Tìm hiểu trang phục người bình dân trong ca dao trữ tình người việt

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
MC LC

M U

Trang

1. Lý do chn ti ... 5
2. Lch s vn . 6
3. Mc ớch nghiờn cu.. 10
4. Phm vi nghiờn cu 11
5. Phng phỏp nghiờn cu 11
6. úng gúp ca khoỏ lun. 12
7. Cu trỳc khoỏ lun.. 12
NI DUNG ...............................................................................................13
Chng 1: c im trang phc ngi bỡnh dõn trong ca dao ..........13
1.1.c im hỡnh thc trang phc ngi bỡnh dõn ..................................13
1.1.1. Chng loi trang phc......................................................................13
1.1.2. Cht liu trang phc.........................................................................24
1.1.3. Mu sc trang phc ..........................................................................28
1.2. c im vựng min trong trang phc ngi bỡnh dõn ......................30
1.2.1. Trang phc ngi min Bc ............................................................31
1.2.2. Trang phc ngi min Trung.........................................................37
1.2.3. Trang phc ngi min Nam...........................................................42
Chng 2: í ngha biu t ca mt s hỡnh nh trang phc tiờu biu
trong ca dao ..............................................................................................48
2.1. Hỡnh nh di ym................................................................................49
2.1.1. Di ym biu tng v p ngi con gỏi....................................50
2.1.2. Di ym cu ni giao duyờn ........................... 54

2.1.3. Di ym biu tng tỡnh yờu say m...60
2.2. Hỡnh nh chic ỏo.65

Hà Thị Du

1

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

2.2.1. Cái áo – nguyên cớ tỏ tình……………………………………....... 67
2.2.2. Chiếc áo – vật kết nối tình yêu .........................................................69
2.2.3. Chiếc áo – vật chứng tình yêu……………………………………... 72
2.2.4. Chiếc áo – nét đẹp tâm hồn người lao động………………………..73
2.3. Hình ảnh chiếc nón……………………………………………….…..76
2.3.1. Chiếc nón – vật dụng thân thuộc của người phụ nữ………………..76
2.3.2. Chiếc nón – sính lễ hỏi vợ……………………………………….....78
2.3.3. Chiếc nón – vật gửi gắm khát vọng, tâm tư thầm kín …………….. 79
2.4. Hình ảnh chiếc khăn…………………………………………………. 85
2.4.1. Chiếc khăn – tín vật giao duyên…………………………………… 87
2.4.2. Chiếc khăn – vật gửi gắm tình yêu…………………………………88
KẾT LUẬN…………………………………………………………….... 91
TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………... 94

Hµ ThÞ Du

2

K33A - Khoa Ng÷ V¨n


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
LI CM N

Trong quỏ trỡnh thc hin khoỏ lun ny, tụi ó nhn c s giỳp
ca cỏc thy, cụ giỏo trong t Vn hc Vit Nam, khoa Ng Vn. Tụi xin
by t lũng bit n sõu sc ti cỏc thy cụ, c bit l ti cụ giỏo Nguyn
Th Ngc Lan ó to iu kin giỳp tụi trong sut thi gian va qua.
H Ni, thỏng 5 nm 2011
Sinh viờn

H TH DU

Hà Thị Du

3

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
LI CAM OAN

Tụi xin cam oan: Khoỏ lun TèM HIU TRANG PHC NGI
BèNH DN TRONG CA DAO TR TèNH NGI VIT l kt qu
nghiờn cu ca riờng tụi, cú tham kho ý kin ca nhng ngi i trc,
di s giỳp khoa hc ca Thc s Nguyn Th Ngc Lan. Khúa lun
khụng sao chộp t mt ti liu cụng trỡnh cú sn no. Nu sai tụi xin hon
ton chu trỏch nhim.
H Ni, thỏng 5 nm 2011
Sinh viờn

H TH DU

Hà Thị Du

4

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

M U

1. Lớ do chn ti
Dõn tc Vit Nam cú 4000 ngn nm lch s dng nc v gi nc oanh
lit vi mt nn vn húa a dng v lõu i. Bờn cnh nhng giỏ tr vn húa tinh
thn, cha ụng ta t hng ngn i nay ó rt chỳ trng ti vn húa vt cht vi
nhng biu hin c ỏo v m thc, trang phc, nh ca. . . trong ú trang phc

c xem l mt trong nhng yu t quan trng, gúp phn lm nờn din mo riờng
bit ca con ngi Vit Nam. Thc t cho thy mc khụng ch l nhu cu thit
yu ca con ngi m cũn l mt biu hin vn húa. Cú th núi: Vi ý ngha sõu
sc v mt vn hoỏ, xó hi v xu hng thm m ca tng dõn tc, ca tng con
ngi, trang phc cũn l biu hin ca tinh thn dõn tc [3, 03]. Vỡ vy, tỡm hiu
trang phc ngi Vit t bt k mt gúc no, cng l mt vic lm ý ngha giỳp
chỳng ta hiu y hn mt nột vn húa c sc vn húa mc ca ngi Vit
Nam.
T i sng sinh hot thng nht, trang phc - nhng vt th rt i quen
thuc v ph bin vi con ngi nh manh ỏo, di ym, tm khn. . . i vo ca dao,
li tr thnh biu tng cho cỏi p, cỏi tỡnh gúi ghộm nhng rung ng riờng t,
sõu lng ca nhng tõm hn bỡnh d ni thụn dó. Khỏm phỏ nhng li ca dao núi v
trang phc v ni dung biu t ca nhng hỡnh nh trang phc trong vic chuyn
ti cỏc sc thỏi tỡnh cm ca ngi bỡnh dõn cng l mt cỏch cho ta cm nhn sõu
sc hn iu tõm hn y cm xỳc chõn thc m khụng kộm phn tinh t ca h.
Xut phỏt t s trõn trng nhng giỏ tr truyn thng vn húa ca dõn tc,
v lũng yờu mn nhng li ca dao, cựng vi c mun c lm sng li nhng
yu t c sc phong tc tt p ca dõn tc ngay trong sinh hot thng ngy.

