những đóng góp của việt nam trong asean

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN SƯ PHẠM LỊCH SỬ

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Tên đề tài:

NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA VIỆT NAM
TRONG ASEAN
Ngành học: Sư phạm Lịch sử

Giáo viên hướng dẫn
Th.S Nguyễn Hữu Thành

Sinh viên thực hiện
Phạm Thị Bình
MSSV: 6060910
Lớp: SP. Lịch Sử K32

Cần Thơ – Năm 2010


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của quý
thầy cô bộ môn, cán bộ thư viện và sự đóng góp ý kiến nhiệt tình của các bạn cùng
lớp, sự động viên, an ủi của cha mẹ. Đặc biệt là sự giúp đỡ, động viên của thầy
Nguyễn Hữu Thành – GVHD. Tôi xin chân thành cảm ơn về những sự giúp đỡ đó.
Ngoài ra, tôi cũng chân thành cảm ơn Trường Đại học Cần Thơ, Khoa Sư
phạm, Bộ môn Lịch sử đã tạo mọi điều kiện để tôi có thể hoàn thành luận văn tốt
nghiệp này.

2


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN


....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

3


NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN


....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................

....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................

..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................

4


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................................6
1. Lí do chọn đề tài.................................................................................................................6
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.................................................................................................6
3. Mục đích nghiên cứu .........................................................................................................7
4. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................................7
5. Bố cục của đề tài ................................................................................................................7
6. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................................7
PHẦN NỘI DUNG.................................................................................................................9
Chương 1. KHÁI QUÁT SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA ASEAN.........................9
1.1. Sự ra đời của Asean .......................................................................................................9
1.2. Quá trình phát triển của Asean...................................................................................11
Chương 2. TIẾN TRÌNH VIỆT NAM GIA NHẬP ASEAN............................................18
2.1. Tiến trình Việt Nam gia nhập Asean...........................................................................18
2.2. Ý nghĩa việc Việt Nam gia nhập Asean.......................................................................23
2.2.1. Việt Nam gia nhập Asean – ước mơ về một khu vực Đông Nam Á
đoàn kết, thống nhất, hợp tác để phát triển đã trở thành hiện thực .....................23
2.2.2. Việc Việt Nam hội nhập Asean đã mở ra nhiều cơ hội thuận lợi cho
sự phát triển của Hiệp hội........................................................................................25

2.2.3. Vai trò tích cực của Asean trong các vấn đề khu vực và quốc tế
từ khi có Việt Nam là thành viên ............................................................................26
2.2.4. Vai trò của Việt Nam trong việc rút ngắn khoảng cách phát triển
giữa các nước trong tổ chức Asean .........................................................................28
Chương 3. ĐÓNG GÓP CỦA VIỆT NAM TRONG ASEAN..........................................31
3.1. Về chính trị – an ninh – ngoại giao..............................................................................31
3.1.1. Về chính trị – ngoại giao.............................................................................................31
3.1.2. Về an ninh – tư pháp...................................................................................................42
3.2. Về kinh tế.......................................................................................................................45
3.3. Về văn hóa – xã hội ......................................................................................................50
3.4. Về các lĩnh vực khác ....................................................................................................53
KẾT LUẬN ..........................................................................................................................58
Tài liệu tham khảo .................................................................................................................63

5


PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Trong thời đại ngày nay, ở nhiều khu vực trên thế giới đang diễn ra hình thức
liên kết giữa các nước trong cùng khu vực để giữ vững hòa bình, ổn định, giúp đỡ
nhau cùng phát triển và nâng cao vị thế của khu vực trên trường quốc tế. Mô hình
thành công nhất đó là Liên minh châu Âu (EU). Ở Đông Nam Á cũng đã hình thành tổ
chức liên kết giữa các quốc gia trong khu vực, đó là Hiệp hội các quốc gia Đông Nam
Á (Asean). Việt Nam đã tham gia vào tổ chức duy nhất của khu vực Đông Nam Á –
Asean được hơn 10 năm. Chúng ta đã tham gia vào các hoạt động của Asean và có
những đóng góp thiết thực trong sự phát triển của Hiệp hội. Những đóng góp đó đã
được các nước thành viên Asean ghi nhận và đánh giá cao. Năm 2010, Việt Nam đảm
nhận cương vị Chủ tịch Asean và cũng là năm kỉ niệm 15 năm gia nhập Asean của
Việt Nam. Đây là dịp để Việt Nam phát huy những thế mạnh đã có đóng góp tích cực,

hiệu quả hơn cho mục tiêu phát triển cộng đồng Asean ngày càng vững mạnh. Nó giúp
tăng cường hợp tác giữa Việt Nam với các nước Asean, với các nước đối tác bên ngoài
của Asean. Nó sẽ giúp cho chúng ta nâng cao vị thế và uy tín của mình trong khu vực
và trên trường quốc tế.
Là sinh viên năm cuối, với chuyên ngành lịch sử luôn thôi thúc tôi không ngừng
tìm hiểu để thấy được những giá trị, những đóng góp của Việt Nam trong tổ chức
Asean. Tôi tìm hiểu để thấy được sự lớn mạnh của đất nước mình, để tự hào về những
gì mà đất nước đã làm được trong thời gian hội nhập với khu vực và sẽ có cách nhìn
nhận, cách sống phù hợp với xu thế phát triển của đất nước, của khu vực. Đó là lí do
tôi chọn đề tài “Những đóng góp của Việt Nam trong Asean”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Có rất nhiều sách, báo bàn về hợp tác, liên kết, vai trò của Việt Nam trong
Asean: Vai trò của Việt Nam trong Asean của Phùng Đăng Bách, Liên kết Asean trong
thập niên đầu thế kỉ XXI của Phạm Đức Thành... hay trên báo chí: Việt Nam đóng góp
tích cực trong Asean (Báo Hà Nội mới), Việt Nam đóng vai trò quan trọng trong
Asean (www.vovnews.vn)... và vấn đề này cũng được thảo luận trong các hội thảo như:
“Việt Nam trong ASEAN: hiện tại và tương lai” do Ban thư ký ASEAN quốc gia (Bộ

6


Ngoại giao) và Ủy ban Văn hoá - thông tin ASEAN quốc gia (Bộ Văn hoá thông tin) phối hợp tổ chức tại Hà Nội vào ngày 05/08/2005..
Những cuốn sách, bài báo viết về đề tài này cũng chưa đi thật sâu vào đề tài
một cách tổng thể, mỗi người có cách nhìn nhận vấn đề dưới các góc độ khác nhau.
Trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài, tôi cố gắng tập trung vào những tài liệu
chủ yếu để tổng hợp lại các tài liệu và lựa chọn những tài liệu phù hợp với nội dung đề
tài để hoàn thành tốt công việc.

3. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của việc nghiên cứu là thấy được những đóng góp của Việt Nam sau

hơn 10 năm tham gia vào Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á – Asean. Qua đó, ta có
cái nhìn, cách nhận thức phù hợp với thời đại; để có thể dễ dàng truyền đạt cho học
sinh nhận thức được tình hình đất nước, khu vực đang diễn ra, để sau này các em sẽ có
những đóng góp vào sự phát triển các mối quan hệ của Việt Nam với Asean, với thế
giới, nâng cao vị thế của chúng ta trên trường quốc tế. Ngoài ra, chính việc tìm hiểu,
nghiên cứu này giúp cho tôi làm giàu thêm vốn kiến thức của mình.

4. Đối tượng nghiên cứu
“Những đóng góp của Việt Nam trong Asean” được nhiều học giả quan tâm. Ở
đây, tôi tìm hiểu về quá trình Việt Nam hội nhập vào Asean và những đóng góp cụ thể
của Việt Nam trong các lĩnh vực như: chính trị – an ninh, kinh tế, văn hóa... Làm rõ
những đóng góp của Việt Nam từ khi bắt đầu gia nhập Asean cho đến bây giờ, những
đóng góp đó đã được các nước thành viên đánh giá như thế nào,... Việt Nam có vai trò
ngày càng quan trọng trong Hiệp hội Asean.

