Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên trong dạy học môn tự nhiên và xã hội lớp 3

Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

LỜI CẢM ƠN
Lời đầu tiên của luận văn, tôi xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo
Nguyễn Thị Duyên - giảng viên khoa Giáo dục Tiểu học - trường Đại học Sư
phạm Hà Nội 2, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá
trình nghiên cứu và làm đề tài này.
Tôi cũng xin tỏ lòng biết ơn đặc biệt tới cô giáo Dương Thanh Đính
(giáo viên chủ nhiệm lớp 3A) và cô Lã Thị Nguyên (giáo viên chủ nhiệm lớp
3B), Ban giám hiệu cùng các thầy cô giáo và các em học sinh lớp 3A và 3B
trường tiểu học Thị trấn Sóc Sơn - Hà Nội đã quan tâm, giúp đỡ và tạo điều
kiện cho tôi hoàn thành luận văn này.
Trong quá trình thực hiện luận văn, do điều kiện, năng lực và thời gian
còn nhiều hạn chế, đề tài nghiên cứu không tránh khỏi những thiếu sót. Vì
vậy, em rất mong nhận được sự góp ý và bổ sung của thầy cô cùng các bạn để
đề tài thêm hoàn thiện.
Em xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, ngày….. tháng….. năm 2013
Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Phượng

Nguyễn Thị Phượng

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp là kết quả của riêng tôi. Nội
dung khóa luận có tham khảo và sử dụng các tài liệu, thông tin được đăng tải
trên các tác phẩm, tạp chí và các trang web theo danh mục tài liệu của khóa
luận và dưới sự hướng dẫn của thạc sĩ Nguyễn Thị Duyên - Giảng viên khoa
Giáo dục Tiểu học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2. Các căn cứ, số liệu và
kết quả nghiên cứu là chính xác, trung thực.
Đề tài chưa được công bố trong một công trình khoa học nào khác.

Sinh viên thực hiện

Nguyễn Thị Phượng

Nguyễn Thị Phượng

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG KHÓA LUẬN
HTTC DH : Hình thức tổ chức dạy học
NXB

: Nhà xuất bản

NXB GD

: Nhà xuất bản Giáo dục

TN&XH

: Tự nhiên và Xã hội

SL

: Số lượng

TL

: Tỉ lệ

ĐC

: Đối chiếu

TN

: Thực nghiệm

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

Nguyễn Thị Phượng

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 3
3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 3
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ............................................................ 3
5. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... .3
6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 4
7. Giả thuyết khoa học.................................................................................... 4
8. Cấu trúc khóa luận...................................................................................... 4
NỘI DUNG… ............................................................................................... 6
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG
HÌNH THỨC DẠY HỌC NGOÀI THIÊN NHIÊN TRONG DẠY HỌC
MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI .................................................................. .6
1. Cơ sở lí luận ............................................................................................... 6
1.1. Hình thức tổ chức dạy học ....................................................................... 6
1.1.1. Khái niệm ............................................................................................ .6

1.1.2. Phân loại............................................................................................... 7
1.1.3. Định hướng đổi mới hình thức tổ chức dạy học ở Tiểu học .................. 8
1.1.4. Một số hình thức dạy học ở Tiểu học .................................................... 9
1.2. Hình thức dạy học ngoài thiên nhiên ..................................................... 12
1.2.1. Khái niệm ........................................................................................... 12
1.22. Vai trò của hình thức dạy học ngoài thiên nhiên .................................. 13
1.2.3. Quy trình thực hiện hình thức dạy học ngoài thiên nhiên .................... 14
1.2.4. Những lưu ý khi sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên ........... 15
1.3. Chương trình môn TN&XH lớp 3.......................................................... 15

Nguyễn Thị Phượng

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

1.3.1.Mục tiêu dạy học môn TN&XH lớp 3 ................................................. 15
1.3.2. Nội dung chương trình môn TN&XH lớp 3 ....................................... 17
1.3.3. Đặc điểm chương trình môn TN&XH lớp 3........................................ 18
1.4. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 3 ................................... 19
2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 21
2.1. Mục đích của việc khảo sát thực trạng ................................................... 21
2.2. Nội dung của việc khảo sát thực trạng ................................................... 21
2.3. Phạm vi khảo sát ................................................................................... 21
2.4. Kết quả khảo sát .................................................................................... 21
2.4.1. Thực trạng của việc dạy học môn TN&XH lớp 3 ............................... 21
2.4.1.1. Thực trạng của việc sử dụng các phương pháp dạy học ................... 21

2.4.1.2. Thực trạng của việc sử dụng các hình thức tổ chức dạy học............. 23
2.4.1.3. Thực trạng của việc sử dụng các phương tiện dạy học ..................... 26
2.4.2. Thực trạng sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên .................... 29
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ SỬ DỤNG
HÌNH THỨC DẠY HỌC NGOÀI THIÊN NHIÊN TRONG DẠY HỌC
MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 3 ..................................................... 34
2.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng HTDH
ngoài thiên nhiên trong dạy học môn TN&XH lớp 3 .................................... 34
2.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích ..................................................... 34
2.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ..................................................... 34
2.1.3. Nguyên tắc đảm bảo phát huy tính tích cực của học sinh .................... 35
2.2. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng hình thức dạy học ngoài
thiên nhiên trong dạy học môn TN&XH lớp 3.............................................. 35
2.2.1. Xây dựng kế hoạch tổ chức bài dạy ngoài thiên nhiên ........................ 35
2.2.2. Chuẩn bị một cách hiệu quả trước khi tổ chức cho học sinh học ngoài
thiên nhiên……… ........................................................................................ 45

Nguyễn Thị Phượng

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

2.2.3. Tăng cường tổ chức các hoạt động thực hành trong quá trình học tập
ngoài thiên nhiên .......................................................................................... 46
2.2.4. Thường xuyên thay đổi địa điểm tổ chức dạy học ngoài thiên nhiên để
tăng cường hứng thú học tập cho học sinh ................................................... .50