Hà Thị Du

5

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Nhng yu t y cú th ớt nhiu b mai mt qua sng giú thi gian m vic khụi
phc li giỏ tr ban u ca chỳng cũn cha thc s thu hỳt c s quan tõm ca
nhiu nh nghiờn cu. Xut phỏt t nhiu lý do trờn chỳng tụi ó la chn ti
Tỡm hiu trang phc ngi bỡnh dõn trong ca dao tr tỡnh ngi Vit.

2. Lch s vn
Chuyn n chuyn mc t lõu ó tr thnh i tng quan tõm ca cỏc
nh nghiờn cu. Qu tht n mc vn l chuyn bỡnh thng, tt yu hng ngy m
cng l iu trn tr ca muụn i. ễng cha ta t xa cú vụ s t ng, thnh ng
xỏc ỏng m ụi khi khụng thiu cht khụi hi tro lng v chuyn mc: Ngi p
vỡ la, o gm i ờm, o rỏch qun manh, o v c hn, Qun l ỏo lt,. . . Xột
cho cựng trang phc ch l v b ngoi nhng li chi phi rt nhiu n s khinh
trng ca xó hi. Vỡ th, m t xa ti nay cú bit bao iu phi ci ra nc mt,
ngm ngựi chua xút xung quanh chuyn ỏo qun. Nht l vo bui giao thi khi cỏi
c ang dn mt i th ch vo ú l cỏi mi mang nhiu nột Tõy phng. Cỏi p
xa c phụi pha, lt m theo thỏng nm, gõy tic nui cho bao ngi:
Khn nhung qun lnh rn rng
o ci khuy bm em lm kh tụi
No õu cỏi ym la si
Cỏi khn m qu cỏi qun nỏi en
No õu cỏi ỏo t thõn
Cỏi dõy lng i nhum hi sang xuõn
Núi ra s mt lũng em
Van em, em hóy gi nguyờn quờ mựa
(Chõn quờ - Nguyn Bớnh)
Con ngi sng khụng ch cn n ngon m cũn phi bit mc p, mc lch
s, m bo tớnh thm m to n tng trong giao tip. Do vy, mc khụng n

Hà Thị Du

6

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

thun ch che thõn, gi m cho c th m cũn l mt vn hoỏ, mt ngh thut
c ỏo, t nh mang nột c sc riờng cho tng quc gia dõn tc. Khụng phi ngu
nhiờn m dõn gian cho rng : Hn nhau tm ỏo manh qun. Ci ra mỡnh trn ai
cng nh ai, hay Ngi p vỡ la.
Do vy, ta nờn bit n nhng ngi i trc trong my th k gn õy ó
ginh s quan tõm c bit ti vn trang phc v s bo tn nhng nột p vn
hoỏ ca trang phc: Nguyn Bớnh, Nguyn Nhc Phỏp. . . v c bit l cỏc nh
to mu, thit k trang phc truyn thng ni ting: Cỏt Tng (ỏo di Hu cỏch
tõn - 1939), Trn L Xuõn (ỏo di c thuyn - 1960)
Trong nhiu nm tr li õy, mng vn hoỏ trang phc cng chim c s
quan tõm hn ca cỏc nh nghiờn cu. Tuy õy mi ch l nhng bi vit ri rỏc
trờn cỏc bỏo in t nhng ni dung nghiờn cu cho thy s u t rt cụng phu
ca cỏc tỏc gi.
Nm 1987, Vin m thut Vit Nam cú cho xut bn cun Trang phc Vit
Nam vi s tham gia biờn son ca nhiu nh nghiờn cu. Cun Trang phc Vit
Nam (dõn tc Vit) gii thiu trang phc ca dõn tc Vit t xa ti nay v trang
phc ca mt s t chc chung (quõn i, tụn giỏo. . . ) trong xó hi Vit Nam hin
i. Trang phc Vit Nam l mt cun sỏch khỏ mi m, cú tớnh chuyờn bit trong
nghiờn cu v trang phc. Nhng ú ch l nhng trang phc trong i sng vn
hoỏ, cun sỏch ny khụng i sõu tỡm hiu v trang phc c truyn ca ngi Vit
trong ca dao v v p ca trang phc y.

T thc t i sng i vo trong ca dao, trang phc tr thnh mt ti ni
bt, gúp phn phn ỏnh sinh ng i sng bỡnh d, dõn gió ca ngi bỡnh dõn
ng thi to nờn nột vn hoỏ mang tớnh dõn tc, tớnh a phng vụ cựng rừ nột.
Tuy nhiờn, tỡm hiu v s thớch, thúi quen trang phc ca ngi bỡnh dõn trong ca
dao cũn khỏ m nht.

