Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công

Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công

LỜI MỞ ĐẦU
Trong nền kinh tế hiện đại, các khoản chi tiêu công không mất đi mà nó lại
tạo ra sự tái phân phối thu nhập giữa các khu vực trong nền kinh tế, trong đó Nhà
nước đóng vai trò trung tâm trong quá trình này. Thông qua các khoản chi tiêu
công, Nhà nước cung cấp cho xã hội những hàng hóa mà khu vực tư không có khả
năng cung ứng, hoặc cung ứng không có hiệu quả mà nguồn từ các khoản khu nhập
xã hội như thuế, phí, lệ phí. Như vậy, Nhà nước thực hiện tái phân phối thu nhập xã
hội công bằng hơn, khắc phục những khuyết tật của cơ chế thị trường, bảo đảm nền
kinh tế tăng trưởng và bền vững.
1.
1.1.

Khái niệm, đặc điểm, và phân loại chi tiêu công.
Khái niệm :
Chi tiêu công là các khoản chi tiêu của các cấp chính quyền, các đơn vị quản

lý hành chính, các đơn vị sự nghiệp được kiểm soát và tài trợ của Chính phủ. Ngoài
ra các khoản chi của các quỹ ngân sách, về cơ bản chi tiêu công phản ánh giá trị các
hàng hóa mà Chính phủ mua vào để qua đó cung cấp các loại hàng hóa công cho xã
hội nhằm thực hiện các chức năng của Nhà nước.

•
•
•

Nguồn tài trợ của chi tiêu công:
- Quỹ từ ngân sách:
Thuế, phí, lệ phí do các tổ chức và cá nhân nộp theo quy định của pháp luật
Các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước

Các khoản viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, các tổ chức, cá

•

nhân ở ngoài nước cho Chính phủ Việt Nam
Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật.

•
•
•
•

- Quỹ ngoài ngân sách:
Quỹ dự trữ quốc gia
Quỹ hỗ trợ phát triển
Quỹ bảo hiểm xã hội
Quỹ bảo vệ môi trường

1.2.


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công
•
•

Quỹ dự trữ ngoại hối
và một số quỹ khác

Đặc điểm của chi tiêu công :
Chi tiêu công phục vụ lợi ích chung của cộng đồng dân cư ở các vùng hay phạm vi

1.3.

-

quốc gia.
Điều này xuất phát từ chức năng quản lý toàn diện nền kinh tế xã hội của
Nhà nước và cũng chính trong quá trình thực hiện chức năng đó, Nhà nước đã
-

cung cấp một lượng hàng hóa công khổng lồ cho nền kinh tế.
Chi tiêu công luôn gắn liền với bộ máy Nhà nước và những nhiệm vụ kinh tế, chính
trị, xã hội mà Nhà nước thực hiện.
Các khoản chi tiêu công do chính quyền Nhà nước các cấp đảm nhiệm theo
các nội dung đã được quy định trong phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước và các
khoản chi tiêu này nhằm đảm bảo cho các cấp chính quyền thực hiện chức năng
quản lý, phát triển kinh tế - xã hội. Mặt khác các cấp quyền lực Nhà nước là chủ
thể duy nhất quyết định cơ cấu, nội dung, mức độ của các khoản chi tiêu công

-

nhằm thực hiện các mục tiêu, nhiệm vụ kinh tế, chính trị, xã hội của quốc gia.
Chi tiêu công mang tính chất công cộng
Chi tiêu công tương ứng với những đơn đặt hàng của Chính phủ về mua hàng
hóa, dịch vụ nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Đồng thời đó
cũng là những khoản chi cần thiết và phát sinh tương đối ổn định như chi lương
cho đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước chi hàng hóa, dịch vụ công đáp ứng nhu

-

cầu tiêu dùng công cộng của dân cư…

Chi tiêu công mang tính không hoàn trả hay hoàn trả không trưc tiếp và thể hiện ở
chỗ không phải mọi khoản thu với mức độ và số lượng của những địa chỉ cụ thể
đều được hoàn lại dưới hình thức các khoản chi tiêu công. Điều này được quyết
định bởi chức năng tổng hợp về kinh tế - xã hội của Nhà nước.
1.4.
Phân loại :
Việc phân loại chi tiêu công nhằm mục đích sau:


Giúp cho Chính phủ thiết lập được những chương trình hành động.