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .............................................. 52
3.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................... 52
3.2. Nội dung và kế hoạch thực nghiệm........................................................ 52
3.3. Đánh giá kết quả thực nghiệm ............................................................... 54
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 58
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 60
PHỤ LỤC.................................................................................................... 61

Nguyễn Thị Phượng

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Ở bất cứ quốc gia nào, giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) cũng luôn được
coi là vấn đề then chốt và là “quốc sách hàng đầu”. Sự nghiệp GD&ĐT có vị
trí quan trọng trong chiến lược con người, chiến lược phát triển kinh tế-xã hội
của đất nước “Nguồn tài nguyên và sự giàu có của một quốc gia không phải
nằm trong lòng đất mà chính là nằm trong bản thân con người, trí tuệ con
người”. Muốn tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá thắng lợi phải đẩy
mạnh phát triển GD&ĐT. Thấy rõ vai trò và tầm quan trọng đó, trong nhiều
kì đại hội gần đây, Đảng ta đã xây dựng định hướng phát triển GD&ĐT, coi
đây là lĩnh vực then chốt, tạo điều kiện cho GD&ĐT thực hiện sứ mệnh đi
trước, đón đầu. Quan điểm của Đảng về đường lối phát triển giáo dục và đào
tạo thể hiện ở Nghị quyết Trung ương 2 Khóa VIII; Nghị quyết của Hội nghị

lần thứ 6, lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa IX; Văn kiện Đại
hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, X. Trên cơ sở kế thừa những tư tưởng chỉ
đạo có tầm chiến lược của các kì đại hội trước, Đại hội Đảng lần thứ XI tiếp
tục quan tâm đến GD&ĐT, với tinh thần chỉ đạo quyết liệt yêu cầu: Phải Đổi
mới và phát triển toàn diện, mạnh mẽ GD&ĐT.
Nhìn lại chặng đường đã qua của nền GD&ĐT nước nhà, không phải
không có những quan ngại. Chúng ta đã tự hào với những kết quả nổi trội
trong các kì thi học sinh giỏi quốc tế, chúng ta đã làm một phép “quy đồng”
chất lượng GD&ĐT của cả nước. Tuy nhiên, theo đánh giá của UNESCO về
chỉ số phát triển giáo dục cho mọi người, vị trí Việt Nam trong bảng xếp hạng
các nước là khá thấp. Còn theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) đánh giá,
một trong ba "vùng lõm" của Việt Nam là đào tạo và giáo dục đại học. Đây
quả thật là những khuyến cáo rất đáng quan tâm. Bên cạnh đó, hoạt động dạy

Nguyễn Thị Phượng

1

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

và học hầu hết chỉ được tiến hành theo các hình thức truyền thống, lạc hậu
như thầy nói trò nghe, thầy làm mẫu trò làm theo, dẫn tới chất lượng giáo dục
thấp, nảy sinh nhiều mâu thuẫn. Chính vì lẽ đó, nhiệm vụ cấp thiết đặt ra cho
ngành Giáo dục hiện nay là phải nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và
chất lượng các môn học nói riêng.

Có thể nói, trong hệ thống giáo dục quốc dân, Giáo dục Tiểu học là bậc
học nền tảng. Ở đó, các em được trang bị những kiến thức cơ bản sơ khai và
cũng quan trọng nhất của người công dân, người lao động tương lai. Đó là
những người có tri thức, có sức khỏe, có đạo đức… Để làm được điều ấy,
ngoài việc đổi mới nội dung chương trình và phương pháp dạy học thì đổi
mới hình thức dạy học ( HTDH) là một xu thế tất yếu để nâng cao chất lượng
giáo dục hiện nay. Đổi mới HTDH theo hướng tích cực hóa hoạt động học
tập, phát huy sự chủ động, sáng tạo của học sinh. Môn TN&XH đặc biệt là
môn TN&XH lớp 3 là môn học có rất nhiều nội dung gắn liền với tự nhiên và
xã hội. Các em được học bộ môn này chính là được học về tự nhiên, học về
cuộc sống đang hàng ngày, hàng giờ diễn ra xung quanh các em. Vì vậy,
trong quá trình dạy học, giáo viên cần tích cực tổ chức các giờ học gắn liền
với thiên nhiên để học sinh được trực tiếp tìm hiểu, khám phá môi trường
xung quanh. Bên cạnh đó, còn làm cho môi trường trở thành nơi để học sinh
trải nghiệm, để thực hành, để củng cố và vận dụng những kiến thức và kĩ
năng đã học. Chính vì vậy, việc sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên
trong dạy học môn TN&XH nói chung và trong dạy học môn TN&XH lớp 3
nói riêng là rất cần thiết. Bởi, điều đó sẽ kích thích tính tò mò, ham tìm tòi,
nghiên cứu… để hình thành và phát huy tính tích cực và sáng tạo của học
sinh. Tuy nhiên, trong thực tế, đa số giáo viên chỉ tiến hành hoạt động dạy
học trong lớp hoặc trong những không gian hạn hẹp, dẫn đến chất lượng giáo
dục chưa cao. Bên cạnh đó, những tài liệu nghiên cứu về việc sử dụng hình

Nguyễn Thị Phượng

2

K35B - GDTH

Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

thức dạy học ngoài thiên nhiên chưa nhiều, các mẫu thiết kế bài giảng mới
dừng lại ở mức độ chung chung gây khó khăn cho giáo viên. Điều đó dẫn đến
không phát huy hết tác dụng của hình thức dạy học ngoài thiên nhiên trong
dạy học môn Tự nhiên và Xã hội.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã mạnh dạn đi nghiên cứu đề
tài: “Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng hình thức dạy học ngoài
thiên nhiên trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3”.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng hình thức
dạy học ngoài thiên nhiên trong dạy học môn TN&XH lớp 3.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, chúng tôi phải giải quyết được những vấn
đề sau:
- Tìm hiểu cơ sở lí luận về hình thức dạy học ngoài thiên nhiên.
- Nghiên cứu thực trạng dạy học môn TN&XH lớp 3 nói chung và việc tổ
chức dạy học ngoài thiên nhiên trong dạy học môn TN & XH lớp 3 nói riêng.
- Đề xuất một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng hình thức dạy học
ngoài thiên nhiên trong dạy học môn TN&XH lớp 3.
- Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi của một số biện
pháp đã đề xuất.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Việc sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên
trong dạy học môn TN&XH lớp 3.
- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn TN&XH lớp 3.
5. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu thực trạng và thực nghiệm được tiến hành ở trường Tiểu

học Thị trấn Sóc Sơn.