5. Bố cục của đề tài
Đề tài này được chia làm 3: phần mở đầu, phần nội dung và phần kết luận.
Trong đó phần nội dung có 3 chương:
Chương 1 – KHÁI QUÁT SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN CỦA ASEAN
Chương 2 – TIẾN TRÌNH VIỆT NAM GIA NHẬP ASEAN
Chương 3 – ĐÓNG GÓP CỦA VIỆT NAM TRONG ASEAN

6. Phương pháp nghiên cứu
Bài nghiên cứu này được tiến hành theo các bước sau: tìm hiểu tài liệu, đọc tài
liệu, chọn lọc tài liệu, phân tích tổng hợp kết hợp với phương pháp logic và phương
pháp lịch sử. Tuy nhiên đây là lần đầu tiên tôi tiến hành nghiên cứu một đề tài lớn nên
7


không tránh khỏi nhiều thiếu sót trong quá trình nghiên cứu, rất mong sự đóng góp của

thầy cô và các bạn sinh viên để đề tài hoàn thiện hơn.

8


PHẦN NỘI DUNG
Chương 1 – KHÁI QUÁT SỰ RA ĐỜI VÀ PHÁT TRIỂN

CỦA ASEAN
1.1. Sự ra đời của Asean
Sau khi giành được độc lập dân tộc, các quốc gia trẻ tuổi ở Đông Nam Á đã
phải đối diện với những thách thức vô cùng to lớn: đó là làm thế nào để duy trì được
độc lập dân tộc, chủ quyền quốc gia, đồng thời nhanh chóng đưa đất nước thoát khỏi
nghèo nàn lạc hậu và đuổi kịp trình độ của các nước tiên tiến trên thế giới. Điều này,
quả thật là một thách đố không dễ vượt qua. Bởi vì, các quốc gia Đông Nam Á đều là
những nước có tầm cỡ lãnh thổ vừa và nhỏ. Sau hơn một thế kỉ sống dưới ách thống trị
của chủ nghĩa thực dân phương Tây, các nước này vẫn chỉ là những nước lạc hậu về
kinh tế và ít được biết tới trên thế giới.
Để tồn tại và phát triển trong khu vực có vị trí chiến lược quan trọng và giàu tài
nguyên như Đông Nam Á, các quốc gia, các dân tộc trong vùng phải đoàn kết giúp đỡ
lẫn nhau trong một tổ chức hợp tác khu vực nào đó. Trước những vấn đề đặt ra, những
thể nghiệm đầu tiên về hợp tác khu vực đã ra đời. Năm 1944, Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã thành lập Liên minh Đông Nam Á. Mục đích của Liên minh là đoàn kết các dân tộc
Đông Nam Á trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung là chủ nghĩa thực dân phương
Tây. Đến tháng 3 – 1961, tại Băng Cốc, các nhà lãnh đạo 3 nước Thái Lan, Mã Lai,
Philippine ra tuyên bố: “Thành lập Hiệp hội hợp tác kinh tế và văn hóa giữa các nước
Đông Nam Á, được gọi là ASA – Hiệp hội Đông Nam Á”. Nhưng ASA chỉ tồn tại
được 3 năm. Trong thời gian tồn tại của ASA, một tổ chức hợp tác khu vực mới được
gọi là MAPHILINDO cũng được tuyên bố thành lập vào tháng 8 – 1963. Ý tưởng
thành lập một tổ chức hợp tác nhằm mục đích tham khảo lẫn nhau về những vấn đề

quan trọng giữa các nước có chung nguồn gốc chủng tộc Mã Lai đã được Tổng thống
Indonesia và Thủ tướng Mã Lai đưa ra khi hai ông gặp nhau tại Tokyo (31 – 5 – 1963)
và đến tháng 8 – 1963 tổ chức này đã được thành lập. Nhưng chỉ một tháng sau khi
được tuyên bố thành lập, MAPHILINDO đã chứng tỏ sự bất lực trong việc dàn xếp
mâu thuẫn giữa Indonesia và Philippine, giữa Indonesia và Malaysia (Liên bang
Malaysia được thành lập tháng 9 – 1963).
9


Nguyên nhân chủ yếu dẫn tới sự sụp đổ nhanh chóng của ASA và
MAPHILINDO là do các mâu thuẫn về lợi ích dân tộc giữa các nước thành viên, nhất
là mâu thuẫn về chủ quyền lãnh thổ.
Cố gắng thứ ba nhằm thiết lập một tổ chức hợp tác khu vực mới trên cơ sở rộng
rãi hơn đã được xúc tiến vào năm 1967. Động cơ thúc đẩy các nhà lãnh đạo các nước
Đông Nam Á đẩy mạnh các hoạt động nhằm tiến tới thành lập tổ chức đó là những
diễn biến đang diễn ra trong khu vực. Vào thời gian này, cuộc chiến tranh xâm lược
Việt Nam do Mĩ phát động đã chuyển sang một giai đoạn mới. Bắt đầu từ năm 1965,
các lực lượng quân sự Mĩ đã được ồ ạt đưa vào miền Nam Việt Nam. Nhưng lúc này
Mĩ chẳng những không thể hy vọng giành được thắng lợi cuối cùng mà còn bị sa lầy
ngày càng sâu hơn trên chiến trường này. Lợi dụng cơ hội này, các đối thủ chính của
Mĩ trên thế giới, trước hết là Liên Xô đã vượt lên để thiết lập được một thế cân bằng
chiến lược với Mĩ trên phạm vi toàn cầu. Ảnh hưởng của Cộng hòa nhân dân Trung
Hoa ở Đông Nam Á ngày càng lan rộng. Tham vọng ngăn chặn ảnh hưởng của CNXH
ở Đông Nam Á cũng không thực hiện được. Ngược lại, phong trào đấu tranh nhằm đưa
đất nước thoát khỏi quỹ đạo của Mĩ đang ngày càng dâng cao ở Thái Lan, Philippin.
Cùng thời gian trên, tình hình trên bán đảo Malacca đang phát triển theo hướng
bất lợi cho các lực lượng thân phương Tây trong khu vực. Tháng 7 – 1966, Chính phủ
Anh cho biết sẽ hủy bỏ tất cả các cam kết quân sự của nước này. Những diễn biến mới
trong môi trường chiến lược ở Đông Nam Á vào giữa những năm 60 của thế kỉ XX
khiến các nhà lãnh đạo một số nước trong vùng lo ngại. Việc Anh tuyên bố rút khỏi

bán đảo Malacca và khả năng Mỹ rút khỏi bán đảo Đông Dương vào lúc lực lượng
cách mạng Đông Nam Á đang ngày càng lớn mạnh, và ảnh hưởng của CNXH đang
tăng lên trong khu vực khiến những người đứng đầu chính phủ các nước trên phải tính
tới việc tìm kiếm một sự lựa chọn khác để duy trì an ninh quốc gia của mình và tránh
cho Đông Nam Á rơi vào vòng ảnh hưởng của những cường quốc bên ngoài khác.
Ý tưởng thành lập một tổ chức hợp tác khu vực mới nảy sinh trong đầu Ngoại
trưởng Indonesia Adam Malik, khi ông xúc tiến các hoạt động nhằm tái lập quan hệ tốt
với Malaysia và Philippine. Ông cho rằng có những cơ sở rộng rãi cho việc thiết lập
các quan hệ hợp tác khu vực: thứ nhất, về phương diện địa lí, các nước trong khu vực
này đều nằm trong một tổng thể địa lí (từ sau Chiến tranh thế giới thứ II, tổng thể địa lí
10


