NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TÍNH SINH LÝ – SINH THÁI CÂY CHÙM NGÂY (MORINGA OLEIFERA LAM.) THUỘC HỌ CHÙM NGÂY (MORINGACEAE R.Br. ex

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
-------------------------

Vương Thị Bạch Tuyết

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TÍNH SINH LÝ – SINH
THÁI CÂY CHÙM NGÂY (MORINGA OLEIFERA LAM.)
THUỘC HỌ CHÙM NGÂY (MORINGACEAE R.Br. ex
Dumort.; 1829).
Chuyên ngành:
Mã số:

Sinh Thái Học
60 42 60

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS. TS. TRẦN HỢP

Thành phố Hồ Chí Minh – 2010


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nhiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, các kết quả nêu
trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố ở bất kỳ công trình nào khác.
Vương Thị Bạch Tuyết


LỜI CÁM ƠN

Trong quá thực hiện và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được rất nhiều sự quan tâm và giúp
đỡ của thầy hướng dẫn-PGS.TS Trần Hợp; Ban Giám Hiệu và Phòng Khoa Học Công NghệSau Đại Học Trường Đại Học Sư Phạm thành phố Hồ Chí Minh;TS.Trương Thị ĐẹpTrưởng bộ môn Thực vật Trường Đại Học Y-Dược thành phố Hồ Chí Minh, Ban Giám Hiệu
và các đồng nghiệp trường THPT Võ Thị Sáu; Tập thể cán bộ Viện Sinh Học Nhiệt Đới;Tập
thể giảng viên và nhân viên bộ môn Sâu bệnh Trường Đại Học Nông Lâm thành phố Hồ Chí
Minh;Bác Yến- chủ vườn ươm cây giống huyện Củ Chi; Th.s Nguyễn Quang Vinh-giảng
viên bộ môn Thực vật Trường Đại Học Y- Dược thành phố Hồ Chí Minh;cha mẹ, anh
chị,chồng ;2 con và tập thể các bạn cùng lớp Cao học k.18.
Xin tất cả nhận nơi tôi lời cám ơn chân thành nhất. .

Vương Thị Bạch Tuyết


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT
STT

Ký hiệu

Nghĩa

1

DTTN

Diện tích tự nhiên

2

ĐK

Đường kính

3

GT

Gia tăng

4

NXB

Nhà Xuất Bản

5

TB

Trung bình


CHƯƠNG 1:
1.1

MỞ ĐẦU

Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam nằm ở vành đai khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, nhiệt độ trung bình

năm khác nhau giữa các địa phương…. Nhờ có yếu tố về địa hình và khí hậu đa dạng,
do vậy nước ta có thảm thực vật phong phú và nguồn cây làm thuốc dồi dào.

Ngay từ thuở nguyên sơ, khi còn ở thời đại đồ đá, trong quá trình đấu tranh với
thiên nhiên, bệnh tật bảo vệ cuộc sống, người xưa đã biết dùng cây cỏ quanh mình để làm
thuốc và biết sáng tạo ra những cách chữa bệnh không dùng thuốc. Ví dụ, ban đầu là củ
gừng, củ tỏi... chỉ được dùng với mục đích nấu nướng để làm thay đổi và đa dạng hóa mùi vị,
tạo ra những thức ăn ngon miệng, nhưng dần dần về sau người ta nhận thấy chúng còn có
khả năng làm ấm bụng và tiêu hóa tốt khi ăn phải những đồ sống, lạnh..., và thế là bắt đầu
một cuộc hành trình dài - từ trong lòng đất - củ gừng và củ tỏi đã theo con người lên bàn ăn,
đi vào tủ thuốc của từng gia đình, đồng thời công dụng chữa bệnh của chúng được thử thách
qua thời gian và lưu truyền từ đời này sang đời khác.
Các nhà khoa học đã thống kê ở nước ta có 3.948 loài thực vật và nấm lớn được
dùng làm thuốc, thuộc 307 họ của chín ngành thực vật khác nhau. Trong đó có 52 loài tảo
biển, 22 loài nấm, bốn loài rêu và 3.870 loài thực vật có mạch. Mỗi loài lại có bộ gen đa
dạng riêng của mình. Ðiều này làm cho kho tàng nguồn gen cây thuốc ở Việt Nam vô cùng
đa dạng, từ cấp hệ sinh thái đến cấp loài và trong loài.
Phần lớn số loài cây thuốc ở nước ta được ghi nhận dựa trên tri thức và kinh
nghiệm sử dụng của cộng đồng dân tộc ở khắp các địa phương trên toàn quốc. Tri thức sử
dụng cây cỏ làm thuốc ở nước ta tồn tại trong y học chính là y học cổ truyền chính thống, có
nguồn gốc từ Trung y, với các hệ thống lý luận và thực hành được tư liệu hóa trong sách vở
như các học thuyết Âm - Dương, Ngũ hành, v.v. Các nền y học nhân dân hay y học cổ truyền
dân tộc, thường được gọi là thuốc Nam. Ðiều này đã tạo nên một kho tàng tri thức sử dụng
cây thuốc của các dân tộc ở nước ta rất phong phú.
Mặc dù có nguồn tài nguyên thực vật phong phú và kinh nghiệm sử dụng dược
liệu làm thuốc từ xa xưa, nhưng hiện tại hệ thống bảo tồn, gìn giữ, xây dựng và phát triển
nguồn gen và giống cây thuốc mới phát hiện chưa được quản lý chặt chẽ, đa số các cây thuốc
quý hiếm lại đang có nguy cơ tuyệt chủng. Trong khi đó, theo số liệu của các cơ quan chức
năng, thì trên 50% nguyên dược liệu của nước ta nhập về từ nước ngoài...


Trên cơ sở nhận thức tầm quan trọng về công dụng làm thuốc của các cây cỏ
hiện có ở nước ta, chúng tôi chọn một loài cây có nhiều giá trị kinh tế, đặc biệt dùng làm

thuốc, là cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) trong họ Chùm ngây (Moringaceae R.
Br. ex Dumort.) để nghiên cứu.
Cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) có rất nhiều công dụng thực tế, qua
kết quả nghiên cứu của lương y Nguyễn Công Đức (Đại học Y Dược -2006) và một số nhà
khoa học khác như: Lockett (2000); Fuglie LJ (1999); Jed W. Fahey (2005);…cây Chùm
ngây (Moringa oleifera Lam.) chứa hơn 90 chất dinh dưỡng tổng hợp với một số công
dụng chính sau:
1.1.1

Về dinh dưỡng:

1.1.1.1

Lá cây được dùng làm rau ăn, lá non, chồi, cành non và cả cây con được dùng

trộn dầu dấm ăn thay rau diếp, làm bột cà - ri, ủ chua làm gia vị, lá già làm trà giải khát...Ở
châu Phi, còn được dùng để chống suy dinh dưỡng cho trẻ con vì chứa nhiều vitamin và
muối khoáng có ích. Ngoài ra, lá cây còn là thức ăn bổ sung cho gia súc.
1.1.1.2

Hoa có thể dùng để làm rau ăn hoặc phơi khô, hãm làm trà (nhiều nước phương

Tây sản xuất trà hoa Chùm ngây bán ra thị trường, cung cấp tốt nguồn muối khoáng calcium
và potassium). Hoa cũng là nguồn cung cấp phấn hoa rất tốt cho công nghệ nuôi ong.
1.1.1.3

Quả non chiên xào ăn có hương vị như măng tây.

