 Mbit/s. Những kết nối tốc độ
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


11
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

cao này nói chung đã đáp ứng được nhu cầu truyền tải số liệu ngày càng tăng.
SONET/SDH được các nhà cung cấp dịch vụ sử dụng để xây dựng mạng TDM
trên mạng quang.
Mạng truyền tải SONET/SDH
Mạng SONET/SDH cơ bản bao gồm 4 phần tử mạng khác nhau: thiết bị
ghép kênh xem/rẽ (ADM), thiết bị ghép kênh đầu cuối (TM), thiết bị nối chéo số

(DXC) và thiết bị lặp (REG). Bốn lọai phần tử này được kết nối với nhau bằng
sợi quang để tạo ra một mạng SONET/SDH điển hình như minh họa trong hình
1.1.
Các thiết bị ghép kênh được trang bị hai loại giao diện, giao diện tổng và
giao diện nhánh. Các giao diện tổng có tốc độ từ OC-3/STM-1 đến OC192/STM-64 theo như khuyến nghị hiện nay về SONET/SDH. Các giao diện
nhánh được sử dụng để kết nối các thiết bị client như các bộ định tuyến IP, các
chuyển mạch ATM hoặc các chuyển mạch tín hiệu thoại với thiết bị ghép kênh.
ATM
switch

ADM

TM

P-t-P C

ATM
switch

TM
Các giao
diện nhánh

Ring A

ADM

ADM
IP router

Ring B

ADM

ADM
DXC

ADM

Các giao
diện tổng

IP router

Hình 1.1: Mô hình mạng SONET/SDH điển hình
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


12
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

Để chuyển mạch một kết nối từ một mạng này tới một mạng khác ta phải
sử dụng các DXC. Thiết bị ghép kênh được gắn với DXC thông qua các giao
diện nhánh. Tùy thuộc vào mức phân cấp TDM của kết nối cần nối chéo mà sử
dụng loại DXC và các luồng nhánh thích hợp.
Các tiêu chuẩn SONET/SDH đã đưa ra một mô hình tham chiếu mạng để
định nghĩa một cách chính xác cấu trúc của tất cả các cơ chế trong mạng. Có 3
lớp mạng được định nghĩa trong hình 1.2. Mỗi phần tử mạng có thể là một thành
phần của một hoặc nhiếu lớp tùy thuộc vào các nhiệm vụ và yêu cầu của nó.
Lớp thấp nhất là lớp đoạn (trong SONET) hay lớp đoạn lặp (trong SDH)

kết hợp chặt chẽ với truyền dẫn quang và tái tạo tín hiệu. Tất cả các phần tử
mạng đều là một phần của lớp này.
Lớp thứ hai được gọi là lớp đường (SONET) hay lớp đoạn ghép kênh
(SDH). Tại lớp này, nhiều tín hiệu tốc độ thấp được ghép vào hoặc tách ra từ
thành/từ một tín hiệu tốc độ bit cao của các giao diện tổng. Các thiết bị ghép
kênh và DXC thuộc lớp này.
Lớp thứ ba chịu trách nhiệm chuyển tải tín hiệu từ đầu cuối đến đầu cuối
và được gọi là lớp tuyến (SONET và SDH). Các thiết bị client đặt tại các điểm
đầu cuối của kết nối nằm trong lớp này.
Các thông tin điều khiển thích hợp được yêu cầu tại mỗi lớp để báo hiệu,
giám sát chất lượng hoặc chuyển mạch bảo vệ. Những thông tin điều khiển này
được mang trong phần mào đầu của mỗi lớp. Do đó, một thiết bị ghép kênh sẽ
thêm một vài phần mào đầu tuyến (POH) vào tín hiệu đến từ các luồng nhánh.
Sau đó nhiếu tín hiệu được ghép cùng với nhau và thêm mào đầu đoạn (SONET)
hoặc mào đầu đoạn ghép (SDH). Cuối cùng, trước khi phát đi phần mào đầu
đường (LOH) trong SONET hay mào đầu đoạn lặp trong SDH sẽ được thêm vào.
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