Nguyễn Thị Phượng

3

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

6. Phương pháp nghiên cứu
- Thống kê toán học.
- Đọc sách báo, tài liệu.
- Phân tích, tổng hợp.
- Quan sát.
- Điều tra.
- Phỏng vấn.
- Thực nghiệm khoa học.
7. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất được một số biện pháp sử dụng hình thức dạy học ngoài
thiên nhiên trong dạy học môn TN&XH lớp 3 phù hợp sẽ góp phần nâng cao
hiệu quả sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên trong dạy học môn
TN&XH lớp 3 nói riêng và nâng cao hiệu quả dạy học trong môn TN&XH
lớp 3 nói chung.
8. Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung chính của khóa luận
gồm các chương sau:

Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc sử dụng hình thức dạy học
ngoài thiên nhiên trong dạy học môn TN&XH lớp 3.
1. Cơ sở lí luận
1.1. Hình thức tổ chức dạy học
1.1.1. Khái niệm
1.1.2. Phân loại
1.1.3. Định hướng đổi mới hình thức tổ chức dạy học ở Tiểu học
1.1.4. Một số hình thức dạy học ở Tiểu học
1.2. Hình thức dạy học ngoài thiên nhiên
1.2.1. Khái niệm

Nguyễn Thị Phượng

4

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

1.22. Vai trò của hình thức dạy học ngoài thiên nhiên
1.2.3. Quy trình thực hiện
1.2.4. Những lưu ý khi sử dụng
1.3. Chương trình môn TN&XH lớp 3
1.3.1.Mục tiêu dạy học môn TN&XH lớp 3
1.3.2. Nội dung chương trình môn TN&XH lớp 3
1.3.3. Đặc điểm chương trình môn TN&XH lớp 3
1.4. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 3

2. Cơ sở thực tiễn
2.1. Mục đích của việc khảo sát thực trạng
2.2. Nội dung của việc khảo sát thực trạng
2.3. Phạm vi khảo sát
2.4. Kết quả khảo sát
Chương 2: Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng hình thức dạy học
ngoài thiên nhiên trong dạy học môn TN&XH lớp 3
2.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp
2.2. Một số biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng hình thức dạy học ngoài
thiên nhiên trong dạy học môn TN&XH lớp 3
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
3.1. Mục đích thực nghiệm
3.2. Nội dung và kế hoạch thực nghiệm
3.3. Đánh giá kết quả
Kết luận
Tài liệu tham khảo

Nguyễn Thị Phượng

5

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VIỆC SỬ DỤNG

HÌNH THỨC DẠY HỌC NGOÀI THIÊN NHIÊN TRONG DẠY
HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI LỚP 3
1. Cơ sở lí luận
1.1. Hình thức tổ chức dạy học
1.1.1. Khái niệm
Bàn về vấn đề HTTC DH, các nhà nghiên cứu đã có nhiều quan điểm
khác nhau. Cụ thể là:
Theo tác giả Trần Thị Hương: HTTC DH là hoạt động được tổ chức
đặc biệt của giáo viên và học sinh được tiến hành theo một trật tự nhất định
trong một chế độ nhất định [8].
Còn tác giả Trần Thị Tuyết Oanh lại cho rằng: HTTC DH là hình thức
vận động của nội dung dạy học cụ thể trong không gian, địa điểm và những
điều kiện xác định nhằm thực hiện nhiệm vụ và mục tiêu dạy học[7].
Trong quá đi tìm hiểu và nghiên cứu sâu về HTTC DH, người ta đã
nhận định rằng: “HTTC DH là hình thức vận động của nội dung dạy học cụ
thể trong không gian, địa điểm và những điều kiện xác định nhằm thực hiện
nhiệm vụ và mục tiêu dạy học”[7] là khái niệm phản ánh những thuộc tính
chung và bản chất của HTTC DH bởi mỗi HTTC DH lại được xác định tùy
thuộc vào chế độ làm việc, thành phần học sinh, thời gian và địa điểm học tập,
dạng hoạt động của giáo viên và phương pháp chỉ đạo của giáo viên.
Khái niệm HTTC DH trên được hiểu là hình thức vận động của từng
nội dung dạy học cụ thể, nó phản ánh quy mô, địa điểm và thành phần của
học sinh tham gia vào đơn vị nội dung dạy học đó. HTTC DH khác nhau chủ
yếu tùy theo mối quan hệ giữa việc dạy học có tính tập thể hay tính cá nhân,
vào mức độ tính tự lực nhận thức của học sinh, sự chỉ đạo chuyên biệt của
Nguyễn Thị Phượng