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công


Tăng cường tính hiệu quả trong việc thi hành ngân sách nói chung và chi tiêu



công nói riêng.
Quy định tính trách nhiệm trong việc phân phối và sử dụng nguồn lực tài



chính nhà nước.
Cho phép phân tích ảnh hưởng những hoạt động tài chính của Chính phủ đối
với nền kinh tế.

Một số tiêu thức phân loại:
•

Căn cứ chức năng vĩ mô của nhà nước :

Chi tiêu công được chi cho các hoạt động sau :
Xây dựng cơ sở hạ tầng.
Tòa án và viện kiểm soát.
Hệ thống quân đội và an ninh xã hội.
Hệ thống an sinh xã hội.
Hỗ trợ cho các doanh nghiệp.
Hệ thống quản lý hành chính Nhà nước.
Chi tiêu viện trợ nước ngoài, ngoại giao.
Chi khác.
Căn cứ vào tính chất kinh tế chi tiêu công được chia thành :
 Chi thường xuyên :
- Sự nghiệp kinh tế, giáo dục, đào tạo, nghiên cứu khoa học, y tế, văn hóa.
- Chi hành chính: bao gồm các khoản chi lương cho đội ngũ công chức nhà









•

nước, các khoản chi hàng hóa để đáp ứng nhu cầu hoạt động của bộ máy nhà

•

-

nước.
Chi chuyển giao: bao gồm các khoản chi cứu tế xã hội, an sinh xã hội, bảo


-

hiểm xã hội, các khoản trợ cấp.
Chi an ninh quốc phòng.
Chi đầu tư phát triển :
Chi xây dựng các công trình thuộc kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội.
Đầu tư, hỗ trợ các doanh nghiệp thuộc các lĩnh vực cần có sự tham gia quản

lý và điều tiết của nhà nước.
- Chi hỗ trợ cho các quỹ hỗ trợ tài chính của Chính phủ.
- Chi dự trữ nhà nước.
Căn cứ vào quy trình lập ngân sách chi tiêu công được chia thành :


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công


Chi tiêu công theo các yếu tố đầu vào:

Với các phân chia này, dựa vào sự liệt kê các khoản mục mua sắm các phương
tiện cần thiết cho hoạt động của các cơ quan, đơn vị để qua đó chính phủ xác lập
mức kinh phí tài trợ. Thông thường có các khoản mục cơ bản như: chi mua tài sản
cố định; chi mua tài sản lưu động; chi lương và các khoản phụ cấp; chi bằng tiền

khác.


Chi tiêu công theo đầu ra:

Mức kinh phí phân bổ cho một cơ quan, đơn vị không căn cứ vào các yếu tố
đầu vào mà dựa vào khối lượng công việc đầu ra và kết quả tác động đến mục tiêu
hoạt động của đơn vị.
2.

Các nhân tố ảnh hưởng đến chi tiêu công và việc tăng chi tiêu công

2.1

Các nhân tố ảnh hưởng đến chi tiêu công

•
-

Sự phát triển về vai trò của chính phủ trong nền kinh tế
Gánh vác thêm nhiệm vụ mới
Sở dĩ chi tiêu công có sự tăng lên nhanh chóng là vì vai trò của chính phủ

ngày càng được mở rộng. Sự mở rộng này là do xã hội ngày càng phát triển, ngày
càng công nghiệp hóa khi đó chính phủ phải có vị thế mạnh hơn để thiết lập và vận
hành tổ chức giải quyết những mối quan hệ đan xen đó, điều này tất yếu dẫn đến sự
gia tăng nhanh và mở rộng chi tiêu công. Và chính phủ phải gánh vác thêm những
nhiệm vụ mới. Thêm vào đó, sự phát triển của nền kinh tế sẽ có nhu cầu mới xuất
hiện mà khu vực tư sẽ không tham gia vì không có lời hoặc không đủ nguồn lực để
thực hiện hoạt động sản xuất. Vì vậy, chính phủ cần có sự can thiệp và tham gia sản

xuất những loại hàng hóa đó.
-

Xã hội hóa các rủi ro


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công

Sự gia tăng chi tiêu công còn bắt nguồn từ sự thay đổi phong tục và tư tưởng
hay còn gọi đó là sự “ xã hội hóa các rủi ro ”. Đáng lý ra mỗi cá nhân trong xã hội
phải cố gắng đối phó với mọi rủi ro bằng cách phòng ngừa của riêng m ìn h,
n h ư n g do kh ô n g đ ủ kh ả n ă n g h o ặ c k hô n g n hậ n t h ứ c đ ư ợ c đ ầ y đ ủ
t r á c h nhiệm, nên dần dần người ta đã chuyển sang nhà nước. Nghĩa là chính phủ
phải đứng ra bảo hiểm, phụ cấp lương và tái phân phối các gánh nặng đó
cho toàn thể xã hội để đảm bảo mức sống tối thiểu của mỗi công dân.
•