đó được gọi là Đông Nam Á); thứ hai, tất cả các nước Đông Nam Á đều có nhu cầu
hợp tác với nhau để phát triển. Những đặc điểm trên đã tạo ra tiền đề khách quan thuận
lợi cho việc xây dựng một tổ chức hợp tác khu vực tương lai.
Nhằm triển khai ý tưởng thành lập một tổ chức hợp tác khu vực mới, Indonesia
đã tiếp xúc với một số nước trong khu vực, trừ những nước đang có chiến tranh. Sáng
kiến trên đã nhận được sự ủng hộ của các nước Thái Lan, Philippine, Singapore và
Malaysia. Qua quá trình chuẩn bị gặp không ít khó khăn, ngày 28 – 8 – 1967 Hiệp hội
các quốc gia Đông Nam Á được tuyên bố thành lập. Trong Tuyên bố Băng Cốc
(1967), những người sáng lập tổ chức hợp tác khu vực này đã chỉ rõ tôn chỉ, mục đích
của Asean: tổ chức được lập ra nhằm thúc đẩy sự hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, xã
hội và văn hóa giữa các nước thành viên; mục đích của hợp tác khu vực là tăng cường
sức mạnh của mỗi nước cũng như của toàn Hiệp hội nhằm đối phó một cách hiệu quả
trước các mối đe dọa từ bên ngoài.
Sự ra đời của Asean đánh dấu sự trưởng thành về mặt chính trị của các quốc gia
độc lập trẻ tuổi ở Đông Nam Á. Bằng việc tuyên bố: “Các nước Đông Nam Á có trách
nhiệm trong việc tăng cường ổn định kinh tế và xã hội của khu vực và bảo đảm sự phát
triển đất nước một cách hòa bình và tiến bộ”, các nước thành viên Asean đã cho thấy

quyết tâm của họ trong việc tự gánh vác lấy trách nhiệm đối với tương lai phát triển
của mỗi nước cũng như toàn khu vực. Đối với các nước Đông Nam Á, sự ra đời của
Asean là thắng lợi của tinh thần hòa giải, hòa hợp giữa các nước trong khu vực. Nói về
ý nghĩa của sự ra đời của Asean, Ngoại trưởng Thái Lan, Thatnat Khôman nhấn mạnh:
“Lần đầu tiên, các nước Đông Nam Á đã đi tới một điểm cơ bản của việc loại trừ một
thói quen xấu là đi riêng rẽ với nhau, theo những hướng khác nhau, đôi khi đối lập
nhau, khiến họ quay lưng lại với nhau”. Còn Ngoại trưởng Adam Malik, người đã hoạt
động không biết mệt mỏi cho sự ra đời của Asean, lại đánh giá: “Đã có một sự đoàn
kết khu vực, bất kể những khác biệt nảy sinh từ lợi ích dân tộc”. Việc thành lập Asean
đã đặt nền móng cho sự phát triển hợp tác khu vực ở Đông Nam Á trong những năm
sau đó. “Singapore tin rằng Asean đã là một khái niệm địa lí, nhưng nó cũng có thể trở
thành một khái niệm hoạt động, nếu các nước thành viên có thể tìm kiếm những dự án
trên đó xây dựng những nền tảng của chủ nghĩa khu vực”.

11


1.2. Quá trình phát triển của Asean
Trong thập niên đầu tiên sau khi được thành lập, các nước thành viên trong
Asean đã dàn xếp những bất đồng trong Hiệp hội để đưa Asean vượt qua thử thách để
tồn tại và phát triển. Một năm sau khi thành lập, Asean chưa có hành động gì đáng kể
do mâu thuẫn giữa Malaysia và Philippine xung quanh vấn đề tranh chấp Xaba. Quan
hệ giữa hai nước ngày càng xấu đi. Cuối năm 1968 quan hệ giữa hai nước thành viên
này bị đình chỉ. Asean đứng trước nguy cơ tan vỡ như các tổ chức tiền thân của nó. Để
cứu vãn tình hình, các thành viên của Asean là Thái Lan và Indonesia đã cố gắng tìm
kiếm những biện pháp ngoại giao để làm cho các bên có thể đi tới một giải pháp thỏa
hiệp. Những cố gắng của họ đã đưa lại kết quả mong muốn. Malaysia và Philippine
đồng ý gác lại vấn đề Xaba, có thể bước vào hợp tác với nhau và duy trì sự tồn tại của
Hiệp hội. Và Asean đã cố gắng hòa giải quan hệ giữa Indonesia và Singapore. Quan hệ
giữa hai nước này trở nên căng thẳng khi Tòa án Tối cao Singapore quyết định hành

hình những sĩ quan thủy quân của Indonesia vì bị kết tội phá hoại và ám sát. Vì lợi ích
chung của Hiệp hội, Chính phủ Indonesia đã cố gắng kiềm chế. Quan hệ buôn bán
giữa hai nước chỉ bị đình chỉ một thời gian, sau đó đã được bình thường hóa trở lại.
Sự thành công của Asean trong việc hòa giải những xung đột giữa các nước vốn
có những lợi ích quốc gia đối lập nhau đã cho thấy giá trị của nó trong việc dàn xếp
các bất đồng nội bộ Hiệp hội. Chính giá trị này của Asean đã giúp nó vượt qua được
những thử thách trong những năm đầu mới thành lập để tồn tại và phát triển trong
những thập niên sau.
Cùng với những cố gắng nhằm tăng cường hiểu biết lẫn nhau giữa các nước
thành viên, Asean đã sớm quan tâm tới việc tìm kiếm phương cách duy trì hòa bình và
ồn định ở Đông Nam Á, thực hiện “quyết tâm bảo đảm sự ổn định và an ninh của mình
không có sự can thiệp từ bên ngoài dưới bất cứ hình thức nào hoặc biểu hiện nào” như
được vạch ra trong Tuyên bố Băng Cốc 1967. Tháng 11 – 1971, Hội nghị Bộ trưởng
các nước Asean họp tại Kuala Lumpur đã đưa ra sáng kiến thiết lập một khu vực hào
bình, tự do, trung lập ở Đông Nam Á (ZOPFAN).
Bước vào thập niên phát triển thứ hai, Asean đã gặp phải những thách thức mới.
Cuộc chiến tranh Đông Dương do Mĩ và đồng minh phát động cuối cùng đã thất bại.
Mĩ đã phải rút quân về nước. Sự xuất hiện của nước Việt Nam độc lập thống nhất phát
triển theo con đường XHCN và nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào do Đảng Cộng
12


sản lãnh đạo đã tăng cường ảnh hưởng của CNXH ở Đông Nam Á và thu hẹp ảnh
hưởng của CNTB ở vùng này. Cục diện đã thay đổi đặt Asean trước những thách thức
mới. Để tìm kiếm các biện pháp để thích ứng với tình hình khu vực, trong 2 ngày 23
và 24 – 2 – 1976, Hội nghị Cấp cao lần thứ I đã được triệu tập tại Denpasa, thủ phủ
đảo Bali, Indonesia, để bàn về chính sách của Asean ở giai đoạn sau chiến tranh Việt
Nam. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử của Hiệp hội, một cuộc họp của những người
đứng đầu Nhà nước và Chính phủ các nước thành viên Asean được tiến hành. Tại hội
nghị này, các nhà lãnh đạo cấp cao của Asean đã thảo luận về các chính sách của

Asean đối với Đông Dương do các Đảng Cộng sản lãnh đạo. Họ thấy rằng cần hợp tác,
chung sống hòa bình với các nước Đông Dương. Tại hội nghị, vấn đề hợp tác trong nội
bộ Asean ở thời kì mới đã được các nhà lãnh đạo cao nhất của các nước thành viên
Asean tập trung thảo luận. Theo quan điểm của Asean, muốn phát triển được Đông
Nam Á đang trong tình trạng phân cực, Asean phải tăng cường sự hợp tác giữa các
nước thành viên với nhau. Nhằm đặt cơ sở cho sự hợp tác đó, những người đứng đầu
Asean đã kí kết 2 văn kiện quan trọng: Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam
Á (Hiệp ước Bali) và Tuyên bố Hòa hợp Asean.
Mục đích của việc kí Hiệp ước Bali là thiết lập một nền hòa bình vĩnh viễn, tình
thân thiện và sự hợp tác lâu bền giữa các nước tham gia hiệp ước, góp phần tăng
cường sức mạnh, tinh thần đoàn kết và quan hệ gắn bó giữa các nước Đông Nam Á.
Trong Tuyên bố Hòa hợp Asean, các nước Asean cam kết: “Củng cố những
thành tựu của Asean và khuếch trương sự hợp tác trong các lĩnh vực kinh tế, xã hội và
văn hóa”. Hợp tác sẽ được xúc tiến trên tất cả các lĩnh vực chính trị, kinh tế, xã hội và
thông tin, văn hóa.
Ngoài 2 văn kiện trên, Hội nghị Cấp cao Bali cũng quyết định bổ sung cơ cấu tổ
chức của Asean, làm cho nó trở thành công cụ có hiệu quả hơn trong việc giúp các
quốc gia thành viên tăng cường hợp tác với nhau ở thời kì mới.
Hội nghị Cấp cao Asean lần thứ I cho thấy sự trưởng thành về nhiều mặt của
Asean. Về phương diện chính trị, Asean ngày càng ý thức được vai trò chủ yếu của
mình trong việc duy trì hòa bình, ổn định ở Đông Nam Á. Về phương diện kinh tế, hợp
tác kinh tế trong nội bộ Asean đã được thể chế hóa bước đầu với việc tiến hành các
Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế thường niên và bất thường. Về phương diện tổ chức, với

