quyền bình đẳng giới – những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.74 MB, 92 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
Bộ môn Luật hành chính

------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
(Niên khóa 2006 – 2010)
Đề tài

QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỚI – NHỮNG
KHÍA CẠNH PHÁP LÝ, THỰC TIỄN VÀ
GIẢI PHÁP

Giáo viên hướng dẫn:
ĐINH THANH PHƯƠNG

Sinh viên thực hiện:
PHẠM HUỲNH TRANG
MSSV: 5062295

Cần Thơ, tháng 5/2010

LỜI TRI ÂN
Trong suốt những năm tháng ngồi dưới mái Trường Đại học Cần Thơ,
người viết đã nhận được nhiều sự quan tâm, dạy bảo nhiệt tình của quý thầy cô
Khoa luật. Quý thầy cô đã truyền đạt những kiến thức cơ bản về khoa học
pháp lý, trang bị cho người viết những tri thức, kỹ năng cần thiết để thực hiện
luận văn cũng như trong bước đường tương lai. Xin cho người viết gửi đến
quý thầy cô lời tri ân chân thành nhất.

Đặc biệt, người viết xin gửi lời tri ân sâu sắc đến thầy Đinh Thanh
Phương. Thầy đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và truyền đạt những kinh
nghiệm quý báo giúp cho người viết hoàn thành luận văn.
Bên cạnh đó, người viết cũng xin gửi lời tri ân đến gia đình, các bạn bè
đã giúp đỡ về mặt tinh thần để người viết có được tự tin làm luận văn này.
Tuy nhiên, do kiến thức và nguồn tài liệu của người viết còn hạn chế nên
khó tránh khỏi những thiếu xót. Kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của
quý thầy cô và quý đọc giả để luận văn này ngày càng hoàn chỉnh hơn cả về
nội dung và hình thức.
Chân thành cảm ơn!

Người viết
Phạm Huỳnh Trang

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................

......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................
......................................................................................................................................

1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài................................................................................... 2
3. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu ....................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài............................................................................ 2
5. Kết cấu đề tài....................................................................................................... 3

CHƯƠNG 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BÌNH ĐẲNG GIỚI ..................... 4
1.1. Khái quát về giới tính và giới ......................................................................... 4
1.1.1. Khái niệm về giới tính và giới ................................................................... 4
1.1.1.1. Khái niệm về giới tính........................................................................ 4
1.1.1.2. Khái niệm về giới .............................................................................. 5
1.1.2. Phân biệt giới tính và giới .......................................................................... 6
1.1.3. Ý nghĩa việc phân biệt giới tính và giới...................................................... 7
1.2. Khái quát về bất bình đẳng giới và bình đẳng giới ....................................... 8
1.2.1. Khái quát về bất bình đẳng giới.................................................................. 8
1.2.1.1. Khái niệm bất bình đẳng giới .............................................................. 8
1.2.1.2. Định kiến về giới ................................................................................ 8
1.2.2. Nguồn gốc của sự bất bình đẳng giới (phân biệt đối
xử trên cơ sở giới).................................................................................... 10
1.2.3. Khái quát về bình đẳng giới ..................................................................... 11
1.2.3.1. Khái niệm về bình đẳng giới ............................................................. 11
1.2.3.2. Mục tiêu bình đẳng giới ................................................................... 11
1.2.3.3. Ý nghĩa của việc xác định bình đẳng giới .......................................... 13
1.3. Khái quát lược sử hình thành quy định về quyền bình
đẳng giới trong pháp luật thế giới và Việt Nam ........................................ 13
1.3.1. Lược sử hình thành quy định về quyền bình đẳng giới
trong pháp luật thế giới ............................................................................ 13
1.3.2. Lược sử hình thành quy định về quyền bình đẳng giới
trong pháp luật Việt Nam......................................................................... 16

1.3.2.1. Quyền bình đẳng giới theo pháp luật thời kỳ phong kiến ................... 16
1.3.2.2. Quyền bình đẳng giới theo pháp luật thời kỳ Pháp thuộc .................. 17
1.3.2.3. Quyền bình đẳng giới theo pháp luật thời kỳ từ sau
Cách mạng Tháng tám năm 1945 đến nay ......................................... 18

CHƯƠNG 2: QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỚI TRONG
PHÁP LUẬT VIỆT NAM ............................................. 20
2.1. Quy định về quyền bình đẳng giới trong Hiến Pháp................................... 20
2.1.1. Bình đẳng giới là nguyên tắc Hiến định ................................................... 22
2.1.2. Bình đẳng giới là quyền cơ bản của công dân .......................................... 23
2.2. Quy định về bình đẳng giới trong Luật Bình đẳng giới .............................. 25
2.2.1. Các nguyên tắc cơ bản đảm bảo bình đẳng giới........................................ 26
2.2.2. Các nguyên tắc đảm bảo bình đẳng giới trong một số lĩnh
vực cụ thể ................................................................................................ 29
2.3. Quy định về trách nhiệm thực hiện và bảo đảm bình đẳng giới ................ 34
2.3.1. Trách nhiệm thực hiện quản lý nhà nước về bình đẳng giới...................... 35
2.3.1.1. Trách nhiệm của Chính Phủ .............................................................. 35
2.3.1.2. Trách nhiệm của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội ................... 36
2.3.1.3. Trách nhiệm của các Bộ, cơ quan ngang Bộ ...................................... 36
2.3.1.4. Trách nhiệm của Ủy ban nhân dân các cấp ........................................ 37
2.3.2. Trách nhiệm tham gia quản lý nhà nước về bình đẳng
giới và tham gia giám sát việc thực hiện pháp luật về bình đẳng giới ....... 39
2.3.2.1. Trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức
thành viên ........................................................................................ 39
2.3.2.2. Trách nhiệm của Hội liên hiệp phụ nữ Việt Nam............................... 39
2.3.3. Trách nhiệm lồng ghép vấn đề về bình đẳng giới vào tổ chức và
hoạt động của cơ quan, tổ chức ................................................................ 40
2.3.3.1. Trách nhiệm của cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ
chức chính trị - xã hội trong việc thực hiện bình đẳng giới tại

cơ quan, tổ chức mình ....................................................................... 40
2.3.3.2. Trách nhiệm của cơ quan, tổ chức khác trong việc thực
hiện bình đẳng giới tại cơ quan, tổ chức mình ................................... 40
2.3.4. Trách nhiệm thực hiện bình đẳng giới ...................................................... 41
2.3.4.1. Trách nhiệm của gia đình .................................................................. 41
2.3.4.2. Trách nhiệm của công dân................................................................. 41

2.4. Những quy định về hành vi vi phạm pháp luật, hình thức
và thẩm quyền xử phạt vi vi phạm pháp luật về bình đẳng giới ....................... 42
2.4.1. Quy định về hành vi vi phạm pháp luật về bình đẳng giới ........................ 42
2.4.2. Các hình thức và thẩm quyền xử phạt về bình đẳng giới............................44
2.4.2.1. Hình thức xử phạt vi phạm hành chính về bình đẳng giới .................. 44
2.4.2.2. Thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính về bình đẳng giới .............. 45

CHƯƠNG 3: THỰC TIỄN VÀ GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO TÍNH
THỰC THI QUYỀN BÌNH ĐẲNG GIỚI ...................... 47
3.1. Thành tựu trong việc thực thi quyền bình đẳng giới .................................. 47
3.1.1. Hệ thống pháp luật về bình đẳng giới ngày càng hoàn thiện hơn .............. 47
3.1.2. Tăng cường bộ máy quản lý, hoạt động về bình đẳng giới
và tiến bộ của phụ nữ ............................................................................. 48
3.1.3. Thành tựu về bình đẳng giới trong một số lĩnh vực .................................. 48
3.1.3.1. Trong lĩnh vực chính trị..................................................................... 48
3.1.3.2. Trong lĩnh vực lao động, kinh tế........................................................ 49
3.1.3.3. Trong lĩnh vực giáo dục .................................................................... 49
3.1.3.4. Trong lĩnh vực y tế, văn hóa, xã hội .................................................. 50
3.2. Thực trạng và giải pháp đảm bảo tính thực thi quyền
bình đẳng giới ...................................................................................................... 51
3.2.1. Thực trạng và giải pháp đảm bảo tính thực thi quyền bình
đẳng trong lĩnh vực chính trị ................................................................... 51