Sự thay đổi quan niệm tổng quát về tài chính công
Sự thay đổi quan niệm tổng quát về tài công đã làm thay đổi không

nhỏ về quy mô chi tiêu công.
Trong thời kì chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh, theo quan điểm các
nhà kinh tế học cổ điển thì mục đích cơ bản nhất của tài chính công là
cung cấp cho nhà nước đủ tiền để duy trì hoạt động quản lý hành chính,
an ninh, quân đội.
Trong nền kinh tế thị trường hiện đại, các nhà kinh tế cho rằng tài
chính công là công cụ để nhà nước quản lý kinh tế, khắc phục những
khuyết tật của thị trường. Chi tiêu công không chỉ đơn thuần tài trợ cho
các hoạt động hành chính mà còn tài trợ cho các hoạt động kinh tế, đảm
bảo sự cân bằng kinh tế vĩ mô và ổn định xã hội. Sự gia tăng chi tiêu công

có thể là một giải pháp hữu hiệu để vực dậy một nền kinh tế đang suy
thoái và gia tăng chi tiêu công có ảnh hưởng đến sự tái phân phối nguồn
lực giữa khu vực công và khu vực tư.
Vậy có nên giới hạn quy mô chi tiêu công không?
Các nhà kinh tế học cổ điển đưa ra chủ trương là cần đặt một giới
hạn tối đa cho chi tiêu công. Theo họ thì bất kì một khoản công phí nào


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công

cũng là một gánh nặng cho quốc gia. Quan điểm này được cho là không
đúng bởi vì: Người dân đóng thuế đáp lại họ hưởng được rất nhiều lợi ích
mà chi tiêu công mang lại như giáo dục, chăm sóc y tế, Bảo hiểm xã hội,
các tiện ích từ cơ sở hạ tầng, các khoản thu nhập mà nhà nước chuyển
giao cho người nghèo, góp phần ổn định cuộc sống xã hội. Tuy vậy quy
mô chi tiêu công không phải là không giới hạn. Nhà nước không thể mở
rộng quy mô chi tiêu công đến 100% GDP. Sự thất bại của cơ chế kế
hoạch hóa tập trung trước đây ở các nước thuộc Xã hội chủ nghĩa là một
bằng chứng điển hình. “ sau năm 1975 khi đất nước thống nhất cả nước đi
lên xây dựng và phát triển kinh tế thì cơ chế kế hoạch hóa tập trung lại
càng bộc lộ những điểm hạn chế của nó như: cạnh tranh ít làm kìm hãm
sự tiến bộ khoa học kỹ thuật, không kích thích tính năng động sáng tạo
của các đơn vị sản xuất kinh doanh, đội ngũ cán bộ công chức hành chính
nhà nước trở nên quan liêu, lộng quyền. việc duy trì quá lâu nền kinh tế
kế hoạch hóa tập trung từ 1954-1986 đã làm cho nền kinh tế của nước ta
lâm vào tình trạng khủng hoảng, trì trệ.”
Lý thuyết kinh tế học hiện đại cho rằng nền kinh tế muốn phát triển
ổn định cần có sự phối hợp giữa bàn tay nhà nước và bàn tay thị trường
trong quá trình tái phân phối thu nhập. Điều này có nghĩa là, quy mô chi
tiêu công nên có sự giới hạn nhất định. Các nhà kinh tế thường nêu sự

giới hạn chi tiêu công trên các khía cạnh:
-

Tiết kiệm và hạn chế có một số khoản chi tiêu công cần thiết

như chi phí hành chính thuần túy, hoặc những hoạt động của khu vực
công mà sự quản lý không hiệu quả so với hoạt động của khu vực tương
đương thì những khu vực này nên chuyển sang cho khu vực tư.