13


việc thành lập Ban Thư kí Asean, cơ cấu của Hiệp hội dần được hoàn thiện thêm một
bước.
Vào cuối những năm 80 của thế kỉ XX, môi trường kinh tế và thương mại quốc

tế đã thay đổi theo hướng bất lợi cho Asean. Chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch đã trở thành
khuynh hướng phổ biến trong quan hệ thương mại quốc tế. Theo Ngân hàng Thế giới,
có khoảng 29% tổng nông sản xuất khẩu của các nước đang phát triển sang các nước
công nghiệp phát triển chịu ảnh hưởng của các hàng rào phi thuế quan trên. Một khó
khăn khác đang đặt ra đối với sự phát triển kinh tế của Asean là sự xuất hiện của
Trung Quốc và các nước Đông Âu với tư cách là các đối thủ cạnh tranh mới.
Để đối phó với những thách thức này, các nước Asean, một mặt đã cố gắng đấu
tranh nhằm đảm bảo rằng các tổ chức kinh tế đang xuất hiện ở châu Âu và Bắc Mĩ
không trở thành các khối trại khép kín; mặt khác, họ quyết định đưa hợp tác kinh tế
đang trong nội bộ Asean lên một bình diện mới. Quyết tâm đó được phản ánh trong
Tuyên bố Manila do Hội nghị Cấp cao Asean lần III (12 – 1987) đưa ra “Các nước
thành viên sẽ tăng cường hợp tác kinh tế trong nội bộ Asean để khai thác tới mức tối
đa tiềm năng của khu vực trong buôn bán và phát triển, tăng cường tính hiệu quả của
Asean trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch và chống lại các hậu quả
của nó”. Rất nhiều kế hoạch đã được vạch ra để thúc đẩy hợp tác bên trong Asean
trong các lĩnh vực kinh tế, tài chính, ngân hàng…
Hiệp ước Bali được sửa đổi nhằm thích ứng với môi trường khu vực và quốc tế
đang thay đổi. Một trong những sửa đổi có thể thấy ở điều 18 của bản hiệp ước trên.
Trước đây, nếu một nước muốn tham gia Hiệp ước Bali, nước đó phải là một nước
Đông Nam Á, xét về mặt địa lí. Với bản Hiệp ước Bali được sửa đổi, điều kiện duy
nhất cho việc tham gia hiệp ước này là sự tán thành của tất cả các nước thành viên
Asean.
Asean đã hình thành Khu vực mậu dịch tự do (AFTA) bắt đầu từ ngày 1 – 1 –
1993 và hoàn thành vào năm 2008 sau 15 năm. Triển khai xây dựng AFTA, các nhà
lãnh đạo Asean hy vọng sẽ thúc đẩy được buôn bán trong nội bộ Asean và giúp khu
vực lấy lại sức hấp dẫn của nó với tư cách là một thị trường đầu tư của các nhà đầu tư
ngoại quốc. Asean còn hình thành Diễn đàn Khu vực Asean (ARF), diễn đàn duy nhất
để các nước khu vực và các nước lớn cùng nhau đối thoại về các vấn đề chính trị - an

14

ninh, bảo đảm hòa bình, ổn định ở châu Á – Thái Bình Dương, tạo điều kiện thuận lợi
cho hợp tác và phát triển ở khu vực.
Từ chỗ chỉ có 5 thành viên sáng lập trong một khu vực từng xảy ra những cuộc
chiến tranh, xung đột, những sự nghi kị và cả nghèo đói lạc hậu, hiện nay Asean đã
quy tụ được cả 10 nước Đông Nam Á. Bruney được kết nạp vào Asean năm 1984. Sau
nhiều năm đối đầu với các nước Đông Dương, các nước Asean đã nhận thức được rằng
đã tới lúc phải kết thúc vấn đề này để tập trung những cố gắng vào phát triển kinh tế
và tăng cường ảnh hưởng của Hiệp hội trong khu vực và trên thế giới. Asean đã bày tỏ
thiện chí, hoan nghênh sự tham gia của các nước Đông Dương vào tổ chức Asean.
Năm 1995, Việt Nam chính thức gia nhập Asean. Sau đó không lâu, đến lượt Lào,
Myanmar (1997) và Campuchia (1999). Mong muốn thực hiện tầm nhìn Asean – 10 đã
thành hiện thực, đưa đến những thay đổi căn bản về chất của Hiệp hội, cũng như tình
hình khu vực.
Khi mà nền kinh tế thế giới đang chao đảo vì khủng hoảng tài chính toàn cầu,
Asean lại nổi lên như một điểm tựa mới. Với tổng dân số là 584 triệu, Asean đứng thứ
3 trên thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ. Tổng GDP của 10 thành viên Asean là
1.507 ngàn tỉ USD trong năm 2008. Trao đổi mậu dịch đạt mức 1,7 tỷ USD (26%
trong khu vực). Nếu là một "quốc gia", Asean có thể trở thành nền kinh tế lớn thứ 10
trên thế giới. Nếu chỉ dựa trên trao đổi mậu dịch với các đối tác bên ngoài, Asean là
"cường quốc" thứ 5 của thế giới, sau Mỹ, Đức, Trung Quốc và Nhật Bản. Riêng với
Indonesia và Việt Nam, đây thực sự là hai gương mặt nổi bật tại châu Á trong cơn bão
vừa qua.
Những năm qua đã chứng kiến sự thay đổi chính sách đối ngoại của một số
cường quốc với Asean. Tiêu biểu là Mỹ. Ngay sau khi Tổng thống Barack Obama
nhậm chức, chuyến công du nước ngoài đầu tiên của Ngoại trưởng Mỹ là đến thăm các
nước Asean. Ngoại trưởng Mỹ Hilary Clinton cũng thừa nhận, chuyến đi này “không
ngẫu nhiên”, mà nó cho thấy “sự nghiêm túc của Mỹ trong việc tăng cường quan hệ
ngoại giao trong khu vực”. Tiếp sau đó, đại sứ của Mỹ đã được cử đến khu vực này.

Sức hấp dẫn đặc biệt của Asean phát huy tác dụng trong Hội nghị thượng đỉnh
Asean lần thứ 15. Asean đã cùng 6 nước đối tác (Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc,
Ấn Độ, Australia và New Zealand) đã đàm phán thành công Hiệp định Thương mại tự