1.1.1.4

Hạt chứa nhiều dầu, lượng dầu chiếm đến 30 - 40% trọng lượng hạt. Dầu Chùm

ngây ăn được, hoặc dùng bôi trơn máy móc, đồng hồ hoặc dùng trong công nghệ mỹ phẩm,
xà phòng dầu gội.
1.1.1.5

Các đoạn rễ non được dùng làm rau ăn thay cho rau Cải ngựa (Armoracia

rusticana = Cochlearia armoracia, Horseradish), món rau quí của phương Tây.
1.1.2

Về y học
Toàn cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) đều được dùng làm thuốc chữa

nhiều bệnh khác nhau.
1.1.2.1

Lá, hoa và rễ được dùng trong y học cộng đồng, chữa trị các khối u. Lá dùng

uống để điều trị chứng hạ huyết áp và vò xát vào vùng thái dương để trị chứng nhức đầu.
Nhiều nghiên cứu gần đây cho thấy rằng: lá Chùm ngây có tính chất như một kháng sinh
chống các viêm nhiễm nhỏ. Vỏ, lá và rễ được dùng tăng cường tiêu hóa. Theo Hartwell, hoa,
lá, và rễ còn được dùng trị sưng tấy; còn hạt dùng trị khó tiêu, trướng bụng. Lá còn được
dùng để điều trị các vết cắt ở da, vết trầy sướt, sưng tấy, nổi mẩn ngứa hay các dấu hiệu của


lão hóa. Dịch chiết từ lá có tác dụng duy trì ổn định huyết áp, trị chứng stress, chống nhiễm
trùng da. Nó cũng được dùng để cân bằng ổn định lượng đường máu trong trường hợp bị
bệnh tiểu đường. Dịch chiết từ lá có pha thêm nước cà - rốt là một thức uống lợi tiểu. Bột
làm từ lá tươi có khả năng cung cấp năng lượng, làm cho năng lượng tăng gấp bội (cần cho

người làm việc nặng). Lá cũng được dùng chữa sốt, viêm phế quản, viêm nhiễm mắt và tai,
viêm màng cơ, diệt giun sán và làm thuốc tẩy xổ. Phụ nữ sau khi sinh ăn lá sẽ làm tăng tiết
sữa. Ở Philippine, lá được chỉ định dùng chống thiếu máu, do chứa lượng sắt cao.
1.1.2.2

Hạt có tác dụng điều trị bệnh viêm dạ dày. Dầu hạt được dùng bôi ngoài để điều

trị nấm da. Bột nghiền từ hạt để khử trùng nước sông bị nhiễm khuẩn trong mùa lũ (Tổng số
trực trùng Escherichia coli lên tới 1.600 - 18.000 / 100 ml, được xử lý bằng bột hạt chùm
ngây trong vài giờ đồng hồ đã giảm xuống còn 1 - 200 / 100 ml).
1.1.2.3

Rễ có vị đắng, được xem như một loại thuốc bổ cho cơ thể và phổi, điều kinh,

long đàm, lợi tiểu nhẹ, nước sắc từ rễ được dùng chữa bệnh phù thủng. Dịch rễ cây dùng
ngoài để điều trị chứng mẩn ngứa do dị ứng. Trong rễ và hạt, cũng có chất kháng sinh
Pterygospermin.
1.1.2.4

Vỏ cây được dùng điều trị chứng thiếu vitamin C, đôi khi dùng trị tiêu chảy.

1.1.2.5

Trong những năm gần đây, những công trình nghiên cứu được công bố trong các

tạp chí "Phytotherapy Rechearch" và "Hort Science" cho thấy các tác dụng khác nhau của
các bộ phận cây chùm ngây như, chống hạ đường huyết, giảm sưng tấy, chữa viêm loét dạ
dày, điều trị chứng hạ huyết áp an thần và làm êm dịu thần kinh trung ương.
1.1.3

Khả năng phòng hộ:
Cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) thuộc loại cây mọc nhanh và dễ tính,

sống được ở những điều kiện đất đai khô cằn và trong điều kiện khí hậu khắc nghiệt, chịu
được hạn hán. Do vậy, nhiều nơi trên thế giới, cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.)
được trồng rộng rãi từ hàng rào xanh che chắn cho các khu sản xuất công nghiệp, che bóng
cho các cây công nghiệp dài ngày đến trồng rừng chắn gió, chắn cát bay. Ngoài ra, cây có
khả năng cải tạo đất, lá dùng làm phân xanh, hoặc được trồng làm cảnh, lấy bóng mát do cây
có lá nhỏ, thân thon, tán đẹp.
1.1.4

Đặc điểm sinh thái:
Cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) có khả năng sống từ vùng rừng ẩm,

cận nhiệt đới khô hay ẩm cho đến vùng nhiệt đới rất khô,chịu lượng mưa từ 480 - 4000
mm/năm, nhiệt độ 18,7 - 28,5oC và độ pH 4,5 – 8, chịu được hạn và có thể sinh trưởng tốt


trên đất cát khô (rất phù hợp với khí hậu nước Việt Nam ta).
Tóm lại, cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) vừa là nguồn dược liệu vừa
là nguồn thực phẩm phong phú và quí hiếm. Lá, hoa, trái, thân, vỏ, rễ của cây chứa chất
khoáng, chất đạm, vitamin, beta-carotene, acid amin và nhiều hợp chất khác. Ngoài khả
năng thanh lọc nước và giá trị dinh dưỡng cao, cây Chùm ngây (Moringa Oleifera Lam.)
còn là nguồn dược thảo quan trọng trong việc ngăn ngừa và điều trị rất nhiều căn bệnh, các
bộ phận của cây có những hoạt tính như kích thích hoạt động của tim và hệ tuần hoàn, hoạt
tính chống ung bướu, hạ nhiệt, chống kinh phong, chống sưng viêm, trị ung loét, chống co
giật, lợi tiểu, hạ huyết áp, hạ cholesterol, chống oxy hóa, trị tiểu đường, bảo vệ gan, kháng
sinh và chống nấm… cây đã được dùng để trị nhiều bệnh trong y học dân gian tại nhiều
nước trong vùng Nam Á.
Qua tham khảo, chúng tôi thấy hầu như các công trình nghiên cứu về cây Chùm

ngây (Moringa oleifera Lam.) chỉ đi sâu vào tính năng dược học, chưa có công trình nào
nghiên cứu về đặc điểm sinh trưởng, phát triển, và về khả năng phát tán, nảy mầm trong tự
nhiên của loại cây này.
Do các lý do trên, chúng tôi chọn đề tài “NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TÍNH
SINH LÝ – SINH THÁI CỦA CÂY CHÙM NGÂY (MORINGA OLEIFERA LAM.)
THUỘC HỌ CHÙM NGÂY (MORINGACEAE R.Br. ex DUMORT.; 1829)”

Mục đích của đề tài

1.2
-

Xác định thành phần và hàm lượng các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự sinh

trưởng, phát triển của cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.).
-

Xác định các đặc điểm sinh lý – sinh thái của cây Chùm ngây (Moringa

oleifera Lam.) ở vườn ươm.
-

Xác định khả năng phát tán, nảy mầm và sinh trưởng trong tự nhiên của cây

Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.).

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài

1.3
-

Đối tượng nghiên cứu: cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) thuộc họ

Chùm ngây (Moringaceae R. Br. ex Dumort.; 1829).
-

Phạm vi nghiên cứu: cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) trong tự nhiên

(tại Tỉnh Bình Thuận, Bà Rịa Vũng Tàu, Huyện Củ Chi TP Hồ Chí Minh) và trong vườn
ươm tại Củ Chi.


Nội dung đề tài:

1.4
-

Nghiên cứu các điều kiện ảnh hưởng đến khả năng nảy mầm của hạt cây Chùm

ngây (Moringa oleifera Lam.).
-

Mô tả đặc điểm hình thái giải phẩu một số cơ quan cũng như đặc điểm sinh lý,

sinh thái của cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.).
-

Xác định khả năng phát tán của cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.) trong

tự nhiên.

-

Giá trị kinh tế của cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.).

Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài

1.5

Cung cấp các đặc điểm sinh lý - sinh thái của cây Chùm ngây (Moringa
oleifera Lam.).
-

Khẳng định giá trị quan trọng của cây Chùm ngây (Moringa oleifera Lam.)

trong đời sống.

Bố cục đề tài:

1.6
-

Chương 1: Mở đầu.

-

Chương 2: Tổng quan tài liệu.

-

Chương 3: Phương pháp nghiên cứu.

-

Chương 4: Kết quả, thảo luận

-

Chương 5: Kết luận và kiến nghị.