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công

-

Giới hạn chi tiêu công cần có sự linh hoạt theo chu kỳ kinh tế:

Khi nền kinh tế suy thoái, cần tăng chi tiêu để thúc đẩy kinh tế phát triển
và ngược lại khi nền kinh tế hưng thịnh thì cần cắt giảm chi tiêu công.
2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến tăng chi tiêu công
Tỷ trọng GDP thường có xu hướng tăng dần theo từng năm. Có nhiều
nguyên nhân dẫn đến tình trạng này :


Thứ nhất là do sự mở rộng không ngừng vai trò của nhà nước:
Khi xã hội ngày càng phát triển, ngày càng công nghiệp hóa thì hệ

thống các mối quan hệ xã hội, thương mại và pháp lý trong nền kinh tế
ngày càng trở nên nhiều và phức tạp hơn. Khi đó, chính phủ cần phải có
vị thế mạnh hơn để thiết lập và vận hành tổ chức giải quyết những mối
quan hệ đan xen đó, điều này tất yếu dẫn đến sự tăng nhanh và mở rộng

của chi tiêu công, đặc biệt trong lĩnh vực luật pháp và duy trì trật tự cho
giao thông, liên lạc.


Thứ hai là do thu nhập bình quân đầu người tăng:
Quá trình tăng trưởng GDP trên đầu người cũng chính là quá trình

phát triển của nền kinh tế từ độ thấp lên cao. Trong quá trình đó, đầu ra
của các hàng hóa công cộng cũng không ngừng tăng theo, số liệu thống kê
cho thấy mức chi tiêu của hàng hóa công cộng không chỉ tăng về số tuyệt
đối mà còn cả tỷ trọng trong GDP.


Thứ ba là do thay đổi công nghệ
Sự thay đổi công nghệ cũng ảnh hưởng lớn đến tỷ trọng chi tiêu cho

hàng hóa công cộng thể hiện qua việc làm thay đổi quy trình sản xuất và
các sản phẩm được tạo ra.Sự tác động đó có thể theo chiều hướng tăng


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công

hoặc giảm tầm quan trọng tương đối của các loại hàng hóa công công
cộng. Do đó cũng làm chi tiêu công cộng thay đổi theo.


Thứ tư là do thay đổi dân số:
Đây cũng là yếu tố quan trọng quyết định sự thay đổi chi tiêu công

cộng. Dân số tăng ảnh hưởng tới các khoản chi tiêu cho giáo dục, y tế…

tương tự hiện tượng “ lão hóa dân số” chính phủ cũng phải tăng thêm cho
các khoản chi y tế và phúc lợi xã hội. đó là các chi phí phát sinh khác do
việc thiếu hụt lực lượng lao động gây ra.


Thứ năm là do quá trình đô thị hóa:

Quá trình đô thị hóa sẽ làm tăng nhu cầu vốn mới không có ở các vùng
nông thôn như các nhu cầu hàng hóa và dịch vụ công cộng như đường xá,
cầu cống, khu vui chơi giải trí, dịch vụ chăm sóc sức khỏe, giáo dục… vì
vậy chi tiêu công cũng tăng.
3.

Vai trò của chi tiêu công

3.1

Vai trò thu hút đầu tư của khu vực tư và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.



Thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nói chung hay cơ cấu ngành kinh tế nói
riêng, nhằm huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực, để không ngừng
tăng năng suất lao động làm cho nền kinh tế tăng trưởng nhanh, nâng cao đời



sống vật chất và văn hoá cho nhân dân.
Thu hút vốn từ khu vực tư vì việc tính toán cụ thể việc cắt giảm đầu tư công trên
cơ sở rà soát lại danh mục các dự án kinh doanh không có hiệu quả, đầu tư tràn lan

và phân tán khó thu hồi vốn, gây ra tình trạng nợ xấu. Việc tính toán cần đưa ra con
số cụ thể cũng với những tác động về mặt kinh tế, xã hội, môi trường và các tác
động khác để cân nhắc sẽ phải cắt giảm toàn bộ hay cắt giảm một phần để giảm
thiểu những tác động tiêu cực. Những dự án đầu tư công đang triển khai cần xác