15


do, thiết lập quan hệ hợp tác kinh tế toàn diện, đồng thời cùng Trung Quốc, Nhật Bản,
Hàn Quốc xem xét thành lập khu vực mậu dịch tự do Đông Á.
Thêm vào đó, từ ngày 1/1/2010, Hiệp định Tự do thương mại giữa Trung Quốc
và Asean bắt đầu có hiệu lực. Ngoài ra, Trung Quốc cam kết đóng góp 10 tỉ đôla Mỹ
làm quỹ hợp tác đầu tư Trung Quốc – Asean và cung cấp 15 tỉ đô la Mỹ cho các khoản
tín dụng thương mại. Tháng 3/2010, Asean và ba đối tác Trung – Hàn – Nhật đưa vào
hoạt động quỹ tài chính khu vực (CMIM) với số vốn lên đến 120 tỉ USD, theo thoả
thuận sáng kiến Chiang Mai năm 2000. Số vốn mà ba đối tác đóng góp chiếm khoảng
80% quỹ.
Hàn Quốc hỗ trợ 100 triệu đô la Mỹ cho Asean đối phó với biến đổi khí hậu.
Nhật Bản tăng tài trợ 13 triệu đô la Mỹ cho Quỹ Hội nhập Nhật Bản – Asean, giúp các
nước Đông Nam Á nâng cao năng lực đối phó với thiên tai và tình huống khẩn cấp.
Trung Quốc cam kết tài trợ 100 ngàn đô la Mỹ cho Quỹ Asean nhằm tăng cường giao
lưu văn hóa.
Hoạt động theo nguyên tắc đồng thuận và sự thống nhất trong đa dạng, Asean
đã trở thành một thị trường đầu tư, thương mại và du lịch hấp dẫn, một đối tác kinh tế
quan trọng của nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới. Vị trí của khối ngày càng lớn mạnh
trong các mối quan hệ với nhiều tổ chức lớn như APEC, ASEM và Liên hợp quốc.
Diễn đàn Asean là nơi duy nhất để các cường quốc gặp gỡ thường xuyên, thoải mái và
thể hiện quyền lực mình. Asean đóng vai trò cực kì quan trọng trong việc tạo ra một
diễn đàn khu vực tốt và rộng rãi.
Qua các Hội nghị Cấp cao Asean đã đưa ra hàng loạt các kế hoạch và chương
trình hành động cụ thể nhằm tăng cường liên kết, thúc đẩy các lĩnh vực hợp tác giữa

các thành viên Hiệp hội và với các nước bên ngoài khu vực. Hiện nay Asean đang xúc
tiến việc kí kết Hiến chương Asean, hướng tới xây dựng Cộng đồng Asean vào năm
2015 với 3 trụ cột là Cộng đồng an ninh, Cộng đồng kinh tế và Cộng đồng văn hóa –
xã hội.
Thực tiễn hơn 4 thập kỷ qua đã cho thấy Aseanlà một tổ chức hợp tác khu vực
có sức sống mãnh liệt và khả năng thích ứng nhanh chóng với những biến đổi của thời
cuộc. Điều đó thể hiện rõ qua những kết quả hợp tác trong những năm qua và khả năng
ứng phó hiệu quả hơn với các thách thức đặt ra, kể cả các tác động nặng nề của cuộc
khủng hoảng tài chính – kinh tế toàn cầu hiện nay. Nổi bật nhất là những nỗ lực để đưa
16


Hiến chương Asean đi vào cuộc sống, tạo cơ sở pháp lý và khuôn khổ thể chế cho
Asean gia tăng liên kết khu vực, trước mắt là hỗ trợ mục tiêu xây dựng Cộng đồng
ASEAN vào năm 2015.
Sự ra đời của Hiến chương và mục tiêu xây dựng Cộng đồng Asean thể hiện
tầm nhìn và quyết tâm của các nước thành viên trong việc xây dựng một Asean gắn
kết, vững mạnh, đóng góp tích cực cho hoà bình, ổn định và thịnh vượng ở khu vực và
trên thế giới. Để đưa tầm nhìn và quyết tâm đó thành hiện thực, Asean cần phải tiếp
tục giữ vững và phát huy tinh thần đoàn kết và những giá trị truyền thống của Hiệp
hội. Đó chính là động lực và sức mạnh giúp 10 nước thành viên vượt qua những khác
biệt về chính trị, kinh tế, văn hóa và những rào cản do lịch sử để lại để cùng nhau tạo
dựng tương lai tốt đẹp hơn cho mỗi nước cũng như cả khu vực. Chuyển sang giai đoạn
mới, nhu cầu bức thiết đặt ra lúc này là các nước Asean phải cùng nhau nỗ lực đẩy
nhanh việc thực hiện các chương trình, kế hoạch xây dựng Cộng đồng đã được thông
qua, khẩn trương đổi mới tổ chức bộ máy và phương thức hoạt động để nâng cao hiệu
quả và chất lượng hợp tác Asean.
Nhìn lại quá trình phát triển của Asean trong hơn 40 năm qua, có thể rút ra
được những nhận xét:
Từ một tổ chức hợp tác tiểu khu vực của các nước Đông Nam Á phát triển theo

con đường TBCN, Asean đã trở thành tổ chức hợp tác tiểu khu vực của các quốc gia
trong vùng, không phân biệt chế độ chính trị, hệ tư tưởng, trình độ phát triển cũng như
các khác biệt khác về dân tộc, tôn giáo và văn hóa.
Cùng với những biến đổi trong tình hình chính trị, kinh tế và quan hệ quốc tế ở
Đông Nam Á, các lĩnh vực hợp tác của Asean đã được mở rộng dần: từ hợp tác kinh
tế, xã hội, văn hóa (Tuyên bố Băng Cốc 1967) mở rộng sang hợp tác chính trị (bắt đầu
từ 1976 với Hiệp ước Bali) và hợp tác an ninh (Tuyên bố Singapore 1992).
Trong quá trình phát triển, cơ cấu tổ chức của Asean cũng ngày càng trở nên
chặt chẽ hơn, dù nó vẫn chỉ là Hiệp hội của các quốc gia Đông Nam Á. Asean đã có
những đóng góp to lớn đối với hòa bình, ổn đinh và phát triển của Đông Nam Á.
Asean ngày nay đã trở thành một tổ chức hợp tác khu vực toàn diện, một thực thể
chính trị – kinh tế năng động, có vai trò và vị thế quan trọng ở khu vực Đông Nam Á
và châu Á – Thái Bình Dương.

17


Chương 2 – TIẾN TRÌNH VIỆT NAM GIA NHẬP ASEAN

2.1. Tiến trình Việt Nam gia nhập Asean
Trong giai đoạn đầu mới được thành lập (1967 – 1972), hoạt động phối hợp
chung giữa các nước trong tổ chức Asean chưa có gì nổi bật. Lúc này thế giới đang
diễn ra chiến tranh lạnh và tình trạng đối đầu giữa hai hệ thống xã hội. Các nước
Asean cũng bị tình hình trên tác động mạnh và một số nước, ở những mức độ khác
nhau cũng có dính líu vào cuộc chiến tranh Đông Dương. Những biến đổi của tình
hình thế giới và khu vực cuối những năm 1960, đầu những năm 1970 đã buộc các
nước Asean phải điều chỉnh chính sách đối ngoại của mình. Thắng lợi của nhân dân
các nước Đông Dương trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, Liên Xô bắt đầu triển khai
chiến lược châu Á của mình để đối phó với khả năng liên kết Trung – Mĩ cũng như mở
rộng ảnh hưởng ở Đông Nam Á, Trung Quốc thông qua lực lượng được hỗ trợ ở các

nước Đông Nam Á để gây áp lực đối với chính quyền Asean. Trong khi ảnh hưởng của
Anh, Mĩ bị suy giảm trong khu vực. Đây là những nhân tố tác động tới cục diện Đông
Nam Á buộc các nước Asean phải tính toán lại chiến lược của mình. Tháng 11 – 1970,
tại Kuala Lampua (Malaysia), Bộ trưởng Ngoại giao các nước Asean đã kí kết và đưa
ra Tuyên bố về Khu vực hòa bình, tự do và trung lập ở Đông Nam Á (Tuyên bố
ZOPFAN). Sau Tuyên bố này, một số nước bắt đầu thăm dò khả năng quan hệ với
Việt Nam trên một số lĩnh vực. Tuy nhiên, quan hệ giữa hai bên trong giai đoạn này
vẫn chưa có tiến triển đáng kể.
Giai đoạn 1973 – 1978, tình hình khu vực có những chuyển biến lớn, dẫn đến
sự đảo lộn mạnh mẽ trong cán cân lực lượng ở đây. Xu thế hòa bình, trung lập ở khu
vực phát triển mạnh mẽ. Các nước Asean phải điều chỉnh mạnh mẽ chính sách đối
ngoại của mình. Trên bình diện quốc tế, các nước Asean đã đẩy mạnh quan hệ với các
nước XHCN, nhất là Trung Quốc và Liên Xô, thực hiện chính sách cân bằng giữa các
nước lớn. Trên bình diện khu vực, các nước Asean cũng có nhiều cử chỉ thân thiện
hơn, tạo cơ sở cho việc đặt quan hệ ngoại giao với Việt Nam. Philippine và Thái Lan
rút hết quân đội khỏi Việt Nam. Tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao các nước Asean
họp ngày 15 – 2 – 1973, các nước Asean kêu gọi chương trình viện trợ kinh tế cho các
nước Đông Dương và thành lập Ủy ban phối hợp các nước Asean về việc tái thiết và
khôi phục lại các nước Đông Dương.
18


