quan hệ cha, mẹ nuôi – con nuôi trong luật hôn nhân và gia đình và dự thảo luật nuôi con nuôi

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (829.71 KB, 90 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
---o0o---

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 32 (2006 – 2010)

Đề tài:

QUAN HỆ CHA, MẸ NUÔI – CON NUÔI TRONG
LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH
VÀ DỰ THẢO LUẬT NUÔI CON NUÔI

Giảng viên hướng dẫn:
HUỲNH THỊ TRÚC GIANG
Bộ Môn Luật Tư Pháp

Sinh viên thực hiện:
LÊ THANH THUẬN
MSSV: 5062289
Lớp: Luật Thương Mại 1 – K32

Cần Thơ, 4/2010

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................

.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày….tháng….năm 2010
GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

2

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

4

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

MỤC LỤC
Trang

MỞ ĐẦU ………………………………………...………………...……………….1
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT VỀ QUAN HỆ CHA, MẸ NUÔI – CON NUÔI
1. 1 Bản chất của việc nuôi con nuôi ………………………………………...…...4
1.1.1 Bản chất xã hội lịch sử ………………………………………...…...………... 4
1.1.2 Bản chất pháp lý ………………………………..…………………..………... 5

1.2 Lý luận chung về quan hệ cha, mẹ nuôi – con nuôi………….……...……10
1.2.1 Khái niệm …………………………...……………………….……………….10
1.2.2 Phân loại nuôi con nuôi……………………..……………………………….11
1.2.2.1 Theo phong tục Việt Nam…………………………...…………………….11
1.2.2.2 Theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc Hội
Khóa XII)………………………...……………………………….…………………..15
1.2.3 Nguyên tắc trong việc giải quyết nuôi con nuôi ...... ...... ................................16
1.2.3.1 Theo Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam 2000.......................................16
1.2.3.2 Theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc Hội
Khóa XII)…………………...……………...................................................................17
1.2.4 Những điểm giống và khác nhau về nguyên tắc giải quyết nuôi con nuôi giữa

Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi…………..……….19
1.2.5 Nguyên nhân của việc cho và nhận con nuôi…………………...…………….20
1.2.5.1 Nguyên nhân của việc cho con nuôi............................................................20
1.2.5.2 Nguyên nhân của việc nhận con nuôi..........................................................20
1.2.5.3 Những nguyên nhân khác của việc cho và nhận con nuôi...........................21
1.2.6 Ý Nghĩa của việc nuôi con nuôi........................................................................21

CHƯƠNG 2
XÁC LẬP QUAN HỆ CHA, MẸ NUÔI VÀ CON NUÔI THEO
QUY ĐỊNH CỦA LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH 2000
VÀ DỰ THẢO LUẬT NUÔI CON NUÔI
2.1 Điều kiện về xác lập quan hệ cha, mẹ nuôi – con nuôi……………...……23
2.1.1 Điều kiện liên quan đến người nhận nuôi con nuôi…...………...…………....23
2.1.1.1 Theo Luật Hôn nhân và Gia đình 2000……………………...…………….23

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

5

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

2.1.1.2 Theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc Hội
Khóa XII)……...……………………...……………………………..………………..29
2.1.2 Điều kiện liên quan đến người được nhận làm con nuôi……………………..30
2.1.2.1 Theo Luật Hôn nhân và Gia đình 2000………………………...………….30
2.1.2.2 Theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc Hội
Khóa XII)……...…………………...……………………………...………………….33

2.1.3 Vấn đề về quan hệ thân thuộc……………...………...……………………….35

2.2 Trình tự, thủ tục nhận nuôi con nuôi.............................................................36
2.2.1 Hồ sơ nhận con nuôi……………………..………...…………………………36
2.2.2 Trình tự, thủ tục nhận nuôi con nuôi theo quy định của luật hiện hành….…..38
2.2.2.1 Xem xét hồ sơ…………….………………...……………………………..38
2.2.2.2 Đăng ký và giao nhận con nuôi…...…………………………..…………..39
2.2.2.3 Trình tự, thủ tục nhận nuôi con nuôi ở vùng dân tộc thiểu số…...……..…39
2.2.3 Trình tự, thủ tục nhận nuôi con nuôi theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự
thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc Hội Khóa XII)...........................................................41
2.2.3.1 Thủ tục đăng ký việc nuôi con nuôi...……………………...……………...41
2.2.3.2 Báo cáo và theo dõi việc thực hiện nuôi con nuôi……...………...……….42