Hà Thị Du

7

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Cho ti thi im ny hu nh cha cú mt cụng trỡnh chuyờn bit v trang
phc ca ngi bỡnh dõn trong ca dao, m vic nghiờn cu mi ch manh nha v
nm ri rỏc mt s bi vit.
Nm 1990, Giỏo s Phm Th Nhung trong bi phỏt biu ti hi trng 40
Rue La Fontaine, Pais 16 v Nhng nột p ca ngi ph n Vit Nam xa qua
ca dao ó cho rng: thi gian trụi qua y trang ca ph n cú nhiu i thay
nhng tu trung thi no ph n cng thớch im trang v cú ý n mc diờm dỳa
ụi chỳt cho tụn thờm cỏi nhan sc ca mỡnh. Xut phỏt t nhng gi ý ny m
chỳng tụi tin hnh kho sỏt cỏc li ca dao v trang phc tỡm ra ý ngha ớch
thc ca nú trong i sng vn húa ngi Vit.
Nm 1998, tỏc gi Nguyn Xuõn Lc trong cun Vn hc dõn gian trong
nh trng cú vit v hỡnh tng chic ỏo trong ca dao v th tr tỡnh ngi
Vit. Tỏc gi ó ch ra chic ỏo trong ca dao ó hon ton mt hn chc nng

thụng thng ca mỡnh tr thnh tớn vt ca tỡnh yờu, thnh biu tng cho v
p tõm hn ca ngi dõn lao ng. V sau ny trong th tr tỡnh Vit Nam chic
ỏo cng xut hin khỏ ph bin mang theo ni nh nim thng ca nhng ngi
yờu nhau nhng phi xa cỏch. Chỳng tụi cn c vo ti liu ny, i tỡm v p tõm
hn ngi lao ng trong ca dao qua hỡnh nh chic ỏo t thõn, ỏo b ba,
Nm 2003, tỏc gi Trn Th Trõm cú bi vit iu k diu ca ụi di
ym in trong tuyn tp mi nm tp chớ vn hc v tui tr - NXBGD. Trong bi
nghiờn cu ny ngi vit ó cho ta thy sc gn kt mnh m ca di ym trong
tỡnh yờu ụi la giỳp nhng ngi yờu nhau vt qua c cn lnh lũng ỏng s
trong ờm ụng giỏ but . V cng chớnh bi s gn gi , thõn thng ca ụi di
ym nờn nú ó tr thnh vt biu trng ca tỡnh yờu ó n sõu nng vng bn,
mt tỡnh yờu trong sỏng thu chung. Chớnh nhng gi ý ny ca tỏc gi ó giỳp
chỳng tụi chỳ trng c bit ti di ym trong quỏ trỡnh nghiờn cu ti. Tuy
nhiờn, núi v trang phc trong ca dao thỡ di ym ch l mt b phn trong chnh

Hà Thị Du

8

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

th rng ln, phong phỳ ca trang phc Vit m thụi. Nh th bi vit ca tỏc gi
cha bao quỏt ht c ton b nột c sc ca vn hoỏ mc m cỏc tỏc gi dõn
gian gi gm.
Nm 2007, Thc s Lờ Tn Thớch trong bi vit Di ym - biu tng vn

hoỏ ca ngi Vit trong ca dao tỡnh yờu in trờn inweblogs. com, cú rt nhiu thỳ
v khi lm sỏng t nhng biu tng n sau nhng li ca dao thm m ý tỡnh ca
dõn gian. Theo Lờ Tn Thớch di ym mang ba biu tng: th nht l biu tng
cho v p ngi con gỏi, th hai nú chớnh l chic cu ni ụi la gp g, tỡnh
t giao duyờn, v cui cựng nú biu tng cho mt tỡnh yờu thiờng liờng, son st
diu k. Phi núi rng vic kho sỏt y cụng phu ny ca tỏc gi ó nh hng
mt cỏch rừ nột cho bc i ca chỳng tụi trong quỏ trỡnh thc hin ti.
Nm 2008, tỏc gi Trn Vn Chi trong bi vit Chic nún lỏ trong i
sng vn hoỏ in trờn Vnreview.com ch ra ngun gc ca chic nún lỏ v ý ngha
ca nú trong i sng vn hoỏ ngi Vit. T nhng ý ngha ny tỏc gi cú liờn h
vi hỡnh nh chic nún trong ca dao. Thụng qua hỡnh nh chic nún quen thuc
trong i sng hng ngy tỏc gi dõn gian ó gi gm bit bao tõm t tỡnh cm,
nhng ni ti hn ca nng dõu tr.
u nm 2009, nh nghiờn cu c Nhun trong bi Pht ph hai
di ym o in trờn VnExpress ó a ra ý kin ca mỡnh v chic ym trong ca
dao. Bi vit khụng ch nờu ra cụng dng ca chic ym trong i sng sinh hot:
dựng che ngc v ng thi l mún trang sc ca cỏc cụ gỏi ang xuõn thỡ
ng thi cũn giỳp phụ by s quyn r ca cỏc cụ gỏi: cỏi cũ ln li b ao. Pht
ph hai di ym o giú bay. T gi ý ny chỳng tụi ngh n si dõy gn kt
gia chic ym trong i sng vn hoỏ vi hỡnh nh di ym o trong ca dao. Cú
th núi nhng gi m mang tớnh tin ny gúp phn quan trng vo vic tỡm hiu
mt cỏch k lng v biu tng di ym - mt biu tng n trong ca dao tỡnh
yờu.