Về phía Việt Nam, từ sau khi kí Hiệp định Pari năm 1973, Việt Nam bắt đầu
tích cực triển khai chính sách khu vực, đẩy mạnh quan hệ song phương với các nước
thuộc tổ chức Asean. Tháng 3 – 1973, Việt Nam lập quan hệ ngoại giao với Malaysia
và tháng 8 – 1973 lập quan hệ ngoại giao với Singapore. Trong năm 1974, 1975 Việt
Nam đã đón một số đoàn từ các nước Asean. Cũng trong thời gian này, Việt Nam đã
xúc tiến đàm phán lập quan hệ ngoại giao với Philippine. Chính sách ngoại giao của
Việt Nam đối với khu vực Đông Nam Á lần đầu tiên thể hiện rõ ràng trong chính sách
4 điểm tháng 7 – 1976, trong đó nêu lên những nguyên tắc cơ bản cho việc phát triển

quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước Đông Nam Á như: tôn trọng độc lập, chủ
quyền, toàn vẹn lãnh thổ của nhau, cùng tồn tại trong hòa bình không để lãnh thổ của
mình cho nước ngoài sử dụng, giải quyết tranh chấp thông qua thương lượng phát triển
hợp tác khu vực. Tháng 7 – 1976, Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam Phan Hiền đã lần
lượt đi thăm Philippine, Singapore, Indonesia, Malaysia và các nước Asean đều tuyên
bố ủng hộ chính sách 4 điểm của Việt Nam. Tháng 8 – 1976, Việt Nam và Thái Lan
cũng thỏa thuận lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước. Như vậy, đến tháng 8 – 1976,
Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao đầy đủ với tất cả các nước thành viên Asean.
Trong các năm 1977 và 1978, quan hệ song phương của Việt Nam với từng nước
Asean đã phát triển mạnh mẽ với các chuyến thăm hữu nghị của Thủ tướng Phạm Văn
Đồng thăm 5 nước Asean (tháng 9 và tháng 10 – 1978) và của Bộ trưởng Ngoại giao
Nguyễn Duy Trinh thăm 5 nước Asean (tháng 12 – 1977 và 1 – 1979). Việt Nam đã
từng bước đặt nền móng cho quan hệ Việt Nam với các nước Asean.
Sau khi xuất hiện vấn đề Campuchia, quan hệ Việt Nam với các nước Asean
chuyển sang đối đầu, quan hệ song phương của Việt Nam với từng nước Asean giảm
xuống mức rất thấp. Trong giai đoạn này, Việt Nam vừa đấu tranh với Asean về vấn
đề Campuchia và triển khai đấu tranh ngoại giao, gắn việc giải quyết vấn đề
Campuchia với việc xây dựng khu vực hòa bình, ổn định ở Đông Nam Á. Xuất phát từ
chính sách trên, cùng với việc đưa ra các đề nghị giải quyết vấn đề Campuchia, Việt
Nam đã đưa ra nhiều đề nghị về hòa bình và hợp tác ở Đông Nam Á. Tại Diễn đàn
Liên hợp quốc, từ 1980 đến năm 1985, hàng năm Việt Nam, Lào cùng với một số nước
bạn bè đều nêu vấn đề “hòa bình, ổn định và cùng hợp tác ở Đông Nam Á” nhằm thúc
đẩy xu hướng đối thoại giữa Đông Dương và Asean đổi lại vấn đề Campuchia đưa ra
tại diễn đàn này. Tuy nhiên, tất cả các đề nghị nêu trên đều không được Asean chấp
19


nhận với lí do vấn đề Campuchia là nguyên nhân chủ yếu gây mất ổn định khu vực,
phải giải quyết vấn đề Campuchia trước rồi mới giải quyết vấn đề hòa bình, hợp tác
khu vực.

Đầu năm 1984, tình hình bắt đầu có thay đổi. Mặc dù chịu nhiều sức ép song
chính quyền cách mạng Campuchia vẫn đứng vững và đến mùa khô 1984 – 1985 còn
đạt được thắng lợi lớn về quân sự. Trong khi đó Việt Nam vẫn đang thực hiện việc rút
quân từng phần (bắt đầu từ 1982). Còn trên bình diện quốc tế, quan hệ Xô – Mĩ, Xô –
Trung bắt đầu được cải thiện, gây nguy cơ các nước lớn sẽ vượt lên trước Asean để
giải quyết vấn đề Campuchia. Trong bối cảnh đó, có những chuyển biến quan trọng
trong chính sách của Asean đối với Việt Nam. Sự chuyển biến này được đánh dấu
bằng việc tại Hội nghị AMM tháng 2 – 1985, các nước Asean đã nhất trí cử Indonesia
làm đại diện đối thoại với các nước Đông Dương, khẳng định xu thế đối thoại giữa hai
nhóm nước ở Đông Nam Á. Trên cơ sở quyết định của Hội nghị AMM, tháng 7 – 1987
đã diễn ra cuộc gặp đối thoại giữa Việt Nam và Indonesia tại thành phố Hồ Chí Minh.
Cuộc gặp trên đã dẫn đến việc ra đời các Hội nghị không chính thức về Campuchia:
JIM – 1 (7 – 1988), JIM – 2 (2 – 1989) và cuộc gặp không chính thức IMC (2 – 1990)
tại Jakarta nhằm thảo luận một cách cởi mở và tìm ra một giải pháp chính trị cho vấn
đề Campuchia.
Tại Đại hội VI của Đảng Cộng sản Việt Nam (1986), đề ra một đường lối đổi
mới toàn diện, trong đó Việt Nam chủ trương thực hiện chính sách đối ngoại đa dạng
hóa, đa phương hóa quan hệ. Thực hiện đường lối này, Việt Nam đã rút hết quân khỏi
Campuchia, trở ngại lớn nhất trong quan hệ hai bên đang dần được gỡ bỏ, vấn đề
Campuchia đi dần vào giải pháp hòa bình. Trong tình hình đó, các nước Asean bắt đầu
phát triển quan hệ song phương với Việt Nam và hoan nghênh việc Việt Nam tham gia
vào hợp tác khu vực. Tháng 12 – 1987, tại Hội nghị Cấp cao Asean lần ba họp tại
Manila, Tổng thống Philippine tuyên bố không coi Việt Nam là mối đe dọa đối với
Philippin. Tháng 2 – 1988, Bộ trưởng Ngoại giao Philippine tuyên bố “không chống
việc Việt Nam gia nhập Asean”. Còn Thủ tướng Thái Lan đã đưa ra chủ trương biến
Đông Dương từ chiến trường thành thị trường, và chính sách này đã được Thủ tướng
Malaysia tuyên bố ủng hộ (6 – 1989).
Việt Nam kiên trì chính sách đàm phán để giải quyết mọi tranh chấp về lãnh thổ
với các nước láng giềng, cùng việc Việt Nam giữ đúng cam kết rút hết quân khỏi
20