CHƯƠNG 2:

TỔNG QUAN

2.1

Điều kiện tự nhiên của Thành phố Hồ Chí Minh [26]

2.1.1

Vị trí địa lý
Thành phố Hồ Chí Minh nằm trong tọa độ địa lý 10038’, vĩ độ bắc và từ 106022’

đến 106054’ kinh độ đông.
Phía Bắc giáp tỉnh Bình Dương.
Tây Bắc giáp Tây Ninh.
Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Đồng Nai.
Đông Nam giáp tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.
Tây và Tây Nam giáp tỉnh Long An và Tiền Giang.
Diện tích tự nhiên 2.095 km2, dân số năm 2007 là 6,6 triệu người. Thành phố có

19 quận và 5 huyện.
Thành phố Hồ Chí Minh cách Thủ đô Hà Nội gần 1.730 km đường bộ, nằm ở
ngã tư quốc tế giữa các con đường hàng hải từ bắc xuống nam, từ đông sang tây, là tâm điểm
của khu vực Đông Nam Á. Trung tâm thành phố cách bờ biển Đông 50 km đường chim bay.
Đây là đầu mối giao thông nối liền các tỉnh trong vùng và là cửa ngõ quốc tế do là nơi quy tụ
hệ thống quốc lộ, đường sắt, cảng biển lớn nhất nước, cảng hàng không lớn, cảng Sài Gòn
với năng lực hoạt động 10 triệu tấn/năm. Sân bay quốc tế Tân Sơn Nhất với hàng chục
đường bay chỉ cách trung tâm thành phố 7 km.
Địa hình

2.1.2

Thành phố Hồ Chí Minh nằm trong vùng chuyển tiếp giữa miền Đông Nam Bộ
và đồng bằng sông Cửu Long. Địa hình thấp dần từ bắc xuống nam và từ đông sang tây. Nó
có thể chia thành 3 tiểu vùng địa hình:
-

Vùng cao nằm ở phía bắc – đông bắc và một phần tây bắc (thuộc bắc huyện Củ

Chi, Đông Bắc quận Thủ Đức và quận 9), với dạng địa hình lượn sóng, độ cao trung bình 10
- 25 m và xen kẽ có những đồi gò cao cao nhất tới 32 m như đồi Long Bình (quận 9).
-

Vùng thấp trũng ở phía nam – tây nam và đông nam thành phố (thuộc các quận

9, 8, 7 và các huyện Bình Chánh, Nhà Bè, Cần Giờ). Vùng này có độ cao trung bình trên
dưới 1 m và cao nhất 2 m, thấp nhất 0,5 m.
-

Vùng trung bình, phân bố ở khu vực trung tâm Thành phố, gồm phần lớn nội

thành cũ, một phần các quận 2, Thủ Đức, toàn bộ quận 12 và huyện Hóc Môn. Vùng này có


độ cao trung bình 5-10 m.
Nhìn chung, địa hình Thành phố Hồ Chí Minh không phức tạp, song cũng khá đa
dạng, có điều kiện để phát triển nhiều mặt.
Khí hậu

2.1.3

Thành phố Hồ Chí Minh nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa cận xích đạo, nhiệt
độ cao đều trong năm và có hai mùa mưa – khô rõ ràng làm tác động chi phối cảnh quan môi
trường sâu sắc. Mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11, mùa khô từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau.
-

Nắng: Lượng bức xạ dồi dào, trung bình khoảng 140 kcal/cm2/năm. Số giờ nắng

trung bình/tháng đạt 160 - 270 giờ.
-

Nhiệt độ: trung bình 270C.
Nhiệt độ cao tuyệt đối 400C, nhiệt độ thấp tuyệt đối 13,80C.
Tháng có nhiệt độ trung bình cao nhất tháng 4 (28,80C), tháng có nhiệt độ thấp

nhất là khoảng giữa tháng 12 và tháng 1 (25,70C). Hàng năm có tới trên 330 ngày có nhiệt độ
trung bình 25 - 280C. Điều kiện nhiệt độ ánh sáng thuận lợi cho sự phát triển các chủng loại
cây trồng, vật nuôi đạt năng suất sinh học cao, đồng thời đẩy nhanh quá trình phân hủy chất
hữu cơ chứa trong các chất thải, góp phần làm giảm ô nhiễm môi trường đô thị.
-

Lượng mưa: cao, bình quân/năm là 1.949 mm. Năm cao nhất là 2.718mm (1908)

và năm nhỏ nhất đạt 1.392 mm (1958). Số ngày mưa trung bình/năm là 159 ngày. Khoảng
90% lượng mưa hàng năm tập trung vào các tháng mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 11, trong
đó hai tháng 6 và 9 thường có lượng mưa cao nhất. Các tháng 1, 2, 3 mưa rất ít, lượng mưa
không đáng kể.
-

Độ ẩm không khí: bình quân/năm là 79.5%, bình quân mùa mưa 80% và trị số

cao tuyệt đối tới 100%, bình quân mùa khô là 74.5% và mức thấp tuyết đối xuống tới 20%.
-

Gió: Thành phố Hồ Chí Minh chịu ảnh hưởng bởi hai hướng gió chính, chủ yếu

là gió mùa Tây Nam từ Ấn Độ Dương thổi vào trong mùa mưa, khoảng từ tháng 6 đến tháng
10, tốc độ trung bình 3,6m/s và gió thổi mạnh nhất vào tháng 8, tốc độ trung bình 4,5 m/s.
Gió Bắc – Đông Bắc từ biển đông thổi vào trong mùa khô, khoảng từ tháng 11 đến tháng 2,
tốc độ trung bình 2,4 m/s. Ngoài ra có tín phong, hướng Nam – Đông Nam, khoảng từ tháng
3 đến tháng 5 tốc độ trung bình 3,7 m/s. Về cơ bản Thành phố Hồ Chí Minh thuộc vùng
không có gió bão.
2.1.4

Thủy văn và nguồn nước
Nằm ở vùng hạ lưu hệ thống sông Đồng Nai – Sài Gòn, Thành phố Hồ Chí Minh


có mạng lưới sông kênh rạch rất phát triển.
-

Sông Đồng Nai bắt nguồn từ cao nguyên Langbiang và hợp lưu bởi nhiều sông

khác, như sông La Ngà, sông Bé, nên có lưu vực lớn, khoảng 45.000 km2. Nó có lưu lượng
bình quân 20 - 500 m3/s và lưu lượng trong mùa lũ lên tới 10.000 m3/s, hàng năm cung cấp
15 tỷ m3 nước và là nguồn nước ngọt chính của Thành phố Hồ Chí Minh.
-

Sông Sài Gòn bắt nguồn từ vùng Hớn Quản, chảy qua Thủ Dầu Một đến thành

phố với chiều dài 200 km và chảy dọc trên địa phận thành phố dài 80 km với lưu lượng trung
bình vào khoảng 54 m3/s. Bề rộng của sông Sài Gòn tại thành phố thay đổi từ 225 m đến 337
m và độ sâu tới 20 m..
Ngoài trục các sông chính kể trên ra, thành phố có mạng lưới kênh rạch chằng
chịt, như ở hệ thống sông Sài Gòn có các rạch Láng The, Bàu Nông, rạch Tra, Bến Cát, An
Hạ, Tham Lương, Cầu Bông, Nhiêu Lộc – Thị Nghè, Bến Nghé, Lò Gốm, Kênh Tẻ, Tàu Hũ,
Kênh đôi và ở phần phía nam thành phố thuộc địa bàn các huyện Nhà Bè, Cần Giờ mật độ
kênh rạch dày đặc. đã giúp cho việc tưới tiêu kết quả, giao lưu thuận lợi và thành phố dần
dần từng bước thực hiện các dự án giải tỏa, nạo vét kênh rạch, chỉnh trang ven bờ, tô điểm vẻ
đẹp cảnh quan sông nước, phát huy lợi thế hiếm có của một đô thị lớn.
-

Nước ngầm: khá phong phú, tập trung ở vùng nửa phía bắc – trên trầm tích

pleixtoxen; càng xuống phía nam (Nam Bình Chánh, quận 7 Nhà Bè, Cần Giờ) trên trầm tích
holoxen, nước ngầm thường bị nhiễm phèn, nhiễm mặn được khai thác ở ba tầng chủ yếu: 0 20 m, 60 - 90 m và 170 - 200 m. Mỗi ngày, nước lên xuống hai lần, mực nước thủy triều
bình quân cao nhất là 1,10 m. Tháng có mực nước cao nhất là tháng 10 - 11, thấp nhất là các
tháng 6 - 7.
Tài nguyên đất