Hà Thị Du

9

K33A - Khoa Ngữ Văn

Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Nm 2010 nh nghiờn cu Lờ c ng trong bi vit cỏi n cỏi mc
trong ca dao ng bng Sụng Cu Long ng trờn baocantho.com.vn. Tỏc gi
nhn thy vn trang phc l mt vn cha ng rt nhiu iu thỳ v. Nú
khụng ch cú ý ngha phõn bit ng cp con ngi trong xó hi m nú cũn l mt
biu hin vn hoỏ ca con ngi trong i sng. Tỏc gi ó i sõu vo hỡnh nh
chic ỏo b ba - mt trong nhng trang phc c trng ca mit vn sụng nc
Cu Long. . . Mc dự õy mi ch l bi vit ngn nhm th hin mt vi suy ngh
ca tỏc gi khi bn v vn trang phc ca ngi bỡnh dõn qua ca dao song thc
s li l nhng gi ý cú giỏ tr, to tin cho quỏ trỡnh nghiờn cu ca chỳng tụi.
Thỏng 12/2010, trờn bỏo in t chuyenthoigian.net cú bi vit Di ym
o trong ca dao yờu thng tỡnh ngha ó khng nh tm quan trng, s a
dng ca di ym trong i sng vn hoỏ ca ngũi Vit. Chớnh nhng ỏnh giỏ
nhn nh ny ó giỳp chỳng tụi nh hng c th hn ni dung nghiờn cu ca
ti.
Nhỡn li lch s nghiờn cu cú th khng nh vn ny cũn nhng
khong trng cn phi c lp y. Tip thu ý kin ca nhng ngi i trc
chỳng tụi bc u tip cn ti Tỡm hiu trang phc ngi bỡnh dõn trong ca
dao tr tỡnh ngi Vit vi hy vng úng gúp mt phn no ú vo vic tỡm hiu
vn hoỏ trang phc ca ngi Vit mt cỏch c th v ton din hn.
3. Mc ớch nghiờn cu
- Gúp phn tỡm hiu v lý gii c th hn v mt vn nghiờn cu cũn
khỏ mi m: Tỡm hiu trang phc ngi bỡnh dõn trong ca dao tr tỡnh ngi
Vit. Qua ú thy c nhng biu hin a dng v c im cng nh ý ngha
biu t ca trang phc ngi bỡnh dõn.
- Lm quen vi phng phỏp nghiờn cu khoa hc ng thi nõng cao kh

nng cm th, phõn tớch ca dao, phc v cho vic ging dy vn hc dõn gian sau
ny trng ph thụng.

Hà Thị Du

10

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

4. Phạm vi nghiên cứu
4. 1. Tư liệu nghiên cứu
- Do giới hạn của đề tài chúng tôi chỉ đi vào tìm hiểu những bài ca dao viết
về trang phục của người Việt. Những bài ca dao thuộc chủ đề này của các dân tộc
thiểu số không thuộc phạm vi nghiên cứu của chúng tôi.
- Nguồn tài liệu mà chúng tôi sử dụng là những kiến thức thức thực tế được
tích góp từ những thế hệ đi trước, từ cuộc sống của chính bản thân và những công
trình sưu tầm, biên soạn về trang phục được đăng tải trên sách báo và các phương
tiện thông tin đại chúng. Qua khảo sát và thống kê chúng tôi tìm được 137 lời ca
dao có hình ảnh các trang phục thân thuộc trong đời sống hàng ngày. Số lượng bài
ca dao này được thu thập từ các trang báo điện tử như: inweblogs.com (Dải yếm biểu tượng văn hóa của người Việt trong ca dao tình yêu), chuyenthoigian.net (Dải
yếm đào trong ca dao yêu thương tình nghĩa), Soixam.com (Ca dao tục ngữ về
trang phục), Vnreview.com (Chiếc nón lá trong đời sống và văn hóa),…
4.2. Nội dung nghiên cứu
Tìm hiểu những đặc điểm nổi bật nhất trong trang phục người bình dân
như: đặc điểm hình thức (chủng loại, chất liệu, màu sắc) và đặc điểm vùng miền

(biểu hiện về thói quen, phong cách trang phục quen thuộc của người bình dân ba
miền Bắc - Trung - Nam) được phản ánh qua ca dao. Đồng thời đi sâu vào khai
thác nội dung biểu đạt của một số hình ảnh trang phục quen thuộc của người bình
dân Việt Nam.
5. Phương pháp nghiên cứu
Do đặc điểm, yêu cầu và mục đích của đề tài chúng tôi sử dụng các phương
pháp sau:
a. Phương pháp khảo sát, thống kê, phân loại
b. Phương pháp phân tích, bình giảng
c. Phương pháp so sánh

Hµ ThÞ Du

11

K33A - Khoa Ng÷ V¨n


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

d. Phng phỏp tng hp
6. úng gúp ca khoỏ lun
6.1. V lớ lun
B sung t liu v nhng kin thc v vn hoỏ trang phc trong ca dao ngi
Vit - mt vn cũn cha c quan tõm tho ỏng.
6.2. V thc tin
Tỡm hiu trang phc ngi bỡnh dõn trong ca dao tr tỡnh ngi Vit gúp
phn nõng cao kin thc v ca dao v cú th vn dng linh hot vo vic ging dy

th loi ny trong trng ph thụng.
7. Cu trỳc ca khoỏ lun
Ngoi phn m u v phn kt lun, khoỏ lun ca chỳng tụi c trin khai
thnh hai chng:
Chng 1: c im trang phc ngi bỡnh dõn trong ca dao
Chng 2: í ngha biu t ca mt s hỡnh nh trang phc tiờu biu
trong ca dao

Hà Thị Du

12

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2
NỘI DUNG

Chương 1
ĐẶC ĐIỂM TRANG PHỤC
NGƯỜI BÌNH DÂN TRONG CA DAO

Trang phục gồm tất cả những vật để che thân mình, làm đẹp cho hình hài,
vóc dáng, lại tiện chống đỡ với những hiện tượng, những thực thể thiên nhiên có
ảnh hưởng đến thân thể. Đó là nón để che đầu; áo, quần, yếm, váy để che thân;
giày dép giúp đôi chân sạch sẽ, đạp được lên chông gai; rồi cái vòng đeo ở cổ, ở
tai, ở tay; cái khăn vấn trên đầu; bộ dây xà tích đeo ở thắt lưng; cả cách vấn tóc; cả
hàm răng cũng tham gia vào hệ trang phục làm đẹp cho con người. Ca dao có câu:

