toàn văn Giáo dục đạo đức cho người thầy thuốc ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

LÂM VĂN ĐỒNG

GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO NGƯỜI THẦY THUỐC
Ở VIỆT NAM TRONG GIAI ĐOẠN HIỆN NAY

Chuyên ngành: CNDVBC&CNDVLS
Mã số:
62.22.80.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
Người hướng dẫn1: PGS.TS Trần Sĩ Phán
Người hướng dẫn 2: GS.TS Nguyễn Ngọc Long

HÀ NỘI - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết
quả ñược viết chung với các ñồng nghiệp khác ñã ñược sự ñồng ý khi ñưa vào
luận án. Các số liệu, kết quả của luận án là trung thực và chưa từng ñược công
bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả

Lâm Văn Đồng

LỜI CẢM ƠN
Sau một thời gian học tập, nghiên cứu tại trường Đại học Khoa học Xã hội
và Nhân văn - Đại học quốc gia Hà Nội, ñược sự giúp ñỡ của Nhà trường, các
Phòng và Khoa Triết học, nay tôi ñã hoàn thành chương trình học tập và bảo vệ
thành công luận án tiến sĩ cấp Đại học Quốc gia.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới quý Thầy, Cô trong Ban giám hiệu, Phòng
quản lý Đào tạo sau ñai học, Khoa Triết học trường Đại học Khoa học Xã hội và
Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội ñã giúp ñỡ, tạo ñiều kiện cho tôi học tập,
nghiên cứu và bảo vệ thành công luận án tiến sĩ chuyên ngành Hồ Chí Minh học.
Với sự kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng cảm ơn các nhà khoa
học: GS. TS Nguyễn Ngọc Long, GS.TS Trần Phúc Thăng, PGS. TS Trần Sĩ Phán,
PGS. TS Nguyễn Anh Tuấn, PGS.TS Dương Văn Thịnh, PGS. TS Trần Văn Phòng,
PGS. TS Nguyễn Chí Mỳ, PGS.TS Nguyễn Bình Yên, PGS.TS Nguyễn Thị Nga,
PGS.TS Ngô Thị Phượng, và một số nhà khoa học khác ñã trực tiếp tham gia ñóng
góp ý kiến chuyên môn ñể tôi tiếp thu, chỉnh sửa và hoàn thiện luận án tiến sĩ.
Tôi cũng vô cùng biết ơn sự ñộng viên, giúp ñỡ và tạo ñiều kiện của gia ñình,
bạn bè và các ñồng nghiệp trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện bản
luận án tiến sĩ.
Cuối cùng tôi xin trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, tháng 8 năm 2015
Tác giả

Lâm Văn Đồng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của ñề tài ................................................................................ 1
2. Mục ñích và nhiệm vụ của Luận án .............................................................. 4

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5
4. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu .................................................... 5
5. Đóng góp mới của Luận án ........................................................................... 5
6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của Luận án ...................................................... 6
7. Kết cấu của Luận án ...................................................................................... 6
Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI .................................................................................................... 7
1.1. Những nghiên cứu liên quan ñến tầm quan trọng và nội dung của giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay.................................. 7
1.2. Những nghiên cứu liên quan ñến thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay...................................................................... 13
1.3. Những nghiên cứu liên quan ñến quan ñiểm và giải pháp nâng cao hiệu quả
của công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay....... 20
1.4. Một số vấn ñề ñặt ra luận án cần tiếp tục giải quyết ................................ 24
Chương 2 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO
NGƯỜI THẦY THUỐC Ở NƯỚC TA HIỆN NAY .................................. 28
2.1. Đạo ñức nghề nghiệp và ñạo ñức người thầy thuốc................................. 28
2.2. Giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc và tầm quan trọng của giáo dục
ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay ...................................... 39
2.2.1. Giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ............................................... 39
2.2.2. Tầm quan trọng của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở nước ta
hiện nay ........................................................................................................... 47
2.3. Nội dung giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc trong giai ñoạn hiện nay.... 54


2.3.1. Giáo dục những chuẩn mực ñạo ñức công dân cho người thầy thuốc .. 55
2.3.2. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với bệnh nhân ....... 56
2.3.3. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với ñồng nghiệp
......................................................................................................................... 58
2.3.4. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với khoa y học .. 61

2.3.5. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với xã hội ...... 63
2.3.6. Giáo dục ñạo ñức trong quan hệ giữa người thầy thuốc với bản thân .. 64
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2................................................................................ 68
Chương 3 GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC CHO NGƯỜI THẦY THUỐC Ở
VIỆT NAM HIỆN NAY – NHỮNG NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG, THỰC
TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ................................................... 69
3.1. Những nhân tố chủ yếu tác ñộng tới giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở Việt Nam hiện nay ............................................................................. 69
3.1.1. Những nhân tố chủ quan ....................................................................... 69
3.1.2. Những nhân tố khách quan ................................................................... 70
3.2. Thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người thấy thuốc................................. 73
3.2.1. Ở cấp ñộ xã hội ..................................................................................... 73
3.2.2. Ở cấp ñộ cơ sở ....................................................................................... 81
3.2.3. Ở cấp ñộ cá nhân- sự tự giáo dục ñạo ñức của người thầy thuốc ......... 94
3.3. Một số vấn ñề ñặt ra ñối với công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở Việt Nam trong giai ñoạn hiện nay .................................................... 98
3.3.1. Vấn ñề ñầu tư cơ sở vật chất và chế ñộ ñãi ngộ .................................. 100
3.2.2. Vấn ñề quản lí cơ sở vật chất và quản lí hoạt ñộng nghề nghiệp ...... 102
3.2.3. Vấn ñề về những bất cập của công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc ................................................................................................................ 98
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.............................................................................. 105


Chương 4 QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM
NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA CÔNG TÁC GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC
CHO NGƯỜI THẦY THUỐC Ở NƯỚC TA HIỆN NAY ..................... 106
4.1. Quan ñiểm ñối với công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở
nước ta hiện nay ............................................................................................ 106
4.1.1. Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục ñạo ñức trong giáo dục
ñạo ñức cho người thầy thuốc ....................................................................... 106