6

K35B - GDTH

Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

giáo viên, chế độ làm việc, thành phần học sinh, địa điểm và thời gian học
tập. Bên cạnh đó, nó có quan hệ chặt chẽ với các thành tố khác của quá trình
dạy học, nó hình thành và phát triển cùng với sự thay đổi các điều kiện văn
hóa, khoa học và công nghệ.
1.1.2. Phân loại
Để phân loại HTTC DH, người ta dựa vào rất nhiều tiêu chí khác nhau
như căn cứ vào nội dung, mục tiêu bài học; căn cứ vào số lượng học sinh tham
gia giờ học; căn cứ vào địa điểm diễn ra quá trình dạy học… Tuy nhiên, trong
quá trình đi nghiên cứu, chúng tôi đã căn cứ vào 2 tiêu chí để phân loại HTTC
DH, đó là: Căn cứ vào địa điểm diễn ra quá trình dạy học và căn cứ vào sự chỉ
đạo của giáo viên đối với toàn lớp hay đối với nhóm học sinh trong lớp.
Thứ nhất: Căn cứ vào địa điểm diễn ra quá trình dạy học, HTTC DH
được chia làm 2 loại:
HTTC DH trên lớp: là HTTC DH mà thời gian học tập được quy định
một cách xác định và ở một địa điểm riêng biệt, giáo viên chỉ đạo hoạt động
nhận thức có tính chất tập thể ổn định, có thành phần không đổi, đồng thời
chú ý đến những đặc điểm của từng học sinh để sử dụng các phương pháp và
phương tiện dạy học nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh nắm vững tài
liệu học tập một cách trực tiếp cũng như làm phát triển năng lực nhận thức và
giáo dục học sinh tại lớp.
HTTC DH ngoài lớp: là HTTC DH trong đó giáo viên tổ chức, chỉ đạo
hoạt động học tập của học sinh ở địa điểm ngoài lớp nhằm tạo điều kiện thuận
lợi cho học sinh nắm vững, mở rộng kiến thức thong qua các hoạt động và các
mối quan hệ đa dạng từ môi trường học tập.

Thứ hai: Căn cứ vào sự chỉ đạo của giáo viên đối với toàn lớp hay đối
với nhóm học sinh trong lớp, HTTC DH gồm có:

Nguyễn Thị Phượng

7

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

HTTC DH cả lớp: là HTTC DH trong đó giáo viên lãnh đạo đồng thời
hoạt động của tất cả học sinh, tích cực điều khiển việc lĩnh hội tri thức, việc
ôn tập và củng cố tri thức, rèn luyện kĩ năng chung cho cả lớp và mỗi học
sinh, đồng thời hoàn thành nhiệm vụ học tập chung.
HTTC DH theo nhóm: là HTTC DH có sự kết hợp tính tập thể và tính
cá nhân, trong đó học sinh từng nhóm dưới sự chỉ đạo của giáo viên trao đổi
những ý tưởng, nguồn kiến thức với nhau, giúp đỡ, hợp tác với nhau trong
việc nắm vững tri thức, hình thành kĩ năng, kĩ xảo.
HTTC DH cá nhân: là HTTC DH, trong đó dưới sự tổ chức, điều khiển
của giáo viên, mỗi học sinh độc lập thực hiện những nhiệm vụ học tập của
mình theo nhịp độ riêng để dạy đến mục tiêu dạy học chung.
1.1.3. Định hướng đổi mới hình thức dạy học ở Tiểu học
Trong những năm vừa qua, nền giáo dục nước nhà đã không ngừng đổi
mới về mọi mặt (nội dung chương trình, phương pháp dạy học…) nhằm nâng
cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, phần lớn giáo viên vẫn quen với lối dạy
truyền thống, đó là thầy giảng trò nghe, thầy truyền đạt học sinh ghi nhớ. Vì

vậy, các em thường tiếp thu kiến thức một cách thụ động, kiến thức thu được
không bền vững và khó hình thành các kĩ năng, hành vi cho học sinh. Ngoài
ra, việc học tập thường được diễn ra trong bốn bức tường, ngăn cách với môi
trường bên ngoài làm cho nội dung học tập ít gắn liền với thực tế, hạn chế cơ
hội quan sát trực tiếp các sự vật, hiện tượng trong môi trường tự nhiên và xã
hội bao quanh. Hơn nữa, việc đó còn làm cho giáo viên khó nắm bắt được
năng lực thực của học sinh, dẫn tới gây khó khăn cho việc hướng dẫn, bồi
dưỡng cho các em học sinh khá giỏi hay giúp đỡ các em học sinh có lực học
yếu kém…
Để khắc phục nhược điểm nêu trên, ngành giáo dục đã đưa ra những
định hướng đổi mới về hình thức tổ chức dạy học dựa trên cơ sở cải tiến

Nguyễn Thị Phượng

8

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

những khía cạnh làm hạn chế hiệu quả dạy học của các hình thức dạy học
truyền thống. Cụ thể là:
Cải tiến về mặt không gian: đó là những giờ học không chỉ dừng lại ở
việc tổ chức trong không gian chật hẹp của bốn bức tường mà được mà được
mở rộng ra môi trường xung quanh như dạy học ngoài thiên nhiên, điều tra,
tham quan… Hoặc các giờ học trong lớp nhưng với sự trang bị của các
phương tiện dạy học như phương tiện trực quan, thiết bị thí nghiệm… cần

thiết cho hoạt động học tập của học sinh.
Cải tiến về mặt thời gian: Các giờ học không bị hạn chế trong giờ quy
định bởi thời khóa biểu mà có thể tiến hành vào các thời điểm khác như các
hình thức tham quan, điều tra, trò chơi học tập…
Cải tiến về mặt địa điểm: Những giờ học được tiến hành ở những địa
điểm khác ngoài lớp học như ở vườn trường, sân trường, góc phố…
Cải tiến về mặt số lượng học sinh tham gia đó là việc dạy học có thể tổ
chức dưới nhiều hình thức như dạy học toàn lớp, dạy học theo nhóm, dạy học
cá nhân…
Với những định hướng đổi mới HTTC DH, học sinh được suy nghĩ,
thảo luận, hoạt động và làm việc nhiều hơn hay nói khác đi là học sinh được
tích cực và chủ động chiếm lĩnh kiến thức của các giờ học.
1.1.4. Một số hình thức dạy học ở tiểu học
1.1.4.1. Dạy học cả lớp
Dạy học cả lớp là hình thức tổ chức dạy học mà đối tượng tiếp nhận
kiến thức là toàn bộ học sinh trong lớp. Trong đó, giáo viên là người truyền
đạt kiến thức và điều khiển mọi hoạt động học tập, học sinh làm việc ít và tiếp
thu kiến thức một cách thụ động.
Giáo viên thường sử dụng hình thức này ở đa số các tiết học, có thể vào
đầu tiết, giữa tiết hoặc cuối tiết học.

