quyền trẻ em theo quy định của pháp luật việt nam thực trạng và giải pháp

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.21 MB, 79 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
***

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 34 (2008 – 2012)

QUYỀN TRẺ EM
THEO QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

Giảng viên hướng dẫn:
ThS. Đinh Thanh Phương
Bộ môn: Luật Hành Chính

Cần Thơ, tháng 5 năm 2012

Sinh viên thực hiện:
Bùi Thị Bé Diễm
MSSV: 5085947
Lớp: Tư Pháp 2 - K34

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

LỜI CẢM ƠN

Thấm thoát bốn năm học qua mau, cánh cửa đại học đang từ từ khép lại lưu giữ
bao kỷ niệm thời sinh viên và hành trang mỗi chúng em mang theo khi rời ghế giảng
đường là những tri thức mà Thầy Cô bao ngày qua đã tận tâm truyền dạy.
Để hoàn thành được quyển luận văn này ngoài sự nổ lực, phấn đấu của bản thân

là sự giúp đỡ của những người rất quan trọng luôn sát cánh cùng em, đó là những lời
động viên của cha mẹ, sự khích lệ của những người bạn và sự trợ giúp của những Thầy
Cô khoa Luật - Đại học Cần Thơ đã trang bị cho em những kiến thức để em có cách tiếp
cận tốt với vấn đề nghiên cứu.
Đặc biệt em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến sự nhiệt tình, tận tâm của người
hướng dẫn em, ThS. Đinh Thanh Phương, Thầy đã truyền những kiến thức, những
phương pháp tiếp cận với vấn đề để em có thể hoàn thành tốt luận văn và những lời chỉ
bảo của Thầy không những hữu ích với việc làm luận văn mà nó còn cho em những kinh
nghiệm để bước vào cuộc sống.
Trân trọng.

1

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BLĐTB&XH

Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội

BVCSGD

Bảo vệ, chăm sóc và giáo dục

CRC

Công ước Quyền trẻ em (Child Right
Convention)

DSGĐTE

Dân số, Gia đình và Trẻ em

ILO

Tổ chức Lao động Quốc tế (International
Labour Organization)

TSGTKS

Tỷ số giới tính khi sinh

UBND

Ủy ban nhân dân

UNESCO

Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa
của Liên hợp quốc (United Nations
Educational Scientific and Cultural
Organization)

UNICEF

Quỹ Nhi Đồng Liên hợp quốc (United
Nations Children's Fund)

XHCN

Xã hội chủ nghĩa

2

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

3

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................
..............................................................................................................................................

Chương 2
QUYỀN TRẺ EM TRONG LUẬT THỰC ĐỊNH
2.1 CƠ SỞ HIẾN ĐỊNH VỀ QUYỀN TRẺ EM ....................................................... .. 27
2.2 QUYỀN TRẺ EM THEO QUY ĐỊNH CỦA CÁC VĂN BẢN PHÁP LUẬT
CHUYÊN NGÀNH ...................................................................................................... .. 28
2.2.1 Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004 .................................... .. 28
2.2.2 Luật nuôi con nuôi năm 2010 ........................................................................ .. 30
2.2.3 Nghị định 36/2005/NĐ-CP hướng dẫn thực hiện Luật bảo vệ, chăm sóc và
giáo dục trẻ em 2004 .................................................................................................... .. 31
2.3 QUYỀN TRẺ EM THEO QUY ĐỊNH CỦA CÁC VĂN BẢN PHÁP LUẬT
CHUNG ....................................................................................................................... .. 32
2.3.1 Quyền trẻ em trong lĩnh vực dân sự và hôn nhân gia đình .......................... .. 32
2.3.2 Quyền trẻ em trong lĩnh vực hình sự ............................................................ .. 36
2.3.3 Quyền trẻ em trong lĩnh vực lao động .......................................................... .. 38
5

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

2.3.4 Những lĩnh vực pháp luật khác ..................................................................... .. 40
2.4 BẢO VỆ, CHĂM SÓC VÀ GIÁO DỤC TRẺ EM CÓ HOÀN CẢNH ĐẶC
BIỆT ..............................................................................................................................
..................................................................................................................................... .. 42
2.4.1 Bảo vệ đối với trẻ em mồ côi, không nơi nương tựa, trẻ em bị bỏ rơi và trẻ
em lang thang ............................................................................................................... .. 43
2.4.2 Bảo vệ trẻ em khuyết tật, tàn tật và trẻ em là nạn nhân chất độc hóa học .. .. 45
2.4.3 Bảo vệ trẻ em nghiện ma túy và trẻ em nhiễm HIV/AIDS ........................... .. 45
2.4.4 Bảo vệ trẻ em bị xâm hại tình dục và trẻ em vi phạm pháp luật .................... 47

Chương 3

THỰC TIỄN THỰC HIỆN VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP ĐỂ NÂNG CAO
QUYỀN TRẺ EM Ở VIỆT NAM
3.1 NHỮNG THÀNH TỰU VIỆT NAM ĐÃ ĐẠT ĐƯỢC TRONG NHỮNG NĂM
GẦN ĐÂY VỀ VIỆC THỰC HIỆN QUYỀN TRẺ EM ................................................ 51
3.1.1 Trẻ em khuyết tật .............................................................................................. 52
3.1.2 Trẻ em mồ côi, trẻ em bị bỏ rơi và trẻ em đường phố ..................................... 53
3.1.3 Trẻ em bị lạm dụng và bị bóc lột tình dục ....................................................... 55
3.1.4 Trẻ em lao động trong điều kiện độc hại nguy hiểm .................................... .. 56
3.1.5 Trẻ em nhiễm HIV/AIDS .................................................................................. 58
3.2 NHỮNG TỒN TẠI VÀ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO QUYỀN TRẺ EM Ở
VIỆT NAM ...................................................................................................................... 59
3.2.1 Độ tuổi của trẻ em ............................................................................................. 59
3.2.2 Tình trạng bất bình đẳng giới .......................................................................... 60
3.2.3 Vấn đề nạn bạo hành trẻ em ............................................................................. 63
3.2.4 Vấn đề liên quan đến đăng ký khai sinh .......................................................... 65
KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 67

6

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiện nay, vấn đề quyền trẻ em đang là mối quan tâm lớn không chỉ của từng quốc
gia mà là của toàn thế giới, trong đó có Việt Nam. Tương lai của mỗi quốc gia, dân tộc
phụ thuộc nhiều vào việc BVCSGD trẻ em. Tình trạng trẻ em phải tự lao động kiếm
sống, bị lừa gạt, bị hành hạ, bị bóc lột sức lao động và sa vào các tệ nạn xã hội đang có
chiều hướng gia tăng. Bởi vậy, hơn lúc nào hết, vấn đề về quyền trẻ em được đặt ra như
một nhu cầu cấp thiết cần được giải quyết trong hệ thống pháp luật nước ta hiện nay,