2.1.5

Đất đai Thành phố Hồ Chí Minh được hình thành trên trầm tích pleixtoxen và
trầm tích holoxen.
-

Trầm tích pleixtoxen (trầm tích phù sà cổ): chiếm hầu hết phần phía bắc, tây bắc

và đông bắc thành phố, gồm phần lớn huyện Củ Chi, Hóc Môn, Bắc Bình Chánh, quận Thủ
Đức, bắc – đông bắc quận 9 và đại bộ phận khu vực nội thành cũ.
-

Điểm chung của tướng trầm tích này thường là địa hình gò đồi hoặc lượn sóng,

cao từ 20 - 25 m và xuống tới 3 - 4 m, mặt nghiêng về hướng đông nam. Dưới tác động tổng
hợp của các yếu tố tự nhiên như sinh vật, khí hậu, thời gian và hoạt động của con người, quá
trình xói mòn và rửa trôi…, trầm tích phù sa cổ đã phát triển thành nhóm đất mang những


đặc trưng riêng. Nhóm đất xám, với quy mô hon 45.000 ha, tức chiếm tỷ lệ 23,4% diện tích
đất thành phố.
-

Trầm tích holoxen (trầm tích phù sa trẻ) có nhiều gốc - ven biển, vũng vịnh, sông

biển, aluvi lòng sông và bãi bồi… nên đã hình thành nhiều loại đất khác nhau:
-

Nhóm đất phù sa có diện tich 15.100 ha (7,8%), nhóm đất phèn 40.800 ha

(21,2%) và đất phèn mặn 48.500 (23,6%). Ngoài ra có một diện tích nhỏ khoảng hơn 400 ha
(0,2%) là “giồng” cá gần biển và đất feralite vàng nâu bị xói mòn trơ sỏi đá ở vùng đồi gò.
-

Nhóm đất phù sa không hoặc bị nhiễm phèn, phân bố ở những nơi địa hình hơi

cao khoảng 1,5 - 2 m. Nó tập trung tại vùng giữa phía nam huyện Bình Chánh, phía đông
quân 7, phía bắc huyên Nhà Bè và một ít nơi ở Củ Chi, Hóc Môn.
-

Nhóm đất phèn, phân bố tập trung chủ yếu ở hai vùng. Vùng đất phèn Tây Nam

Thành phố, kéo dài từ Tam Tân – Thái Mỹ huyện Củ Chi xuống khu vực Tây Nam huyện
Bình Chánh – các xã Tân Tạo, Phạm Văn Hai, Lê Minh Xuân… Vùng đất phèn ven sông Sài
Gòn – Rạch Tra và vùng bưng sáu xã (quận 9) thuộc loại đất phèn trung bình và ít. Đất phèn
có thành phần cơ giới từ sét đến sét nặng, đất chặt và bí. Dưới độ sau khoảng từ 1m trở
xuống, có nhiều xác hữu cơ nên đất xốp hơn.
-

Nhóm đất phèn mặn là nhóm có diện tích lớn nhất. Nó phân bố tập trung ở đại bộ

phận lãnh thổ huyện Nhà Bè và hầu như toàn bộ huyện Cần Giờ. Theo độ mặn và thời gian
ngập mặn, nhóm đất mặn được chia làm hai loại: đất phèn mặn theo mùa và đất phèn mặn
thường xuyên (còn gọi là đất ngập mặn dưới rừng ngập mặn). Đất phèn mặn có diện tích
10.500 ha, phân bố ở Nhà Bè và Bắc huyện Cần Giờ, thời gian bị mặn kéo dài từ tháng 12
đến tháng 6 hoặc tháng 7 năm sau. Đất mặn dưới rừng ngập mặn: loại đất này rộng 35.000
ha, chiếm phần lớn diện tích huyện Cần Giờ.
Tài nguyên rừng

2.1.6

Điều kiện tự nhiên ở Thành phố Hồ Chí Minh đã hình thành ba hệ sinh thái thảm
thực vật rừng tiêu biểu: rừng nhiệt đới ẩm mưa mùa, rừng úng phèn và rừng ngập mặn.
-

Hệ sinh thái rừng nhiệt đới mưa mùa Đông Nam vốn có ở Củ Chi và Thủ Đức.

Rừng nguyên sinh Củ Chi là rừng kín thường xanh ưu thế cây họ dầu và trong cấu trúc tổ
thành hỗn gia có khoảng 20 - 30% các loại cây rụng lá thuộc họ đậu, họ tử vi, đều ở tầng nhô
và tầng tán rừng.
-

Rừng Củ Chi là kiểu rừng ẩm hơi khô và tương tự như kiểu rừng Samát – Cà

Tum ( Tây Ninh), trên nền đất phù sa cổ tỷ lệ cát cao – địa hình đồi gò thấp lượn sóng nhẹ


đến bằng.
-

Còn ở Thủ Đức, rừng nguyên sinh tương đồng với kiểu rừng ẩm điển hình ở

Đông Nam Bộ, như cảnh rừng ở khu vực Hố Nai, Trảng Bom trước đây, hoặc khu vực Mã
Đà (Đồng Nai) hiện nay, trên địa hình đồi lượn sóng mạnh có nền đất xen kẽ giữa phù sa cổ,
đá phiến sét và các đá acide khác.
-

Hệ sinh thái rừng úng phèn:
Thảm thực vật tự nhiên trên vùng đất phèn Thành phố Hồ Chí Minh rất nghèo

nàn. Vùng đất thấp hiện nay có cỏ năng, cỏ nồm, rang đại và dưới kênh rạch có bông súng,
rong trứng. Trên những nơi đất cao có: sậy, bí hài, bình bát, mua, dành dành và một số loại
dây leo ưa phèn.
Sau khi đất nước thống nhất (năm 1975), để phục vụ cho việc phát triển cụm
kinh tế mới và xây dựng các nông trường, nên đất phèn hoang đã được đưa vào sử dụng ngày
càng nhiều. Để trồng lúa, mía, thơm, hoa màu và các cây ăn quả lưu niên, phong trào trồng
rừng và trồng cây phân tán của nhân dân đã phát triển rất mạnh, với chủ yếu hai loại cây
bạch đàn trắng, keo tai tượng, so đũa. Đến nay, môi trường sinh thái vùng ngập phèn ngoại
thành đã được nhanh chóng cải thiện và đang từng bước trở thành trù phú.
-

Hệ sinh thái rừng ngập mặn:
Rừng ngập mặn tập trung ở huyện Cần Giờ (phía nam thành phố) vốn là rừng

nguyên sinh, xuất hiện đã lâu năm theo lịch sử của quá trình hình thành bãi bồi cửa sông ven
biển, có loài cây đước chiếm ưu thế có kích thước lớn và với hệ thực vật khá phong phú gốm
104 loài thuộc 48 họ. Thời Pháp thuộc, nó là rừng cấm, song khoảng từ năm 1961 - 1970 do
vùng rừng này bị quân đội Mỹ nhiều lần rải chất độc hóa học, nên có tới 80% diện tích vùng
rừng này bị hủy diệt, khiến đại bộ phận đất đai trở thành những trảng cỏ cây bụi thứ sinh. Từ
năm 1978, Thành phố Hồ Chí Minh đã đầu tư trồng phục hồi hàng chục nghìn hécta rừng
đước, chủ yếu tập trung vào khoảng thời gian 1978 - 1986. Ngoài ra, ở phía bắc huyện Cần
Giờ thuộc vùng nước lợ, rải rác trồng dừa nước, trồng tràm và sau đó phát triển thêm cây
bạch đàn, cây điều.
Nhìn chung, các quần xã thực vật quen thuộc ở rừng ngập mặn phía nam nước ta
hầu như đều hiện diện tại Cần Giờ. Ở Cần Giờ hiện có các quần xã thực vật tự nhiên chủ
yếu, được hình thành và phân bố tuần tự từ nơi đất thấp, bùn lỏng chưa cố định đến nơi cao ít
ngập triều, đất đã cố định như: quần xã mấm, có các hợp tác xã mấm thuộc loại – mấm trắng,
mấm đen; các quần xã mấm hỗn giao với đước hoặc với bần trắng; quần xã dà + mấm có các

xã hợp dà + mấm đen; quần xã chà là có các xã hợp chà là thuần loại, chà là + ráng đại, chà
là + giá và nhiều loại cây khác như sú, cóc…
Từ khi phục hồi, môi trường sinh thái vùng ngập mặn Cần Giờ được cải thiện,
chim, thú đã dần dần xuất hiện lại như: cá sấu, khỉ, heo, chồn, cáo, trăn, rắn… và hàng chục
loài chim. Đồng thời, sản lượng tôm cá vùng rừng ngập mặn cũng ngày càng nâng cao. Tác
dụng to lớn của rừng ngập mặn Cần Giờ là bảo vệ bờ lấn biển và về lâu dài còn giữ vai trò
“lá phổi” điều hòa khí hậu cho thành phố, cho các vùng lận cận và tô điểm cảnh quan phục
vụ phát triển du lịch.