3.2.2.1. Thực trạng ........................................................................................ 51
3.2.1.2. Nguyên nhân ..................................................................................... 55
3.2.1.3. Giải pháp........................................................................................... 56
3.2.2. Thực trạng và giải pháp đảm bảo tính thực thi quyền bình
đẳng giới trong lĩnh vực lao động............................................................. 56
3.2.2.1. Thực trạng......................................................................................... 56
3.2.2.2. Nguyên nhân ..................................................................................... 60
3.2.2.3. Giải pháp........................................................................................... 60
3.2.3. Thực trạng và giải pháp đảm bảo tính thực thi quyền bình
đẳng giới trong lĩnh vực giáo dục............................................................. 61
3.2.3.1. Thực trạng......................................................................................... 61
3.2.3.2. Nguyên nhân ..................................................................................... 63
3.2.3.3. Giải pháp........................................................................................... 64

3.2.4. Thực trạng và giải pháp đảm bảo tính thực thi quyền
bình đẳng giới trong lĩnh vực gia đình...................................................... 65
3.2.4.1. Thực trạng ........................................................................................ 65
3.2.4.2. Nguyên nhân ..................................................................................... 69
3.2.4.3. Giải pháp........................................................................................... 70

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 74

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp

LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngày nay, bình đẳng giới là một trong những vấn đề quan tâm đặc biệt của
cộng đồng quốc tế và hầu hết các quốc gia trên thế giới, tự nó là một mục tiêu phát

triển và là yếu tố nâng cao khả năng tăng trưởng của quốc gia, xóa đói giảm nghèo
và góp phần quản lý nhà nước hiệu quả. Xây dựng xã hội bình đẳng giới là một
phần quan trọng trong chiến lược phát triển nhằm đảm bảo tất cả mọi người – cả
nam và nữ, nâng cao chất lượng cuộc sống đảm bảo công bằng xã hội. Bảo đảm
bình đẳng giới thực chất là bảo đảm quyền bình đẳng của phụ nữ được thực hiện
trong thực tế.
Trên thế giới, quyền bình đẳng của phụ nữ luôn được sự quan tâm đặc biệt của
cộng đồng quốc tế và nhiều quốc gia trên thế giới. Mặc dù, quyền lợi và địa vị của
phụ nữ đuợc cải thiện đáng kể từ sau chiến tranh thế giới thứ hai. Nhưng trên thực
tế, sự phân biệt đối xử cũng như ngược đãi phụ nữ vẫn còn tồn tại ở nhiều nước trên
thế giới. Phụ nữ tuy chiếm tỷ lệ cao hơn so với nam giới, thực hiện chức năng quan
trọng trong đó có chức năng sinh sản duy trì nòi giống và nuôi duỡng con cái và có
thể tham gia tốt nhiều hoạt động xã hội khác nhưng họ vẫn còn chịu nhiều thiệt thòi.
Theo thống kê của Liên hợp quốc, phụ nữ chiếm đa số trong những người nghèo
khổ của thế giới và phụ nữ nông thôn nghèo túng đã tăng thêm 50% kể từ sau năm
1975 trở lại đây. Phụ nữ châu Á, châu Phi phải làm việc nhiều hơn nam giới 13 giờ
một tuần. Trên toàn thế giới, phụ nữ có thu nhập ít hơn từ 30% đến 40% so với nam
giới trong những công việc như nhau. Số phụ nữ nắm giữ các cương vị quản lý hành
chính nhà nước chỉ chiếm 10%, còn trong các cương vị quản lý sản xuất thì chưa
đến 20%,…1
Ở Việt Nam, cũng như nhiều nước trên thế giới, vấn đề phân biệt đối xử với
phụ nữ, bất bình đẳng giới diễn ra khá phổ biến trong nhiều lĩnh vực làm hạn chế
việc phát huy hết năng lực của phụ nữ, làm cản trở sự phát triển của đất nước. Do
đó, quyền bình đẳng nam nữ được xác định rất sớm và đã được thể chế hóa trong
nhiều văn bản pháp luật. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khác nhau, thực tiễn áp
dụng pháp luật về vấn đề bình đẳng giới còn chưa được đảm bảo. Phần lớn phụ nữ
vẫn còn chịu nhiều thiệt thòi so với nam giới, một số quyền lợi của phụ nữ chưa
được đảm bảo thực hiện, phụ nữ còn bị phân biệt đối xử trong nhiều trường hợp,
1

Tạp chí Luật học số 3/2006, Pháp luật Việt Nam với việc thực hiện CEDAW, Trường đại học luật Hà Nội,
2006.

GVHD: Đinh Thanh Phương

1

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
bạo lực đối với phụ nữ ngày càng gia tăng, khoảng cách về giới giữa nam và nữ
ngày càng lớn…Như vây, để giải phóng được phụ nữ thoát khỏi những tình trạng
trên, cần phải hiểu rõ những nguyên nhân làm hạn chế việc áp dụng quy định pháp
luật vào thực tế và những nguyên nhân gây phân biệt đối xử với phụ nữ. Qua đó, có
thể vạch ra được những giải pháp đảm bảo việc thực hiện bình đẳng giới, giải phóng
phụ nữ thoát khỏi những bất lợi mà xã hội mang lại, đồng thời tạo ra cơ hội công
bằng cho cả nam và nữ trong công cuộc xây dựng và phát triển đất nuớc. Với những
lý do trên, người viết chọn đề tài “Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp
lý, thực tiễn và giải pháp” để làm đề tài nghiên cứu cho luân văn.
2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài
Nghiên cứu đề tài “Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn
và giải pháp” người viết nhằm mục tiêu sau:
- Cung cấp những thông tin cần thiết về vấn đề bình đẳng giới hiện nay và
những quy định pháp luật Việt Nam về vấn đề này.
- Tổng kết những thành tựu đạt được của Việt Nam về việc triển khai thực hiện
bình đẳng giới. Đồng thời, tìm hiểu và phân tích thực trạng còn tồn tại gây bất bình
đẳng giới mà cụ thể là gây bất bình đẳng đối với phụ nữ. Qua đó, người viết mong
muốn tìm ra giải pháp thiết thực nhằm đảm bảo tính thực thi quyền bình đẳng giới
trên thực tế.

3. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu: Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý và
thực tiễn.
* Khách thể nghiên cứu: Phụ nữ Việt Nam trong gia đình – xã hội.
* Phạm vi nghiên cứu:
Trong phạm vi đề tài nghiên cứu, người viết tập trung tìm hiểu và phân tích
những vấn đề quan trọng sau đây:
- Những khía cạnh liên quan đến vấn đề bình đẳng giới như: Giới, giới tính, bất
bình đẳng giới,…đồng thời đi sâu vào phân tích làm rõ về tầm ảnh hưởng của chúng
đến bình đẳng giới.
- Quy định của pháp luật Việt Nam về việc bảo vệ quyền người phụ nữ nhằm
đảm bảo việc thực hiện quyền bình đẳng giới trên thực tế.
- Thực tiễn của bình đẳng giới bao gồm thành tựu, thực trạng. Qua đó, người
viết nêu lên những nguyên nhân và đề ra giải pháp nhằm giải quyết thực trạng đó.
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Nhằm hoàn thiện bài viết của mình một cách tốt nhất, người viết đã vận dụng
cơ sở khoa học pháp lý làm nền tảng trong việc nghiên cứu và phương pháp duy vật

GVHD: Đinh Thanh Phương

2

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
biện chứng làm phương pháp luận để xây dựng toàn bộ vấn đề của luận văn. Bên
cạnh đó, người viết còn sử dụng các phương pháp như:
- Phương pháp phân tích luật viết được dùng để tìm hiểu các quy định của pháp
luật Việt Nam hiện hành.