nhằm bảo vệ và tạo điều kiện thuận lợi nhất để trẻ em phát triển.
Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới cam kết thừa nhận
tính chất pháp lý về quyền trẻ em. Bằng chứng là Việt Nam đã sớm có Luật BVCSGD trẻ
em năm 2004 để cam kết thực hiện CRC. Bên cạnh đó, vấn đề về quyền trẻ em và công
tác BVCSGD trẻ em đã được sự chú ý, quan tâm của Đảng và Nhà nước ta trong thời
gian qua, nhằm điều chỉnh, bảo vệ những quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em.
Hiến pháp của nước cộng hòa XHCN Việt Nam và nhiều văn bản quy phạm pháp
luật khác có liên quan đều thể hiện rõ quan điểm nhất quán của Đảng và nhà nước ta về
trách nhiệm của gia đình, xã hội và Nhà nước trong việc bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ
em. Đặc biệt là Luật BVCSGD trẻ em năm 2004 đã quy định: “Công tác bảo vệ, chăm
sóc trẻ em phải coi trọng việc phòng ngừa, ngăn chặn trẻ em rơi vào hoàn cảnh đặc biệt;
kịp thời giải quyết, giảm nhẹ hoàn cảnh đặc biệt của trẻ em; kiên trì trợ giúp trẻ em có
hoàn cảnh đặc biệt phục hồi sức khỏe, tinh thần và giáo dục đạo đức; phát hiện, ngăn
chặn, xử lý kịp thời các hành vi để trẻ em rơi vào hoàn cảnh đặc biệt”.1
Bên cạnh đó, mặc dù những vấn đề về quyền trẻ em đã được sự điều chỉnh của các
văn bản văn bản pháp lý có liên quan, nhưng trong những quy định của các văn bản pháp lý
đó vẫn chưa thật sự đồng bộ, thiếu thống nhất trong việc giải quyết và dự liệu được hết
các quan hệ xã hội đã và đang phát sinh, từ đó đã tồn tại không ít những khó khăn, vướng
mắc. Hàng năm có nhiều vụ án kiện liên quan đến trẻ em trong số tất cả những vụ án kiện
mà Tòa án nhân dân các cấp phải giải quyết, nhưng các quy định của pháp luật về vấn đề
quyền trẻ em và những quy định pháp lý có liên quan đã không đáp ứng được những yêu
cầu của thực tế, vì thế những vụ kiện này đã được xét xử nhiều lần mà tính thuyết phục
không cao, không đảm bảo được những quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em khi bị xâm hại.
Trong thời gian gần đây nhiều văn kiện của Đảng ra đời nhằm mục tiêu cải cách tư
1

Khoản 1 Điều 41 Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em năm 2004.

7

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

pháp và hoàn thiện hơn các quy định của pháp luật Việt Nam, trong đó phải kể đến Nghị
quyết số 48/NQ/TƯ ngày 24/5/2005 về chiến lược xây dựng hoàn thiện hệ thống pháp
luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 và Nghị quyết số 49/NQ/TƯ
ngày 2/6/2005 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã chỉ rõ một số nhiệm vụ
quan trọng của công tác tư pháp trong thời gian tới đã xác định những nhiệm vụ, mục
tiêu, sự cần thiết phải hoàn thiện hệ thống pháp luật trong thời kì đổi mới, trong đó những
vấn đề về quyền trẻ em trong các văn bản pháp lý chuyên ngành đang là vấn đề cấp thiết
mà trong quá trình cải cách tư pháp nhất thiết hệ thống pháp luật nước ta cần phải đặc
biệt chú ý quan tâm đến. Qua đó, người viết đã tập trung nghiên cứu và phân tích để làm
rõ hơn những yếu tố liên quan đến quyền trẻ em trong các quy định của pháp luật nhằm
đưa ra một số kiến nghị để hoàn thiện hơn các quy định này trong luật thực định.
Chính vì những yếu tố trên mà người viết chọn đề tài “Quyền trẻ em theo quy
định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp” làm đề tài luận văn tốt nghiệp
cử nhân Luật của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu

Vì tầm quan trọng của vấn đề quyền trẻ em và tính cấp thiết của đề tài, người viết
đặt ra mục tiêu nghiên cứu như sau: Tìm hiểu những vấn đề chung nhất về quyền trẻ em,
trên cơ sở phân tích một cách tổng quát các quy định của quốc gia và thực tiễn áp dụng
pháp luật ở nước ta trong thời gian qua, qua đó rút ra những tồn tại, thiếu sót cần khắc
phục. Từ những phân tích trên, người viết muốn đưa ra những kiến nghị và hướng giải
quyết để hoàn thiện pháp luật về quyền trẻ em.
3. Phạm vi nghiên cứu
Dưới góc độ của một luận văn cử nhân luật và thời gian thực hiện gần 4 tháng,
người viết chỉ tập trung vào nghiên cứu những vấn đề về quyền trẻ em trên cơ sở phân
tích những quy định của pháp luật quốc gia về vấn đề này được ban hành tới ngày
10/5/2012. Từ những quy định của pháp luật đối chiếu với thực tiễn áp dụng cũng như

tình trạng của trẻ em hiện nay, người viết sẽ đưa ra các kiến nghị và hướng hoàn thiện
pháp luật về quyền trẻ em hiện nay.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành tốt luận văn này, người viết đã sử dụng những phương pháp nghiên
cứu sau:
- Phương pháp luận: người viết sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng của
chủ nghĩa Mác-Lênin, nhìn nhận sự vật, hiện tượng theo hướng luôn biến đổi, nằm trong
8

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

mối liên hệ, tương tác, chuyển hóa, vận động và phát triển theo những quy luật nhất
định.
- Phương pháp nghiên cứu:
+ Phương pháp nghiên cứu lý luận trên tài liệu, sách vở;
+ Phương pháp so sánh;
+ Phương pháp phân tích, tổng hợp;
+ Phương pháp thống kê, tổng hợp số liệu thực tế.
5. Kết cấu đề tài
Luận văn có kết cấu gồm 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề chung về quyền trẻ em
Chương 2: Quyền trẻ em trong luật thực định
Chương 3: Thực tiễn thực hiện và một số giải pháp để nâng cao quyền trẻ em ở
Việt Nam

9

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUYỀN TRẺ EM
Trong những năm qua, Nhà nước ta đã tích cực xây dựng và từng bước hoàn thiện
hệ thống pháp luật Việt Nam nhằm đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất, kịp thời điều
chỉnh mọi quan hệ xã hội phát sinh, trong đó có pháp luật về BVCSGD trẻ em, đồng thời
từng bước làm hài hòa với pháp luật quốc tế, phù hợp với xu thế hội nhập khu vực và
quốc tế. Đó là cơ sở pháp lý vững chắc cho việc BVCSGD trẻ em, tạo cơ hội cho trẻ em
phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ và tinh thần, xứng đáng là chủ nhân tương lai của
đất nước.
Trên cơ sở các quy định của Hiến pháp, pháp luật Việt Nam đã ghi nhận và bảo vệ
các quyền của trẻ em. Những quyền hiến định cơ bản của trẻ em đã được pháp luật bảo
vệ thông qua một hệ thống quy định tương đối đầy đủ và đồng bộ trong hầu hết các
ngành luật cụ thể như: Bộ luật dân sự năm 2005; Luật hôn nhân và gia đình năm 2000
sửa đổi, bổ sung năm 2010; Bộ luật lao động năm 1994 sửa đổi, bổ sung năm 2002,
2006, 2007; Bộ luật hình sự năm 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 và các văn bản
quy phạm pháp luật có liên quan. Đặc biệt, Luật BVCSGD trẻ em sửa đổi được Quốc hội
thông qua ngày 15 tháng 6 năm 2004 để thay thế Luật BVCSGD trẻ em ngày 12 tháng 8
năm 1991 đã đánh dấu một bước phát triển quan trọng trong quá trình xây dựng và hoàn
thiện hệ thống pháp luật quốc gia về BVCSGD trẻ em Việt Nam.
1.1 LỊCH SỬ PHÁT TRIỂN CỦA VẤN ĐỀ QUYỀN TRẺ EM Ở VIỆT NAM
Trẻ em có vai trò quan trọng đối với gia đình và xã hội. Người Việt Nam vốn có
truyền thống yêu thương gắn bó với con cháu, con cháu không chỉ là nguồn hạnh phúc
mà còn là niềm mong ước, là nơi gửi gắm những ước mơ, niềm tin và sự hãnh diện. Vì
vậy, ngay từ thời xa xưa, các nhà nước phong kiến đã đề ra những quy định bằng pháp
luật để bảo vệ trẻ em; nhân dân cũng tự hình thành các quan hệ đạo đức nhằm BVCSGD
trẻ em. Sau khi nước Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời, Đảng và Nhà nước ta luôn quan
tâm đến công tác BVCSGD trẻ em và đã có nhiều chủ trương, chính sách nhằm đẩy
mạnh công tác này trong từng thời kỳ hướng tới mục tiêu vì lợi ích tốt nhất cho sự phát
triển toàn diện về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức của trẻ em.2

2

Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của Chính Phủ: Pháp luật về bảo vệ, chăm sóc
và giáo dục trẻ em, [truy
cập ngày 2-1-2012].