Campuchia trước thời hạn vào năm 1988, mặc dù lúc này chưa đạt được giải pháp về
vấn đề Campuchia. Điều đó đã tạo dựng được lòng tin vào thiện chí của Việt Nam
trong chính sách tăng cường hợp tác ở khu vực. Quan hệ Việt Nam – Asean được đẩy
mạnh trong năm 1989 và các năm tiếp theo. Sự kiện chính trị nổi bật và quan trọng
nhất trong quan hệ hai bên là việc Tổng thống Indonesia Suharto, nguyên thủ một
nước thành viên Asean đầu tiên thăm Việt Nam. Tiếp đó là các chuyến viếng thăm của
Thủ tướng Singapore và Thái Lan... Các quan chức và các học giả Asean cũng bắt đầu
thể hiện thiện chí và mong muốn có sự hội nhập của Việt Nam và các nước Đông
Dương khác vào khu vực Đông Nam Á. Tháng 1 – 1989, tại Hội nghị bàn tròn các nhà
báo châu Á – Thái Bình Dương ở thành phố Hồ Chí Minh, Tổng Bí thư Đảng Cộng
sản Việt Nam Nguyễn Văn Linh tuyên bố: “Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam sẵn
sàng phát triển quan hệ hữu nghị với các nước Asean và các nước khác trong khu
vực”. Cũng tại hội nghị này, Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch tuyên bố: “Việt
Nam sẵn sàng gia nhập Hiệp hội các nước Đông Nam Á”. Tại JIM – 2 (2 – 1989), Việt
Nam và Lào tuyên bố sẵn sàng tham gia Hiệp ước Bali của Asean. Những diễn biến
mới trong tình hình quốc tế và khu vực cũng đã tạo điều kiện làm lợi để thúc đẩy xu
hướng tích cực trên quan hệ Việt Nam – Asean bắt đầu có những chuyển biến tích cực
và việc Hiệp định Pari về Campuchia được kí kết tháng 10 – 1991 đã đánh dấu sự
chấm dứt của “thời kì Campuchia”, trong quan hệ Việt Nam – Asean mở ra một thời kì
mới – thời kì của hợp tác hai bên.
Bước vào thập niên 90 của thế kỉ XX, trước những diễn biến nhanh chóng của
tình hình thế giới và khu vực, Việt Nam ngày càng dành ưu tiên cao cho việc mở rộng
quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước láng giềng trong khu vực nhằm phá vỡ thế
bị bao vây cấm vận, tạo môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước. Chính
sách khu vực sở dĩ cần đặc biệt coi trọng vì tính chất địa lí – chính trị của nó, đồng
thời vì nó là sự “bắc cầu vào thế giới”. Ngày 16 – 9 – 1991, Bộ trưởng Ngoại giao Việt
Nam chính thức gửi thư cho Ngoại trưởng của các nước Asean xin gia nhập Hiệp ước
Bali và đây được coi là bước đi đầu tiên tiến tới gia nhập Asean. Đảng và Nhà nước đã

tiến hành nhiều biện pháp nhằm khai thông quan hệ đa phương và song phương với
từng nước Đông Nam Á. Một mặt, Việt Nam nêu rõ lập trường của mình về xây dựng
Đông Nam Á thành một khu vực hòa bình, ổn định, hữu nghị, hợp tác; mặt khác Việt
Nam tích cực tham gia giải quyết các vấn đề chung của khu vực, đẩy mạnh triển khai
21


chính sách đối ngoại rộng mở, đa dạng hóa với tất cả các nước Đông Nam Á. Đại hội
VII của Đảng Cộng sản Việt Nam tuyên bố chính sách mới về Đông Nam Á, trong đó
khẳng định rõ: “Với các nước Đông Nam Á, chúng ta chủ trương mở rộng quan hệ
nhiều mặt theo nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, không can thiệp vào nội bộ
của nhau, hai bên cùng có lợi”. Từ tháng 12 – 1991 đến tháng 3 – 1992, Thủ tướng Võ
Văn Kiệt lần lượt đi thăm 6 nước thành viên trong Asean nhằm cải thiện quan hệ với
các nước này và xúc tiến việc Việt Nam tham gia Hiệp ước Bali. Về phía Asean, Hội
nghị Cấp cao Asean lần thứ 4 tại Singapore (1 – 1992) đã chính thức hoan nghênh Việt
Nam tham gia Hiệp ước Bali. Tiếp đó, ngày 20 – 5 – 1992, Bộ trưởng Ngoại giao
Nguyễn Mạnh Cầm gửi thư cho Ngoại trưởng các nước Asean bày tỏ mong muốn của
Việt Nam trở thành quan sát viên của Asean sau khi kí Hiệp ước Bali. Sau một thời
gian vận động tích cực, ngày 22 – 7 – 1992, tại Hội nghị Ngoại trưởng Asean lần thứ
25 (AMM – 25) tại Manila, Việt Nam cùng với Lào đã chính thức tham gia Hiệp ước
Bali và trở thành quan sát viên của Asean. Sự kiện này chính thức mở ra thời kì mới
trong quan hệ Việt Nam – Asean, thời kì Việt Nam hội nhập khu vực Đông Nam Á và
tiến tới hội nhập quốc tế.
Để mở rộng quan hệ hợp tác với các nước Asean và xúc tiến việc Việt Nam gia
nhập Asean, nhiều đoàn cấp cao của Đảng và Nhà nước Việt Nam đã đến thăm các
nước Asean. Đáng chú ý là cuộc đi thăm chính thức Singapore và Thái Lan của Tổng
Bí thư Đỗ Mười (10 – 1993). Ngày 15 – 10 – 1993, khi đang ở thăm Thái Lan, Tổng
Bí thư Đỗ Mười đã công bố chính sách 4 điểm mới của Việt Nam đối với Đông Nam
Á, thể hiện rõ mong muốn xây dựng Đông Nam Á thành khu vực hòa bình, hợp tác và
phát triển. Việt Nam được mời tham dự cuộc họp đầu tiên của Diễn đàn khu vực ARF

để bàn về các vấn đề chính trị và an ninh của khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Việt
Nam được coi là một trong những thành viên sáng lập diễn đàn này. Cũng trong năm
1993, Asean mời Việt Nam tham gia các chương trình và dự án hợp tác Asean trên 5
lĩnh vực: khoa học – công nghệ môi trường, y tế, văn hóa – thông tin, phát triển xã hội,
cùng một số dự án hợp tác chuyên ngành.
Như vậy, kể từ sau khi gia nhập Hiệp ước Bali và trở thành quan sát viên của
Asean, vấn đề đặt ra đối với Việt Nam không phải là có gia nhập Asean hay không, mà
vấn đề chính yếu là thời điểm và cách thức Việt Nam gia nhập Asean. Tháng 4 – 1994,
trong chuyến đi thăm chính thức Indonesia, Chủ tịch nước Lê Đức Anh tuyên bố Việt
22


Nam đang xúc tiến các công việc chuẩn bị thiết thực để sớm trở thành thành viên đầy
đủ của Asean. Tại Hội nghị AMM – 27 (7 – 1994), các nước Asean nhất trí tuyên bố
đón nhận Việt Nam làm thành viên Asean, tốt nhất là trước Hội nghị thượng đỉnh
Asean cuối năm 1995. Ngày 17 – 10 – 1994, Việt Nam chính thức gửi đơn xin gia
nhập Asean.
Ngày 28 – 7 – 1995, tại thủ đô Banda Seri Begawan (Bruney), nơi diễn ra Hội
nghị AMM – 28 và ARF lần 2 đã diễn ra lễ kết nạp Việt Nam làm thành viên chính
thức thứ 7 của Asean. Việt Nam cũng tuyên bố gia nhập Khu vực mậu dịch tự do
Asean (AFTA). Sau khi trở thành thành viên chính thức của Asean, sự hòa nhập của
Việt Nam vào các hoạt động hợp tác trong khuôn khổ Asean cũng được thúc đẩy
nhanh chóng. Ngày 19 – 9 – 1995, tại Hội nghị Tổ chức Liên Nghị viện Asean (AIPO)
họp tại Singapore, Việt Nam đã trở thành thành viên thứ sáu của tổ chức này. Gia nhập
Asean đã trở thành một bước đột phá trong chính sách đối ngoại của nước ta và điều
đó cho thấy rõ ưu tiên của ta đối với khu vực. Với việc Việt Nam trở thành thành viên
chính thức của Asean và tham gia tích cực vào các cơ cấu hợp tác của Asean, quan hệ
Việt Nam – Asean đã hoàn toàn bước sang một chương mới.