Một thương tóc bỏ đuôi gà
Hai thương ăn nói mặn mà có duyên
Ba thương má lúm đồng tiền
Bốn thương răng ánh hạt huyền kém thua
Năm thương dải yếm đeo bùa
Sáu thương nón thượng quai tua dịu dàng
Chỉ nói tới sáu cái để mà thương yêu thì bốn cái thuộc về trang phục: tóc
đuôi gà, răng nhuộm đen ánh, dải yếm đeo bùa, nón thượng quai có tua thao. Thế
cũng đủ biết, trang phục có ý nghĩa như thế nào đối với vẻ đẹp của con người.
Trong ca dao, trang phục của người bình dân được miêu tả cụ thể với
những đặc điểm riêng biệt mà không kém phần đa dạng với các chủng loại, kiểu
dáng, màu sắc, chất liệu. . . và trang phục cũng trở nên có hồn cốt, chứa đựng dấu
ấn vùng miền.
1.1. Đặc điểm hình thức trang phục người bình dân
1.1.1. Chủng loại trang phục

Hµ ThÞ Du

13

K33A - Khoa Ng÷ V¨n


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Khảo sát trong ca dao chúng tôi nhận thấy, trang phục của người bình dân
gồm có đồ mặc phía trên, đồ mặc phía dưới và một số phụ kiện đi kèm.
1.1.1.1. Trang phục mặc trên

Đồ mặc phía trên ổn định nhất qua các thời đại của phụ nữ là cái yếm. Yếm
là đồ mặc mang tính chất thuần túy Việt Nam, do phụ nữ tự cắt may, nhuộm lấy,
với nhiều kiểu cổ, nhiều màu phong phú: yếm nâu để đi làm hằng ngày ở nông
thôn, yếm trắng thường ngày ở thành thị, yếm hồng, yếm đào, yếm thắm… dùng
vào ngày lễ hội.

Yếm đào – Nguồn: vietthuc.org
Yếm dùng để che ngực cho nên trở thành biểu tượng của nữ tính và có sức
quyến rũ mãnh liệt:
Ba cô đội gạo lên chùa
Một cô yếm thắm bỏ bùa cho sư
Sư về sư ốm tương tư

Hµ ThÞ Du

14

K33A - Khoa Ng÷ V¨n


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2
Ốm lăn ốm lóc cho sư trọc đầu.

Yếm và những bộ phận của yếm trở thành biểu tượng của tình yêu:
Yếm trắng mà vã nước hồ
Vã đi vã lại anh đồ yêu thương
Hay:
Trời mưa trời gió kìn kìn

Đắp đôi dải yếm hơn nghìn chăn bông
Chiếc yếm có mặt từ thuở trong nôi tới khi có sự gặp gỡ Đông Tây, để từ
đó người phụ nữ lựa chọn, nhập thân chiếc yếm cổ truyền vào chiếc nịt ngực hiện
đại. Ngày nay, trong cuộc sống hàng ngày, người ta không còn mặc yếm nữa.
Nhưng không phải vì thế mà giá trị nghệ thuật của nó bị mất đi. Ta có thể thấy
những chiếc áo yếm đơn giản mà cuốn hút kỳ lạ không thể thay thế được. Và cũng
chính vì vậy mà nó vẫn tiếp tục là nguồn cảm hứng sáng tác không chỉ cho thơ ca
hiện đại mà còn cho các nhà tạo mẫu. Những bộ trang phục cách tân dựa trên hồn
của chiếc áo yếm luôn luôn chứa đầy sự khám phá và sáng tạo. Ở một nơi nào đó
rất xa, có lẽ chiếc áo yếm vẫn còn tồn tại ngay cả trong cuộc sống thường ngày.
Để đối phó với khí hậu nóng bức, phụ nữ khi làm lụng nhất là trong bóng
râm, dù vào thời Hùng Vương hay đầu thế kỉ XX vẫn thường mặc váy - yếm với
hai tay và lưng trần. Phụ nữ nhiều dân tộc ít người đến nay vẫn mặc váy cởi trần.
Đàn ông khi lao động thường cởi trần. Các thành ngữ “váy vận, yếm mang”
(đối với phụ nữ) và “cởi trần đóng khố” (đối với nam giới) miêu tả rất chính xác
trang phục truyền thống. Cách mặc với mục đích đối phó với môi trường tự nhiên
này dần trở thành một quan niệm về cái đẹp của người Việt Nam cổ truyền:
Đàn ông đóng khố đuôi lươn
Đàn bà mặc áo hở lườn mới xinh
Chiếc yếm đã góp phần tôn vinh vẻ đẹp của người con gái, làm cho những
người khác phái phải nao lòng và nhiều khi khơi dậy cả những khát vọng trần tục :

Hµ ThÞ Du

15

K33A - Khoa Ng÷ V¨n


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
Ba cụ i go lờn chựa
Mt cụ ym thm b bựa cho s
S v s m tng t
m ln, m lúc cho s trc u.