10

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

1.1.1 Giai đoạn 1945 – 1978
Ngay trong những ngày đầu mới thành lập, mặc dù phải đối phó với thù trong,
giặc ngoài, song Nhà nước đã quan tâm xây dựng hệ thống pháp luật để kịp thời điều
chỉnh các mối quan hệ, phục vụ quốc kế dân sinh, trong đó có vấn đề BVCSGD trẻ em,
tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ trẻ em, tạo cơ hội cho trẻ em phát triển toàn
diện, trở thành chủ nhân tương lai của đất nước.
Hiến pháp năm 1946, bản Hiến pháp đầu tiên của nước ta đã quy định những vấn
đề cơ bản của chế độ, trong đó có các quyền cơ bản của công dân và trẻ em là công dân
được hưởng các quyền đó. Hiến pháp năm 1946 đã giành 2 điều quy định ngắn gọn, súc
tích, rõ ràng, thể hiện sự quan tâm đầy trách nhiệm của Nhà nước đối với trẻ em: “Trẻ
em được săn sóc về mặt giáo dưỡng”.3 Quan tâm đến trẻ em là quan tâm đến việc giáo
dục, bồi dưỡng một lớp người mới, không những phục vụ cho sự nghiệp xây dựng đất
nước sau này và giáo dục trẻ em là một vấn đề không đơn giản mà là một vấn đề khoa
học. Vì trẻ em là lứa tuổi đang ở thời kỳ phát triển nhanh chóng và có những đặc điểm về
tâm, sinh lý. Chính phủ rất quan tâm đến trẻ em đặc biệt là trẻ em nghèo: “Học trò
nghèo được Chính phủ giúp”.4
Trong đó, đáng chú ý là Chỉ thị số 197/1960/CT-TW ngày 19/3/1960 của Ban bí
thư Trung ương Đảng về công tác thiếu niên nhi đồng, một Chỉ thị chuyên đề đầu tiên

của Đảng về một chính sách toàn diện đối với việc BVCSGD trẻ em, bao gồm từ việc
đánh giá khái quát, kết quả đạt được, chỉ ra những tồn tại cần khắc phục, ý nghĩa và tầm
quan trọng của việc giáo dục thiếu niên nhi đồng, mục đích giáo dục trẻ em, bốn giải
pháp cơ bản trong việc BVCSGD trẻ em (phải giáo dục cho các em có đạo đức, phẩm
chất cao quý của giai cấp công nhân; luôn quan tâm đến việc học tập văn hoá của các
em; hết sức chú trọng đến việc bồi dưỡng sức khoẻ cho các em; quan tâm tới việc tổ
chức vui chơi và nghỉ ngơi cho các em), xây dựng tổ chức thiếu niên, nhi đồng thật tốt để
giáo dục toàn thể trẻ em, tổ chức bộ máy làm công tác thiếu nhi và sự lãnh đạo của Đảng
đối với công tác thiếu niên nhi đồng.
Để tổ chức thực hiện chính sách về trẻ em, Chính phủ đã thành lập Ủy ban thiếu
niên nhi đồng Việt Nam theo Quyết định số 112/1961/QĐ-NV ngày 02/5/1961 của Bộ
Nội vụ. Ủy ban thiếu niên nhi đồng Việt Nam là tổ chức quần chúng có nhiệm vụ phụ
trách việc giáo dục thiếu niên nhi đồng một cách toàn diện và chỉ đạo phong trào thiếu
niên nhi đồng trong cả nước. Ủy ban Thiếu niên Nhi đồng Việt Nam được thành lập từ
3
4

Điều thứ 14 Hiến pháp 1946.
Điều thứ 15 Hiến pháp 1946.

11

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

trung ương đến cấp huyện. Ở trung ương, khu, thành phố, tỉnh, huyện có Ủy ban thiếu
niên nhi đồng Trung ương, khu, thành phố, tỉnh, huyện. Ở xã có ban Thiếu nhi xã.
1.1.2 Giai đoạn 1979 – 1989
Sau ngày thống nhất đất nước, kế thừa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, việc
BVCSGD trẻ em luôn là mối quan tâm đặc biệt hàng đầu của Đảng và Nhà nước, là

nhiệm vụ của mỗi công dân, gia đình, nhà trường và toàn xã hội. Trong tư tưởng và trong
hành động của mỗi người luôn thể hiện sự ưu tiên cho trẻ em, đó là tình cảm, là yêu cầu,
nhiệm vụ của sự nghiệp phát triển đất nước. Trong giai đoạn này, nhiều chính sách
BVCSGD trẻ em được ban hành, cụ thể là:
- Hiến pháp năm 1980, đã quy định việc BVCSGD trẻ em gắn liền với bảo vệ phụ
nữ, bảo vệ bà mẹ, đồng thời khẳng định trách nhiệm và nghĩa vụ của gia đình, Nhà nước
và xã hội đối với sự nghiệp bảo vệ bà mẹ và trẻ em: “Nhà nước và xã hội bảo vệ bà mẹ
và trẻ em; vận động sinh đẻ có kế hoạch”.5 “Gia đình là tế bào của xã hội. Nhà nước bảo
hộ hôn nhân và gia đình. Hôn nhân theo nguyên tắc tự nguyện, tiến bộ, một vợ một
chồng, vợ chồng bình đẳng. Cha mẹ có nghĩa vụ nuôi dạy con cái thành những công dân
có ích cho xã hội. Con cái có nghĩa vụ kính trọng và chăm sóc cha mẹ. Nhà nước và xã
hội không thừa nhận sự phân biệt đối xử giữa các con”.6
- Pháp lệnh về BVCSGD trẻ em được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành ngày
14/11/1979.
- Nghị định số 293/1981/NĐ-CP ngày 04/7/1981 của Hội đồng Chính phủ về việc
thi hành Pháp lệnh về BVCSGD.
- Chỉ thị số 102/1989/CT-CT ngày 27/4/1989 của Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng về
việc tiếp tục đẩy mạnh công tác BVCSGD trẻ em.
- Quyết định số 259/1989/QĐ-CT ngày 25/9/1989 của Chủ tịch Hội đồng Bộ
trưởng về việc thành lập Ủy ban thiếu niên nhi đồng Việt Nam.
- Luật Hôn nhân và gia đình năm 1986, Luật Bảo vệ sức khoẻ nhân dân năm 1989
và nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đảng, văn bản quy phạm pháp luật, văn bản hướng dẫn
thực hiện có liên quan của Quốc hội, Chính phủ, các Bộ, ngành và địa phương.
Nội dung chính sách về trẻ em trong giai đoạn hướng tới mục tiêu giáo dục trẻ em
thực hiện tốt năm điều Bác Hồ dạy và bảo đảm cho trẻ em thực hiện các quyền về chăm
5
6

Đoạn 2 Điều 47 Hiến pháp 1980.
Điều 64 Hiến pháp 1980.