4.1.2. Gắn việc giáo dục ñạo ñức với sự phát triển ngành y tế trong giai ñoạn
hiện nay ......................................................................................................... 111
4.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của công tác giáo dục
ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay ................................... 116
4.2.1. Tăng cường hơn nữa ñầu tư cơ sở vật chất và phát triển nhân lực y tế..... 133
4.2.2. Nâng cao hiệu quả quản lí tạo ñiều kiện thuận lợi cho giáo dục ñạo ñức
người thầy thuốc ............................................................................................ 137
4.2.3. Tăng cường vai trò của pháp luật trong giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc ...................................................................................................... 130
4.2.4. Đổi mới nội dung, ña dạng dạng hóa các hình thức giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc ..................................................................................... 116
4.2.5. Khuyến khích tính chủ ñộng, tích cực và tạo ñiều kiện thuận lợi cho
người thầy thuốc tự giáo dục, rèn luyện, tu dưỡng ñạo ñức ......................... 123
4.2.6. Nâng cao trách nhiệm của bệnh nhân, người nhà bệnh nhân và dư luận
xã hội trong giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc .................................... 125
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4.............................................................................. 144
KẾT LUẬN .................................................................................................. 146
DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN ........................................................................................... 148
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 149
PHỤ LỤC ..................................................................................................... 163


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của ñề tài
Đạo ñức người thầy thuốc là vấn ñề không một thời ñại nào, không một
xã hội nào không quan tâm. Sở dĩ ñạo ñức người thầy thuốc luôn nhận ñược
sự quan tâm ñặc biệt bởi lẽ, nghề y là một nghề ñặc biệt; nó gắn liền với việc
bảo vệ và chăm sóc sức khỏe cho con người. Do vậy, nghề y không ñơn thuần
chỉ là một nghề nghiệp, một phương tiện kiếm sống ñối với người thầy thuốc.

Đành rằng, người thầy thuốc phải kiếm sống qua việc hành nghề, nhưng cùng
với việc kiếm sống, người thầy thuốc còn có một sứ mệnh cao cả hơn, ñó là
sứ mệnh trị bệnh cứu người. Sứ mệnh cao cả ấy không chỉ ñòi hỏi người thầy
thuốc phải tích cực học hỏi ñể nâng cao nghiệp vụ chuyên môn, mà còn ñòi
hỏi họ không ngừng rèn luyện, tu dưỡng ñạo ñức nghề nghiệp; lấy y ñức làm
cơ sở và ñộng lực thực hành chuyên môn, lấy chuyên môn ñể thể hiện và ñảm
bảo cho y ñức.
Ngay từ thời cổ ñại, các danh y, trong hoạt ñộng hành nghề cũng như
trong việc truyền nghề cho người kế nghiệp, ñều có những ñòi hỏi rất cao về
y ñức, và do ñó, rất chú trọng ñến việc tự giáo dục và giáo dục y ñức. Khi
Hippocrates, ông tổ của nghề y, viết lời thề với những yêu cầu rất cao và
nghiêm túc về y ñức, thì ñó không chỉ là lời thề của cá nhân ông mà còn là
tâm huyết và yêu cầu của ông ñối với những người kế nghiệp. Nói cách khác,
lời thề nghề nghiệp Hippocrates cũng chính là giáo huấn, là nội dung mà ông
muốn giáo dục cho những người ñang và sẽ làm nghề thầy thuốc.
Ở nước ta, danh y Lê Hữu Trác (1720-1791) ñã chỉ ra một cách sâu sắc
và tâm huyết bản chất của nghề y, sứ mệnh của người thầy thuốc, “thầy thuốc
là người có nhiệm vụ bảo vệ sinh mệnh người ta, lẽ sống chết, ñiều phúc họa
ñều ở trong tay mình xoay chuyển”. Từ ñó, ông ñưa ra một châm ngôn, một

1


ñòi hỏi ñối với người làm nghề thuốc, “ñã hiến thân cho nghề thuốc thì phải
biết quên mình ñể dồn hết tâm lực vào trước thuật, trước là ñể cứu người, sau
là ñúc kết ñể dựng nên ngọn cờ ñỏ thắm giữa y trường”.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, trong thư gửi Hội nghị cán bộ y tế (2/1955) ñã
viết: “Người bệnh phó thác tính mệnh của họ nơi các cô, các chú. Chính phủ
phó thác cho các cô, các chú việc chữa bệnh tật và chăm sóc sức khỏe cho
ñồng bào. Đó là một nhiệm vụ rất vẻ vang. Vì vậy, cán bộ cần phải thương

yêu, săn sóc người bệnh như anh em ruột thịt của mình, coi họ ñau ñớn như
mình ñau ñớn. Lương y phải như từ mẫu, câu ấy nói rất ñúng” [116, tr.476 ].
Những lời giáo huấn trên là sự khẳng ñịnh sứ mệnh cao cả và trách
nhiệm của người thầy thuốc ñối với con người, ñối với xã hội; ñồng thời cũng
khẳng ñịnh, y ñức và giáo dục y ñức là ñiều không lúc nào và không ở nơi nào
có thể sao nhãng, không quan tâm.
Ở nước ta hiện nay, sự phát triển kinh tế-xã hội ñang ñặt ra những yêu
cầu mới ñối với lĩnh vực y tế. Những yêu cầu này biểu hiện cả trên bình diện
quy mô, số lượng các dịch vụ y tế, cả trên bình diện chất lượng chẩn trị và
chăm sóc sức khỏe cho nhân dân. Điều ñó ñòi hỏi phải phát triển cả số lượng
và chất lượng nhân lực ngành y tế trong ñó có những người thầy thuốc. Giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc là một yêu cầu, một bộ phận của sự phát
triển ñó. Ngoài ra, những tác ñộng từ mặt trái của quá trình phát triển kinh tế xã hội nói chung và sự phát triển ngành y tế nói riêng, cũng ñang ñặt ra những
yêu cầu, những vấn ñề mà công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc
không thể không quan tâm giải quyết. Đó là tác ñộng từ mặt trái của kinh tế
thị trường ñối với quan niệm về giá trị và lối sống, mà cụ thể là việc ñề cao
lối sống thực dụng, coi trọng giá trị vật chất, xem nhẹ giá trị tinh thần, ñề cao
lợi ích cá nhân, xem nhẹ trách nhiệm xã hội. Đó là sức ép từ nhu cầu khám