Ngoi chic ym ginh riờng cho ph n khi lao ng v trong nhng hot
ng bỡnh thng, nam n thng mc ỏo ngn, cú hai tỳi phớa di, cú th x t
hai bờn hụng hoc bớt t, ngoi Bc gi l ỏo cỏnh, trong Nam gi l ỏo b ba, ỏo
cú ớnh cỳc nhng khi mc ph n thng khụng ớnh cỳc va cho mỏt, va
h cỏi ym lm duyờn:
Xm xm trong Ph i ra
o en nỳt bc xinh quỏ xinh
Hay:
B ba c gia bờn trong
Ngoi thỡ ỏo cp khn hng dự tay

Ngy nay, gia nhp sng n o nỏo nhit, b ba vn gi nguyờn nột p
du dng, m thm, nột duyờn dỏng tht tha cho ngi ph n. o b ba thp
thoỏng bờn nhng rng da xanh, ỏo b ba mựi thm khúi bp, ỏo b ba m ang
gia ch ụng ngi, hay nhng thiu n e p trong chic ỏo b ba ang chốo
thuyn trờn sụng, ỏo b ba php phi bay trờn nhng chic cu lc lo bc qua
sụng.

Hà Thị Du

16

K33A - Khoa Ngữ Văn

Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Áo bà ba trên sông – Nguồn: Vietthuc. org

Dù ở đâu khi nào đi nữa, người ta cũng dễ dàng say đắm trước vẻ đẹp mộc
mạc, duyên dáng của chiếc áo bà ba, và nhớ người con gái trong chiếc áo bà ba nền
nã đó đến nao lòng…Tuy nhiên, trang phục được coi là quốc phục của dân tộc Việt
lại là áo dài.
‘‘Vào dịp lễ hội người Việt thường mặc áo dài, từ thế kỉ XIX đến sau 1975
ở miền Trung và miền Nam, cũng như một số vùng miền Bắc, người ta mặc áo dài
thường xuyên, kể cả khi lao động nặng nhọc. Áo dài đã trở thành trang phục được
ưa chuộng nhất hiện nay đối với phụ nữ. Nó thường được lựa chọn mặc trong
những dịp đặc biệt, long trọng: cưới hỏi, tiệc tùng, họp mặt…’’[7]. Áo dài trắng
còn trở thành trang phục bắt buộc tại nhiều trường phổ thông cấp ba ở Việt Nam.
Và theo đánh giá của một tờ báo ở Nhật dường như chỉ có dáng người con gái Việt
Nam là mặc áo dài đẹp nhất.

Hµ ThÞ Du

17

K33A - Khoa Ng÷ V¨n


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Áo dài Việt – Nguồn: Wapadia.mobi

Vì sự phổ biến của nó, áo dài đã trở thành biểu tượng quốc gia, đại diện
cho giá trị văn hóa Việt Nam:
Áo dài chẳng nệ quần thưa
Bẩy mươi có của cũng vừa mười lăm
Có người cho rằng tiền thân của áo dài là áo tứ thân và áo ngũ thân. Nhưng
chiếc áo phổ biến hơn cả là áo tứ thân. Áo tứ thân may từ bốn mảnh vải, hai mảnh
sau ghép liền ở giữa sống lưng, đằng trước là hai tà, áo không có khuy, khi mặc bỏ
buông hoặc buộc thắt hai vạt vào nhau. Theo sách Văn hiên thông khảo của Mã
Đoan Lâm ở Giao Chỉ thời xưa: “người có địa vị trong xã hội đều mặc áo dài… Lễ
lạt thì mặc thêm áo rộng màu thâm trùm lên, gồm bốn vạt, gọi là tứ thân”[11].
Chiếc áo tứ thân trở thành trang phục quen thuộc, giản dị tôn lên vẻ đẹp của các bà
thời xưa:
Áo nâu ai mặc nên xinh
Cho duyên em lịch, cho tình ai say.
Hoặc:
Thương ai chiếc áo nâu sòng
Chít khăn mỏ quạ lạnh lùng nắng mưa

Hµ ThÞ Du

18

K33A - Khoa Ng÷ V¨n


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Chic ỏo t thõn cũn giỳp xe kt tỡnh yờu, kha lp ni nh mong vụ b
ca cỏc chng trai, cụ gỏi ang yờu:
o t thõn em treo trờn mc
ờm anh nm anh p ly hi

o t thõn Ngun: Soixam.com

Dp hi hố, ph n hay mc ỏo li m ba m by tc l nhiu cỏnh lng
vo nhau. Tuy nhiờn, vi phong cỏch t nh, kớn ỏo, truyn thng, ngi ph n
Vit mc ỏo di mu thõm hoc mu nõu phớa bờn ngoi lp lú, phớa bờn trong mi
l ỏo cỏnh nhiu mu. Nam B, ni khớ hu núng quanh nm ỏo mi c thay
bng ỏo cp (hai cỏi). Trang phc ca ngi Vit bao gi cng gm hai phn
mc trờn v mc di khỏc hon ton vi kiu trang phc lin thõn ca ngi
phng Tõy.
1.1.1.2. Trang phc mc di
mc phớa di tiờu biu hn c, n nh hn c ca ngi ph n
Vit Nam qua cỏc thi i l cỏi vỏy.