2.2

Điều kiện tự nhiên của Thành phố Vũng Tàu [26]

2.2.1

Vị trí địa lý
Bà Rịa - Vũng Tàu là một tỉnh ven biển thuộc vùng Đông Nam Bộ.
Phía Bắc tiếp giáp tỉnh Đồng Nai.
Phía Tây giáp Thành phố Hồ Chí Minh.
Phía Đông giáp Tỉnh Bình Thuận.
Còn phía Nam giáp Biển Đông
Thành phố Vũng Tàu nằm trong tọa độ địa lý từ 10038’ vĩ độ bắc và từ 106022’

đến 106054’ kinh độ đông
2.2.2

Địa hình
Thành phố Vũng Tàu có địa hình đa dạng bao gồm núi, đồi, đồng bằng nhỏ và

các đồi cát, dải cát chạy vòng theo bờ biển. Hai huyện Long Đất, Xuyên Mộc là vùng đồng

bằng và đồi núi ven biển.
2.2.3

Khí hậu
Bà Rịa Vũng Tàu nằm trong vùng nhiệt đới gió mùa, chiụ ảnh hưởng của Đại

Dương.
Nhiệt độ trung bình khoảng 27oC, nhiệt độ giữa các năm thay đổi không lớn lắm.
Tháng nóng nhất: tháng 5 (29,1oC), tháng lạnh nhất: tháng 1 (25,2oC).
Tổng số giờ nắng trung bình 2400/năm.
Lượng mưa trung bình trong năm thấp, khoảng 1.500 mm ẩm, chia làm 2 mùa rõ
rệt là mùa mưa (từ tháng 5 đến tháng 11) và mùa khô (từ tháng 12 đến tháng 4 năm sau).
Gió thành phố Vũng Tàu chịu hưởng của 3 loại gió: gió Đông Bắc và gió Bắc
thường xuất hiện vào đầu mùa khô với tốc độ 1 - 5m/s; gió chướng xuất hiện vào đầu mùa
khô với tốc độ 4 - 5m/s; gió Tây và Tây Nam với tốc độ 3 - 4m/s, thường xuất hiện vào


khoảng tháng 5 đến tháng 11.
Thủy văn

2.2.4

Nước mặt ở Bà Rịa Vũng Tàu chủ yếu do 3 con sông chính cung cấp:
Sông Thị Vải - Cái Mép dài 42 km, rộng 600 – 800 m, sâu 10 - 20m.
Sông Dinh có lưu vực sông 300 km2 dài 30 km.
Sông Ray dài 120 km, lưu vực sông 770 km2.
Nước ngầm của tỉnh khá phong phú, nằm ở độ sâu 60 – 90 m, dung lượng
trung bình từ 10 – 20 m nên con người dễ khai thác, tổng trữ lượng có thể khai thác 70.000
m2/ngày đêm tập trung vào 3 khu vực chính là Bà Rịa, Phú Mỹ - Mỹ Xuân, Long Điền.
2.2.5

Tài nguyên đất
Tùy theo độ phì của đất, đất đai Tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu có thể chia thành 4 loại:
Đất rất tốt (loại đất có độ phì cao, chủ yếu là phù xa và đất xám) chiếm 19,6%.
Đất tốt chiếm 26,4%.
Đất trung bình chiếm 14,4%.
Đất xấu (đất phèn, mặn, xói mòn trơ sỏi đá).
Nếu phân chia theo nhóm đất, đất Bà Rịa Vũng Tàu được chia làm 4 nhóm:
Đất đỏ vàng (41,3%).
Đất xám (14,5%).
Đất cát (35,1%).
Đất phèn (9.1%).

2.2.6

Tài nguyên rừng
Diện tích rừng Bà Rịa Vũng Tàu không lớn (36.684 nghìn ha). Đất lâm nghiệp

được qui hoạch thành 3 loại rừng: rừng sản xuất, rừng phòng hộ, rừng đặc chủng. Hiện nay,
Thành phố Vũng Tàu có 2 khu rừng nguyên sinh: Khu bảo tồn thiên nhiên Bình Châu Phước Bửu diện tích 11.4 nghìn ha và khu Vườn Quốc gia Côn Đảo diện tích khoảng 6 nghìn
ha.
2.3.

Điều kiện tự nhiên Tỉnh Bình Thuận [26]

2.3.1

Vị trí địa lý:
Tỉnh Bình Thuận nằm ở vùng miền Ðông Nam Bộ, có tọa độ địa lý 10033'42"

đến 11033'18" vĩ độ Bắc; 107023'41" đến 108052'18" kinh độ Ðông, cách thủ đô Hà Nội
1.518 km.
Phía Bắc giáp tỉnh Lâm Ðồng và Ninh Thuận.


Phía Tây giáp tỉnh Ðồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu.
Phía Ðông giáp biển đông, có bờ biển dài 192 km.
Diện tích là 7.828,46 km2, chiếm 2,38% diện tích tự nhiên cả nước.
Các đường giao thông quan trọng gồm: Quốc lộ 1A, quốc lộ 28, quốc lộ 55; các
tuyến tỉnh lộ gồm 7 tuyến chính: Ðường tỉnh lộ 706, 707, 709, 710, 711, 712, 713; đường bờ
biển dài 192 km, ngoài khơi có đảo Phú Quý, cách thành phố Phan Thiết 120 km, diện tích
lãnh hải 52.000 km2.
Hệ thống sông ngòi thuỷ văn của tỉnh gồm có 7 lưu vực sông chính là: sông Lòng
Sông, Sông Luỹ, sông Cái, sông Cà Ty, sông Phan, sông Dinh, sông La Ngà. Tổng diện tích
lưu vực các sông là 9.880 km2 với chiều dài 663 km.
2.3.2

Ðịa hình:
Ðại bộ phận là đồi núi thấp, đồng bằng ven biển nhỏ hẹp. Ðịa hình hẹp về chiều

ngang, kéo dài theo hướng Ðông Bắc - Tây Nam, phân hoá thành 3 dạng chính sau:
Ðồi cát và cồn cát ven biển chiếm 18,22% diện tích tự nhiên, phân bố dọc ven
biển từ Tuy Phong đến Hàm Tân.
Ðồng bằng phù sa chiếm 9,43% diện tích tự nhiên gồm: Ðồng bằng phù sa ven
biển, ở các lưu vực sông Lòng Sông đến sông Dinh độ cao không quá 12 m đồng bằng thung
lũng sông La Ngà, độ cao từ 90 - 120 m.
Vùng đồi gò chiếm 31,66% diện tích, độ cao từ 30 – 50 m kéo dài theo hướng
Ðông Bắc - Tây Nam từ phía Bắc huyện Bắc Bình đến Ðông Bắc huyện Ðức Linh.
2.3.3