- Phương pháp chứng minh được vận dụng để đưa ra những dẫn chứng cụ thể.
- Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu với các vấn đề có liên quan.
- Phương pháp tổng hợp, thống kê sử dụng các trang web để tìm kiếm tài liệu,
đồng thời vận dụng các tài liệu của các Nhà luật học, các bài báo, ý kiến nhìn nhận
vấn đề của người viết để phân tích làm rõ đề tài.
5. Kết cấu đề tài
Ngoài lời mở đầu và kết luận, Luận văn được chia thành ba chương như sau:
- Chương 1. Khái quát chung về bình đẳng giới.
- Chương 2. Quyền bình đẳng giới trong pháp luật Việt Nam.
- Chương 3. Thực tiễn và giải pháp đảm bảo tính thực thi quyền bình đẳng
giới.

GVHD: Đinh Thanh Phương

3

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp

CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BÌNH ĐẲNG GIỚI
Bình đẳng giới là gì? Để trả lời cho câu hỏi trên, trước hết cần đi tìm hiểu
những khía cạnh liên quan đến bình đẳng giới đó là: Khái niệm về giới tính và giới,
phân biệt giới tính và giới, ý nghĩa của việc phân biệt. Đồng thời, tìm hiểu thêm về
bất bình đẳng giới (hay còn gọi là phân biệt đối xử trên cơ sở giới), định kiến giới,
nguồn gốc của bất bình đẳng giới, bình đẳng giới. Một phần quan trọng không kém
trong tìm hiểu về bình đẳng giới đó là việc nhìn lại khái quát lược sử hình thành
những quy định về quyền bình đẳng giới trong pháp luật thế giới và Việt Nam. Tất

cả những vấn đề trên sẽ được người viết làm rõ trong “Chương 1: Khái quát chung
về bình đẳng giới”.
1.1. Khái quát về giới tính và giới
1.1.1. Khái niệm về giới tính và giới
Trong hướng tiếp cận con người (cả nam và nữ), triết học macxit đã chú ý cả
hai yếu tố: Tự nhiên (sinh học) và xã hội. Yếu tố tự nhiên (sinh học) còn gọi là giới
tính. Yếu tố xã hội còn gọi là giới. Cả hai yếu tố này luôn tồn tại song song và phát
triển trong một người nhất định. Một người có thể thành công hay thất bại đều phụ
thuộc vào cả hai yếu tố này. Để hiểu được yếu tố này, ta cùng đi tìm hiểu rõ về thế
nào là giới tính và thế nào là giới?
1.1.1.1. Khái niệm về giới tính
Theo khoản 2 Điều 5 Luật Bình đẳng giới năm 2006 quy định: “Giới tính chỉ
các đặc điểm sinh học của nam, nữ”.
Giới tính hay còn gọi là giống, là khái niệm chỉ rõ sự khác biệt về sinh học
giữa nam và nữ. Những đặc điểm giới tính mang tính bẩm sinh, hình thành từ trong
bào thai. Thông thường, mỗi người sinh ra đã mang các đặc điểm giới tính của nam
hoặc nữ, mà không phụ thuộc vào mong muốn cá nhân đó hay của cha mẹ. Các đặc
điểm của mọi người cùng giới tính về cơ bản là giống nhau, không hoặc rất ít thay
đổi theo lịch sử hay điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội, thể chế. Với sự tiến bộ của
khoa học, ngày nay người ta có thể phẩu thuật để chuyển đổi giới tính. Tuy vậy, các
phẩu thuật chỉ tạo ra những thay đổi về hình thể mà không thay đổi được các chức
năng sinh lý như: Nữ có trứng, khi rụng trứng tạo ra hiện tượng kinh nguyệt, có khả
năng mang thai, sinh con, nuôi con bằng sữa của mình; nam giới có tinh trùng, có
khả năng làm cho phụ nữ mang thai…

GVHD: Đinh Thanh Phương

4

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
1.1.1.2. Khái niệm về giới
Theo khoản 1 Điều 5 Luật Bình đẳng giới năm 2006 quy định: “Giới chỉ đặc
điểm, vị trí, vai trò của nam và nữ trong tất cả các mối quan hệ xã hội”.
“Giới” là một trong nhiều thuật ngữ của lý thuyết giới. Bên cạnh sự giải thích
có tính pháp lý nói trên, trong các tài liệu huấn luyện, truyền thông về giới ở Việt
Nam trong thời gian qua còn đưa ra những cách giải thích khác về thuật ngữ này
chẳng hạn như: “Giới chỉ sự khác biệt xã hội giữa phụ nữ và nam giới về vai trò,
trách nhiệm, quyền hạn trong bối cảnh cụ thể”2. Hay có một cách giải thích khác
“Giới là một thuật ngữ xã hội học bắt nguồn từ môn nhân chủng học, nói đến vai
trò, trách nhiệm và quyền lợi quy định cho nam và nữ, bao gồm việc phân công lao
động, các kiểu phân chia nguồn và lợi ích”3.
Đặc điểm chung các cách giải thích khác nhau về thuật ngữ “giới” là: Giới chỉ
sự khác biệt của phụ nữ và nam giới về mặt xã hội. Các đặc điểm của nam và nữ
hình thành và phát triển trong quá trình lớn lên của mỗi cá nhân do sự tương tác của
cá nhân với môi trường văn hóa, xã hội (gia đình, nhà trường, thông tin đại
chúng…). Giới là sự “quy định” của xã hội về vai trò, trách nhiệm, quyền lợi và giá
trị của nam và nữ.
Ví du: Một thời gian rất dài, xã hội coi con trai có vai trò nối dõi tông đường,
có trách nhiệm phụng dưỡng cha mẹ, thờ cúng tổ tiên, được hưởng nhiều quyền lợi
hơn con gái (thậm chí là mọi quyền lợi trong gia đình) và do đó xã hội coi con trai
có giá trị hơn con gái như câu “Nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô” (một nam là có,
mười nữ là không).
Như vậy, giới là khái niệm dùng để chỉ những đặc trưng xã hội của nam và nữ.
Đây là tập hợp của những hành vi ứng xử về mặt xã hội, những mong muốn về
những đặc điểm và năng lực xã hội mà coi là thuộc về nam giới hoặc phụ nữ trong
xã hội hay nền văn hóa cụ thể nào đó. Đây cũng là mối quan hệ giữa phụ nữ và nam
giới và sự phân công vai trò giữa họ. Thông thường, nam hay nữ đều phải chịu rất

nhiều áp lực buộc phải tuân thủ các quan niệm xã hội này.
Tuy nhiên, chúng ta cần lưu ý “Giới” trong Luật Bình đẳng giới có nghĩa hoàn
toàn khác với từ “giới” trong Từ điển tiếng Việt. Trong Từ điển tiếng Việt, từ
“giới” là từ chỉ “Lớp người trong xã hội phân theo một đặc điểm rất chung nào đó,
về nghề nghiệp, địa vị xã hội” như giới tiểu thương, giới quân sự, giới phụ nữ,…4.

2

Theo Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam – Cơ quan phát triển quốc tế Thụy Điển, Giới và quyền của phụ nữ
trong pháp luật Việt Nam, 2004.
3
Tài liệu tập huấn giảng viên về Phân tích giới và Lập kế hoạch dưới gốc độ giới, Văn phòng dự án
VIE/96/011 - Ủy ban quốc gia vì sự tiến bộ của phụ nữ Việt Nam – UNDP, tháng 6 năm 1998.
4
Trung tâm từ điển học, từ tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, 1998.