12

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

sóc, nuôi dưỡng; bảo vệ sức khỏe, được khám bệnh và chữa bệnh không phải trả tiền;
được học hết bậc phổ thông cơ sở không phải trả tiền, được giúp đỡ về sách giáo khoa và
đồ dùng học tập. Các em có năng khiếu được Nhà nước tạo điều kiện để phát huy năng
khiếu; được vui chơi giải trí lành mạnh; con các liệt sĩ, trẻ mồ côi không có người thân
thích trông nom được Nhà nước và xã hội quan tâm chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục.
Trẻ em tàn tật được chăm sóc, điều trị và được dạy những nghề thích hợp; được tôn
trọng về nhân phẩm. Đồng thời, chính sách về trẻ em cũng quy định nhiệm vụ của gia
đình, nhà nước và xã hội, bao gồm nhiệm vụ của cha mẹ, nhà trẻ, lớp mẫu giáo, trường
phổ thông, các đoàn thể nhân dân, các xí nghiệp, hợp tác xã, các cơ sở sản xuất kinh
doanh khác và nhiệm vụ của các cơ quan nhà nước.
Tổ chức thực hiện chính sách về trẻ em, Hội đồng Bộ trưởng thành lập Ủy ban
thiếu niên nhi đồng Việt Nam do Phó Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng làm Chủ tịch, các
Phó Chủ tịch Ủy ban và ủy viên Ủy ban là lãnh đạo các Bộ, ngành, đoàn thể ở trung
ương. Ủy ban thiếu niên nhi đồng Việt Nam cử ra ban thư ký góp giải quyết công việc
hàng ngày. Các cán bộ trong ban thư ký do các ngành, đoàn thể thành viên cử đến làm
việc theo chế độ kiêm nhiệm. Ủy ban thiếu niên nhi đồng Việt Nam không có biên chế
riêng.
1.1.3 Giai đoạn 1990 – 1999
Trong giai đoạn này, cùng với quá trình đổi mới, nhiều chính sách kinh tế - xã hội
được ban hành, những biến đổi kinh tế - xã hội của đất nuớc và sự ra đời của Công ước
quốc tế về quyền trẻ em, công tác BVCSGD trẻ em phát triển cả về nội dung, cách làm
và tổ chức bộ máy thực hiện, nổi bật là:
- Quyết định số 329/1990/QĐ-CT ngày 12/9/1990 của Chủ tịch Hội đồng Bộ
trưởng về việc đổi tên Ủy ban thiếu niên nhi đồng Việt Nam thành Ủy ban bảo vệ và

chăm sóc trẻ em Việt Nam.
- Luật BVCSGD trẻ em được Quốc hội Khóa VIII, kỳ họp thứ 9 thông qua ngày
12/8/1991.
- Nghị định số 362/1991/NĐ-HĐBT ngày 06/11/1991 của Hội đồng Bộ trưởng về
chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy của Ủy ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em
Việt Nam.
- Nghị định số 374/1991/NĐ-HĐBT ngày 14/11/1991 của Hội đồng Bộ trưởng
quy định chi tiết thi hành Luật BVCSGD trẻ em.

13

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

- Chỉ thị số 38/1994/CT-TW ngày 30/5/1994 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về
tăng cường công tác BVCSGD trẻ em.
- Nghị định số 118/1994/NĐ-CP ngày 07/9/1994 của Chính phủ về chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn và tổ chức bộ máy của Ủy ban bảo vệ và chăm sóc trẻ em Việt
Nam.
- Chỉ thị số 298/1996/CT-TTg ngày 11/5/1996 của Thủ tướng Chính phủ về việc
kiểm điểm đánh giá 5 năm thi hành Luật BVCSGD trẻ em.
- Chỉ thị số 06/1998/CT-TTg ngày 23/1/1998 của Thủ tướng Chính phủ về việc
tăng cường công tác bảo vệ trẻ em, ngăn ngừa và giải quyết tình trạng trẻ em lang thang,
trẻ em bị lạm dụng sức lao động.
- Thông tư số 04/1998/TT-TW ngày 30/7/1998 của Thường trực Bộ Chính trị về
tăng cường lãnh đạo công tác BVCSGD trẻ em.
- Quyết định số 134/1999/QĐ-TTg ngày 31/5/1999 của Thủ tướng Chính phủ về
việc phê duyệt Chương trình hành động bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt giai đoạn
1999-2002.
- Chỉ thị số 34/1999/CT-TTg ngày 27/12/1999 của Thủ tướng Chính phủ về đẩy

nhanh việc thực hiện các mục tiêu đến năm 2000 về trẻ em, tổng kết chương trình hành
động quốc gia vì trẻ em 1991-2000 và xây dựng chương trình hành động quốc gia vì trẻ
em giai đoạn 2001-2010.
Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển, mà trẻ em là tương
lai của đất nước, chính sách về trẻ em trong giai đoạn này phát triển toàn diện, bao gồm
các Nghị quyết, chỉ thị của Đảng, hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật và các
chương trình dự án thực hiện các mục tiêu vì sự phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ,
tinh thần và đạo đức của trẻ em.
Tổ chức bộ máy thực hiện chính sách về trẻ em theo Nghị định số 362/HĐBT là
cơ quan trực thuộc Hội đồng Bộ trưởng; có chức năng tổ chức, phối hợp hoạt động của
các ngành, các cấp, đoàn thể nhân dân, các tổ chức nhân đạo để thực hiện các mục tiêu,
kế hoạch, chế độ, chính sách và chương trình hành động vì trẻ em nhằm thực hiện Luật
BVCSGD trẻ em và những cam kết của nước ta với cộng đồng quốc tế về việc thực hiện
Công ước quyền trẻ em. Hệ thống tổ chức bộ máy làm công tác BVCSGD trẻ em được
thành lập từ Trung ương đến cấp xã và một số Bộ, ngành, đoàn thể ở Trung ương.
Công tác BVCSGD trẻ em đã có chuyển biến rõ rệt cả về nhận thức và tổ chức
thực hiện. Bốn ưu tiên đối với trẻ em về sức khoẻ, giáo dục tiểu học, chăm lo đời sống
14

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

tinh thần, quan tâm trợ giúp trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt đã được các ngành, các cấp,
đoàn thể nhân dân, tổ chức xã hội thực hiện ngày càng toàn diện hơn. Nhiều mục tiêu
nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của trẻ em về sức khoẻ, học tập, vui chơi
giải trí, và sự tham gia ý kiến của trẻ em vào những vấn đề có liên quan đã đạt vượt mức
đề ra và ở mức cao so với các nước trong khu vực và khả năng của nền kinh tế, bảo đảm
điều kiện thuận lợi để trẻ em thực hiện quyền, bổn phận và phát triển toàn diện về thể
chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức.7
Hiến pháp năm 1992, kế thừa các bản Hiến pháp trước đó, chế định BVCSGD trẻ