2


chữa bệnh của nhân dân trong khi khả năng ñáp ứng cùa ngành y tế còn hạn
chế. Đó là những hạn chế trong quản lí quá trình xã hội hóa y tế, là những hạn
chế trong giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở các trường y và các cơ sở
y tế, các bệnh viện.... Tất cả những tác nhân ñó và nhiều tác nhân khác nữa
ñang dẫn ñến sự xuống cấp về mặt ñạo ñức ở một bộ phận không nhỏ người
thầy thuốc. Những biểu hiện của sự xuống cấp ñạo ñức ở người thầy thuốc,
chẳng hạn, sự vô trách nhiệm trong khám chữa bệnh, thái ñộ bất lịch sự, cửa
quyền ñối với bệnh nhân, ñặc biệt là hiện tượng gây sức ép ñòi lệ phí ngầm

trong hành nghề... ñã gây tốn kém, bức xúc ñối với bệnh nhân, người nhà
bệnh nhân cũng như dư luận xã hội. Sự xuống cấp ñạo ñức ở một bộ phận
không nhỏ người thầy thuốc ñã ảnh hưởng tiêu cực ñến công tác bảo vệ, chăm
sóc sức khỏe cho nhân dân và sự phát triển ngành y tế. Việc khắc phục tình
trạng này, ñẩy lùi sự xuống cấp ñạo ñức trong ngành y và ñặc biệt ở ñội ngũ
người thầy thuốc ñòi hỏi công tác lí luận phải ñẩy mạnh những nghiên cứu về
giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc, qua ñó, góp phần nâng cao chất lượng
và hiệu quả của giáo dục ñạo ñức nhằm nâng cao ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở nước ta hiện nay.
Những nghiên cứu về y ñức và giáo dục y ñức cho người thầy thuốc
trong thời gian qua ñã ñược thực hiện ở một số công trình (sách, báo khoa
học), một số Luận văn, Luận án và ở một chừng mực nhất ñịnh, trên các báo
chí hàng ngày. Từ các góc ñộ khác nhau, những công trình ñó ñã luận chứng
cho sự cần thiết phải giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc; ñã ñề xuất ñược
một số giải pháp giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc trong ñiều kiện hiện
nay. Tuy nhiên, do những mục ñích cụ thể và trong những giới hạn nghiên
cứu nhất ñịnh, những công trình liên quan ñến ñạo ñức nghề y và giáo dục
ñạo ñức nghề nghiệp cho người thầy thuốc vẫn còn những hạn chế nhất ñịnh.
Yêu cầu ñẩy mạnh hơn nữa và nâng cao hơn nữa chất lượng cũng như hiệu

3


quả của công tác giáo dục ñạo ñức nghề nghiệp cho ñội ngũ người thầy thuốc
trong ñiều kiện hiện nay ñòi hỏi không chỉ những nghiên cứu cụ thể mà còn
ñòi hỏi những nghiên cứu chuyên sâu và có tính hệ thống từ góc ñộ triết học.
Để góp phần vào việc nghiên cứu chuyên sâu ở tầm triết học nhằm ñáp
ứng yêu cầu trên, chúng tôi chọn vấn ñề “Giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở Việt Nam trong giai ñoạn hiện nay” làm ñề tài cho Luận án triết học
của mình.

2. Mục ñích và nhiệm vụ của Luận án
2.1. Mục ñích
Trên cơ sở làm rõ một số vấn ñề lí luận về giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc, luận án phân tích, ñánh giá thực trạng, từ ñó ñề xuất quan ñiểm và
một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả của giáo dục ñạo ñức cho
người thầy thuốc ở Việt Nam trong giai ñoạn hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ
- Khảo sát, ñánh giá những tài liệu chủ yếu liên quan ñến ñề tài, từ ñó,
xác ñịnh những vấn ñề sẽ ñược nghiên cứu trong luận án.
- Xác ñịnh khái niệm giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc; luận
chứng sự cần thiết và xác ñịnh những nội dung chủ yếu của giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay.
- Phân tích những nhân tố tác ñộng và ñánh giá thực trạng giáo dục ñạo
ñức cho người thầy thuốc ở nước ta hiện nay, từ ñó xác ñịnh những vấn ñề
cần giải quyết.
- Đề xuất quan ñiểm và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu
quả của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam trong giai ñoạn
hiện nay.

4


3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Luận án nghiên cứu ñạo ñức người thầy thuốc và giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay, với phạm vi thời gian từ khi tiến
hành sự nghiệp ñổi mới.
- Trong Luận án, người thầy thuốc ñược xác ñịnh và nghiên cứu là
những y, bác sĩ khám, chữa bệnh và chăm sóc (ñiều dưỡng) sức khỏe cho
bệnh nhân và nhân dân. Những ñối tượng khác, chẳng hạn, cán bộ quản lí y
tế, dược sĩ, nhân viên y tế... chỉ ñược ñề cập trong chừng mực liên quan ñến

ñạo ñức người thầy thuốc và giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc.
4. Cơ sở lí luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lí luận
Luận án ñược thực hiện trên cơ sở thế giới quan và phương pháp luận
duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh về ñạo
ñức, y ñức; các quan ñiểm, ñường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà
nước về ñổi mới, phát triển ngành y tế, xây dựng con người, giáo dục ñạo ñức
và y ñức… Ngoài ra, luận án kế thừa và phát triển kết quả nghiên cứu của các
nhà khoa học, các công trình khoa học liên quan ñến ñề tài.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp chung ñược vận dụng trong nghiên cứu, thực hiện luận án
là phương pháp biện chứng duy vật; ñồng thời, kết hợp sử dụng các phương
pháp: lịch sử và logic, phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, so sánh,
hệ thống hóa, khái quát hóa...
5. Đóng góp mới của Luận án
- Luận án góp phần luận chứng sự cần thiết và làm rõ hơn nội dung của
giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay thông qua các
quan hệ cụ thể của người thầy thuốc.
5


- Thông qua việc phân tích thực trạng giáo dục ñạo ñức người thầy
thuốc ở Việt Nam hiện nay, Luận án ñã xác ñịnh 3 vấn ñề chủ yếu cần giải
quyết; ñồng thời, ñề xuất quan ñiểm và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng
cao hiệu quả của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc.
6. Ý nghĩa lí luận và thực tiễn của Luận án
Về mặt lí luận, Luận án góp phần làm sáng tỏ và hệ thống hơn về mặt lí
luận vấn ñề giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc.
Về mặt thực tiễn, Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho công
tác nghiên cứu và giảng dạy ñạo ñức nghề nghiệp tại các trường thuộc ngành

y; những kết quả nghiên cứu của Luận án cũng có ý nghĩa khuyến nghị ñối
với công tác giáo dục ñạo ñức nghề nghiệp cho ñội ngũ người thầy thuốc ở
Việt Nam hiện nay.
7. Kết cấu của Luận án
Ngoài phần mở ñầu, kết luận, danh mục các công trình ñã công bố của
tác giả liên quan ñến luận án, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung
Luận án gồm: 4 chương, 12 tiết.