GVHD: Đinh Thanh Phương

5

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
1.1.2. Phân biệt giới tính và giới
Giới tính và giới là vấn đề cơ bản trong nhận thức về giới. Tuy nhiên, giữa giới
và giới tính có sự khác biệt với nhau:
* Xét về tổng thể
- Giới tính là thực thể tự nhiên, con người có cấu trúc và những đặc điểm sinh
học khác nhau tạo nên những khác biệt về giới tính.

- Giới là thực thể xã hội, con người cũng có những đòi hỏi và đặc điểm phát
triển, quan hệ không giống nhau trong giao tiếp, ứng xử hay quan hệ xã hội giữa
nam và nữ là mối quan hệ giới.
* Xét về đặc điểm
- Thứ nhất, giới tính bị quy định hoàn toàn bởi gen, qua cơ chế di truyền từ cha
mẹ sang con cái. Còn giới chỉ có một phần bị quy định bởi các yếu tố, tiền đề sinh
học của giới tính.
- Thứ hai, giới tính do bẩm sinh quy định là nam hay là nữ khi được sinh ra
chứ không phải do con người lựa chọn được.
Ví dụ: Khi một người mang thai, nếu như thai nhi đó được cấu tạo và hình
thành là một nam giới thì dù muốn đứa trẻ được sinh ra là nữ thì đều đó cũng không
thể được vì đã được quy định bởi yếu tố sinh học.
Còn giới thì không mang tính bẩm sinh, di truyền mà giới bị quy định bởi điều
kiện và môi trường sống của cá nhân, được hình thành và phát triển qua hàng loạt
các cơ chế bắt chước, học tập,…
- Thứ ba, giới tính là sản phẩm của quá trình tiến hóa sinh học ở trình độ cao,
do vậy các đặc trưng giới tính hầu như không phụ thuộc vào thời gian, không gian.
Ví du: Con người được hình thành và phát triển do quá trình tiến quá sinh học
từ loài vượn.
Về gốc độ giới thì phải phụ thuộc vào thời gian, không gian.
- Thứ tư, giới tính có những biểu hiện về thể chất có thể quan sát được trong
cấu tạo, giải phẩu, sinh lý người do giữa nam và nữ có những đặc điểm khác nhau
về gen, hoocmôn, cơ quan sinh dục,…
Ví dụ: Đối với giới tính là nam thì sẽ cấu tạo cơ quan sinh dục có tinh trùng,
còn ở phụ nữ thì có buồng trứng.
Còn giới biểu hiện qua những mối quan hệ xã hội có thể tốt hay xấu đều được
thể hiện qua tấm gương phản chiếu của xã hội.
- Thứ năm, giới tính gắn liền với một số chức năng sinh học đặc biệt là chức
năng tái sản xuất con người.
Còn giới gắn liền với những việc tạo ra các mối quan hệ trong xã hội.

GVHD: Đinh Thanh Phương

6

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
- Thứ sáu, diễn biến của giới tính tuân theo quy luật sinh học, không phụ thuộc
vào ý muốn chủ quan của cá nhân như: tuổi dậy thì, mãn kinh, lão hóa,…
Ví dụ: Đối với giới tính nữ, khi đến tuổi dậy thì thì người phụ nữ bắt đầu xuất
hiện kinh nguyệt nhưng đến khi lớn tuổi thì người phụ nữ cũng hết kinh nguyệt gọi
là thời kì mãn kinh, đây là quy luật của sinh học của nữ giới
Xét về giới có thể thay đổi dưới tác động của các yếu tố bên trong và bên
ngoài, đặc biệt là về điều kiện xã hội.
Ví dụ: Ở nơi này phụ nữ có đặc điểm là phụ thuộc vào nam giới về mặt kinh tế
và chỉ nam giới mới có quyền quyết định, nhưng ở nơi khác có thể phụ nữ lại là
người có quyền quyết định các vấn đề của cuộc sống,…
1.1.3. Ý nghĩa việc phân biệt giới tính và giới
Việc phân biệt giới tính và giới giúp ta phân biệt hai loại đặc điểm của phụ nữ
và nam giới. Việc sinh con của phụ nữ là do yếu tố sinh học quy định và đó là đặc
điểm giới tính. Việc phụ nữ làm nội trợ trong gia đình nhiều hơn nam giới là do các
yếu tố phi tự nhiên, tức là do quan hệ xã hội (kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,…)
và sự phân công lao động xã hội trong gia đình gây ra.
Do vậy, muốn có bình đẳng giới tức là bình đẳng xã hội giữa nam và nữ thì cần
phải đổi mới quan niệm, nhận thức về vị trí, vai trò của phụ nữ và nam giới, từ đó
thay đổi cách phân công lao động trong xã hội và gia đình.
Trên cơ sở nhận biết được sự khác biệt giữa giới và giới tính thì chúng ta dễ
dàng nhận thấy chỉ có thể tác động làm thay đổi các đặc điểm và vai trò giới, nghĩa

là các đặc điểm và vai trò xã hội của phụ nữ và nam giới, chứ không phải thay đổi
các đặc điểm và vai trò giới tính. Thế nhưng, tác động và thay đổi các đặc điểm và
vai trò giới, chứ không phải hoán vị “vai trò giới” một cách máy móc theo kiểu
những gì phụ nữ phải chịu, phải làm,…. thì mang chuyển giao cho nam giới và
ngược lại.
Trong thực tiễn cuộc sống, cần thiết phải phân biệt sự khác biệt về sinh học và
mặt xã hội nếu chỉ thừa nhận quan điểm về sự khác biệt về mặt sinh học mà không
thừa nhận sự khác biệt về mặt xã hội giữa nam và nữ là những hiện tượng mù giới.
Với quan điểm này, người ta đối xử với phụ nữ hệt như nam giới và dần đi đến phủ
nhận các chính sách bảo vệ và hỗ trợ giới, các biện pháp thúc đẩy bình đẳng giới.
Các biện pháp thúc đẩy bình đẳng giới và những chính sách pháp luật bảo vệ hỗ trợ
giới này sẽ bị coi là bất bình đẳng giới hay phân biệt đối xử trên cơ sở giới.

GVHD: Đinh Thanh Phương

7

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
1.2. Khái quát về bất bình đẳng giới và bình đẳng giới
1.2.1. Khái quát về bất bình đẳng giới
1.2.1.1. Khái niệm bất bình đẳng giới
Trong xã hội, khi xuất hiện sở hữu tư nhân và phân chia giai cấp thì theo đó
cũng xuất hiện sự bất bình đẳng giới giữa nam và nữ trong xã hội nói chung và
trong gia đình nói riêng. Cuộc đấu tranh cho quyền lợi của phụ nữ (những người
thường chịu bất bình đẳng hơn cả) đã diễn ra lúc ngấm ngầm, lúc công khai, từ
nhiều thế kỷ nay và nó chỉ có thể bắt đầu trở thành phong trào thực tiễn ở thời kỳ
cận hiện đại khi xuất hiện một số nước công nghiệp phát triển. Vậy bất bình đẳng