em được tái khẳng định, đề cao trách nhiệm của gia đình, đặc biệt là trách nhiệm của cha
mẹ đối với con cái, đồng thời cũng quy định bổn phận của con cháu đối với ông bà, cha
mẹ: “Gia đình là tế bào của xã hội. Nhà nước bảo hộ hôn nhân và gia đình. Cha mẹ có
trách nhiệm nuôi dạy con thành những công dân tốt. Con cháu có bổn phận kính trọng và
chăm sóc ông bà, cha mẹ. Nhà nước và xã hội không thừa nhận việc phân biệt đối xử
giữa các con”.8
1.1.4 Giai đoạn từ năm 2000 đến nay
Bước sang thế kỷ XXI cộng đồng quốc tế đã cam kết cùng nhau phấn đấu thực
hiện các mục tiêu vì trẻ em và kêu gọi toàn thể nhân loại hãy bảo đảm cho trẻ em một
tương lai tốt đẹp hơn. Thực hiện cam kết này, Việt Nam đã và sẽ ban hành nhiều chủ
trương, chính sách nhằm tạo cơ sở pháp lý cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hoá
đất nước, trong đó có chính sách về trẻ em, cụ thể là:
- Chỉ thị số 03/2000/CT-TTg ngày 24/01/2000 của Thủ tướng Chính phủ về đẩy
mạnh các hoạt động văn hóa, vui chơi giải trí cho trẻ em.
- Chỉ thị số 55/2000/CT-TW ngày 28/6/2000 của Bộ Chính trị về tăng cường sự
lãnh đạo của các cấp ủy Đảng ở cơ sở đối với công tác BVCSGD trẻ em.
- Quyết định số 23/2001/QĐ-TTg ngày 26/2/2001 của Thủ tướng Chính phủ về
việc phê duyệt chương trình hành động Quốc gia vì trẻ em Việt Nam giai đoạn 20012010.
- Chỉ thị số 13/2001/CT-TTg ngày 31/5/2001 của Thủ tướng Chính phủ về việc
tổng kết 10 năm thi hành luật BVCSGD trẻ em.

7

Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của Chính Phủ: Pháp luật về bảo vệ, chăm sóc
và giáo dục trẻ em, [truy
cập ngày 2-1-2012].
8
Điều 64 Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2001.

15

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

- Nghị định số 94/2002/NĐ-CP ngày 11/11/2002 của Chính phủ quy định chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Ủy ban DSGĐTE
- Quyết định số 19/2004/QĐ-TTg ngày 12/2/2004 của Thủ tướng Chính phủ về
việc phê duyệt Chương trình ngăn ngừa và giải quyết tình trạng trẻ em lang thang, trẻ em
bị xâm phạm tình dục và trẻ em phải lao động nặng nhọc, trong điều kiện độc hại, nguy
hiểm giai đoạn 2004-2010.
- Quyết định số 03/2004/QĐ-DSGDTE ngày 1/6/2004 của Bộ trưởng, Chủ nhiệm
Ủy ban DSGĐTE về việc ban hành hướng dẫn tiêu chuẩn xã, phường phù hợp với trẻ em.
- Luật BVCSGD trẻ em số 25/2004/QH11 được Quốc hội Khóa XI, kỳ họp thứ 5
thông qua ngày 15/6/2004.
- Nghị định số 36/2005/NĐ-CP ngày 17/3/2005 của Chính phủ quy định chi tiết
và hướng dẫn thi hành một số điều của luật BVCSGD trẻ em.
- Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000 và nhiều nghị quyết, chỉ thị của Đảng, văn
bản quy phạm pháp luật, văn bản hướng dẫn thực hiện có liên quan đến trẻ em của Quốc
hội, Chính phủ, các Bộ, ngành và địa phương.
Chính sách về trẻ em trong giai đoạn này nhằm mục tiêu bảo đảm cho trẻ em một
tương lai tốt đẹp hơn, với 5 nguyên tắc cơ bản là: Không phân biệt đối xử với trẻ em; các
quyền của trẻ em phải được tôn trọng và thực hiện; BVCSGD trẻ em là trách nhiệm của
gia đình, Nhà nước và toàn xã hội; dành lợi ích tốt nhất cho trẻ em; trẻ em thuộc diện
chính sách xã hội, có hoàn cảnh đặc biệt được trợ giúp để được hoà nhập với gia đình,
cộng đồng.
Tổ chức bộ máy làm công tác BVCSGD trẻ em được quy định tại Nghị định số
94/2002/NĐ-CP ngày 11/11/2002. Ủy ban DSGĐTE là cơ quan ngang Bộ, cơ quan của
Chính phủ thực hiện chức năng quản lý nhà nước về DSGDTE; quản lý nhà nước các
dịch vụ công thuộc lĩnh vực DSGĐTE. Hệ thống tổ chức bộ máy làm công tác DSGĐTE
được tổ chức từ Trung ương đến cơ sở. Hiện nay, ở Trung ương, qua quá trình sắp xếp tổ

chức bộ máy, Ủy ban DSGĐTE không còn. Các chức năng của Ủy ban được chuyển giao
sang một số bộ, ngành như BLĐTB&XH, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế. Trong đó,
chức năng quản lý nhà nước về bảo vệ, chăm sóc trẻ em trên phạm vi cả nước được giao
cho BLĐTB&XH.

16

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

1.2 NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶC TRƯNG CỦA QUYỀN TRẺ EM
1.2.1 Các khái niệm liên quan
1.2.1.1 Khái niệm quyền con người
Quyền con người là những quyền thiết yếu gắn liền với sự tồn tại và phát triển của
các thể nhân. Đó là những quyền tự nhiên của con người, Nhà nước với tư cách là thiết
chế đứng trên xã hội nhằm mục đích bảo vệ các quyền tự nhiên của con người, không
được lợi dụng quyền lực Nhà nước mà dẫn tới việc xâm phạm quyền tự nhiên của con
người.9
Trong khoa học pháp lý, các quyền con người được hiểu đó là những quyền mà
pháp luật cần phải thừa nhận đối với tất cả các thể nhân. Đó là quyền tối thiểu mà các cá
nhân phải có, những quyền mà các nhà lập pháp không được xâm hại. Các quyền con
người lần đầu tiên được trang trọng ghi nhận trong “Tuyên ngôn độc lập” của Mỹ năm
1776: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền
không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền đó có quyền được sống, quyền tự do
và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Bản Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền nổi tiếng của
Pháp năm 1789 cũng khẳng định: “Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi và
phải luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi”.
Ngay từ khi giành được độc lập, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến quyền con
người (nhân quyền). Quyền con người đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đề cập đến ngay
trong bản Tuyên ngôn độc lập ngày 2 tháng 9 năm 1945. Quyền con người Việt Nam

được Chủ tịch tuyên bố: “Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho
họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được
sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Và sự thật là như vậy, vì trước đó nhân
dân nằm dưới ách thống trị của thực dân Pháp, nếu không giải phóng đất nước thoát khỏi
ách thống trị này thì con người Việt Nam không thể có quyền con người được. Nhà nước
ta từ khi thành lập cho đến nay luôn luôn tôn trọng các quyền con người, luôn luôn coi đó
là một trong những nguyên tắc xây dựng pháp luật của Nhà nước. Tuy nhiên, nguyên tắc
này chưa được thể chế hóa một cách cụ thể ở các Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959, Hiến
pháp 1980. Với Hiến pháp 1992, lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến nước ta, nguyên tắc
tôn trọng các quyền con người được thể chế hóa trong đạo luật cơ bản của Nhà nước: “Ở
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người về chính trị, dân sự,

9

Nguyễn Đăng Dung, Ngô Đức Tuấn: Các ngành luật trong pháp luật Việt Nam – Luật Hiến Pháp Việt
Nam, Nxb Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh, Tp. Hồ Chí Minh, 2004, tr. 142.