Nguyễn Thị Phượng

9

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Dạy học cả lớp có tác dụng:
- Giúp giáo viên có điều kiện cung cấp lượng thông tin nhiều hơn, đối tượng
tiếp nhận thông tin là học sinh cũng nhiều hơn.
- Tạo điều kiện thuận lợi để giáo viên truyền thụ kiến thức một cách hệ thống,
logic.
1.1.4.2. Dạy học theo nhóm
Dạy học theo nhóm là hình thức tổ chức dạy học hợp tác, qua đó học
sinh được tổ chức để chia sẻ những hiểu biết của mình và đối chiếu sự hiểu
biết của mình với bạn học. Hình thức tổ chức dạy học này khai thác được trí
tuệ của tập thể học sinh, đồng thời học sinh được rèn luyện thông qua hoạt
động tập thể.
Dạy học theo nhóm có những tác dụng sau:
- Cho phép học sinh có nhiều cơ hội khám phá và diễn đạt ý tưởng của mình
về vấn đề mà nhóm đang quan tâm.
- Tạo điều kiện cho học sinh học cách lắng nghe và lựa chọn thông tin từ bạn
học để bổ sung vốn kiến thức, làm phong phú thêm sự hiểu biết của bản thân
mình.
- Hoạt động nhóm là dịp để học sinh phát huy vai trò trách nhiệm trong học
tập, điều đó làm phát triển kĩ năng giao tiếp và tính cách của trẻ, gồm cả việc
hợp tác, phối hợp với các bạn khác.
- Là cơ hội để học sinh tập dượt chỉ huy người khác.
- Giáo viên có điều kiện tập trung quan sát, theo dõi hoạt động của học sinh,
giúp các em giải quyết những khó khăn trong quá trình học tập khiến hiệu quả
dạy và học được nâng cao.
1.1.4.3. Dạy học cá nhân
Dạy học cá nhân là hình thức tổ chức dạy học chú ý tới hoạt động của
một cá thể học sinh.

Nguyễn Thị Phượng

10

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Dạy học cá nhân có tác dụng:
- Hoạt động tích cực của cá nhân là cơ sở của sự hoàn thành toàn bộ nhân
cách của học sinh.
- Tạo ra sự bình đẳng để mỗi học sinh phát triển theo năng lực và sở trường
của mình.
- Giúp học sinh kém theo kịp chương trình, đồng thời tạo điều kiện để học
sinh giỏi học giỏi hơn dưới sự giúp đỡ của giáo viên.
1.1.4.4. Tham quan
Tham quan là một hình thức dạy học ngoài lớp giúp học sinh tìm hiểu
những sự vật và hiện tượng có liên quan đến bài học trong chương trình.
Chương trình các môn Tự nhiên và Xã hội đòi hỏi cần tổ chức nhiều
buổi tham quan từ đầu cấp đến cuối cấp học với nhiều đề tài khác nhau.
Các buổi tham quan giúp học sinh thấy được các sự vật, hiện tượng
trong môi trường tự nhiên – xã hội đa dạng và phong phú, từ đó mở rộng tầm
nhìn, vốn hiểu biết của học sinh, gây hứng thú học tập.
1.1.4.5. Trò chơi học tập
Đối với học sinh tiểu học, học tập là hoạt động chủ đạo, tuy nhiên vui
chơi vẫn chiếm vị trí lớn trong đời sống của các em. Vì vậy, trò chơi học tập là
hình thức tổ chức dạy học được khuyến khích sử dụng nhằm gây hứng thú học

tập, giảm sự căng thẳng cho học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả học tập.
Sử dụng trò chơi học tập để hình thành kiến thức, kỹ năng mới hoặc củng cố
kiến thức, kỹ năng đã học. Trong thực tế dạy học, GV thường tổ chức trò chơi
học tập để củng cố kiến thức, kỹ năng. Tuy nhiên việc tổ chức cho học sinh
chơi các trò chơi để hình thành kiến thức, kỹ năng mới là rất cần để tạo hứng
thú học tập cho học sinh ngay từ khi bắt đầu bài học mới.
Trò chơi học tập có tác dụng vô cùng to lớn, giúp tăng cường khả năng
chú ý, nâng cao hứng thú của HS, góp phần giải trừ mệt mỏi, căng thẳng trong

Nguyễn Thị Phượng

11

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

học tập; tạo môi trường cởi mở, thân thiện; tăng cường khả năng giao tiếp
giữa HS với HS, HS với GV.
1.1.4.6. Dạy học ngoài thiên nhiên
Dạy học ngoài thiên nhiên là hình thức tổ chức dạy học sinh động gây
hứng thú học tập cho học sinh. Thông qua việc quan sát thiên nhiên, học sinh
thêm yêu quý, có ý thức bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ môi trường. Các bài học
ngoài thiên nhiên giúp học sinh được quan sát trực tiếp các đối tượng học tập,
từ đó hình thành cho các em biểu tượng cụ thể, sinh động về thế giới tự nhiên,
xã hội xung quanh. Những bài học Tự nhiên và Xã hội lớp 3 có nhiều nội
dung gắn liền với thực tiễn, vì vậy, việc sử dụng hình thức tổ chức dạy học

ngoài thiên nhiên là rất cần thiết.
1.2.

Hình thức dạy học ngoài thiên nhiên

1.2.1. Khái niệm
HTTC DH ngoài thiên nhiên là HTTC DH trong đó giáo viên tổ chức,
chỉ đạo hoạt động học tập của học sinh ở địa điểm ngoài lớp nhằm tạo điều
kiện thuận lợi cho học sinh nắm vững, mở rộng kiến thức thông qua các hoạt
động và các mối quan hệ đa dạng từ môi trường học tập.
HTTC DH ngoài thiên nhiên là hình thức tổ chức học tập ngoài lớp có
tổ chức, có kế hoạch, có phương hướng xác định, thực hiện theo chương trình
kế hoạch dạy học, được học sinh tiến hành dưới sự chỉ đạo của giáo viên
nhằm nâng cao hiệu quả học tập cho học sinh.
Như vậy, HTTC DH ngoài thiên nhiên được xem là một hình thức tổ
chức dạy học quan trọng, là một trong những con đường để thực hiện đổi mới
phương pháp dạy học theo định hướng: “phát huy tính tích cực, chủ động,
sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lứa tuổi, môn học; bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức đó vào thực
tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”
( Điều 24.2, Luật giáo dục).