Hà Thị Du

19

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Thiu n trong vỏy ym xa Ngun: lamdep.ipvnn.com

T thi Hựng Vng, ph n ó mc vỏy, li mc ú c bo lu mt
cỏch kiờn trỡ nhiu ni cho n tn gia th k ny. Nú l mc in hỡnh ca
ph n ụng Nam v ph bin n mc, mt s dõn tc ụng Nam , khụng
ch ph n m c nam gii cng mc vỏy. S d nh vy l vỡ mc vỏy khụng ch
mỏt, i phú hiu qu vi khớ hu núng bc m cũn rt phự hp vi cụng vic ng
ỏng.
L th mc phớa di c thự ca phng Nam, chic vỏy khỏc hn vi
chic qun cú ngun gc t gc du mc Trung : th mc ny phự hp vi
cụng vic chn nuụi, ci nga v khớ hu phng Bc giỏ lnh. Vi õm mu ng
húa, phong kin Trung Hoa ó nhiu ln thay th cho chic vỏy ca ph n nc
ta. n thi thuc Minh, chic qun ph n cú l ó c ph bin mt b phn
th dõn. Bi vy vo nm 1665, vua Lờ Huyn Tụng ó ra chiu ch cm ph n
khụng c mc qun bo tn quc tc mc vỏy. Trong khi ú, to nờn s
i lp vi ng Ngoi, chỳa Nguyn ng Trong ó ra lnh cho trai gỏi ng
Trong mc qun ỏo Bc quc (Trung Hoa) t s bin i. n nm 1828, vua

Hà Thị Du

20

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khãa luËn tèt nghiÖp

Tr­êng §¹i häc S­ ph¹m Hµ Néi 2

Minh Mạng tiếp tục học theo Trung Hoa một cách triệt để, ra chiếu chỉ cấm dân
mặc váy, và đã gây nên sự phản ứng mạnh mẽ trong dân chúng ở vùng Bắc Hà :
Tháng tám có chiếu vua ra
Cấm quần không đáy người ta hãi hùng
Không đi thì chợ không đông,
Đi thì phải lột quần chồng sao đang?
Có quần ra quán bán hàng
Không quần ra đứng đầu làng trông quan!
Phản ứng bởi lẽ người dân Việt rất tự hào về chiếc váy, rất tự tin vào bản
sắc và bản lĩnh văn hóa của mình:
Cái trống thì thủng hai đầu
Bên ta thì có, bên Tàu thì không
Đối với nam giới, đồ mặc ban đầu là chiếc khố. Khố là một mảnh vải dài
quấn một hoặc nhiều vòng quanh bụng và luồn từ trước ra sau, đuôi khố thường thả
phía sau (đôi khi thả về phía trước).

Chiếc khố thời xưa – Nguồn: congtruongit.com

Hµ ThÞ Du

21

K33A - Khoa Ng÷ V¨n


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

Kh mc mỏt, phự hp vi khớ hu núng bc v d thao tỏc trong lao ng.
Vỡ vy, nú khụng ch l mc in hỡnh thi Hựng Vng m cũn c duy trỡ
b phn dõn chỳng khỏ lõu v sau ny. Nú cng thnh mt trong nhng tiờu chớ
ỏnh giỏ cỏi p ca con ngi:
n ụng úng kh uụi ln
n b mc ỏo h ln mi xinh
Sau ny, khi cn bóo vn húa phng Tõy du nhp vo, chic qun du mc
tr thnh trang phc a thớch ca nam gii. Qun nam gii cú hai loi: qun lỏ
ta v qun ng s. Qun lỏ ta cho ng rng v thng, ng sõu, cp qun to
bn. Khi mc ngi ta buc dõy tht lng ra ngoi cp ri th phn cp tha phớa
trn r xung ra ngoi tht lng. Qun lỏ ta l loi qun sỏng to phự hp vi
mụi trng khớ hu núng bc nc ta, ngoi ra cũn rt thớch hp khi lm ng
ỏng. Ngy l hi, nam gii dựng qun ng s: qun mu trng cú ng hp, ng
cao, gn gng, p mt [7]. i lin vi qun ỏo bao gi cng l cỏc ph kin i
kốm, chớnh cỏc ph kin ny ó gúp phn to ra nột riờng cho mi kiu trang phc.
1.1.1.3. Ph kin i kốm
Tht lng l b phn ph vi mc ớch ban u l phc v c nam ln n,
gi cho mc di khi tut, ri phỏt sinh lờn mc ớch gi ỏo di cho gn v
mc ớch th ba l tụn to cỏi p c th ca ph n:
Hi cụ tht di lng xanh
Ngy ngy thp thoỏng bờn ỡnh ch ai?
Trc ng xe nga bi bi
Bi hng m mt ai ngi mt xanh.
Di tht lng thng i lin vi chic ym to ra v p mm mi, quyn
r cho cỏc quý cụ thi xa. Chớnh vỡ vy trc khi i ly chng ngi con gỏi bao
gi cng mun qu hi mụn ca mỡnh l b trang phc p v ph bin ny:

Hà Thị Du

22

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2
Con ly cha hai ly mt qu
Ly m bn ly con i ly chng
M sm cho con cỏi ym nht phm hng

Tht lng i tớm, b nhn ng con eo tay.
Khi lao ng ng ỏng, ngi Vit Nam thng i chõn t, khi hi hố
hoc thnh th thỡ i dộp (dộp da, dộp cúi, dộp cao su,), i guc (lm bng
g), trờn u i khn. Ph n trc õy túc di v vn túc bng mt mnh
vi di cun li trờn u, uụi túc cha ra mt ớt. Vỡ th ca dao mi cú cõu:
Mt thng túc b uụi g
Hai thng n núi mn m cú duyờn
Mỏi túc th ca ngi con gỏi ng thỡ xuõn sc ó lm cho bit bao chng
trai phi mờ m, bi ri:
Túc ngang lng va chng em bỳi
chi di bi ri lũng anh?
Cú th ph ra ngoi mỏi túc di yu iu y l cỏi vn túc i kốm chic
khn vuụng chớt hỡnh m qu, hoc hỡnh ng tin vo mựa núng. Chic khn m
qu ó tr thnh biu tng p ca ngi ph n xa lm bao chng trai mờ m:
Nhỡn em khn vuụng m qu
anh trong d t vng
Nhỡn em khn vuụng m qu
anh húa ỏ vỡ ngi
Chic khn m qu cũn lm cho bao anh chng ngy ờm thm thng

trm nh búng hng ca mỡnh, nh dỏng to tn chu ma nng, nh chic ỏo nõu
phai mu vỡ sng giú thi gian, v c chic khn m qu lnh lựng nng ma :
Thng ai chic ỏo nõu sũng
Chớt khn m qu lnh lựng nng ma