13
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số
Lớp tuyến
(SONET/SDH)
Lớp đường (SONET)
Lớp đoạn ghép kênh (SDH)

Client

ADM
Lớp đoạn (SONET)

Lớp đoạn (SONET)
ADM Lớp đoạn lặp (SDH) hoặc Lớp đoạn lặp (SDH) ADM
TM
hoặc
hoặc
hoặc
TM
TM
DXC

Client

Thiết bị lặp

Hình 1.2: Mô hình giới thiệu chức năng các lớp trong SONET/SDH

1.6 Công nghệ ATM
Công nghệ SONET/SDH hoàn toàn có thể đáp ứng được các yêu cầu về
truyền tải các dịch vụ thoại hướng kết nối và có băng tần không đổi. Việc phân
bổ băng tần trong mạng SONET/SDH được thực hiện tĩnh và cố định ngay khi
kết nối được cung cấp. Tuy nhiên, đặc điểm của lưu lượng số liệu lại là động, do
đó việc cung cấp tĩnh các khe thời gian hoặc các container trở nên không hiệu
quả. Chính vì vậy, một mục tiêu quan trọng của ATM là tích hợp lưu lượng thoại
và số liệu một cách hiệu quả hơn SONET/SDH.
Một mạng ATM cơ bản bao gồm tập hợp các chuyển mạch ATM được
kết nối bởi các tuyến hoặc các giao diện ATM điểm – điểm. Chuyển mạch và
truyền dẫn trong ATM thực hiện với các gói nhỏ có kích thước cố định được gọi
là tế bào với kích thước 53 byte. Các chuyển mạch ATM thường được kết nối
với các giao diện quang qua SONET/SDH. Các chỉ tiêu kỹ thuật được lấy từ các
khuyến nghị SONET/SDH để đảm bảo phối hợp họat động và khả năng kết nối

trực tiếp các chuyển mạch ATM với các phần tử mạng SONET/SDH.
Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4


14
Chương 1: Tổng quan về truyền dẫn số

1.6.1 Mô hình tham chiếu ATM
Kiến trúc ATM sử dụng một mô hình logic để mô tả các chức năng mà nó
hỗ trợ. Các chức năng của ATM tương ứng với lớp vật lý và một phần lớp tuyến
số liệu của mô hình tham chiếu OSI. Mô hình tham chiếu ATM gồm có 3 mặt
phẳng bao trùm tất cả các lớp. Mặt phẳng điều khiển chịu trách nhiệm tạo và
quản lý các yêu cầu báo hiệu. Mặt phẳng người sử dụng chịu trách nhiệm quản
lý và chuyển giao số liệu. Cuối cùng là mặt phẳng quản lý bao gồm hai thành
phần là quản lý lớp và quản lý mặt phẳng.
Các lớp trong mô hình tham chiếu ATM được minh họa trong hình 1.3
bao gồm:
- Lớp vật lý: tương tự như lớp vật lý của mô hình OSI, chịu trách nhiệm
quản lý phần truyền dẫn.
- Lớp ATM: tương tự như lớp tuyến số liệu của mô hình OSI, chịu trách
nhiệm thiết lập kết nối và chuyển các tế bào qua mạng ATM. Để thực
hiện việc này nó sử dụng thông tin trong phần tiêu đề của mỗi tế bào
ATM.
- Lớp thích ứng ATM (AAL): được đồng bộ một cách chặt chẽ với lớp
ATM. Lớp này chịu trách nhiệm cách ly các giao thức lớp cao khỏi các
chi tiết xử lý ATM.
- Các lớp cao hơn: nằm phía trên lớp AAL, nhận số liệu người sử dụng
và chuyển nó cho lớp AAL.

Đặng Thế Ngọc – Cao học ĐTVT K4