giới được hiểu như thế nào?
Bất bình đẳng giới hay phân biệt đối xử trên cơ sở giới nghĩa là nam hay nữ bị
đối xử khác với nhau (bị hạn chế hay bị loài trừ) trong nhiều lĩnh vực xã hội do các
định kiến giới, làm hạn chế họ phát huy hết tiềm năng và hưởng thụ một cách đầy
đủ quyền con người của họ.
Theo cách giải thích Luật Bình đẳng giới thì: Phân biệt đối xử trên cơ sở giới
là việc hạn chế, loại trừ, không công nhận hoặc không coi trọng vai trò, vị trí của
nam và nữ, hay gây bất bình đẳng giữa nam và nữ trong các lĩnh vực đời sống xã
hội và gia đình 5.
Ở nơi nào, ở đâu còn những bất bình đẳng giới và sự phân biệt đối xử trên cơ
sở giới thì định kiến giới vẫn còn. Bất bình đẳng giới là sự khác biệt, khoảng cách
giới gây thiệt hại hay cản trở sự tiến bộ của phụ nữ và nam giới. Bất bình đẳng giới
thể hiện ở hai phương diện: Hữu hình và vô hình. Quan điểm trọng nam khinh nữ là
vô hình. Ai cũng biết đó là một quan điểm sai nhưng vẫn được chấp nhận trên thực
tế. Còn sự hạn chế phụ nữ tiếp cận với các nguồn lực và thụ hưởng các lợi ích là
hữu hình.
1.2.1.2. Định kiến về giới
Theo giải thích tại khoản 4 Điều 5 Luật Bình đẳng giới năm 2006: Định kiến
giới là nhận thức, thái độ và đánh giá thiên lệch, tiêu cực về đặc điểm, vị trí, vai trò
và năng lực của nam hoặc nữ.
Các định kiến giới thể hiện các đặc điểm mà một cộng đồng nào đó coi là
thuộc tính của phụ nữ hoặc của nam giới.
Ví dụ: Khi nói về phụ nữ thì khẳng định ngay phụ nữ là mềm yếu, thụ động,
phục tùng, nói dai,…Khi nói về nam giới thì cho rằng nam giới phải mạnh mẽ, chủ
động, quyết đoán, không làm những việc nhỏ nhặt,…
Gọi là định kiến vì thường những nhận thức, đánh giá như vậy không phản ánh
đúng khả năng của từng cá nhân. Thực tế, có nhiều phụ nữ rất mạnh mẽ, quyết
5

Khoản 5 Điều 5 Luật Bình đẳng giới năm 2006.

GVHD: Đinh Thanh Phương

8

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
đoán, đảm nhiệm tốt những công việc quan trọng,… Định kiến giới thường giới hạn
phụ nữ và nam giới trong những gì mà xã hội mong đợi cá nhân thực hiện.
Định kiến giới là sự đề cao hay tuyệt đối hóa các đặc điểm của phụ nữ hoặc
nam giới, thường là không đúng và hạn chế cá nhân thực hiện những việc mà người
đó có khả năng làm. Định kiến giới vừa phản ánh sự bất bình đẳng giới, vừa cũng
cố duy trì thực trạng bất bình bẳng giới trong xã hội, chẳng hạn như định kiến trọng
nam khinh nữ. Với định kiến này, trong tuyển dụng do nhiều lí do khác nhau, người
ta công bố không tuyển nữ hay với yêu cầu tuyển phụ nữ phải cam kết là trong vòng
3 đến 5 năm không được sinh con; trong quan hệ gia đình, trẻ em nam được ưu tiên
tạo mọi điều kiện phát triển còn trẻ em gái thì không nhất thiết hay như thế nào
cũng được,…
Định kiến giới thường theo xu hướng mang lại đặc quyền, đặc lợi cho nam giới
và làm phụ nữ bị yếu thế. Nhưng trong thực tế định kiến giới gây áp lực cho cả nữ
lẫn nam. Nhiều nơi nam giới chia sẽ công việc cho phụ nữ không được đánh giá cao
mà còn bị chê cười,… Chẳng hạn như, trong gia đình chồng giúp vợ nấu cơm, giặt
đồ, lau nhà,…thì sẽ bị cười là đàn ông gì như đàn bà, công việc đó phải do phụ nữ
làm mới đúng.
Định kiến giới thể hiện dưới hai hình thức:
- Một là, thổi phồng hoặc cường điệu một số đặc điểm, phẩm chất của phụ nữ
hay nam giới.
Ví dụ: Có quan niệm cho rằng nam giới phải luôn luôn mạnh mẽ có đủ khả

năng để bảo vệ người nữ hay bảo vệ những người khác, nhưng nếu người nam tỏ ra
yếu đuối và không có được khả năng bảo vệ những người đó thì sẽ bị khinh thường
và chê bai. Với người nữ, thì xã hội luôn cho rằng phụ nữ phải thùy mị, nết na, ăn
nói dịu dàng. Do đó, khi một người phụ nữ đánh nhau ở ngoài đường vì một lý do
nào đó thì xã hội cũng lên án, chê trách.
- Hai là, coi thường hoặc phê bình phản ánh một cách thái quá một số đặc
điểm, phẩm chất của phụ nữ hoặc nam giới.
Ví dụ: Trong xã hội vẫn còn tồn tại quan niệm coi thường người phụ nữ và cho
rằng họ chỉ là những người đứng phía sau người nam giới, là những người đảm
đương công việc gia đình chu toàn để người nam làm những công việc lớn hơn
kiếm tiền lo cho gia đình. Thực tế, vẫn có rất nhiều phụ nữ có tài lãnh đạo, có khả
năng, kiến thức không kém những người nam giới thế nhưng họ vẫn bị xem thường
và đánh giá thấp hơn nam giới.
Như vậy, định kiến giới biểu hiện ở bất kỳ hình thức nào cũng tạo nên sự phân
biệt đối xử (bất bình đẳng) giữa nam và nữ. Đặc biệt là định kiến đối với giới nữ.
Trong xã hội hiện đại, những định kiến đối với giới nữ có mối quan hệ mật thiết với
GVHD: Đinh Thanh Phương

9

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
nhau tạo thành mạng lưới định kiến bủa vây của phụ nữ làm cho họ khó có thể thoát
khỏi để vươn lên những vị trí bình đẳng với nam giới.
1.2.2. Nguồn gốc của sự bất bình đẳng giới (phân biệt đối xử trên cơ sở
giới)
Nhiều học giả nghiên cứu lịch sử cũng như hình thái kinh tế - xã hội trên thế
giới đưa ra ba quan điểm về “Ba làn sóng vĩ đại của lịch sử”6. Đây là những cuộc

cách mạng mang tính bước ngoặt, tạo những thay đổi cơ bản về phương thức sản
xuất của xã hội loài người đó là:
- Làn sóng thứ nhất – Sự phát minh ra nông nghiệp;
- Làn sóng thứ hai – Cuộc cách mạng công nghiệp;
- Làn sóng thứ ba – Cuộc cách mạng tri thức.
Sự thay đổi vai trò kinh tế, xã hội giữa nữ giới và nam giới theo tiến trình lịch
sử có liên quan mật thiết đến những cuộc cách mạng này. Về bản chất, vấn đề này
gắn liền với vai trò làm chủ về mặt kinh tế trong phạm vi gia đình và có tác động
đến vai trò của giới trong xã hội.
Trước khi diễn ra “Làn sóng thứ nhất” loài người sống bằng hoạt động săn bắt
và hái lượm. Trong thời kỳ mà việc tìm thức ăn để duy trì sự tồn tại của mình một
cách dễ dàng thì chế độ mẫu hệ đã tồn tại, trong đó vai trò của phụ nữ là trung tâm.
Nguyên nhân sâu xa của sự hình thành chế độ mẫu hệ có lẽ bởi do chức năng sinh
đẻ tự nhiên đã ban cho phụ nữ để duy trì nòi giống. Tuy nhiên, sau này hoàn cảnh
săn bắt không còn thuận lợi nữa thì vai trò của đàn ông đã dần dần khẳng định trong
gia đình và xã hội khi việc săn bắt hái lượm đòi hỏi sức khỏe vốn là thứ “trời phú”
cho nam giới. Theo đó chế độ mẫu hệ đã dần được thay thế bởi chế độ phụ hệ. “Làn
sóng thứ nhất” được biết đến như là sự thay đổi đầu tiên trong lịch sử nguyên thủy,
là sự phát triển nông nghiệp. Nông nghiệp đã mang lại cho con người một phương
thức mới để biến tài nguyên thiên nhiên, mà chủ yếu là đất thành của cải vật chất.
Nông nghiệp được triển khai ở hầu hết mọi nơi và tạo ra những nền kinh tế nông
nghiệp mà trong đó việc săn bắt và hái lượm được thay thế bởi việc cấy, trồng và
chăn nuôi gia súc, gia cầm. Những đặc trưng của hoạt động nông nghiệp đòi hỏi sức
lao động dòi dào hơn trước. Trong yêu cầu thực tiễn, nam giới với sức khỏe của
mình vẫn khẳng định được vai trò chủ yếu trong lực lượng lao động của xã hội.
Cùng với thế mạnh về vai trò kinh tế, nam giới dần được nhìn nhận là có thế mạnh
về nhiều lĩnh vực khác như làm chủ gia đình, quản lý xã hôi, tham gia hoạt động
chính trị,…Chế độ phụ hệ ngày càng được khẳng định và bám rễ sâu sắc trong xã
hội.
6