Hà Thị Du

23

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

y l cỏch n mc ca ph n cũn n ụng trc õy túc di bỳi li
thnh mt bỳi trũn trờn u gi l bỳi tú, bỳi c hnh. Khi lm lựng ngi n ụng
vn khn u rỡu, khn rn, lỳc sang trng thỡ i khn xp. Chic khn xp ó tr
thnh ph kin trang phc lch s, tiờu chớ ca cỏi p mt thi:
Thy anh ỏo lt xờnh xang
ng h qu quýt nhn vng eo tay
Cỏi ụ lc son cm tay
Cỏi khn xp np, cỏi dõy lng iu
Trờn khn hoc thay cho khn l nún che ma nng. Nún thng cú
khung tre v lp lỏ gi. Nún chúp nhn u, nún thỳng rng vnh, nún ba tm cú
quai gi, nún quai thao l loi ph bin hn. X Hu ni ting vi chic nún bi
th mnh d. Chic nún l trang phc khụng th thiu vi ph n Vit Nam mi
thi i. Chic nún thnh tớn vt giao duyờn:
Nún em nún bc quai thao

Thỡ em mi dỏm trao tay chng cm
Chic nún quai thao hay thy trong nhng ỏm hi lng, hi hỏt tr thnh
hỡnh nh n d cho v p ngi con gỏi:
Ai lm chic nún quai thao
cho anh thy cụ no cng xinh
Chic nún theo chõn cỏc cụ gỏi ra ng, lờn xe hoa v nh chng, s chia
bao tõm s thm kớn khụng bit núi ra cựng ai:
Trũng trnh nh nún khụng quai
Nh thuyn khụng lỏi nh ai khụng chng
Ngoi nún ra ta thy m cng l loi i u ph bin, ụm sỏt v kớn túc
(min Nam gi l nún). Vua xa i m min, quan vn xa i m cỏnh chun,
tng ra trn i m tr, s sói v ngi gi i m ni (l loi m cú dim che kớn
tai v gỏy, bi vy mi cú thnh ng m ni che tai) Thi bõy gi khụng cũn

Hà Thị Du

24

K33A - Khoa Ngữ Văn


Khóa luận tốt nghiệp

Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2

nhng loi m ny na thỡ li xut hin m ci v m li traiChic m xut
hin trong i sng vn húa thỡ nhiu nhng i vo trong ca dao thỡ hin chỳng tụi
cha tỡm thy ti liu no cú th tin hnh kho sỏt.
Nh vy, mi mt thi kỡ ngi Vit luụn cú nhng trang phc khỏc
nhau cho phự hp. Nhng trang phc y va m bo tớnh thm m, va th hin

cỏch ng x linh hot ca ngi Vit vi khớ hu núng bc ni min nhit i v
cụng vic nh nụng vt v. Mi mt min quờ ca dõn tc Vit li cú cỏch n mc
khỏc nhau lm toỏt lờn nột p riờng khụng th ln ca tng vựng min.
1.1. 2. Cht liu trang phc
Theo cỏc nh nghiờn cu Trng Chớnh v ng c Siờu trong S tay
vn húa ngi Vit thỡ t rt xa xa, con ngi ó bit quan tõm n trang phc.
Trờn nhiu ng, gm ụng Sn cú in du vi. Vi õy cha hn l vi dt
bng bụng si m c lm t v cõy. T vi bng v cõy sui ó tin n vi
chui tiờu (tiờu cỏt). õy l th vi c lm t thõn cõy chui. Thõn cõy chui
c xộ ra nh t, dt thnh vi gi l tiờu cỏt, mu vng nht rt p. Tip ú li
n cht liu vi t bụng cõy go, gi l vi cỏt bi hay vi cỏt bỏ. Ngoi vi bụng
thụ cũn cú vi cỏt bỏ mn. Vi p n mc tr thnh cng phm giỏ tr trong thi
k phong kin phng Bc ụ h. n thi k c lp t ch ngi Vit Nam
chỳng ta ó sn xut c la, gm, vúc, on triu ỡnh dựng, khụng phi
mua hng ca nh Tng. n nh Trn, ngi trong nc mc la thõm, c ỏo
khõu bng l, i khn dt bng t nhum mu xanh thm. u i Lờ, ụng ụ
cú nhng phng chuyờn dt la, nhum iu. . . Khụng ch quan tõm n cht
liu, ngi Vit cũn chỳ trng ti kiu cỏch ca trang phc. Cn c vo nhng
tng ngi, hỡnh ngi chm khc trờn trng ng, thp ng cú th thy ngi
Lc Vit mc ỏo chui u,ci khuy bờn trỏi, n ụng cú khn kh, n b cú vỏy ỏo
thờu. V sau theo chớnh sỏch ng húa ca phong kin phng Bc, trang phc cú
phn thay i ging vi ngi phng Bc: khuy ci bờn trỏi i sang bờn phi.

Hà Thị Du

25

K33A - Khoa Ngữ Văn