17

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

kinh tế, văn hóa và xã hội được tôn trọng, thể hiện ở các quyền công và được quy định
trong Hiến pháp và luật”.10
1.2.1.2 Khái niệm quyền công dân
Công dân là bộ phận dân cư chủ yếu của một Nhà nước bao gồm những người
được xác định lệ thuộc pháp lý đối với Nhà nước đó. Người là công dân của Nhà nước sở
tại thì được hưởng đầy đủ những quyền và lợi ích tương xứng và đồng thời phải gánh vác
những nghĩa vụ do Nhà nước quy định.11
Quyền được hiểu là khả năng của mỗi công dân được hành động. Quyền cơ bản

của công dân là khả năng của mỗi công dân được tự do lựa chọn hành động theo Hiến
pháp và được bảo đảm thực hiện bằng quyền lực Nhà nước. Quyền thể hiện khả năng của
mỗi công dân được tự do lựa chọn cách thức và mức độ thể hiện thái độ cũng như hành
động của mình một cách tự nguyện, tự giác.12
1.2.1.3 Khái niệm trẻ em, quyền trẻ em
Theo quy định tại Điều 1 Công ước của Liên hợp quốc về quyền trẻ em thì trẻ em
được xác định: “trẻ em có nghĩa là mọi người dưới 18 tuổi, trừ trường hợp luật áp dụng
với trẻ em đó quy định tuổi thành niên sớm hơn”.
Phù hợp với Công ước của Liên hợp quốc, theo quy định tại Điều 1 Luật bảo vệ,
chăm sóc và giáo dục trẻ em được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
khóa XI, kỳ họp thứ 5 thông qua ngày 15 tháng 6 năm 2004 và có hiệu lực thi hành từ
ngày 01 tháng 01 năm 2005 (sau đây gọi là Luật BVCSGD trẻ em năm 2004) thì trẻ em
là công dân Việt Nam dưới mười sáu tuổi.
Trẻ em theo quy định của pháp luật không phân biệt gái, trai, con trong giá thú,
con ngoài giá thú, con đẻ, con nuôi, con riêng, con chung; không phân biệt dân tộc, tín
ngưỡng, tôn giáo, thành phần, địa vị xã hội, chính kiến của cha mẹ hoặc người giám hộ,
đều được BVCSGD, được hưởng các quyền theo quy định của pháp luật.

10

Điều 57 Hiến pháp năm 1992 sửa đổi, bổ sung 2001.
Đại học quốc gia Hà Nội – Trường Đại học khoa học xã hội và nhân văn – Khoa luật: Giáo trình luật
Hiến pháp Việt Nam, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 1999, tr. 156.
12
Trường Đại học luật Hà Nội: Giáo trình luật Hiến pháp Việt Nam, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội,
2005, tr. 264.
11

18

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

Đối với trẻ em – chủ thể pháp luật đặc biệt, pháp luật Việt Nam quy định một cách
cụ thể về quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của trẻ em ở từng độ tuổi nhằm thể hiện nguyên
tắc BVCSGD người chưa thành niên nói chung và trẻ em nói riêng.13
“Trẻ em là một thuật ngữ nhằm chỉ một nhóm xã hội thuộc về một độ tuổi nhất
định trong giai đoạn đầu của sự phát triển con người”. Trẻ em là những người chưa
trưởng thành, còn non nớt về thể chất và trí tuệ, dễ bị tổn thương, cần được BVCSGD
đặc biệt.
Khái niệm trẻ em được quốc tế sử dụng thống nhất và đã được đề cập trong Tuyên
ngôn Giơ-ne-vơ năm 1924, Tuyên ngôn của Liên hợp quốc về quyền trẻ em năm 1959,
Tuyên ngôn thế giới về quyền con người năm 1968, Công ước quốc tế về quyền kinh tế,
xã hội và văn hóa năm 1966, Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm
1966, Công ước CRC năm 1989, Công ước 138 của ILO về tuổi tối thiểu làm việc năm
1976.
Trong giai đoạn đầu của sự phát triển con người, trẻ em có những đặc điểm cơ bản
trong mỗi nhóm tuổi nhất định.14
 Giai đoạn sơ sinh
Trẻ em từ khi sinh ra đến dưới 18 tháng tuổi. Giai đoạn này, trẻ nhỏ còn non nớt
và bỡ ngỡ với môi trường cuộc sống mới ngoài bụng mẹ. Khi còn dưới 18 tháng tuổi, trẻ
thể hiện mọi nhu cầu của mình bằng “tiếng khóc”, nếu muốn ăn, muốn được nâng niu, âu
yếm, muốn được bảo vệ khi cảm thấy nguy hiểm thì tiếng khóc là ngôn ngữ duy nhất của
trẻ em. Nếu cha mẹ, người chăm sóc trẻ quan tâm, đáp ứng lại các nhu cầu đó, trẻ yên
tâm, tin tưởng vào người chăm sóc mình. Khi trưởng thành niềm tin này phát triển thành
niềm tin vào các mối quan hệ xã hội và vì vậy, giao tiếp, quan hệ của trẻ em với những
người xung quanh thuận lợi, là cơ sở của các hành vi và cách ứng xử phù hợp, được xã
hội chấp nhận. Ngược lại, những trẻ em không được đáp ứng nhu cầu một cách phù hợp
có thể hình thành tâm lý không tin tưởng và lâu dài sẽ khó khăn trong niềm tin đối với
các mối quan hệ xã hội.




13

Dương Bạch Long, Nguyễn Văn Hiển, Nguyễn Xuân Anh: Hỏi đáp pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và
giáo dục trẻ em, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008, tr. 7.
14
Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của Chính Phủ: Pháp luật về bảo vệ, chăm sóc
và giáo dục trẻ em, [truy
cập ngày 2-1-2012].

19

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

 Giai đoạn nhà trẻ
Trẻ em từ 18 tháng tuổi đến dưới 36 tháng tuổi. Giai đoạn này, trẻ mới tập đi, tập
nói, ở trẻ bắt đầu hình thành cách hay bắt chước, thích khám phá mọi vật xung quanh,
muốn tỏ ra độc lập, muốn giải quyết vấn đề theo cách của mình. Trẻ ở giai đoạn này có
nhu cầu được bảo vệ và hướng dẫn về cái gì được, cái gì không được một cách chu đáo.
Các nhà tâm lý học gọi đây là giai đoạn của sự lựa chọn giữa độc lập và tự ti. Nếu trẻ
học được cách biết nghe lời chỉ dẫn, biết tuân theo kỷ luật (trước hết là tập đi vệ sinh
đúng chỗ quy định chẳng hạn) thì sau này trẻ sẽ phát triển tính tự lập. Trong trường hợp
người lớn không hướng dẫn, giảng giải cụ thể, trẻ không hiểu và không biết kỷ luật, khi
gặp các trường hợp nguy hiểm (ví dụ: bị bỏng do nghịch nước sôi, đưa tay vào ổ điện)
thì sau này, trẻ em cảm thấy tự ti, không mạnh dạn phát triển tính độc lập của mình.
 Giai đoạn mẫu giáo
Trẻ em từ 36 tháng tuổi đến dưới 60 tháng tuổi. Trong độ tuổi này, trẻ em bắt đầu