Nhiều tác giả - Rowan Gibson biên tập, Tư duy lại tương lai, Nxb. Trẻ, Thời báo kinh tế Sài Gòn, Trung
tâm kinh tế Châu Á – Thái Bình Dương, tr.11 – 19.

GVHD: Đinh Thanh Phương

10

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
Những tư tưởng thiên vị dành cho nam giới dần được cũng cố cùng với tác
động của cuộc cách mạng công nghiệp – “Làn sóng thứ hai”. Cùng với làn sóng
này loài người làm quen dần với phương thức nhà máy làm cơ sở tạo ra của cải vật
chất. Một lần nữa ưu thế và sức mạnh dẽo dai của người đàn ông được phát huy
trong các xí nghiệp, hầm mỏ, dây chuyền sản xuất,… Họ vẫn coi là hạt nhân chủ
yếu tạo ra của cải vật chất cho xã hội. Vì vậy, định kiến giới chưa thể bị xóa bỏ mà
ngược lại nó càng có điều kiện để tồn tại và phát triển.
“Làn sóng thứ ba” trong tiến trình lịch sử là cuộc cách mạng tri thức. Cuộc
cách mạng này cực kỳ vĩ đại vì đã mang lại sự thay đổi cực kỳ to lớn về mọi
phương diện. Trong lao động, chủ yếu là sức khỏe dẻo dai của đàn ông đã không
còn giữ vai trò quyết định nữa, thay vào đó nền kinh tế tri thức đã đưa những yêu
cầu về con người mới như sự khéo léo, nhanh nhạy mà không cần đòi hỏi có sức
“cơ bắp”…Những yêu cầu này luôn có ở giới nữ và hoàn toàn đáp ứng được những
đòi hỏi của nền kinh tế tri thức.
Ngày nay, cùng với sự tiến bộ của xã hội thì nhận thức về quyền bình đẳng
giữa nam và nữ ngày càng phát triển theo chiều hướng tích cực hơn. Xã hội cũng
đang dần dần từng bước hạn chế và tiến tới xóa bỏ định kiến giới. Thế nhưng, để
làm được điều này cần phải có sự nổ lực không ngừng của toàn nhân loại nói chung

và của xã hội Việt Nam nói riêng.
1.2.3. Khái quát về bình đẳng giới
1.2.3.1. Khái niệm về bình đẳng giới
Theo khoản 3 Điều 5 Luật Bình đẳng giới năm 2006 quy đinh: “Bình đẳng
giới là việc nam, nữ có vị trí, vai trò ngang nhau, được tạo điều kiện và cơ hội phát
huy năng lực của mình cho sự phát triển của cộng đồng, của gia đình và thụ hưởng
như nhau về thành quả của sự phát triển đó”.
Bình đẳng giới là một thuật ngữ trong hệ thống lý thuyết giới. Bình đẳng giới
được xây dựng trên cơ sở thừa nhận giữa nam và nữ có sự khác biệt về giới và giới
tính. Đồng thời khẳng định:
- Nam, nữ có vị trí, vai trò ngang nhau (mọi đặc điểm giống và khác nhau giữa
nam và nữ đều được thừa nhận và tôn trọng).
- Nam, nữ được tạo điều kiện và phát huy năng lực của mình cho sự phát triển
của cộng đồng và của gia đình.
- Hưởng thụ như nhau thành quả phát triển của gia đình và của cộng đồng.
1.2.3.2. Mục tiêu bình đẳng giới
Theo Điều 4 của Luật Bình đẳng giới năm 2006, mục tiêu bình đẳng giới được
xác định là:
- Xóa bỏ phân biệt đối xử về giới.
GVHD: Đinh Thanh Phương

11

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
- Tạo cơ hội như nhau cho nam và nữ trong phát triển kinh tế - xã hội và phát
triển nguồn nhân lực.
- Tiến tới bình đẳng giới thực chất giữa nam, nữ.

- Thiết lập, củng cố quan hệ hợp tác, hỗ trợ giữa nam, nữ trong mọi lĩnh vực
của đời sống xã hội và gia đình.
Phân biệt đối xử trên cơ sở giới được giải thích tại khoản 5 Điều 5 Luật Bình
đẳng giới năm 2006. Đó là việc đặt ra những quy định khác nhau đối với nam và nữ,
nhằm loại trừ nam hoặc nữ ra khỏi một công việc nào đó. Chính sự phân biệt đối xử
như thế đã cản trở phụ nữ hoặc nam giới không được tham gia học tập, đào tạo hoặc
không được chổ làm phù hợp. Vì vậy mục tiêu của bình đẳng giới trước hết là xóa
bỏ việc hạn chế, loại trừ không công nhận vai trò, vị trí của nam, nữ gây bất bình
giữa nam và nữ.
Giữa nam giới và nữ giới có sự khác biệt về giới tính và giới. Sự khác biệt đó
luôn luôn gây bất lợi cho phụ nữ. Vì vậy, “tạo cơ hội như nhau cho nam và nữ”
trong nhiều trường hợp, có ý nghĩa là tạo điều kiện khác nhau cho nam và nữ để
nam và nữ đều có thể nắm bắt cơ hội. Bình đẳng giữa nam, nữ là mục tiêu phấn đấu
của nhiều quốc gia, dân tộc. Và trên con đường tiến đến mục tiêu đó, nhân loại tiến
bộ đã và đang trải qua ba mô hình bình đẳng nam, nữ. Đó là: Mô hình bình đẳng
đồng nhất, mô hình bình đẳng bảo vệ và mô hình bình đẳng thực chất.
- Mô hình bình đẳng đồng nhất (còn gọi là Mô hình bình đẳng giống nhau
hay Mô hình bình đẳng hình thức): Mô hình này bỏ qua sự khác biệt về giới tính và
giới giữa nam và nữ. Coi nam và nữ như nhau, đối xử với họ giống nhau. Vì vậy, tất
cả các quy định pháp luật được thiết kế theo một tiêu chuẩn chung, duy nhất dành
cho cả nam và nữ. Những quy định như vậy không hề tính đến sự khác biệt về giới
tính (Trong khi đó, phụ nữ còn có kinh nguyệt, mang thai, sinh con, nuôi con bằng
sữa mẹ) và khác biệt về giới. Mô hình này quan tâm đến bình đẳng về phương thức
đối xử. Do đó, nhiều trường hợp nó làm trầm trọng hơn thực trạng bất bình đẳng
giới. Nó tạo thêm sức ép và gánh nặng cho phụ nữ. Vì nó buộc phụ nữ phải thực
hiện theo chuẫn mực của nam giới.
- Mô hình bình đẳng bảo vệ: Mô hình này thừa nhận sự khác biệt giữa nam và
nữ, nhưng cho rằng sự khác biệt đó là điểm yếu không thể khắc phục được của phụ
nữ. Mô hình này lấy những điểm yếu của phụ nữ làm cơ sở để đối xử khác nhau. Và
giải pháp là hạn chế một số quyền liên quan đến những điểm yếu đó. Như vậy, vì lý

do “bảo vệ”, mô hình này đã làm cho phụ nữ mất đi cơ hội tiếp cận quyền được làm
việc và quyền được lựa chọn công việc đó hay không. Mô hình này trên thực tế đã
làm tăng thêm định kiến về phụ nữ.