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công

định cụ thể tỷ lệ đầu tư công và đầu tư từ các nguồn vốn khác để các nhà đầu tư,
đặc biệt là các nhà đầu tư tư nhân hiểu rõ tình hình để có thể tham gia đầu tư có


hiệu quả.
Khắc phục được khuyết tật của thị trường như: độc quyền, hàng hóa công, ngoại
ứng hay thông tin không đối xứng…tuy nhiên, cũng cần phải thấy sự can thiệp của
chính phủ vào phân bổ nguồn lực không phải là chìa khóa vạn năng để giải quyết
mọi vấn đề. Bởi lẽ, chính phủ cũng có những hạn chế của mình và mọi chính sách
can thiệp đều kèm theo chi phí nhất định. Vì thế, chính sách đó phải mang lại cho
xã hội những lợi ích lớn hơn những chi phí phát sinh mà xã hội gánh chịu.
3.2. Vai trò tái phân phối thu nhập, thực hiện công bằng xã hội.
Kinh tế tăng trưởng kéo theo sự chênh lệch giữa các vùng miền, vùng dân cư
ngày càng gia tăng. Để thực hiện công bằng xã hội , giảm bớt khoảng cách giữa
người giàu và người nghèo, chính phủ sử dụng các chính sách tài chính công thông
qua công cụ thuế và chi tiêu công
Đây là một mục tiêu quan trọng đứng sau nhiều chính sách của chính phủ,
chính phủ có thể thực hiện mục tiêu này bằng cách thức trực tiếp như đánh thuế
trực tiếp: thuế trực thu mà cụ thể là thuế thu nhập cá nhân, thuế gián thu như thuế
tiêu thụ đặc biệt, thuế GTGT thuế xuất nhập khẩu và chi trợ cấp bằng tiền cho các
đối tượng cần thiết giảm bớt khó khăn cho người nghèo, việc chính phủ cung cấp
các dịch vụ y tế giáo dục, nhà ở và các dịch vụ xã hội khác cũng là trọng tâm của

các chính sách phân phối lại.
Ngoài ra, các hoạt động điều tiết như bảo vệ người tiêu dùng, chống độc
quyền, đảm bảo an toàn lao động, vệ sinh thực phẩm… cũng mang hàm ý phân
phối lại. Tuy nhiên, đứng sau mỗi mức độ phân phối đó đều hàm chứa sự đánh đổi
giữa hiệu quả và công bằng, vì nó có liên quan đến những chi phí nhất định để đảm
bảo hoạt động phân phối lại mang tính hiệu quả cao.


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công

3.3.

Vai trò điều chỉnh chu kỳ và ổn định nền kinh tế
Sự ổn định được đánh giá từ nhiều chỉ tiêu như: đảm bảo tốc độ tăng trưởng

một cách hợp lý và bền vững, duy trì lao động ở tỷ lệ cao, thực hiện cân đối cán
cân thanh toán quốc tế, bình ổn thị trường và kiểm soát lạm phát. Các chính sách
chi tiêu công giữ vai trò thiết yếu trong việc đạt mục tiêu kinh tế vĩ mô, nâng cao
tốc độ tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế. Để đảm bảo điều đó, nhà nước cần thực
hiện đồng bộ nhiều biện pháp về tài chính như thực hiện công cụ tài chính công tập
thể, tạo các quỹ tài chính ngoài ngân sách nhà nước và sử dụng một cách linh hoạt.
Chính sách kinh tế vĩ mô nhằm ổn định thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bao
gồm các chính sách tào khóa ( thuế và chi tiêu của chính phủ)và chính sách tiền tệ (
mức cung tiền, lãi suất, tín dụng…). bằng việc sử dụng một cách cẩn thận 2 công
cụ tài chính này, chính phủ có thể tác động đến tổng chi tiêu của xã hội, tốc độ tăng
trưởng kinh tế, tổng sản lượng, tỷ lệ người lao động có việc làm, mức giá cũng như
tỷ lệ lạm phát của nền kinh tế, ổn định nền kinh tế vĩ mô. Do đó, nhà nước cần tăng
cường can thiệp, quản lý và điều tiết là hết sức cần thiết thông qua vai trò của chi
tiêu công.
KẾT LUẬN

Để quản lý có hiệu quả tình hình chi tiêu công hiện nay, đòi hỏi Chính phủ
phải luôn quan tâm, xem xét, bởi vì nó không chỉ tác động đến nền kinh tế trước
mắt mà còn là sự phát triển bền vững của mỗi quốc gia. Trong bối cảnh kinh tế toàn
cầu đang có những biến động lớn như hiện nay, vấn đề quản lý chi tiêu công hiệu
quả lại cấp bách hơn bao giờ hết.


Những vấn đề cơ bản về chi tiêu công