hình thành năng lực tự chủ, có sự định hướng những hành vi công việc của mình. Nếu
cha mẹ cười hoặc giễu cợt, phê phán con trước những nỗ lực chưa thực hiện được của nó
thì trẻ sẽ luôn cảm thấy điều mình làm là có lỗi. Ngược lại, nếu được cổ vũ, khích lệ thì
trẻ rất sung sướng và nỗ lực hơn nữa. Tình cảm hồn nhiên, dễ yêu, dễ hờn giận, muốn
được tự chủ là một trong những nét tâm lý nổi bật của trẻ giai đoạn này. Tương ứng với
giai đoạn này là sự lựa chọn giữa mong muốn được chủ động, sáng tạo và cảm giác có
lỗi, xấu hổ và đang dần hình thành ý thức, tính cách.
 Giai đoạn nhi đồng - thiếu nhi
Trẻ em từ 6 tuổi đến 12 tuổi. Độ tuổi này trẻ rất háo hức và sẵn sàng học nhiều
điều mới. Tất cả các nước trên thế giới đều qui định đây là độ tuổi cho trẻ đến trường
phổ thông.
Lứa tuổi nhi đồng - thiếu nhi, trẻ em bắt đầu làm quen với những khái niệm khoa
học ở trường tiểu học. Các em học tuân theo những yêu cầu “lao động" học tập. Cần
quan tâm giáo dục tính chăm chỉ, cần cù cho trẻ để sau này trẻ có được phẩm chất chăm
chỉ, cần cù. Phẩm chất cần cù là điều kiện thiết yếu nuôi dưỡng ham muốn học hỏi, lao
động của người lớn, những kỹ xảo hành động đặc trưng cho người lớn và chuẩn bị để
nắm bắt vai trò của người lớn. Nhiều thí nghiệm tâm lý cho thấy, các em tuổi nhi đồng thiếu nhi được tiếp xúc với các sự vật, hiện tượng phong phú ở môi trường xung quanh
giúp các em có khả năng nhận thức thế giới sâu sắc thêm. Nếu trẻ không được khen về
những kỹ năng đã đạt được của mình thì các em sẽ có cảm giác kém cỏi, tự ti. Thái độ

20

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

của người lớn, của môi trường giáo dục sẽ đặt trẻ trước sự lựa chọn: cần cù, chăm chỉ,
ham học hỏi hay tự ti.
 Giai đoạn thanh thiếu niên
Trẻ em từ 12 tuổi đến dưới 16 tuổi. Trong giai đoạn này, trẻ ý thức về bản thân,
bắt đầu hình thành ý thức hệ. Đây là giai đoạn các em bước vào bậc trung học cơ sở, hoạt

động chủ đạo của các em là giao tiếp. Có thể nói đây là lứa tuổi quá độ trong quá trình
phát triển từ trẻ em thành người lớn. Sự phát triển cơ thể và sự chín muồi giới tính nhanh
chóng tạo ra cuộc “cách mạng tâm lý" trong các em. Điều đó gây ra nỗi sợ hãi và sự căng
thẳng, nhân cách lúc này bị giằng co giữa những xu thế trái ngược nhau, khi hăng hái,
lúc chán nản bi quan và có thể dẫn đến trầm lặng.
Trẻ em ở tuổi thanh thiếu niên rất tò mò, ham hiểu biết, rất thích cái mới và khám
phá cái mới của mình. Hoạt động trí tuệ của các em phát triển nhiều hơn nhiều so với lứa
tuổi trước nhờ sự phát triển tư duy trừu tượng, ghi nhớ và chú ý có chủ định, trí tưởng
tượng phong phú. Mặt khác, ở lứa tuổi này, hứng thú học tập và hứng thú nghề nghiệp
trong tương lai của các em được hình thành rõ nét. Trẻ em ở tuổi thanh thiếu niên đã bộc
lộ không chỉ những năng khiếu, mà còn cả những tài năng.
Sự giao tiếp của thanh thiếu niên đã vượt ra khỏi phạm vi học tập, phạm vi nhà
trường. Trong quá trình mở rộng quan hệ giao tiếp, trẻ em ở tuổi thanh thiếu niên có
nhiều hoạt động tập thể phong phú về nội dung và đa dạng về hình thức, nhờ đó kiến tạo
nên những quan hệ mới trong cuộc sống hàng ngày. Thanh thiếu niên có những nhu cầu
cần được người lớn tôn trọng, sự can thiệp thô bạo, áp đặt đối với các em có thể dẫn đến
sự phản kháng mạnh mẽ. Trẻ em ở tuổi thanh thiếu niên bắt đầu có sự ý thức, tự nhìn
nhận về bản thân mình, nếu có sự định hướng đúng thì các em có thể có sự tự giáo dục.
Ở độ tuổi này đã chủ ý đánh giá hành vi, thái độ của người lớn và có thái độ phê phán,
xem xét, bình luận về các hành vi, thái độ của người lớn.
Trong khi cần sự giúp đỡ của cha mẹ hơn bao giờ hết, các em lại muốn tỏ ra độc
lập hoàn toàn. Điều này đôi khi gây lúng túng cho người lớn. Để củng cố lòng tự trọng
cho các em, người lớn cần tôn trọng ước muốn không phụ thuộc của trẻ đồng thời cần
cho các em biết giới hạn của mọi hành vi nhằm giữ an toàn cho chúng. Sự trung thực và
bao dung của cha mẹ ở giai đoạn này là vô cùng cần thiết để giúp cho trẻ độc lập trong
suy nghĩ, có quan hệ tốt với người khác, hình thành trong con người trẻ một con người
có cá tính, một người lao động thực thụ, một người bố hay người mẹ trong tương lai.
Nếu trẻ không được dạy dỗ đúng mực, thiếu tự chủ, trẻ dễ có những hành động
lệch lạc với chính mình hay với người khác và đó thường là nguy cơ đưa trẻ tới những
21

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

hành vi sai trái (ví dụ: trộm cắp, quấy phá, chán học, bỏ học, uống rượu, đánh bạc, sử
dụng ma tuý).
Đây cũng là giai đoạn trẻ đang phải tách ra độc lập khỏi gia đình, những người
thân một cách tự nhiên để chuẩn bị bước vào cuộc sống độc lập của một người trưởng
thành, thiết lập những quan hệ xã hội mới như quan hệ bạn bè khác giới. Đây là giai
đoạn rất khó khăn trong tâm lý của trẻ và để làm được điều này, trẻ thường hồi tưởng lại
thời thơ ấu của mình. Những trẻ em có giai đoạn đầu đời thuận lợi, có niềm tin vào các
mối quan hệ xã hội thường giải quyết khó khăn của mình bằng những cách tích cực như
tìm đến thơ ca, văn nghệ, thể thao, thậm chí cả chính trị và thường tìm thấy những người
bạn cùng giới hoặc khác giới có cùng sở thích để chia sẻ. Ngược lại, các em có khó khăn
trong quan hệ xã hội thường khó khăn trong tìm bạn để thay thế các mối quan hệ gia
đình và thường có cách giải quyết khó khăn của mình theo hướng tiêu cực.
1.2.1.4 Mối quan hệ giữa quyền trẻ em và quyền con người
Trong lĩnh vực Hiến pháp, trẻ em được xem như một công dân, hơn thế, 1à một
công dân đặc biệt. Quyền con người bao hàm cả quyền công dân, rộng hơn quyền công
dân, nhưng đồng thời nó cũng là quyền thiết yếu nhất gắn liền với cuộc sống, sự tồn tại
của con người, khác với thực thể sinh vật khác trên trái đất. Quyền công dân là biểu hiện
cơ bản quyền con người. Quyền con người trong một đất nước dân chủ tự do được nâng
cấp thành quyền công dân.
Do đặc thù của cuộc kháng chiến chống thực dân phong kiến với mục đích giải
phóng toàn bộ nhân dân. Việc thoát khỏi chế độ nô lệ (không có quyền con người) khỏi
ách thống trị của thực dân phong kiến, nên quyền con người do nhân dân Việt Nam mau
chóng được chuyển thành quyền công dân cho tất cả người dân Việt Nam. Đây cũng là lý
do tại sao quyền con người không được ghi rõ trong Hiến pháp Việt Nam.15
Quyền công dân xuất phát từ quyền con người trong các lĩnh vực chính trị, dân sự,
kinh tế, văn hóa, xã hội hay còn gọi là nguyên tắc tôn trọng các quyền con người.16

15

Nguyễn Đăng Dung và Ngô Đức Tuấn: Các ngành luật trong pháp luật Việt Nam – Luật Hiến Pháp
Việt Nam, Nxb Tổng hợp Tp. Hồ Chí Minh, Tp. Hồ Chí Minh, 2004, tr. 143.
16
Đại học quốc gia Hà Nội – Trường Đại học khoa học xã hội và nhân văn – Khoa luật: Giáo trình luật
Hiến pháp Việt Nam, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 1999, tr. 179.