6


Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
1.1. Những nghiên cứu liên quan ñến tầm quan trọng và nội dung của
giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay
Tầm quan trọng và nội dung của giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc là vấn ñề mà không một thời ñại nào, không một xã hội nào không quan
tâm. Điều ñó bị quy ñịnh bởi tính ñặc thù của nghề y là nghề chăm sóc sức
khỏe cho con người. Tính mạng và sức khỏe của người dân ñược phó thác cho
người thầy thuốc. Bởi thế, xã hội luôn có những ñòi hỏi rất cao về chuyên
môn và ñặc biệt là tinh thần phục vụ, là ñạo ñức ở mỗi người thầy thuốc. Ở
nước ta hiện nay, sự quan tâm và những ñòi hỏi của xã hội ñược thể hiện qua
ñường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển ngành y tế, xây
dựng ñội ngũ những người làm công tác y tế vừa hồng vừa chuyên. Sự quan
tâm và những ñòi hỏi của xã hội cũng ñược thể hiện qua dư luận khuyến
khích, tôn vinh những tấm gương về y ñức, phê phán những hiện tượng tiêu
cực trong công tác khám chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe cho nhân dân.
Trên bình diện lí luận, sự quan tâm ñược thể hiện ở những nghiên cứu
về tầm quan trọng và nội dung của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở
nước ta hiện nay.

Trong những năm gần ñây, ñã có khá nhiều công trình nghiên cứu liên
quan ñến vấn ñề. Đó là các công trình: Đạo ñức y học (Hoàng Đình Cầu,
Trường Đại học y Hà Nội, 1991); Đạo ñức học và y ñức Việt Nam (Nguyễn
Văn Hiền, Nxb. Y học, 1992). Trong các công trình này, các tác giả ñã nhìn
nhận ñạo ñức nghề y tức ñạo ñức của người thầy thuốc như là một lĩnh vực,
một hình thức biểu hiện ñặc thù của ñạo ñức xã hội, vì thế nó có quan hệ với
ñạo ñức xã hội. Những yêu cầu, những chuẩn mực ñạo ñức của người thầy
thuốc bị quy ñịnh bởi những yêu cầu chung của ñạo ñức xã hội và bởi những

7


yêu cầu ñặc thù của nghề y tức là nghề nghiệp mà việc thực hiện nó là chữa
bệnh và chăm sóc sức khỏe cho con người. Như vậy, tầm quan trọng của ñạo
ñức người thầy thuốc và do ñó, tầm quan trọng của giáo dục ñạo ñức cho
người thầy thuốc vừa do yêu cầu ñạo ñức chung vừa do yêu cầu ñạo ñức ñặc
thù, cụ thể của nghề y quy ñịnh.
Tác giả Ngô Gia Hy trong công trình Nguồn gốc của y ñức: Sự ñóng
góp của nền y học vào văn hóa Việt Nam (Nxb. Y học, 1995) và công trình Y
ñức và ñạo ñức y học, nguồn gốc và sự phát triển (Nxb. Y học, 1999) ñã luận
chứng cho sự cần thiết phải nâng cao y ñức trong ñiều kiện hiện nay. Tác giả
ñã phân tích một số ảnh hưởng từ mặt trái của kinh tế thị trường ñối với ñạo
ñức người thầy thuốc, từ ñó, nhấn mạnh sự cần thiết phải giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc .
Năm 1996, Bộ Y tế ban hành Quy chế về y ñức. Quy chế này xác ñịnh
những nguyên tắc nghề nghiệp cơ bản ñịnh hướng hoạt ñộng của thầy thuốc
trong ñiều kiện hiện nay. Nội dung chủ yếu của những nguyên tắc này bao
gồm: Nghiêm túc thực hiện lời dạy của Bác Hồ; phải có lương tâm và trách
nhiệm cao, hết lòng yêu nghề, luôn rèn luyện phẩm chất ñạo ñức của người
thầy thuốc; tôn trọng pháp luật và thực hiện nghiêm túc quy chế chuyên môn;

tôn trọng quyền ñược khám chữa bệnh của nhân dân; có thái ñộ tôn trọng
người bệnh và gia ñình họ; kê ñơn phải phù hợp với chẩn ñoán; thật thà, ñoàn
kết tôn trọng ñồng nghiệp, kính trọng bậc thầy... Những nguyên tắc ñó cho
thấy, sự quan tâm và nhận thức của Bộ y tế ñối với tầm quan trọng và nội
dung của y ñức và giáo dục y ñức cho những người thầy thuốc.
Trong công trình Phát triển sự nghiệp y tế ở nước ta trong giai ñoạn
hiện nay (Nxb. Y học, 1996), tác giả Đỗ Nguyên Phương ñã phân tích những
yêu cầu của sự nghiệp phát triển ngành y tế ở nước ta hiện nay và nhấn mạnh
rằng, người thầy thuốc phải có nhân cách, ñó là phải có sự hiểu biết, có lương

8


tâm và ñức ñộ. Để nâng cao năng lực và phẩm chất ñạo ñức người thầy thuốc
ñáp ứng yêu cầu phục vụ nhân dân, yêu cầu của sự phát triển ñội ngũ người
thầy thuốc, cần phải có một hệ thống giải pháp ñồng bộ, trong ñó cần ñặc biệt
quan tâm ñến giáo dục ñạo ñức.
Trong công trình Đại danh y Hải Thượng Lãn Ông và cơ sở tư tưởng
của nghề làm thuốc, chữa bệnh (Nxb. Y học, 2000), tác giả Trần Văn Thụy ñã
trình bày tư tưởng Hải Thượng Lãn Ông về bản chất và ñặc trưng của nghề y
như là một nghề nhân ñức; từ ñó Lãn Ông ñòi hỏi người thầy thuốc phải
không ngừng tự giáo dục, suy nghĩ hàng ngày chăm lo bồi ñắp 8 Đức (Nhân,
Minh, Trí, Đức, Thành, Lượng, Khiêm, Cần) và chống 8 tội (Lười, Keo kiệt,
Tham, Lừa dối, Bất nhân, Hẹp hòi, Thất ñức, Dốt).
Tác giả Nguyễn Văn Lê trong công trình Đạo ñức và y học (Nxb. Y
học, 1999) và Một số sự kiện hàng ngày ở bệnh viện (Nxb. Y học, 2000) ñã ñi
sâu phân tích ñặc ñiểm lao ñộng của ngành y, qua ñó luận chứng cho bổn
phận ñạo ñức của người thầy thuốc trong quan hệ với bệnh nhân, với xã hội.
Ông cũng chỉ ra những tác ñộng từ mặt trái của kinh tế thị trường khiến cho
ñồng tiền, bằng nhiều cách khác nhau ñã ñứng giữa thầy thuốc và bệnh nhân,

ñẩy họ vào tình thế khó lựa chọn. Tuy vậy, tác giả vẫn khẳng ñịnh rằng, người
thầy thuốc chân chính là người phải coi việc trị bệnh cứu người, phục vụ xã
hội là thiên chức, là sứ mệnh cao cả của mình. Vì vậy, xã hội, cơ quan phải
thường xuyên giáo dục ñạo ñức nghề nghiệp cho họ; và bản thân mỗi người
thầy thuốc cũng phải luôn tự rèn luyện, tu dưỡng ñể trở thành người thầy
thuốc chân chính.
Từ năm 2006 ñến năm 2008, tác giả Phạm Minh Đức và cộng sự ñã
thực hiện ñề tài Nghiên cứu, khảo sát việc thực hành y ñức tại một số bệnh
viện. Thông qua việc khảo sát và ñánh giá những thành tựu, những hạn chế,
những biểu hiện xuống cấp ñạo ñức tại một số bệnh viện, các tác giả ñã báo