Khí hậu: nằm trong khu vực nhiệt đới gió mùa, khô hạn nhất cả nước; có nhiều

gió, nắng, không có mùa đông .
Nhiệt độ trung bình năm là 26,50C - 27,50C, với 2 mùa rõ rệt. Nhiệt độ trung
bình tháng cao nhất (tháng 7) là 34,1oC, tháng thấp nhất (tháng 1) là 19,6oC.
Lượng mưa trung bình là 800 - 1024 mm/năm, thấp hơn trung bình cả nước
khoảng 300 mm/năm.
Nắng: Tổng số giờ nắng trung bình 2.459, mỗi ngày có khoảng 8 giờ nắng
mạnh nhất, tháng 3 là tháng có số giờ nắng cao nhất (316 giờ), tháng 9 là tháng có số giờ
nắng thấp nhất (182 giờ).
Gió: Tỉnh Bình Thuận chịu ảnh hưởng bởi 2 mùa gió chính, gió mùa Đông Bắc
từ tháng 12 đến tháng 5 năm sau, gió mùa Tây Nam từ tháng 6 đến tháng 11.
2.3.4

Thủy văn


Bình Thuận mưa ít, lượng nước bốc hơi cao và khả năng trữ nước lưu vực lại
kém, do vậy, đây là một trong những vùng khô hạn nhất cả nước.
Hầu hết các sông, suối ở Bình Thuận đều chảy theo hướng tây bắc - đông nam
rồi đổ ra biển. Riêng sông La Ngà ở khu vực Tánh Linh, Đức Linh, chảy theo hướng từ đông
sang tây rồi nhập vào sông Đồng Nai.
Bình Thuận có 7 lưu vực sông chính là: sông Lòng Sông, sông Lũy, sông Cái
Phan Thiết, sông Cà Ty, sông Phan, sông Dinh và sông La Ngà. Tổng diện tích lưu vực
9.880 km2 với chiều dài sông suối 663 km. Nguồn nước mặt hàng năm của tỉnh khoảng 5,4 tỉ
m3 nước trong đó lượng dòng chảy bên ngoài đưa đến 1,25 tỉ m3, riêng sông La Ngà chiếm
2,1 tỉ m3. Nguồn nước phân bố mất cân đối theo không gian và thời gian. Lưu vực sông La
Ngà thừa nước thường bị ngập úng những vùng Tuy Phong, Bắc Bình, ven biển (lưu vực
sông Phan, Sông Dinh), thiếu nước trầm trọng, có những nơi như vùng Tuy Phong, Bắc
Bình, dấu hiệu báo động tình trạng hoang mạc hoá đã xuất hiện .

- Nguồn nước ngầm ít, bị nhiễm mặn, phèn; rất ít có khả năng phục vụ nhu cầu
sản xuất, chỉ đáp ứng được phần nhỏ cho sinh hoạt và sản xuất trên một số vùng nhỏ thuộc
Phan Thiết và đồng bằng sông La Ngà .
- Nguồn thủy năng khá lớn, tổng trữ năng lý thuyết khoảng 450.000 KW, tập
trung chủ yếu trên sông La Ngà. Riêng 4 bậc thủy điện La Ngà với công suất lắp máy
417.000 KW, sản lượng điện dự kiến khai thác 1,8 tỷ KWh. Khả năng khai thác nguồn thủy
năng trên các lưu vực từ sông Dinh đến sông Lòng Sông rất nhỏ, chủ yếu là các công trình
thủy điện nhỏ (15 công trình) với công suất lắp máy 1.900 KW.
2.3.5.

Tài nguyên đất
Tỉnh Bình Thuận có 782.846 ha đất tự nhiên. Trong đó, diện tích đất nông

nghiệp là 201.100 ha, chiếm 25,68%; diện tích đất lâm nghiệp có rừng là 374.409 ha, chiếm
47,82%; diện tích đất chuyên dùng là 21.403 ha, chiếm 2,73%; diện tích đất ở là 6.331 ha,
chiếm 0,80%; diện tích đất chưa sử dụng và sông suối đá là 174.603 ha, chiếm 22,30%.
Trong đất nông nghiệp, diện tích đất trồng cây hàng năm là 149.908 ha, chiếm
71,35%, trong đó diện tích đất trồng lúa là 56.948 ha, chiếm 37,98%; diện tích đất trồng cây
lâu năm là 43.451 ha, chiếm 20,68%; diện tích đất có mặt nước nuôi trồng thuỷ sản là 795
ha, chiếm 0,21%.
Diện tích đất trống, đồi núi trọc cần phủ xanh là 79.797 ha; diện tích đất có mặt
nước chưa sử dụng là 2.776 ha; diện tích đất bằng chưa sử dụng là 71.962 ha.


Tỉnh Bình Thuận có 10 nhóm đất.
Trong đó: nhóm đất đỏ vàng có diện tích lớn nhất 366.130 ha (chiếm 46,77%
diện tích tự nhiên); tiếp đến là nhóm đất xám bạc màu: 137.349 ha (17,54%); nhóm đất cát
biển: 117.486 ha (15,01%); nhóm đất phù sa: 87.374 ha (11,16%); nhóm đất đen: 21.240 ha
(2,71%); nhóm đất đỏ và xám nâu vùng bàn khô hạn: 11.708 ha (1,50%); nhóm đất mùn
vàng đỏ trên núi: 10.325 ha (1,32%); nhóm đất xói mòn trơ sỏi đá: 8.229 ha (1,06%); nhóm

đất dốc tụ: 5.102 ha (0,65%) và nhóm đất mặn: 853 ha (0,11%).
Khả năng sử dụng đất: Đất có khả năng sản xuất nông nghiệp khoảng 401.235
ha (chiếm 51,25% diện tích). Trong đó:
- Loại rất tốt có khoảng: 82.465 ha, chiếm 10,53% diện tích tự nhiên;
- Loại tốt có khoảng: 100.107 ha, chiếm 12,79% DTTN;
- Loại trung bình có khoảng: 75.782 ha, chiếm 9,68% DTTN;
- Loại kém có khoảng: 142.881 ha, chiếm 18,25% DTTN.
Từ tiềm năng đất nêu trên có khả năng đưa vào sử dụng cho nông nghiệp thực
sự ở khu vực này chỉ khoảng 50 - 60% diện tích theo tiềm năng, ước khoảng 200 - 250 ngàn
ha.
* Đất không có khả năng nông nghiệp 381.611 ha (chiếm 48,75% diện tích)
2.3.6.

Tài nguyên rừng
Ðến năm 2002, toàn tỉnh có 379.133 ha rừng. Trong đó: Diện tích rừng tự

nhiên là 341.085 ha, diện tích rừng trồng toàn tỉnh là 38.048 ha.
Kiểu rừng gỗ lá rộng thường xanh, nửa rụng lá: 191,3 nghìn ha.
Kiểu rừng rụng lá: 176 nghìn ha.
Kiểu rừng hỗn giao lá kim chiếm ưu thế và kiểu rừng hỗn giao và tre nứa thuần
loại có diện tích: 13,9 nghìn ha.
Rừng Bình Thuận là rừng nhiệt đới Nam Tây Nguyên phong phú về chủng loại
gỗ có giá trị kinh tế như cẩm lai, giáng hương, dầu sao sến,… Rừng không chỉ là tài nguyên
thiên nhiên vô giá, mà còn có tác dụng phòng hộ, bảo vệ môi trường trong lành, chống xói
mòn và sa mạc hóa, giảm nhẹ thiên tai lũ lụt.
Các khu bảo tồn thiên nhiên: hiện có 02 khu bảo tồn thiên nhiên là Biển LạcNúi Ông và khu bảo tồn thiên nhiên núi Cà Tú.
()

2.4

Lược sử nghiên cứu cây Chùm ngây


Phân bố

2.4.1

Theo [27], [38], [41], [42], [50], [51], cây Chùm ngây có tên khoa học là
Moringa oleifera Lam., thuộc chi Chùm ngây (Moringa Adans), họ Chùm ngây
(Moringaceae R. Br. ex Dumort.), đã được biết đến và dùng nhiều hơn nghìn năm nay ở các
nước có nền văn minh cổ như Hy Lạp, Ý, Ấn Độ. Nó có nguồn gốc ở Bắc Ấn Độ, Pakistan,
và Nepal.
Trên thế giới:

2.4.1.1

Họ Chùm ngây (Moringaceae R. Br. ex Dumort.) duy nhất một chi Moringa
gồm 13 loài được chia thành ba nhóm dựa vào hình dạng, nơi phân bố.