Nguyễn Thị Phượng

12

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

1.2.2. Vai trò của hình thức dạy học ngoài thiên nhiên
Các môn học về TN&XH có nhiều nội dung gắn liền với môi trường tự
nhiên và xã hội của địa phương, nơi các em học sinh đang sinh sống. Vì vậy,
việc tổ chức các tiết học ngoài thiên nhiên là hết sức cần thiết. Nhiều bài học
có thể tiến hành ngoài thiên nhiên như các bài học về: Cuộc sống xung quanh;
Một số cây trồng và vật nuôi; Các dấu hiệu của thời tiết; Xác định phương
hướng bằng Mặt Trời; Tìm hiểu về hệ thống biển báo giao thông đường bộ…
Có thể khẳng định, dạy học ngoài thiên nhiên là hình thức tổ chức dạy học
sinh động, hấp dẫn, có vai trò rất quan trọng trong quá trình dạy học môn Tự nhiên
và Xã hội nói chung và trong dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 nói riêng.
Với giờ học ngoài thiên nhiên, học sinh không bị bó hẹp bởi phạm vi
lớp học, do vậy các em có điều kiện tiếp xúc với các sự vật, hiện tượng của
môi trường xung quanh. Trong khi đó, kiến thức của môn Tự nhiên và Xã hội
chủ yếu là các sự vật, hiện tượng về tự nhiên, xã hội và môi trường xung
quanh các em. Vì vậy, giờ học ngoài thiên nhiên sẽ gây hứng thú học tập cho
học sinh, giúp các em tiếp thu bài nhanh và bền vững hơn, từ đó mà chất
lượng của giờ học được nâng cao.
Ngoài ra, khi được tiếp xúc với thiên nhiên, vẻ đẹp của thiên nhiên, môi
trường xung quanh sẽ gây xúc cảm đối với học sinh. Từ đó, các em thêm yêu
quý, có ý thức bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ môi trường.
Các bài học ngoài thiên nhiên giúp học sinh được quan sát trực tiếp các
đối tượng học tập, nhờ vậy hình thành cho các em biểu tượng cụ thể, sinh
động về thế giới tự nhiên – xã hội xung quanh.
Bên cạnh đó, giờ học ngoài thiên nhiên còn giúp hình thành ở học sinh
thói quen hợp tác, tương trợ lẫn nhau; Tạo điều kiện để học sinh bộc lộ cá
tính, năng khiếu, sở trường. Trên cơ sở đó mà giáo viên có thể điều chỉnh lại
cách dạy và giáo dục.

Nguyễn Thị Phượng

13

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Nói tóm lại, hình thức dạy học ngoài thiên nhiên có rất nhiều lợi ích
cho quá trình dạy học môn Tự nhiên và Xã hội ở trường tiểu học. Bởi ở đó,
học sinh được trực tiếp quan sát và cảm nhận, được gần gũi và khám phá
thiên nhiên. Từ đó, học sinh hứng thú với giờ học, có ý thức tự giác trong học
tập và thêm yêu vẻ đẹp của thiên nhiên mà rộng hơn là vẻ đẹp của quê hương,
đất nước.
1.2.3. Quy trình thực hiện hình thức dạy học ngoài thiên nhiên
Trong quá trình tìm hiểu và nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy rằng có rất
nhiều hình thức thực hiên một giờ học ngoài thiên nhiên. Tuy nhiên, theo tác
giả Trần Thị Hải Yến, quy trình thực hiện giờ học ngoài thiên nhiên được tiến
hành theo các bước như sau:
* Hoạt động trong lớp
- Giáo viên giới thiệu bài mới cho học sinh.
- Thông báo cho học sinh nội dung và địa điểm học tập.
* Hoạt ngoài lớp
Giáo viên tổ chức và hướng dẫn các hoạt động học ngoài thiên nhiên:
quan sát, trải nghiệm, thực hành, hoặc làm thí nghiệm.
- Hoạt động 1: Quan sát và thảo luận

+ Đưa học sinh đến địa điểm học và ổn định tổ chức.
+ Tổ chức cho học sinh quan sát thực tế hoặc quan sát, làm thí nghiệm
trên các đối tượng.
+ Tổ chức cho học sinh thảo luận kết quả khảo sát.
+ Học sinh đưa ra các ý kiến thảo luận, nhận xét, bổ sung.
+ Giáo viên nhận xét và kết luận.
- Hoạt động 2: Thực hành
+ Giáo viên hướng dẫn học sinh thực hành các kĩ năng bằng các hoạt
động thực tế có liên quan đến nội dung bài học.

Nguyễn Thị Phượng

14

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

- Hoạt động 3: Củng cố dặn dò
+ Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh các trò chơi có liên quan đến
nội dung bài học hoặc có thể cho học sinh liên hệ với thực tế hoặc cho học
sinh thể hiện thái độ của mình khi học xong bài học bằng những hành động cụ
thể để củng cố thêm bài học.
+ Giáo viên nhận xét, kết luận.
1.2.4. Những lưu ý khi sử dụng hình thức dạy học ngoài thiên nhiên
Các tiết học ngoài thiên nhiên có nhược điểm là khó quản lí học sinh,
mất thời gian đi lại, học sinh dễ bị phân tán chú ý vì những tác động của các