9


ñộng về tình trạng xuống cấp ñạo ñức của một bộ phận người thầy thuốc hiện
nay. Các tác giả cũng cho rằng, ñẩy lùi tình trạng xuống cấp ñó là một trong
những yêu cầu cấp bách hiện nay. Một trong những giải pháp ñược ñề tài ñề
xuất là nâng cao nhận thức của toàn xã hội, của các cấp quản lí về tầm quan
trọng của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc.
Trong Luận văn thạc sĩ Vấn ñề giáo dục y ñức cho sinh viên ngành y ở
thành phố Hà Nội hiện nay (Hà Nội, 2007), tác giả Hoàng Thị Kim Oanh ñã
luận chứng cho tầm quan trọng của giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc
thông qua việc phân tích ñặc ñiểm của ngành y. Theo tác giả, ngành y là
ngành có quan hệ ñặc biệt ñến sức khỏe và tính mạng con người; là nghề
mang tính nhân ñạo cao cả; là nghề mang tình thương người; là nghề thể hiện
tính cao qúy bất cầu danh lợi; là nghề tôn trọng nhân phẩm... Chính vì vậy, y
thuật phải gắn liền với y ñức. Giáo dục và tự giáo dục y ñức là ñiều không
thể tách rời nghề y. Giáo dục y ñức phải ñược bắt ñầu từ khi người thầy thuốc
còn ngồi trên ghế nhà trường. Giáo dục y ñức tức là giáo dục ñạo ñức nghề
nghiệp cho sinh viên phải bao hàm giáo dục lí luận về ñạo ñức và những

phẩm chất ñạo ñức căn bản của người công dân. Đồng thời, phải giáo dục
những chuẩn mực ñạo ñức nghề nghiệp ñể khi hành nghề họ sẽ làm tròn nghĩa
vụ công dân Việt Nam bằng tài năng chuyên môn và phẩm chất con người
mới xã hội chủ nghĩa. Cụ thể hơn, trong Luận văn, tác giả chỉ ra và phân tích
những nội dung căn bản của giáo dục ñạo ñức cho sinh viên ngành y nói
chung và sinh viên ngành y Hà Nội nói riêng bao gồm: giáo dục chủ nghĩa
Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về ñạo ñức cách mạng, ñạo ñức người
thầy thuốc; giáo dục y ñức truyền thống; giáo dục phẩm chất ñạo ñức cá nhân;
giáo dục y ñức thông qua các mối quan hệ của thầy thuốc.
Trong Luận án tiến sĩ Tư tưởng triết học về con người qua tác phẩm y
học của Hải Thượng Lãn Ông, (Hà Nội, 2001), tác giả Phạm Công Nhất ñã

10


nghiên cứu và ñánh giá một cách hệ thống tư tưởng triết học về con người của
Hải Thượng Lãn Ông; từ ñó chỉ ra ý nghĩa của các tư tưởng ñó trong quá trình
ñổi mới, phát triển ngành y tế nói chung và ñặc biệt là ñối với giáo dục ñạo
ñức cho người thầy thuốc hiện nay nói riêng.
Cũng nghiên cứu chuyên sâu về tầm quan trọng và nội dung của giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc, tác giả Lê Thị Lí trong Luận án tiến sĩ
Nâng cao ñạo ñức người thầy thuốc trong ñiều kiện hiện nay ở nước ta (Hà
Nội, 2011) ñã tiếp cận vấn ñề cả từ tình hình thực tế của ngành y, cả từ những
yêu cầu về mặt lí luận.
Theo tác giả, sự cần thiết phải giáo dục y ñức cho người thầy thuốc bị
quy ñịnh trước hết bởi tính ñặc thù của nghề y là một nghề cao quý, nhân ñạo,
là nghề trị bệnh cứu người. Tác giả khảo sát khá công phu lịch sử tư tưởng về
y ñức và phân tích những tư tưởng ñó ở các bậc danh y. Căn cứ những tư liệu
lịch sử, tác giả cho thấy, các bậc danh y như Hyppocrates, Biển Thước, Hoa
Đà... ñều có những yêu cầu rất cao về y thuật và y ñức; từ ñó, họ cho rằng,

giáo dục và tự giáo dục y ñức ñối với người thầy thuốc là ñiều gắn liền với
bản thân nghề làm thuốc, chữa bệnh. Tác giả cũng khảo sát những tư tưởng
của những nhà nghiên cứu hiện ñại, chẳng hạn, D.I. Pixarép, N.E.
Telesnhevskaia... về y ñức và giáo dục y ñức ñể luận chứng cho sự cần thiết
của giáo dục y ñức. Ở Việt Nam, tác giả khảo sát những tư tưởng của Tuệ
Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ông và ñặc biệt chú ý tìm hiểu những tư tưởng, những
lời dạy của Hồ Chí Minh về y ñức ñối với ngành y tế và người làm trong
ngành y tế. Tác giả coi những lời dạy của Hồ Chí Minh về y ñức, chẳng hạn,
Lương y như từ mẫu, thật thà ñoàn kết... là nội dung quan trọng nhất, sợi chỉ
ñỏ xuyên suốt công tác giáo dục ñạo ñức, ñạo ñức nghề nghiệp cho nghề y,
ngành y ở nước ta hiện nay.
Cùng với ñiều ñó, tác giả ñã phân tích tác ñộng từ mặt trái của kinh tế

11


thị trường ñối với ñạo ñức và ñạo ñức người thầy thuốc. Bên cạnh việc chỉ ra
tác ñộng tích cực, tác giả cho thấy, kinh tế thị trường là một trong những tác
nhân dẫn ñến sự xuống cấp về ñạo ñức của một bộ phận không nhỏ người
thầy thuốc. Yêu cầu chăm sóc sức khỏe cho nhân dân ngày càng cao cùng với
yêu cầu phát triển ngành y tế nước nhà ñòi hỏi phải khắc phục sự xuống cấp
ñó ñể nâng cao y ñức cho ñội ngũ người thầy thuốc hiện nay. Trong ñiều kiện
như vậy, giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc trở thành yêu cầu, nhiệm vụ
vừa cấp thiết, vừa lâu dài.
Trong một chừng mực nhất ñịnh, một số bài báo, chẳng hạn, Góp phần
bàn về những vấn ñề ñạo ñức của người thầy thuốc Việt Nam (Trần Văn
Thụy, Tạp chí Nghiên cứu Y học, số 2/1997), Mâu thuẫn giữa mặt trái của cơ
chế thị trường với bản chất nhân ñạo của ngành y tế Việt Nam hiện nay
(Phạm Công Nhất, Tạp chí Giáo dục lí luận, số 6/1999), Y ñức và nâng cao y
ñức (Phạm Mạnh Hùng, Tạp chí Cộng sản, số 7/2002), Giáo dục và rèn luyện