GVHD: Đinh Thanh Phương

12

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
- Mô hình bình đẳng thực chất (còn gọi là Mô hình bình đẳng bản chất): Mô
hình này công nhận sự khác biệt giữa giới tính và giới giữa nam và nữ, đồng thời
xác lập các quy định pháp luật để khắc phục những bất lợi giữa nam và nữ, đồng
thời do khác biệt đó gây ra, nhằm đảm bảo cho nam hoặc nữ bình đẳng về cơ hội, và
tiếp cận cơ hội, thụ hưởng thành quả hay lợi ích. Mô hình bình đẳng thực chất vừa
quan tâm đến phương thức đối xử, vừa quan tâm đến kết quả bình đẳng mà thực tế
nam và nữ được hưởng.
Mục tiêu bình đẳng giới là một mục tiêu lâu dài. Để đạt được mục tiêu đó cần
phải xây dựng, thực hiện mục tiêu cụ thể cho từng giai đoạn. Khoản 1 Điều 25 Luật
Bình đẳng giới năm 2006 quy định Chính phủ phải ban hành mục tiêu quốc gia về
bình đẳng giới và “hàng năm báo cáo Quốc hội về việc thực hiện mục tiêu quốc gia
về bình đẳng giới”.
1.2.3.3. Ý nghĩa của việc xác định bình đẳng giới
Bình đẳng giới không chỉ có ý nghĩa cơ học là số lượng của phụ nữ và nam
giới tham gia tất cả các hoạt động là như nhau. Bình đẳng giới không chỉ quan tâm
đến quyền bình đẳng, cơ hội bình đẳng mà còn quan tâm đến khả năng sử dụng
quyền, khả năng nắm bắt cơ hội để có được kết quả là nam và nữ được thụ hưởng
như nhau về thành quả của sự phát triển. Vì vậy, nếu trong mọi bối cảnh cụ thể do

sự khác biệt về giới tính hoặc giới, gây bất lợi cho nam và nữ, cản trở họ sử dụng
quyền và nắm bắt cơ hội thì cần áp dụng mọi biện pháp thúc đẩy bình đẳng giới
hoặc biện pháp bảo vệ và hỗ trợ người mẹ. Như vậy, có thể nói, bình đẳng giới
chính là Mô hình bình đẳng thực chất.
Hiểu sâu xa thì bình đẳng giới là vấn đề cơ bản về quyền con người và là yêu
cầu về sự phát triển bền vững. Có thế nói, ý nghĩa quan trọng nhất của bình đẳng
giới là nam và nữ có thể trải nghiệm những điều kiện bình đẳng để phát huy đầy đủ
các tiềm năng của họ, có cơ hội để tham gia, đóng góp vào công cuộc phát triển
quốc gia trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa và xã hội.
1.3. Khái quát lược sử hình thành quy định về quyền bình đẳng giới trong
pháp luật thế giới và Việt Nam
1.3.1. Lược sử hình thành quy định về quyền bình đẳng giới trong pháp luật
thế giới
Sự bình đẳng được coi là hòn đá tảng của nền hòa bình, ổn định, dân chủ và
tiến bộ xã hội. Tuy nhiên, từ xa xưa cho đến nay, ở hầu khắp các khu vực trên thế
giới, vẫn tồn tại 3 hình thức bất bình đẳng chủ yếu, như C. Mác và Ph. Ăng-ghen
từng chỉ ra: Đó là bất bình đẳng về chủng tộc, giai cấp và giới.
Cơ sở kinh tế của sự bất bình đẳng giới là chế độ tư hữu tư nhân về tư liệu sản
xuất. Cơ sở xã hội của nó là những định kiến về vai trò giới trong phong tục, tập
GVHD: Đinh Thanh Phương

13

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
quán, truyền thống văn hóa đã tồn tại từ lâu trong đời sống của hầu hết các dân tộc
trên thế giới và vẫn còn ảnh hưởng cho đến nay. Các nghiên cứu gần đây về vấn đề
này cho thấy, sự phân biệt đối xử với phụ nữ hiện vẫn thể hiện ở khắp mọi nơi,

trong gia đình, ngoài xã hội, ở nơi làm việc... dưới rất nhiều hình thức, kể cả trong
pháp luật và chính sách của một số nhà nước.
Thực chất của bình đẳng giới chính là bảo đảm sự bình đẳng của phụ nữ với
nam giới trong việc được thừa nhận các quyền con người và có các cơ hội, điều kiện
để hưởng thụ các quyền đó. Vậy nên, bình đẳng giới được xác định là vấn đề có ý
nghĩa đặc biệt, không chỉ đối với cuộc sống và sự phát triển của phụ nữ, mà còn đối
với sự phát triển của mỗi quốc gia và toàn nhân loại. Song, phải đến đầu thế kỷ XX
mới xuất hiện những văn kiện quốc tế của Tổ chức Lao động quốc tế (International
Labour Organization) có nội dung bảo vệ phụ nữ. Tuy nhiên, những văn kiện này
cũng chỉ giới hạn ở một vài nội dung trên một số lĩnh vực như lao động, việc làm,
trợ cấp xã hội. Khái niệm “quyền” của phụ nữ vẫn chưa được đề cập đến một cách
cụ thể.
Vấn đề quyền bình đẳng của phụ nữ chỉ được quan tâm thực sự và có những
chuyển biến mạnh mẽ kể từ khi Liên hợp quốc (LHQ) ra đời. Hiến chương LHQ
năm 1945, ngay tại Lời nói đầu, đã khẳng định “niềm tin vào sự bình đẳng nam nữ
về các quyền”. Nhiều hoạt động nhằm xóa bỏ sự phân biệt đối xử với phụ nữ bắt
đầu được tiến hành. Ủy ban về địa vị của phụ nữ trực thuộc Hội đồng Kinh tế - Xã
hội của LHQ, đã được thành lập ngay từ năm 1946. Đây là cơ quan giúp việc
chuyên trách, có chức năng nghiên cứu, đưa ra các khuyến nghị, soạn thảo các văn
kiện quốc tế nhằm thúc đẩy phong trào đấu tranh vì sự tiến bộ của phụ nữ.
Năm 1948, Đại hội đồng Liên hợp quốc (ĐHĐ LHQ) thông qua Tuyên ngôn
thế giới về quyền con người. Văn kiện nổi tiếng này tiếp tục khẳng định nguyên tắc
bình đẳng nam nữ trong việc hưởng thụ các quyền và tự do cơ bản của con người:
“Mọi người đều có quyền hưởng thụ các quyền và tự do nêu trong bản Tuyên ngôn
này mà không có bất kỳ sự phân biệt đối xử nào về chủng tộc, màu da, giới tính,
ngôn ngữ, tôn giáo...” (Điều 2 Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền).
Năm 1949, một công ước quốc tế có nội dung dành riêng về bảo vệ phụ nữ và
trẻ em gái đã được LHQ ban hành, đó là Công ước về trấn áp việc buôn người và
bóc lột mại dâm người khác. Công ước này đề cập đến các biện pháp nhằm hạn chế
và xóa bỏ một trong những hình thức xâm hại phụ nữ tồi tệ nhất, đó là buôn bán và

khai thác tình dục phụ nữ.
Năm 1952, ĐHĐ LHQ thông qua Công ước về các quyền chính trị của phụ nữ.
Công ước này yêu cầu các quốc gia thành viên phải bảo đảm cho phụ nữ quyền bình
đẳng với nam giới trên lĩnh vực chính trị, cụ thể là phụ nữ phải có quyền bầu cử,
GVHD: Đinh Thanh Phương