22

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

1.2.2 Đặc điểm của quyền trẻ em
Quyền trẻ em được thể hiện cụ thể qua các đặc điểm sau:17
- Khái niệm quyền trẻ em gắn liền với khái niệm quyền con người.
- Các quyền trẻ em là quyền con người – tôn trọng nhân phẩm mà không quan tâm
đến vấn đề tuổi tác.
- Cũng như quyền con người, quyền trẻ em mang tính phổ biến và khái quát.
Chính vì vậy, quyền trẻ em không thể chuyển nhượng, có nghĩa là chúng được áp dụng ở
khắp nơi và không thể lấy đi.
- Các quyền trẻ em chuyển sự tập trung quan tâm từ cá nhân trẻ sang nhìn nhận trẻ
em với tư cách là một nhóm trong xã hội. Sự quan tâm đặc biệt của Đảng, Nhà nước và
nhân dân ta đối với thế hệ chủ nhân tương lai của đất nước, khi mà chưa có một luật riêng
về các nhóm tuổi nào khác, nhưng đã có một đạo luật riêng để bảo vệ trẻ em. Chính vì
vậy, Luật BVCSGD trẻ em năm 1991 được ban hành và hiện nay là Luật BVCSGD trẻ
em 2004 để bảo vệ quyền trẻ em.
- Các quyền trẻ em là tổng hợp và có liên quan lẫn nhau – sẽ không có tự do ngôn
luận nếu không có sự nghiêm cấm bạo lực, sẽ không có quyền giáo dục nếu không có

quyền được hưởng mức sống thỏa đáng.
- Các quyền trẻ em là những quyền mang tính pháp lý – chúng làm rõ các trách
nhiệm và đối tượng chịu trách nhiệm.
- Các quyền của trẻ em đem lại quyền năng cho các em – chúng đòi hỏi phải có
một nền văn hóa tương tác mới với trẻ, dựa trên sự thừa nhận các em là chủ thể và người
sở hữu quyền.
1.2.3 Bản chất của quyền trẻ em
1.2.3.1 Bản chất xã hội
Vấn đề quyền trẻ em xuất phát từ những tiến triển trong lĩnh vực xã hội, giáo dục
và tâm lý của hơn 200 năm, từ cuộc cách mạng tư sản ở châu Âu vào thế kỷ XVIII đến
khi công ước về quyền trẻ em ra đời năm 1989. Điều này bao gồm tác động của giáo dục
bắt buộc mang tính thể chế của nhà nước tại các trường học, những tác động tiêu cực của
công nghiệp hóa đối với trẻ em. Song song đó là một cách hiểu mới về sự phát triển của
trẻ em đi từ các khái niệm và mô hình dạy học mới liên quan đến nuôi dạy trẻ, cùng với
17

Tài liệu giáo dục về quyền con người: “Tìm hiểu về quyền con người” của Trung tâm đào tạo và nghiên
cứu về quyền con người và dân chủ Châu Âu (ETC), chủ biên Wolfgang Benedek, 2006, bản dịch của
Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2008.

23

Quyền trẻ em theo quy định của pháp luật Việt Nam – Thực trạng và giải pháp

nó là “các phong trào giải phóng trẻ em” trong thập kỷ 70 của thế kỷ trước. Các phong
trào này đã hỗ trợ mạnh mẽ để tạo ra sự chuyển đổi từ sự tập trung vào tính dễ bị tổn
thương của trẻ và các nhu cầu bảo vệ các em sang mối quan tâm mới về tính tự quản của
trẻ, năng lực, tính tự quyết và sự tham gia của trẻ, bác bỏ những quan điểm gia trưởng
rằng trẻ em chỉ là các đối tượng để cha mẹ hay người lớn giám sát. Sau cùng, những tiến

triển đó kết hợp lại, tác động mạnh đến tiến trình chính trị bắt đầu từ năm 1978/1979 tại
Liên hiệp quốc với việc dự thảo một văn kiện ràng buộc về mặt pháp lý mới và đầu tiên
về quyền con người của trẻ em – CRC. Ngày 20/11/1989 – ngày mà công ước này được
thông qua là ngày quốc tế về quyền trẻ em được kỷ niệm hàng năm.18
1.2.3.2 Bản chất pháp lý
Khái niệm về quyền trẻ em đã được phát triển từ phong trào quyền con người
rộng lớn hơn. Khi thế giới bắt đầu đề cập quyền con người với những tuyên ngôn bắt đầu
bằng “mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng” thì cũng là lúc khái niệm quyền trẻ em
được hình thành với quan điểm trẻ em cũng là một nhóm người trong xã hội. Khi Tuyên
ngôn về quyền con người năm 1948 đề cập đến “trẻ em đòi hỏi một sự chăm sóc và giúp
đỡ đặc biệt” thì cũng đã gián tiếp xác định trẻ em là một chủ thể đặc biệt trong vấn đề
quyền con người. Do trẻ em có những đặc trưng khác với người trưởng thành về thể chất
và trí tuệ, nên cần phải có những quy chế đặc biệt khác không giống với khái niệm quyền
con người nói chung. Chính vì lẽ đó đã đòi hỏi một sự công nhận riêng về quyền trẻ em,
để trẻ em có thể đảm bảo thực thi quyền con người của mình một cách cao nhất. Khái
niệm “Quyền trẻ em” ra đời đã tạo một cơ sở pháp lý để trẻ em có thể trở thành một chủ
thể độc lập trong quan hệ pháp luật về quyền con người.
1.3 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA CHẾ ĐỊNH QUYỀN TRẺ EM QUA CÁC HIẾN PHÁP
Ở VIỆT NAM
Hiến pháp là một đạo luật cơ bản của Nhà nước, quy định những vấn đề quan
trọng của nước Cộng hòa XHCN Việt Nam như chế độ chính trị, chế độ kinh tế, văn hóa,
giáo dục, khoa học, công nghệ, bảo vệ tổ quốc Việt Nam XHCN, cách thức tổ chức
quyền lực Nhà nước, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của cơ quan Nhà nước, quyền và
nghĩa vụ cơ bản của công dân và làm cơ sở cho các ngành luật khác trong hệ thống pháp
luật Việt Nam. Trong lĩnh vực Luật Hiến pháp, trẻ em được xem như một công dân, hơn
thế, là một công dân đặc biệt. Do vậy, Luật Hiến pháp bảo vệ quyền trẻ em bằng việc quy
định các quyền cơ bản nhất của trẻ em, bao gồm quyền được BVCSGD. Đồng thời, Luật
18

Tài liệu giáo dục về quyền con người: “Tìm hiểu về quyền con người” của Trung tâm đào tạo và nghiên

cứu về quyền con người và dân chủ Châu Âu (ETC), chủ biên Wolfgang Benedek, 2006, bản dịch của
Nxb Tư pháp, Hà Nội, 2008.

24

quyền trẻ em theo quy định của pháp luật việt nam thực trạng và giải pháp

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về