ñạo ñức người cán bộ y tế theo tư tưởng Hồ Chí Minh (Nguyễn Hiền Lương,
Tạp chí Cộng sản, số 1/2013)... cũng ñề cập ñến vai trò và nội dung của giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở nước ta hiện nay. Xuất phát từ sự phân
tích nguyên nhân của những hiện tượng tiêu cực về mặt ñạo ñức trong lĩnh
vực y tế và ñội ngũ những người thầy thuốc hiện nay, những bài báo trên nhấn
mạnh sự cần thiết tăng cường hơn nữa công tác giáo dục, rèn luyện ñạo ñức
ñối với người thầy thuốc.
Năm 2013, Nhà xuất bản Y học xuất bản công trình Những bậc thầy
nổi danh về y ñức do Quý Long và Kim Thư sưu tầm và biên soạn. Đây là
một công trình sưu tầm và biên soạn khá công phu. Các tác giả ñã khảo sát
quan niệm về nghề y và người thầy thuốc, về y ñức của người thầy thuốc của
rất nhiều danh y từ cổ ñại ñến ngày nay. Đó là các danh y: Imhotep,
Hyppocrates, Biển Thước, Hoa Đà, Trương Trọng Cảnh, Vương Thúc Hòa,

12


Tuệ Tĩnh, Hải Thượng Lãn Ông. Đó cũng là những thầy thuốc nổi tiếng trong
xã hội hiện ñại: Koch, A. Yersin, A. Freming, L. Pasteur, Hồ Đắc Di, Phạm
Ngọc Thạch, Đặng Văn Ngữ, Trần Hữu Nghiệp, Tôn Thất Tùng, Trần Hữu
Tước, Trần Đông A, Tôn Thất Bách. Đặc biệt, các tác giả ñã nghiên cứu rất
sâu Thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Hội nghị cán bộ y tế (2/1955). Khảo
sát tư tưởng các bậc thầy nổi danh về y ñức cổ kim ñông tây, các tác giả ñã
cho thấy, sự tương ñồng, sự thống nhất trong cách nhìn nhận của họ về thiên
chức và trách nhiệm, bổn phận ñạo ñức của người thầy thuốc, về sự cần thiết
phải giáo dục ñạo ñức cho những người làm nghề trị bệnh cứu người. Ngẫm
chuyện danh y thời trước, nhìn lại y ñức thời nay, các tác giả nhận thấy nhiều
thầy thuốc ñang tự biến nghề y cao quý của mình chỉ thuần túy trở thành “cái
cần câu cơm” nhiều khi không chân chính. Từ ñó, các tác giả công trình nhấn
mạnh sự cần thiết phải giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc trong ñiều kiện

hiện nay.
1.2. Những nghiên cứu liên quan ñến thực trạng giáo dục ñạo ñức cho
người thầy thuốc ở Việt Nam hiện nay
Đa số những nghiên cứu trong thời gian qua ñều nhìn nhận thực trạng
giáo dục ñạo ñức như là một bộ phận của chính thực trạng ñạo ñức. Vì vậy,
việc nghiên cứu và ñánh giá thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc
thường ñược thực hiện trong khuôn khổ chung ñánh giá thực trạng ñạo ñức
người thầy thuốc. Điều ñó tuy chưa thật ñầy ñủ nhưng có sự hợp lí nhất ñịnh,
bởi thực trạng ñạo ñức là chỉ báo, thước ño cho hiệu quả cũng như những hạn
chế của giáo dục ñạo ñức.
Trong các công trình Giáo dục và ñào tạo nhân lực y tế - Dự án WHOHRH - 001 (Bộ Y tế, Nxb. Y học, 2001) và Ngành y tế Việt Nam vững bước
vào thế kỉ XXI (Bộ Y tế, Nxb. Y học, 2002) ñã có những ñánh giá chung về
thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc ở Việt Nam. Những công

13


trình này nhìn nhận giáo dục ñạo ñức như là một nhiêm vụ, một phương diện
hữu cơ của chiến lược và thực tiễn ñào tạo nguồn nhân lực y tế. Vì vậy,
những thành tựu cũng như những hạn chế trong giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc ñược xem xét cả trên phương diện vĩ mô tức là phương diện ban
hành các văn bản và lãnh ñạo, chỉ ñạo chung, cả trên phương diện vi mô tức
là công tác giáo dục ñạo ñức trong các trường y, các bệnh viện, các cơ sở y tế.
Trên phương diện vĩ mô, các công trình trên ñã chỉ ra rằng, Đảng, Nhà
nước rất quan tâm ñến công tác giáo dục ñạo ñức cho ñôi ngũ những người
làm công tác y tế nói chung, cho những người thầy thuốc nói riêng. Để nâng
cao ñạo ñức cho người thầy thuốc, Đảng và Nhà nước ñã ban hành nhiều văn
bản về chính sách và pháp luật liên quan ñến sự phát triển ngành y tế và xây
dựng ñội ngũ nhân lực y tế. Chẳng hạn, Chính sách của Đảng về chăm sóc
sức khỏe cho nhân dân; Luật Bảo vệ sức khỏe nhân dân ñược Quốc hội thông

qua năm 1989; Pháp lệnh về hành nghề y tế tư nhân ñược Chủ tịch nước phê
duyệt năm 1993; Nghị quyết số 90/CP của Chính phủ về phương hướng và
chủ trương xã hội hóa các hoạt ñộng giáo dục, y tế và văn hóa (1997) cùng
các Nghị ñịnh liên quan; Nghị quyết 37/CP năm 1996 về ñịnh hướng chiến
lược chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân giai ñoạn 1996-2020... Các tác
giả cho rằng, những văn bản ñó là những ñịnh hướng rất quan trọng ñối với
công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc; ñồng thời chúng cũng tạo ra
một hành lang pháp lí cần thiết ñể ngăn chặn sự vi phạm pháp luật trong hành
nghề mà sự vi phạm này ñồng nghĩa với sự vi phạm những chuẩn mực ñạo
ñức tối thiểu của người thày thuốc.
Đánh giá trực tiếp hơn ñối với công tác giáo dục ñạo ñức cho người
thầy thuốc, các tác giả cho rằng, Bộ Y tế ñã có những văn bản khá kịp thời,
chẳng hạn, Chỉ thị 04/CT-BYT về y ñức; Quyết ñịnh số 2088/QĐ-BYT
(1996) gồm 12 ñiều về tiêu chuẩn ñạo ñức của người làm công tác y tế; Quyết