yếu tố của môi trường xung quanh. Ngoài ra, các tiết học này còn phụ thuộc
vào thời tiết và các yếu tố ngoại cảnh. Vì vậy, khi tổ chức dạy học ngoài thiên
nhiên cần lưu ý một số điểm như sau:
Tìm hiểu kĩ địa điểm dạy học, nên chọn địa điểm gần trường vì thời
gian tiết học có hạn.
Chuẩn bị chu đáo kế hoạch dạy học phù hợp với điều kiện dạy học
ngoài lớp và đặc điểm nhận thức của học sinh: xác định đối tượng học tập
chính phù hợp với trọng tâm bài dạy, dự kiến được các phương pháp dạy học
cần sử dụng nhằm lôi cuốn sự chú ý và gây hứng thú nhận thức, hạn chế tối
đa sự phân tán chú ý của học sinh.
Dự kiến những yếu tố thời tiết tại thời điểm diễn ra lớp học để chủ
động trong kế hoạch dạy học.
1.3. Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3
1.3.1. Mục tiêu dạy học môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3
Việc dạy học môn TN&XH lớp 3 nhằm thực hiện 3 mục tiêu, đó là mục
tiêu về kiến thức, về kĩ năng và về thái độ. Cụ thể là:
Về kiến thức: Sau khi học xong môn TN&XH lớp 3, học sinh sẽ:
Biết tên, chức năng và biết giữ vệ sinh các cơ quan hô hấp, tuần hoàn,
bài tiết nước tiểu và thần kinh. Biết tên và cách phòng tránh một số bệnh
thường gặp ở cơ quan hô hấp, tuần hoàn và bài tiết nước tiểu.
Nguyễn Thị Phượng

15

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Biết mối quan hệ họ hàng nội ngoại. Biết phòng tránh cháy khi ở nhà.
Biết được những hoạt động chủ yếu của nhà trường và giữ an toàn khi ở
trường. Biết tên một số cơ quan hành chính, văn hóa, giáo dục, y tế và một số
hoạt động thông tin liên lạc, nông nghiệp, công nghiệp, thương mại ở tỉnh
(thành phố) nơi học sinh ở. Biết một số quy tắc đối với người đi xe đạp. Biết
về cuộc sống trước kia và hiện nay ở địa phương và giữ vệ sinh môi trường.
Biết được sự đa dạng, phong phú của thực vật và động vật; chức năng
của thân, rễ, lá, hoa, quả đối với đời sống cây và lợi ích đối với đời sống con
người. Biết vai trò của Mặt Trời đối với Trái Đất và đời sống con người; vị trí
và sự chuyển động của Trái Đất trong hệ Mặt Trời; sự chuyển động của Mặt
Trăng quanh Trái Đất; hình dạng và đặc điểm bề mặt Trái Đất; biết ngày đêm,
năm tháng, các mùa [2].
Về kĩ năng: Môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 giúp họ sinh có kĩ năng biết
tự chăm sóc bản thân, phòng trống một số bệnh tật và tai nạn; biết giữ vệ sinh ở
nhà, trường học, giữ an toàn ở nhà, ở trường và khi đi trên đường; biết quan sát
nhận xét, nêu thắc mắc của mình về sự vật, hiện tượng trong tự nhiên xã hội.
Về thái độ và hành vi: Môn Tự nhiên và Xã hội giáo dục học sinh có ý
thức thực hiện các quy tắc giữ vệ sinh, an toàn cho bản thân, gia đình và cộng
đồng; yêu thiên nhiên, gia đình, trường học và quê hương [2].
Với mục tiêu giáo dục như trên, ta nhận thấy môn Tự nhiên và Xã hội,
đặc biệt là môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 là môn học có rất nhiều nội dung gắn
liền với tự nhiên và xã hội. Việc học môn TN&XH của các em chính là việc
học về tự nhiên, học về cuộc sống đang hàng ngày, hàng giờ diễn ra xung
quanh các em. Những bài học trên lớp sẽ hình thành chủ yếu cho học sinh kiến
thức về tự nhiên, về cuộc sống, về cách giữ gìn và bảo vệ môi trường; còn hoạt
động ngoại khóa sẽ đưa các em tiếp cận với chính cuộc sống tự nhiên đó. Ở đó,
các em được vui chơi, được tìm hiểu và khám phá những điều mới lạ. Điều đó

Nguyễn Thị Phượng

16

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

không chỉ giúp củng cố, mở rộng kiến thức về tự nhiên, về cuộc sống mà còn
giúp hình thành ở học sinh tình yêu, sự gắn bó với thiên nhiên, biết yêu cái đẹp,
bảo vệ cái đẹp. Hơn thế nữa, nó giúp hình thành ở các em những kĩ năng và
hành vi bảo vệ tự nhiên hay chính là bảo vệ cuộc sống của chính các em – một
mục tiêu mà những buổi học trên lớp không thể đạt được.
Như vậy, để đạt được mục tiêu dạy học môn Tự nhiên và Xã hội cho
học sinh lớp 3, người giáo viên cần tổ chức việc dạy học dưới nhiều hình thức
dạy học khác nhau, trong đó, việc dạy học bằng hình thức dạy học ngoài thiên
nhiên là hết sức hiệu quả và thực sự cần thiết nhằm phát huy được hết những
ưu điểm của nội dung chương trình và đạt được mục tiêu giáo dục đã đề ra.
1.3.2. Nội dung chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3
Về nội dung, môn Tự nhiên và Xã hội cung cấp cho học sinh những
hiểu biết cơ bản và ban đầu về các sự vật, sự kiện, hiện tượng và mối quan hệ
giữa chúng trong tự nhiên, con người và xã hội; về cách vận dụng kiến thức
đó trong đời sống và sản xuất. Nội dung này rất phù hợp cho việc xây dựng và
tổ chức các tiết học ngoài thiên nhiên để các em có thể học giữa thiên nhiên,
tìm hiểu thiên nhiên và hòa nhập cùng thiên nhiên nhằm đạt được mục tiêu
giáo dục tốt nhất.
Nội dung môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 được chia thành 3 mảng kiến thức
lớn tương đương với 3 chủ đề. Đó là Con người và sức khỏe, Xã hội, Tự nhiên.