14

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp
ứng cử, quyền được nhận vào làm việc và giữ các chức vụ trong các cơ quan nhà
nước...
Năm 1957, ĐHĐ LHQ thông qua công ước thứ ba trên lĩnh vực này, đó là
Công ước về quốc tịch của phụ nữ khi kết hôn. Công ước này quy định phụ nữ
không thể bị thay đổi quốc tịch một cách đương nhiên do kết hôn, do hủy bỏ hôn
nhân hoặc do người chồng thay đổi quốc tịch...
Tới năm 1962, điều ước quốc tế thứ tư về phụ nữ được LHQ ban hành, đó là
Công ước về đăng ký kết hôn, tuổi tối thiểu khi kết hôn và việc kết hôn tự nguyện.
Công ước này khẳng định phụ nữ có quyền được tự do lựa chọn người phối ngẫu,
không phải là nạn nhân của nạn tảo hôn và việc cưỡng ép kết hôn... Hai điều ước cơ
bản về nhân quyền năm 1966 là Công ước quốc tế về các quyền dân sự, chính trị và
Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội, văn hóa đều quy định rõ: Các quốc
gia thành viên phải bảo đảm các quyền đã được ghi nhận trong hai công ước này
một cách bình đẳng cho cả nam và nữ.
Năm 1967, ĐHĐ LHQ thông qua Tuyên bố về xóa bỏ tất cả các hình thức phân
biệt đối xử với phụ nữ. Tuyên bố này bước đầu đã đưa ra một cách tiếp cận mới
trong việc bảo đảm các quyền con người cho phụ nữ. Nó yêu cầu các quốc gia phải
bảo đảm quyền bình đẳng của phụ nữ với nam giới trước pháp luật, bao gồm quyền

sở hữu tài sản. Nó cũng khẳng định nghĩa vụ chung của các bậc cha mẹ trong việc
bảo đảm sự bình đẳng cho con cái, cấm tảo hôn, đính hôn cho trẻ em... Tuy nhiên,
Tuyên bố này không phải là một văn kiện ràng buộc về pháp lý, vì vậy, nó không đủ
hiệu lực để ngăn ngừa tình trạng phân biệt đối xử với phụ nữ diễn ra một cách rộng
khắp và trầm trọng trên thế giới. Chính vì vậy, LHQ đã quyết định xây dựng một
điều ước quốc tế nữa về vấn đề này. Công ước về xóa bỏ tất cả các hình thức phân
biệt đối xử với phụ nữ (CEDAW7) được tổ chức soạn thảo vào năm 1972. Nó được
ĐHĐ LHQ thông qua vào ngày 18-12-1979 và có hiệu lực từ ngày 3-9-1981. Theo
Ủy ban CEDAW, đã có 186 quốc gia trên thế giới phê chuẩn hoặc ký kết công ước,
chiếm 90% thành viên LHQ.
CEDAW là một trong số các công ước quan trọng nhất trong hệ thống các
công ước quốc tế về phụ nữ do LHQ ban hành. Khác với một số công ước về phụ
nữ đã được ban hành trước đó, CEDAW không tập trung xác định các quyền của
phụ nữ, mà chỉ hướng vào những cách thức, biện pháp nhằm loại trừ những sự phân
biệt đối xử với phụ nữ trong việc hưởng thụ các quyền con người. Nói cách khác,
mục đích của CEDAW là nhằm trao cho phụ nữ những quyền con người đã được
pháp luật quốc tế thừa nhận, nhưng họ không được hưởng trên thực tế bởi sự phân
7

CEDAW (Convention on the Elimination of All Foms of Discrimination Against Women): Công ước xóa
bỏ mọi hình thức phân biệt đối xử với phụ nữ.

GVHD: Đinh Thanh Phương

15

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

Quyền bình đẳng giới – Những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp

biệt đối xử với phụ nữ. CEDAW đã chỉ ra những lĩnh vực cụ thể có sự phân biệt đối
xử nặng nề với phụ nữ, như hôn nhân gia đình, quan hệ dân sự, lao động việc làm,
đời sống chính trị, giáo dục đào tạo và nêu ra các vấn đề có tính toàn cầu về giới,
trong đó phụ nữ cần phải được bình đẳng thật sự với nam giới để thực hiện đầy đủ
các quyền con người của họ. Điều đó cho phép xác định những biện pháp phù hợp
nhằm xóa bỏ triệt để sự bất bình đẳng với phụ nữ. Ngoài ra, CEDAW cũng đặt ra
yêu cầu đối với các quốc gia thành viên phải thừa nhận những đóng góp của phụ nữ
trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, cả trong gia đình và ngoài cộng đồng, đồng thời
xác định rõ ràng các mục tiêu hành động nhằm thực hiện công bằng xã hội, bình
đẳng cho phụ nữ, kể cả việc tiến hành những biện pháp đặc biệt tạm thời (có tính
chất tình thế) để đạt được những mục tiêu hành động đó.
Ngoài các công ước kể trên, từ năm 1975 đến năm 1999, không kể những hội
nghị quốc tế khác, đã có bốn hội nghị thế giới về phụ nữ được tổ chức (trong các
năm 1975, 1980, 1985, 1995). Những hội nghị đó thu hút sự quan tâm rất lớn của
dư luận, đã thảo luận và thông qua nhiều văn kiện quan trọng nhằm thúc đẩy sự
bình đẳng giữa nam và nữ trên toàn thế giới.
Mặc dù, còn rất nhiều việc phải làm, song những nỗ lực của cộng đồng quốc tế
trong thời gian qua đã tạo nên những chuyển biến to lớn trong cuộc đấu tranh nhằm
bảo đảm quyền bình đẳng cho phụ nữ trên thế giới.
1.3.2. Lược sử hình thành quy định về quyền bình đẳng giới trong pháp luật
Việt Nam
1.3.2.1. Quyền bình đẳng giới theo pháp luật thời kỳ phong kiến
Xét trên phương diện lịch sử, những truyền thuyết xa xưa của dân tộc Việt
Nam đã cho thấy sự hiện diện của chế độ xã hội mẫu hệ ở nước ta, qua việc mô tả
Bà Âu Cơ chia tay chồng, mang 50 con trai lên rừng lập nghiệp; hay ca ngợi các nữ
anh hùng dân tộc là Hai Bà Trưng, Bà Triệu... Một số công trình nghiên cứu về văn
hóa cũng cho thấy, ảnh hưởng của các định kiến bất bình đẳng với phụ nữ của Nho
giáo ở Việt Nam không nặng nề như ở Trung Quốc, Triều Tiên hay Nhật Bản... Dẫn
chứng sinh động cho nhận định này có thể tìm thấy trong Bộ luật Hồng Đức (đời
Hậu Lê). Mặc dù được ban hành từ thế kỷ XV, song Bộ luật nổi tiếng này đã thừa

nhận một số quyền dân sự của phụ nữ như quyền được ly hôn, tái hôn, quyền thừa
kế tài sản, quyền được chia tài sản chung trong hôn nhân, quyền được bảo vệ về
tính mạng, danh dự, nhân phẩm...
Ví dụ: Tại Điều 322 – “Quốc triều hình luật” ghi: “Con gái thấy chồng chưa
cưới có ác tật có thể kêu quan mà trả đồ sính lễ”, nếu “Con rể lăng mạ cha mẹ vợ,
đem thưa quan, cho ly dị”. Hay trong quyền thừa kế tài sản của cha mẹ để lại, pháp
luật nhà Lê không phân biệt con trai - con gái. Nếu cha mẹ mất cả thì lấy 1/20 số
GVHD: Đinh Thanh Phương

16

SVTH: Phạm Huỳnh Trang

quyền bình đẳng giới – những khía cạnh pháp lý, thực tiễn và giải pháp

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về