14


ñịnh số 2526 QĐ-BYT (1999) về tiêu chuẩn phấn ñấu về y ñức áp dụng cho
mỗi cá nhân, tập thể, khoa, phòng, bệnh viện, cơ sở khám chữa bệnh;
Quyết ñịnh số 2965 QĐ-BYT (1999) về kiểm tra, ñánh giá hoạt ñộng công
tác chuyên môn, tập trung ñánh giá việc thức hiện các tiêu chuẩn cụ thể
phấn ñấu về y ñức... Những văn bản này ñã và ñang ñược thực hiện và ñạt
ñược những hiệu quả rõ rệt.
Các tác giả cũng cho rằng, công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc ở các trường y trong những năm qua ñã ñạt ñược những thành tựu nhất
ñịnh. Nhiều trường ñã biên soạn ñược giáo trình phù hợp với ñiều kiện của
trường. Những nguyên lí ñạo ñức chung, truyền thống ñạo ñức dân tộc, truyền
thống y ñức, những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về y ñức... ñã ñược ñưa
vào nội dung của giáo trình. Ở các bệnh viện và các cơ sở khám chữa bệnh,

công tác giáo dục y ñức cũng ñược tiến hành dưới các hình thức: học tập,
quán triệt các nghị quyết, nghị ñịnh các quy ñịnh của Đảng, Nhà nước, Bộ Y
tế về phát triển ngành và nâng cao ñạo ñức người thầy thuốc. Cùng với ñiều
ñó, những phong trào rèn luyện chuyên môn và y ñức cũng thường xuyên
ñược tiến hành; cuộc vân ñộng “Học tập và làm theo tấm gương ñạo ñức
Hồ Chí Minh” ñược triển khai trong toàn ngành y tế; việc vinh danh những
gương ñiển hình, phê phán những hiện tượng tiêu cực về ñạo ñức... là
những nỗ lực, những thành tựu của ngành y tế trong thực hành và giáo dục
ñạo ñức cho người thầy thuốc.
Các công trình trên cũng chỉ ra những hạn chế trong giáo dục ñạo ñức
cho người thầy thuốc hiện nay. Đó là việc chậm thể chế những chủ trương
chính sách của Đảng và Nhà nước thành những quy ñịnh cụ thể, kịp thời.
Công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên, nghiêm túc. Đối với các hiện
tượng vi phạm quy ñịnh hành nghề, vi phạm y ñức chưa có những biện pháp
xử lí nghiêm minh ñủ sức răn ñe. Công tác giáo dục y ñức trong nhiều trường

15


và bệnh viện còn bất cập. Các phong trào hoạt ñộng vì cộng ñồng, trong một
số trường hợp chưa ñi vào thực chất... Điều ñó dẫn ñến sự xuống cấp ñạo ñức
ở một bộ phận không nhỏ thầy thuốc.
Trong các công trình: Quy ñịnh y ñức và tiêu chuẩn phấn ñấu (Lê Ngọc
Trọng chủ biên, Nxb. Y học, 1999), Giáo dục và ñào tạo nhân lực y tế (Dự án
WHO/HRH-001, Nxb. Y học, 2001), Quản lí y tế (Trương Việt Dũng chủ
biên, Nxb.Y học, 2006), Nâng cao ñạo ñức người thầy thuốc trong ñiều kiện
hiện nay ở nước ta (Lê Thị Lí, Luận án tiến sĩ triết học, Hà Nội, 2011), các tác
giả xuất phát từ thực trạng ñạo ñức người thầy thuốc hiện nay ñể ñánh giá
thực trạng giáo dục ñạo ñức ñối với người thầy thuốc.
Cùng với việc ñánh giá cao công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy

thuốc ở cấp vĩ mô, các tác giả nhìn nhận những thành tựu trong giáo dục ñạo
ñức qua việc huy ñộng ñội ngũ thầy thuốc tham gia vào các phong trào, các
hoạt ñộng vì sức khỏe cộng ñồng; chẳng hạn, hiến máu nhân ñạo, gây quỹ từ
thiện, cấp phát thuốc miễn phí cho bệnh nhân nghèo, các gia ñình chính sách,
phụng dưỡng bà mẹ Việt Nam anh hùng... Theo các tác giả, việc tổ chức
những hoạt ñộng ñó ñã tạo ra môi trường thuận lợi ñể phát triển tình cảm ñạo
ñức và nâng cao trách nhiệm ñạo ñức cho người thầy thuốc trong quan hệ với
cộng ñồng.
Tương tự như vậy, các tác giả cho rằng, những cuộc vận ñộng như
“Học tập và làm theo tấm gương ñạo ñức Hồ Chí Minh”, “Tiếp lửa truyền
thống mãi mãi tuổi hai mươi” mà các bệnh viện, các cơ sở y tế tổ chức thực
hiện không chỉ là sự thể hiện trách nhiệm ñối với cộng ñồng mà còn là hình
thức giáo dục và cũng là những thành tựu giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc.
Trong các công trình trên, các tác giả cũng nghiên cứu và ñánh giá các
hoạt ñộng giáo dục ñạo ñức ở các trường y. Theo ñó, trong tất cả các trường y
ñều ñã ñưa môn học Đạo ñức nghề nghiệp vào chương trình giảng dạy. Nội

16


dung của môn học này thường bao gồm kiến thức cơ bản về ñạo ñức; các khái
niệm, các nguyên lí y ñức; Tuyên ngôn của Hội y học thế giới về quyền của
bệnh nhân; các nguyên tắc trong giao tiếp ứng xử với bệnh nhân; các tiêu
chuẩn của việc thực hành chăm sóc sức khỏe có chất lượng; các nguyên tắc
làm việc cùng ñồng nghiệp; các quy ñịnh của Bộ y tế về y ñức. Một số trường
lớn còn có thêm môn Đạo ñức trong nghiên cứu y sinh. Môn học này cung
cấp cho sinh viên những nội dung cơ bản của ñạo ñức trong nghiên cứu y
sinh, trách nhiệm của người nghiên cứu y sinh; nghĩa vụ và quyền lợi của ñối
tượng nghiên cứu... Cùng với giáo dục lí luận, các trường học ñều có những