Ở mảng kiến thức Con người và sức khỏe, học sinh được học các nội
dung cơ bản là tìm hiểu về các cơ quan: vận động, tuần hoàn, hô hấp, thần
kinh… cách vệ sinh và phòng trừ các bệnh liên quan tới các cơ quan đó.
Ở mảng kiến thức Xã hội, học sinh được tìm hiểu thêm, sâu hơn về gia
đình và các thế hệ trong gia đình, một số hoạt động ở trường. Đặc biệt học
sinh được khám phá các hoạt động nông nghiệp, công nghiệp, thương mại,
thông tin liên lạc trong tỉnh và các nước. Ngoài ra, học sinh còn được học về
làng quê và đô thị…

Nguyễn Thị Phượng

17

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

Ở mảng kiến thức về Tự nhiên, học sinh được tìm hiểu về thực vật,
động vật; học đến chi tiết các bộ phận cây, rễ, hoa, quả, lá. Học sinh được học
về Mặt Trời, Mặt Trăng và các hành tinh trong hệ mặt trời, song tất cả chỉ
dừng lại ở kiến thức sơ đẳng. Ở mảng này có một số bài rất gần gũi với cuộc
sống của học sinh như: tôm, cua, cá, chim, thú… Bên cạnh đó Tự nhiên và Xã
hội lớp 3 còn cung cấp cho học sinh năm, tháng, mùa, các đới khí hậu và bề
mặt của Lục địa…
Với nội dung như trên thì việc tổ chức cho học sinh học các tiết học
ngoài thiên nhiên là rất quan trọng và cần thiết.
1.3.3. Đặc điểm chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3

Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 được xây dựng dựa trên
quan điểm tích hợp. Điều đó thể hiện ở các chương trình xem xét tự nhiên,
con người, xã hội trong một thể thống nhất và có quan hệ qua lại, tác động lẫn
nhau. Không chỉ thế, kiến thức trong chương trình là kết quả của việc tích hợp
các kiến thức của nhiều ngành khoa học như sinh học, vật lí, hóa học, địa lí,
lịch sử, dân số, môi trường. Và tùy theo trình độ nhận thức ở từng giai đoạn
mà chương trình có cấu trúc phù hợp.
Chương trình môn Tự nhiên và Xã hội lớp 3 được cấu trúc đồng tâm
theo 3 chủ đề lớn: Con người và sức khỏe, Xã hội, Tự nhiên. Các chủ đề này
được mở rộng và nâng cao theo nguyên tắc từ gần đến xa, từ đơn giản đến
phức tạp giúp học sinh có cách nhìn về con người, thiên nhiên và cuộc sống
xung quanh dưới dạng tổng thể đơn giản.
Một đặc điểm nữa quan trọng của chương trình môn Tự nhiên và Xã
hội lớp 3 đó là chương trình chú ý đến vốn sống, vốn hiểu biết của học sinh
trong việc tham gia xây dựng các bài học.
Như vậy, qua việc phân tích đặc điểm trên, tôi nhận thấy việc nghiên
cứu và tổ chức tiết học ngoài thiên nhiên cho học sinh trong dạy học môn Tự
nhiên và Xã hội lớp 3 là hết sức cần thiết và hiệu quả.

Nguyễn Thị Phượng

18

K35B - GDTH


Khóa luận tốt nghiệp

Trường ĐHSP Hà Nội 2

1.4. Đặc điểm tâm lí và nhận thức của học sinh lớp 3
Trẻ ở tuổi tiểu học là một thực thể trọn vẹn nhưng chưa hoàn thiện mà
các em đang tiếp tục lớn lên, đang phát triển không chỉ về thể chất mà cả về
trí tuệ. Trong mỗi em, mỗi bộ phận, mỗi cơ quan của cơ thể với chức năng
riêng cũng phát triển không đồng đều. Về mặt tâm lí cũng vậy, các quá trình
và các thuộc tính tâm lí cũng phát triển chưa đều. Vì vậy, tất cả những sự
kiện, hiện tượng gì xảy ra trong thời điểm này cũng có thể gây ấn tượng mạnh
mẽ và sâu sắc cho các em.
Với học sinh tiểu học, nhất là với học sinh lớp 3 đang chuẩn bị chuyển
sang giai đoạn 2 về mặt tâm lí và nhận thức thì tri giác góp phần quan trọng
vào việc thu nhận kiến thức. Nhờ trực giác, học sinh cảm nhận được tức thì
mọi sự vật, mọi hiện tượng. Bước đầu các em đã biết đi sâu vào tìm hiểu bản
chất sự vật, biết phân tích, suy luận mỗi khi tri giác, biết đi vào cấu tạo bên
trong của sự vật. Các em bước đầu nắm được mục đích quan sát, phát biểu
được mục đích quan sát một cách gẫy gọn, rõ ràng. Sau khi quan sát các sự
vật, hiện tượng với các chi tiết riêng lẻ, các em đã có năng lực tổng hợp các
chi tiết đó ở mức độ đơn giản. Từ các đặc điểm tri giác trên cho thấy, việc tổ
chức cho học sinh học tiết học ngoài thiên nhiên là phù hợp với đặc điểm tâm
sinh lí của các em. Qua đó cũng thấy được vai trò rất lớn của người giáo viên
trong việc gợi mở và định hướng cho tri giác của trẻ đi đúng hướng, đúng
mục đích đã đặt ra, hướng dẫn các em xem xét và biết phát hiện những dấu
hiệu thuộc tính, bản chất của sự vật, hiện tượng.
Một đặc điểm tâm lí rất quan trọng đối với học sinh tiểu học, đó là “sức
tập trung và độ bền vững về chú ý của các em phụ thuộc vào đối tượng chú ý,
mức độ hoạt động của sự vật”, “sức chú ý của các em chỉ kéo dài trong một
thời gian nhất định” [5] và “sức chú ý đối với những hiện tượng bên ngoài
thường bền vững hơn sự chú ý đối với việc thực hiện các hoạt động trí

Nguyễn Thị Phượng

19

K35B - GDTH