Đặc điểm:

Đặc điểm:

Đặc điểm:

Cây lớn, thân phình giống Cây có thân mảnh mai, hoa Cây bụi, cây cỏ, hoa đối
bình chứa nước, hoa nhỏ, đối màu sáng, đối xứng song xứng song phương nhiều
xứng tỏa tròn. Gồm:

phương.

màu sắc.

Moringa drouhardii:

Gồm:

Gồm:

phân

bố

ở

Madagascar. Moringa

phân bố ở Ấn Độ.

Moringa hildebrandtii:
phân

bố

ở

concanensis: Moringa arborea: phân bố

Madagascar Moringa oleifera: phân bố Moringa borziana: phân bố
ở

Moringa ovalifolia:

Ấn

phân bố ở Namibia và vùng Moringa peregrina:
cực

Tây

Nam

Angola phân bố ở Hồng Hải,
rập, Horn of Africa

Moringa stenopetala:
phân bố ở
Ethiopia.

ở Tây Bắc Kenya.

Kenya

và

Độ. ở Kenya and Somali.
Moringa longituba phân bố
Ả ở Kenya, Ethiopia, Somali.
Moringa pygmaea:
phân bố ở Bắc Somalia

Moringa rivae:
phân

bố

Ethiopia

ở

Kenya

and


Moringa ruspoliana:
phân bố ở Kenya, Ethiopia,
Somali.

H.2.1
2.4.1.2

Bản đồ phân bố các loài cây Chùm ngây trên thế giới

Ở Việt Nam
Theo [6], [10], [18], [19], cây Chùm ngây được phát hiện mọc hoang ở một số

nơi như Phú Quốc, Kiên giang,…và đã được trồng từ lâu ở Nha Trang, Phan Thiết, Phú
Quốc,

H.2.2

2.4.2

Bản đồ phân bố cây Chùm ngây ở Việt Nam

Đặc điểm, hình thái


Theo các tài liệu [5], [6], [10], [18], [40], [42], [47], cây Chùm ngây, tên khoa
học Moringa oleifera Lam., là một lọai cây gỗ nhỏ, nửa rụng lá, thuộc họ Moringaceae.
Cây Chùm ngây có dạng sống là cây phân cành thấp, cao từ 10 – 12 m.
Hệ thống rễ phát triển mạnh, nếu được trồng từ hạt, rễ cái phình to như củ, màu
trắng với hệ thống những rễ bên thưa, dài, đâm sâu, lan rộng. Nếu trồng bằng cách giâm
cành, hệ thống rễ sẽ không được như vậy.
Thân có vỏ màu trắng xám, dày, mềm, sần sùi nứt nẻ, gỗ mềm và nhẹ. Khi bị
thương tổn, thân rỉ ra nhựa màu trắng, sau chuyển dần thành nâu.
Lá kép lông chim 3 lần, lá trưởng thành có thể dài đến 45 cm, rộng 20 – 30 cm.
Các lá phụ dài khoảng 1.2 - 2.5 cm, rộng 0.6 - 1 cm.
Cụm hoa to, dạng hơi giống hoa đậu, tràng hoa gồm 5 cánh, màu trắng, vểnh lên,
rộng khoảng 2,5 cm. Bộ nhị gồm 5 nhị thụ xen với 5 nhị lép. Bầu noãn 1 buồng do 3 lá noãn,
đính phôi trắc mô. Hoa có mùi thơm thoang thoảng.
Quả dạng nang treo, dài 20 – 50 cm, có quả dài đến 1 m nhưng rất hiếm, rộng 2 –
2.5 cm, khi khô mở thành 3 mảnh dày.
Hạt nhiều (khoảng 26 hạt/trái), tròn dẹp, màu nâu hoặc đen, đường kính khoảng
1 cm, mỗi hạt có 3 góc cạnh với những cánh mỏng màu hơi trắng, trọng lượng mỗi hạt khác
nhau, trung bình khoảng 3.000 - 9.000 hạt/kg.
Cây Chùm ngây thuộc loài mọc nhanh, phát triển nhanh chóng ở những vùng có
điều kiện thuận lợi, có thể tăng trưởng chiều cao từ 1 - 2 m/năm trong vòng 3 đến 4 năm đầu.
Tuy nhiên, trong một thử nghiệm ở Tanzania, cây trồng từ hạt có thể đạt được chiều cao
trung bình 4,1 m trong năm đầu tiên.. Cây bắt đầu cho quả từ thân và nhánh sau 6 đến 8
tháng trồng, quả sẽ chín sau khi hoa nở khoảng 3 tháng.

2.4.3

Sinh sản, tái sinh, nhân giống:
Theo [5], [6], [10], [43], [45], ở cây Chùm ngây, mùa ra hoa tùy thuộc vào điều

kiện môi trường nơi phân bố. Ở vùng lạnh như Bắc Ấn Độ , Chùm ngây chỉ ra hoa một lần
vào tháng 4 - 6, còn ở Nam Ấn Độ thì cây đặc biệt ra hoa hai lần trong năm. Những vùng có
nhiệt độ và lượng mưa tương đối ổn định quanh năm thì cây có thể ra hoa gần như quanh
năm như ở các đảo thuộc Vịnh Ca – ri - bê. Cây ra hoa rất sớm, thường ngay trong năm đầu
tiên, khoảng 6 - 8 tháng sau khi trồng. Cây cho hạt giống có chất lượng tốt trong khoảng 12
năm đầu. Quả chín, hạt giống phát tán khắp nơi theo gió và nước, hoặc được mang đi bởi
những loài động vật ăn hạt. Khả năng nảy mầm của hạt còn mới là 60 - 90%. Tuy nhiên khả


năng này không giữ được nếu hạt được lưu giữ ở điều kiện thường quá 2 tháng. Tỉ lệ nảy
mầm là 60%, 48% và 7,5 % tương ứng với thời gian lưu trữ hạt là 1, 2, và 3 tháng (kết quả
thử nghiệm ở Ấn Độ) .
Cây có thể trồng bằng hạt hoặc bằng cách giâm cành: Trồng bằng hạt là phương
pháp dễ dàng nhất. Cây trồng từ hạt có sức sống cao, tuy nhiên, trong giai đoạn còn non, cây
yếu nên cần được chăm sóc trong điều kiện bóng mát. Biện pháp giâm cành cũng có thể thực
hiện tuy nhiên hiệu quả không bằng gieo hạt, thường tiến hành giâm cành vào mùa mưa, khi
điều kiện không khí đạt được độ ẩm thích hợp.
Theo [10], [18], ở Việt Nam, cây Chùm ngây chỉ trổ hoa một lần vào tháng 1 2.
2.4.4

Đặc điểm sinh thái:
Cây có khả năng phân bố rộng từ vùng cận nhiệt đới khô đến ẩm cho đến vùng

nhiệt đới rất khô đến vùng rừng ẩm. Chịu lượng mưa từ 480 - 4000 mm/năm, nhiệt độ 18,7 28,5oC và độ pH 4,5 - 8. Chịu được hạn và có thể sinh trưởng tốt trên đất cát khô
Theo [5], [6],[10], ở Việt nam, Chùm ngây có thể sống và phát triển tốt trên

nhiều loại đất, từ loại đất đỏ bazan ở Tây Nguyên đến đất sét pha cát hoặc trên đất cát của
vùng ven biển (Trung bộ, Nam Trung bộ).
2.4.5

Tình hình nghiên cứu về cây Chùm ngây:

2.4.5.1

Trên thế giới:
Chùm ngây được xem là một cây đa dụng, rất hữu ích tại những quốc gia nghèo,

vì vậy nó được nghiên cứu rất nhiều về trồng trọt, thu hái; cũng như nghiên cứu về các hoạt
tính y dược học, giá trị dinh dưỡng... Đa số các nghiên cứu được thực hiện tại Ấn Độ,
Philippines, và Phi Châu. Nghiên cứu nhiều nhất về giá trị của Moringa oleifera Lam. được
thực hiện tại Đại Học Nông Nghiệp Falsalabad- Pakistan.
Theo nghiên cứu tại Đại học Nông Nghiệp Falsalabad- Pakistan: Moringa
oleifera Lam. (Moringaceae) vừa là một nguồn dược liệu vừa là một nguồn thực phẩm rất
tốt. Các bộ phận của cây chứa nhiều khoáng chất quan trọng, và là một nguồn cung cấp chất
đạm, vitamin, beta - carotene, acid amin và nhiều hợp chất phenolics……
Nghiên cứu tại Institute of Bioagricultural Sciences, Academia Sinica, Đài Bắc:
dịch chiết từ lá và hạt Chùm Ngây có các hoạt tính diệt được nấm gây bệnh loại
Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes, Epidermophyton floccosum và
Microsporum canis; dầu trích từ lá Chùm Ngây có đến 44 hóa chất. (Bioresource


Technology Số 98-2007).
Nghiên cứu tại ĐH Baroda, Kalabhavan, Gujarat (Ấn Độ): Kết quả cho thấy
Chùm Ngây có tác dụng gây hạ cholesterol, phospholipid, triglyceride, làm tăng sự thải loại
cholesterol qua phân (Journal of Ethnopharmacology Số 86 - 2003).
Nghiên cứu tại Trung Tâm Nghiên cứu Kỹ Thuật (CEMAT) tại

thủ đô

Guatemala, nước Guatemala ở phía Nam Mêhicô: dịch trích bằng nước nóng của hoa, lá, rễ,
hạt..vỏ thân Chùm Ngây có hoạt tính chống co giật, hoạt tính chống sưng và tác dụng lợi.
Nước trích từ hạt cho thấy tác động ức chế khá rõ sự co giật gây ra bởi acetylcholine ở liều
ED50 = 65.6 mg/ml môi trường; tác động ức chế phụ gây ra do carrageenan được định ở
1000mg/kg và hoạt tính lợi tiểu cũng ở 1000 mg/kg. Nước trích từ rễ cũng cho một số kết
quả (Journal of Ethnopharmacology Số 36 - 1992).
Một số các hợp chất, các chất gây đột biến gen đã được tìm thấy trong hạt Chùm
Ngây rang chín: Các chất quan trọng nhất được xác định là 4 (alpha Lrhamnosyloxy)
phenylacetonitrile; 4 - hydroxyphenylacetonitrile và 4 – hydroxyphenyl - acetamide.
(Mutation Research Số 224-1989).
Nghiên cứu tại ĐH Jiwaji, Gwalior (Ấn độ) về các hoạt tính estrogenic, kháng
estrogenic, nước chiết từ rễ Chùm ngây có tác dụng ngừa thai. (Journal of
Ethnopharmacology Số 22 - 1988).
Hạt Chùm Ngây có chứa một số hợp chất “đa điện giải” (polyelectrolytes) tự
nhiên có thể dùng làm chất kết tủa để làm trong nước. Kết quả thử nghiệm lọc nước: Nước
đục (độ đục 15 - 25 NTU, chứa các vi khuẩn tạp 280-500 cfu ml (-1), khuẩn coli từ phân
280-500 MPN 100 ml (-1)) dùng hạt Chùm ngây làm chất tạo trầm lắng và kết tụ, đưa đến
kết quả rất tốt (độ đục còn 0.3 - 1.5 NTU; vi khuẩn tạp còn 5 - 20 cfu; và khuẩn coli còn 5-10
MPN..) Phương pháp lọc này rất hữu dụng tại các vùng nông thôn của các nước nghèo và
được áp dụng khá rộng rãi tại Ấn độ (Journal of Water and Health Số 3 - 2005).
Thử nghiệm tại ĐH Dược K.L.E.S, Nehru Nagar, Karnakata (Ấn Độ) ghi nhận
dịch chiết bằng nước và alcohol rễ cùng lõi gỗ Chùm ngây làm giảm rõ rệt nồng độ oxalate
trong nước tiểu bằng cách can thiệp vào sự tổng hợp oxalate trong cơ thể. Đây được xem như
một một biện pháp phòng ngừa bệnh sạn thận.
.Dr.

Reyes, 1990: đã nghiên cứu trồng trọt bằng hạt để thu hái làm dược liệu theo

phương pháp luân phiên như sau: mỗi cây con trồng cách nhau từ 10 đến 50 cm, sau 75 ngày
thu hái lá và cành non ở phía trên bằng cách cắt ngang thân cây cách gốc 20 - 30 cm; sau đó


chăm sóc tiếp và thu hái, cây sẽ cho ra nhánh và cành non sau đó. Trung bình mỗi năm thu
hoạch được 4 lần, năng xuất trung bình thu được 100 tấn/1 hecta/năm đầu tiên và 57 tấn
/hecta/ năm thứ hai.[36]
Theo J.S. Siemonsma and Kasem Pilauek et al, 1994: người ta có thể thu hái quả
non làm rau sau 55 - 70 ngày kể từ ngày hoa nở và quả chín sau 100 - 115 ngày .
Ứng dụng của cây Chùm ngây trên thế giới [36]
-

Mỹ hiện nay là nước nhập nguyên liệu Moringa thô nhiều nhất, sử dụng trong

công nghệ mỹ phẩm cao cấp, nước uống và quan trọng hơn là chiết suất thành nguyên liệu
tinh cung ứng cho công nghiệp dược phẩm, hóa chất.
-

Ấn Độ: Chùm Ngây được gọi là sainjna, mungna (Hindi, Asam, Bengal..); Phạn

ngữ: Shobhanjana, là một trong những cây thuốc “dân gian” rất thông dụng tại Ấn Độ. Vỏ
thân được dùng trị nóng sốt, đau bao tử, đau bụng khi có kinh, sâu răng, làm thuốc thoa trị
hói tóc; trị đau trong cổ họng (dùng chung với hoa của cây nghệ, hạt tiêu đen, rễ củ
Dioscorea oppositifolia); trị kinh phong (dùng chung với thuốc phiện); trị đau quanh cổ (thoa
chung với căn hành của Melothria heterophylla, Cocci nia cordifolia, hạt mướp (Luffa) và
hạt Lagenaria vulgaris); trị tiểu ra máu; trị thổ tả (dùng chung với vỏ thân Calotropis
gigantea, Tiêu đen, và Chìa vôi. Hoa dùng làm thuốc bổ, lợi tiểu. Quả giã kỹ với gừng và lá
Justicia gendarussa để làm thuốc đắp trị gẫy xương. Lá trị ốm còi, gây nôn và đau bụng khi
có kinh. Hạt: dầu từ hạt để trị phong thấp.

-

Pakistan: Cây được gọi là Sajana, Sigru. Cũng như tại Ấn, Chùm ngây được

dùng rất nhiều để làm các phương thuốc trị bệnh trong dân gian. Ngoài các cách sử dụng như
tại Ấn độ, các thành phần của cây còn được dùng như: lá giã nát đắp lên vết thương, trị sưng
và nhọt, đắp và bọng tinh hoàn để trị sưng và sa; trộn với mật ong đắp lên mắt để trị mắt
sưng đỏ.. .Vỏ thân dùng để phá thai bằng cách đưa vào tử cung để gây giãn nở. Vỏ rễ dùng
sắc lấy nước trị đau răng, đau tai. Rễ tươi của cây non dùng trị nóng sốt, phong thấp, gout,
sưng gan và lá lách..Nhựa từ chồi non dùng chung với sữa trị nhức đầu, sưng răng.
-

Trung Mỹ: Hạt Chùm ngây được dùng trị táo bón, mụn cóc và giun sán.

-

Saudi Arabia : Hạt được dùng trị đau bụng, ăn không tiêu, nóng sốt, sưng tấy

ngoài da, tiểu đường và đau thắt ngang hông.
2.4.5.2

Tại Việt Nam
Theo Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Văn Luật, vào những năm cuối thế kỉ 20, Đại sứ

Hoàng gia Anh đã tài trợ cho Viện lúa Đồng Bằng Sông Cửu Long nghiên cứu trồng cây