2.2. Ý nghĩa việc Việt Nam gia nhập Asean

Ngày 28 – 7 – 1995, Việt Nam trở thành thành viên chính thức của Tổ chức
Hiệp hội các nước Đông Nam Á (Asean). Sự kiện này có ý nghĩa quan trọng, đánh dấu
một mốc mới trong lịch sử phát triển của tổ chức Asean.
2.2.1. Việt Nam gia nhập Asean – ước mơ về một khu vực Đông Nam Á
đoàn kết, thống nhất, hợp tác để phát triển đã trở thành hiện thực
Mong muốn về một Đông Nam Á đoàn kết, hữu nghị và hợp tác chặt chẽ luôn
là khát vọng của các nước trong khu vực. Ngay cuối thập niên 40 của thế kỉ XX, lãnh
tụ của phong trào giải phóng dân tộc Myanmar là ông Aung San đã từng mơ ước về
một tổ chức khu vực để liên kết các nước mới giải phóng trong cuộc đấu tranh bảo vệ
độc lập và xây dựng tổ quốc. Trong những năm 1958 – 1961, Thủ tướng đầu tiên của
Nhà nước Liên bang Malaysia độc lập Apđun Rátman đã bày tỏ mong muốn các nước
Đông Nam Á liên kết lại để cùng nhau giải quyết những vấn đề chung mà các nước
trong khu vực đang gặp phải. Nhưng những ước mơ này, trong nhiều năm sau Chiến
tranh thế giới thứ hai đã không được thực thi bởi sự khác biệt và chia rẽ giữa các quốc
gia trong khu vực. Sau chiến tranh thế giới thứ hai, khu vực Đông Nam Á xuất hiện
23


nhiều quốc gia mới với những đường lối phát triển và thể chế chính trị khác nhau. Bên
cạnh các nước theo con đường XHCN như Việt Nam là những nước theo con đường
TBCN. Một số nước có quan hệ chặt chẽ với các nước đế quốc, trong khi đó lại có một
số nước thực thi chính sách trung lập không liên kết như Indonesia, Campuchia. Do sự
khác biệt về tư tưởng, đường lối chính sách đã chia rẽ các nước trong khu vực Đông
Nam Á, ngăn cản họ sát cánh bên nhau cùng tồn tại và phát triển, chính điều này đã bị
các thế lực đế quốc, thực dân lợi dụng. Chính vì vậy, khu vực này không chỉ bị chia rẽ
bởi mâu thuẫn giữa các nước trong khu vực mà còn là nơi hội tụ của những mâu thuẫn
và tranh chấp quốc tế.
Có thể nói rằng Đông Nam Á có 2 thực thể chính trị quan trọng, có ảnh hưởng
trong khu vực. Đó là Indonesia ở vùng hải đảo và Việt Nam ở vùng bán đảo Đông
Dương. Năm 1961, khi Hiệp hội Đông Nam Á (ASA) được hình thành nhưng không

được sự ủng hộ của Indonesia nên nó chỉ tồn tại trên danh nghĩa, không được ai biết
đến. Asean ra đời vào năm 1967 do có sự tham gia tích cực của quốc gia này. Không
thể phủ nhận vai trò chủ đạo của Indonesia trong Asean trong những năm qua. Nhưng
Asean, kể cả khi Bruney gia nhập tổ chức này (1984) chưa phải là Đông Nam Á bởi
khu vực này còn chưa bao gồm 3 nước Đông Dương. Do vậy, Asean khi đó không đại
diện cho lợi ích và tiếng nói của khu vực, không hội tụ được sức mạnh và ưu thế của
toàn khu vực.
Các nước Asean cũng nhận rõ vai trò và ảnh hưởng của Việt Nam trong những
vấn đề liên quan đến lợi ích của khu vực mà cụ thể trước mắt là trong việc liên kết và
hợp tác khu vực. Vì lẽ đó mà các nước Asean luôn tìm cơ hội bày tỏ thiện chí và thành
tâm của mình đối với Việt Nam. Ngay sau khi miền Nam Việt Nam được giải phóng,
ngoại trưởng các nước Asean đã họp khẩn cấp để thảo luận tác động của chiến thắng
này đối với tình hình khu vực. Các nước Asean chào mừng việc kết thúc chiến tranh ở
Đông Dương, coi đó là một nhân tố tích cực góp phần vào việc thực hiện ý tưởng về
một khu vực hòa bình, tự do, trung lập (ZOPFAN) ở Đông Nam Á mà các nước Asean
đã đưa ra hồi cuối năm 1971. Các nước Asean cũng bày tỏ thiện chí sẵn sàng góp phần
vào việc tái thiết các nước Đông Dương sau chiến tranh. Sau hội nghị nói trên, một
quan chức cao cấp Asean đã nói rằng giờ đây Asean sẵn sàng chìa bàn tay hữu nghị
với Việt Nam bất chấp họ nói gì về chúng ta. Như vậy, trong tình hình mới của khu
vực, các nước Asean một mặt tăng cường hoạt động của Hiệp hội để khẳng định sức
24


sống của nó, một mặt bày tỏ mong muốn phát triển quan hệ láng giềng thân thiện với
các nước Đông Dương. Những xung đột ở Đông Dương diễn ra sau đó đã cản trở xu
hướng hòa bình thân thiện trong khu vực. Các nước Asean khi đó đã nỗ lực cùng Việt
Nam giải quyết toàn diện cuộc xung đột này, tránh dẫn đến sự đối đầu, xung khắc gay
gắt giữa Asean và Đông Dương. Khi vấn đề Campuchia được giải quyết cũng là lúc cơ
hội mới cho sự liên kết khu vực được mở ra. Chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống
Indonesia Suharto vào tháng 10 – 1990 và chuyến thăm một số nước Asean của Thủ

tướng Võ Văn Kiệt cuối năm 1991 đã mở đầu cho quá trình hòa giải và đoàn kết trong
khu vực. Hơn bao giờ hết, triển vọng về một Đông Nam Á đoàn kết và thống nhất
đang trở thành hiện thực. Các nước Asean hy vọng quan hệ thân thiết, hợp tác giữa
Asean với Việt Nam sẽ kéo theo mối quan hệ tốt đẹp giữa Hiệp hội với các nước khác
trên bán đảo Đông Dương. Điều này cũng có nghĩa là sẽ chấm dứt thời kì bất đồng
chia rẽ trong khu vực, mở ra một trang sử mới trong sự phát triển của Đông Nam Á. Vì
thế mà các nước Asean hoan nghênh, chào đón Việt Nam tham gia Asean.
Năm 1992, Việt Nam tham gia Hiệp ước Bali và đến tháng 7 – 1995 chính thức
gia nhập Asean. Sau đó không lâu, đến lượt Lào, Myanmar (1997) và Campuchia
(1999) trở thành thành viên của Asean. Mong muốn về một Asean – 10 đã thành hiện
thực. Đông Nam Á giờ đây đã thành một khối thống nhất, theo đuổi chung một mục
đích và ước mơ. Liên kết của Việt Nam cùng các nước Đông Dương khác, không chỉ
tạo cho Asean một diện mạo mới mà còn tạo cho tổ chức này một sức mạnh cả về tinh
thần lẫn vật chất để vươn lên chiếm lĩnh tầm cao mới trong sự nghiệp phát triển của
mình.
2.2.2 Việc Việt Nam hội nhập Asean đã mở ra nhiều cơ hội thuận lợi cho sự
phát triển của Hiệp hội
Khi vấn đề liên kết của Asean đã được thực hiện, Hiệp hội có thêm khí thế và
dồn tâm huyết, thời gian vào việc phát triển những vấn đề hợp tác nội bộ. Từ khi
Asean được mở rộng, chương trình hợp tác nội khối được tăng cường, mở rộng và đa
dạng hơn. Cơ chế hoạt động của Hiệp hội cũng được hoàn thiện và mở rộng hơn. Hội
nghị cấp cao được tổ chức thường xuyên theo định kì để quyết định những vấn đề
quan trọng mà trước đây thuộc nhiệm vụ của Hội nghị các Bộ trưởng Ngoại giao.
Những vấn đề hợp tác nội bộ cũng được tăng cường mở rộng, đi sâu vào những
vấn đề cụ thể, hiệu quả hơn. Nếu trước đây, hợp tác nội bộ của Asean chú trọng trước
25