hoạt ñộng thực tiễn khá phong phú. Những hoạt ñộng này ñã gắn kết nhiệm
vụ học tập, chương trình học tập của sinh viên với những yêu cầu chính trị, xã
hội nên có tác dụng giáo dục ñạo ñức ñối với sinh viên.
Để minh chứng cho thành tựu trong giáo dục ñạo ñức ñối với người
thầy thuốc, các tác giả ñã dẫn ra thành tựu trong công tác khám chữa bệnh và
chăm sóc sức khỏe cho nhân dân trong những năm qua, những ghi nhận của
Nhà nước, những tri ân của người bệnh ñối với tinh thần phục vụ của ñội ngũ
các thầy thuốc, ñặc biệt là ñối với những gương sáng hết lòng vì người bệnh.
Cùng với những thành tựu, các tác giả cũng ñánh giá những hạn chế
trong công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc hiện nay. Theo các tác
giả, tính chất thương mại, với một mức ñộ ñáng kể, ñã và ñang thâm nhập vào
ngành y. Nó làm biến dạng quan hệ giữa thầy thuốc và bệnh nhân. Tình trạng
quá tải tại các bệnh viện trung ương, bệnh viện ñầu ngành là tác nhân kích
thích và gia tăng những tiêu cực trong khám chữa bệnh. Điều ñó không chỉ
phản ánh tình trạng xuống cấp về y ñức, mà còn gây ra những trở ngại cho
công tác giáo dục ñạo ñức ngành y. Nó cũng cho thấy, giáo dục ñạo ñức cho
người thầy thuốc chưa có nhiều biến chuyển; những hạn chế của thời bao cấp
trong giáo dục ñạo ñức với những yêu cầu chung chung về lòng yêu nước, về

17


tinh thần phục vụ vẫn còn chi phối ít nhiều và do ñó ít hiệu quả trong ñiều
kiện mới. Những tác ñộng và do ñó, những yêu cầu nẩy sinh từ những ñiều
kiện mới ñòi hỏi những hình thức mới, những nội dung mới chưa ñược thể
hiện rõ nét và phổ biến trong công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc
hiện nay. Tác ñộng từ mặt trái của kinh tế thị trường, của quá trình xã hội hóa
y tế dẫn ñến những yếu kém trong sự rèn luyện, tu dưỡng ñạo ñức của một bộ
phận thầy thuốc chưa ñược các cấp quản lí nhận thức ñầy ñủ và do ñó, chưa
có những giải pháp giáo dục toàn diện.

Vì thế, theo các tác giả, bên cạnh những dấu hiệu tích cực, vẫn còn tồn
ñọng nhiều biểu hiện sa sút về ñạo ñức người thầy thuốc trong tất cả các quan
hệ: với người bệnh, với khoa y học, với ñồng nghiệp, với xã hội. Những hiện
tượng vòi tiền bồi dưỡng từ bệnh nhân, vô trách nhiệm trong khám chữa ñể
xảy ra những trường hợp ñáng tiếc, gây công phẫn trong dư luận, những
trường hợp lợi dụng những bất cập trong quy chế và quản lí ñể trục lợi cá
nhân... ñang diễn ra không phải là hiếm trong ñiều kiện hiện nay.
Một công trình khác cũng ñề cập khá nhiều ñến thực trạng ñạo ñức
người thầy thuốc và giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc, ñó là công trình
Những bậc thầy nổi danh về y ñức (Quý Long và Kim Thư, Nxb. Y học,
2013). Các tác giả công trình này ñánh giá cao sự quan tâm của Đảng, Nhà
nước, những nỗ lực của ngành y tế trong giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc thông qua các văn bản về phương hướng, chính sách, những quy ñịnh
về quản lí và xây dựng ngành, ñào tạo nguồn nhân lực y tế ở tầm vĩ mô. Ở
tầm vi mô, ñối với những hoạt ñộng giáo dục cụ thể, các tác giả ñã chỉ ra và
ñánh giá cao những hình thức giáo dục cụ thể, mới xuất hiện có hiệu quả, cần
ñược nhân rộng. Chẳng hạn, hiện nay, một số cơ sở y tế ñang triển khai các
chương trình mời các chuyên viên ñến huấn luyện y, bác sĩ về cách giao tiếp,
thái ñộ phục vụ người bệnh.

18


Các tác giả cũng cho rằng, bên cạnh tuyên truyền, giáo dục, nêu gương,
tổ chức các hoạt ñộng vì cộng ñồng, thì sự chấn chỉnh các hoạt ñộng hành
nghề, ñảm bảo thực hiện nghiêm chỉnh các quy chế, quy ñịnh cũng là một
hình thức, ñồng thời là một thành tựu của giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc hiện nay. Cùng với ñiều ñó, các biện pháp ñi kèm khác cũng ñược thực
hiện; chẳng hạn, thiết lập hòm thư phản ánh ý kiến bệnh nhân, thiết lập ñường
dây nóng hoạt ñộng công khai 24/24 giờ. Nhiều bệnh viện còn yêu cầu nhân

viên giám sát lẫn nhau... Với những hình thức cụ thể, ña dạng, phong phú, chủ
trương “Nói không với phong bì” cũng ñang ñược triển khai trong toàn ngành
y tế và ñã ñem lại những kết quả ban ñầu.
Đối với những hạn chế trong công tác giáo dục ñạo ñức cho người thầy
thuốc, các tác giả cho rằng, hạn chế phổ biến nhất là, trong công tác giáo dục
ñạo ñức, chưa tính hết những nhân tố tác ñộng ñến người thầy thuốc, những
nhân tố này dẫn tới sự suy thoái y ñức hiện nay. Đó là tác ñộng từ mặt trái của
kinh tế thị trường làm tha hóa quan hệ bệnh nhân-thầy thuốc, biến quan hệ
này thành quan hệ thuần túy dịch vụ-khách hàng với ñồng tiền chi phối tất cả;
bệnh nhân làm tha hóa thầy thuốc bằng “phong bì”; thầy thuốc coi chuyện này
là tiền Típ phục vụ; lương cán bộ y tế thấp, cơ sở y tế quá tải; ñầu vào ngành
y không tuyển lựa ñược các sinh viên có tâm huyết, ñào tạo chạy theo số
lượng, xem nhẹ chất lượng; không có các hội ñoàn chuyên nghiệp như y sĩ
ñoàn, nha sĩ ñoàn...; không có khung pháp lí chặt chẽ ñể xử lí các vi phạm
pháp luật và y ñức; chưa nhận thấy ñầy ñủ tầm quan trọng từ sự phản hồi của
xã hội. Các tác giả cho rằng, những khiếm khuyết ấy vừa là nguyên nhân dẫn
ñến tình trạng xuống cấp y ñức, vừa là thực trạng yếu kém của công tác giáo
dục ñạo ñức cho người thầy thuốc hiện nay.
Cùng với những công trình trên, tức những công trình nghiên cứu khá
chuyên sâu về thực trạng giáo dục ñạo ñức cho người thầy thuốc; nhiều bài
nghiên cứu, bài báo ñược ñăng tải trên các tạp chí, báo ngày cũng ñề cập ñến

19