2.3 Hiệu lực của việc nuôi con nuôi……………………...………………………42
2.3.1 Theo quy định của Luật hiện hành……………….…………...………………42
2.3.1.1 Quan hệ với gia đình người nuôi………...………………...……………...42
2.3.1.2 Quan hệ với gia đình gốc…………..……………...………………………47
2.3.2 Theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc Hội
Khóa
XII)……………...……………...………………………………………….………….49
2.3.2.1 Đối với con nuôi đơn giản….…………………...………………………...49
2.3.2.2 Đối với con nuôi trọn vẹn…..………………...…………………………...50

2.4 Chấm dứt việc nuôi con nuôi………………………...………………………51
2.4.1 Theo quy định của luật hiện hành………………………...…………………..52
2.4.1.1 Điều kiện và thủ tục……..……………………………...…………………52
2.4.1.2 Hệ quả pháp lý……………………………….……………………………55
2.4.2 Theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc Hội
Khóa
XII)…………………...………...………………………………….………………….56

2.4.2.1 Điều kiện và thủ tục……………………………….………………………56
2.4.2.2 Hệ quả pháp lý của việc chấm dứt quan hệ cha, mẹ nuôi - con nuôi…...…59

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

6

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

CHƯƠNG 3
THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP VỀ NUÔI CON NUÔI ĐỐI VỚI
PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VÀ KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI
DỰ THẢO LUẬT NUÔI CON NUÔI
3.1 Thực trạng về nuôi con nuôi đối với pháp luật hiện hành.. .....................61
3.1.1 Những mặt tích cực……………..………..…………………………………..62
3.1.2 Những tồn tại, hạn chế…………………..……...…………………………….62
3.1.3 Nguyên nhân của những tồn tại và hạn chế………...…………….....………..63

3.2 Giải pháp và kiến nghị đối với pháp luật hiện hành............……...……...64
3.2.1 Đối với vấn đề nuôi con nuôi thực tế……………...……...…………………..64
3.2.2 Đối với việc vợ chồng nhận nuôi con nuôi………...…...…………………….66
3.2.2.1 Vợ chồng trong quan hệ hôn nhân thực tế……….……...………………...66
3.2.2.2 Đối với việc vợ hoặc chồng nhận nuôi con nuôi…………...……...……...67
3.2.2.3 Đối với vấn đề lợi dụng việc nuôi con nuôi trong nước để hưởng chính sách
đãi ngộ của nhà nước…………………......…………………………………………..68

3.3 Những điểm mới và kiến nghị đối với Dự thảo Luật Nuôi con nuôi (Dự

thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc Hội Khóa XII)……………………………….69
3.3.1 Những điểm mới của Dự thảo Luật Nuôi con nuôi...….………………...…...69
3.3.2 Kiến nghị………….………...………………………………………………...70
3.3.2.1 Đối với vấn đề bảo đảm về quyền được biết về nguồn gốc của trẻ em…...70
3.3.2.2 Vấn đề người đồng tính nhận nuôi con nuôi………………………………71
3.3.2.3 Vấn đề hỗ trợ nhân đạo và việc cho trẻ em Việt Nam làm con nuôi người
nước
ngoài………….……………………………………………………………………….72

KẾT LUẬN……….....……………………………………………………………74

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

7

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trẻ em luôn là tâm điểm của tất cả chúng ta trong xã hội. Trẻ em là lớp măng non,
là nguồn hạnh phúc của gia đình và là tương lai của dân tộc, đất nước. Bảo vệ, chăm
sóc và giáo dục trẻ em là một trong những truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
Truyền thống đó ngày càng được nhân dân ta giữ gìn, tôn trọng và phát huy. Sự quan
tâm đến trẻ em thể hiện rõ hơn sau khi Việt Nam phê chuẩn công ước của Liện Hiệp
Quốc về quyền của trẻ em năm 1990, đó là sự cam kết mạnh mẽ của Đảng và Nhà
nước Việt Nam trong sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em, đảm bảo mọi trẻ
em được đối xử bình đẳng, có điều kiện thuận lợi nhất để phát triển về thể chất và trí

tuệ, bảo đảm được sống trong môi trường an toàn và lành mạnh, nhằm giúp cho trẻ em
đều được hưởng các quyền cơ bản. Nhà nước ta đã đưa ra nhiều chủ trương, chính
sách nhằm bảo đảm các quyền lợi của trẻ em luôn được thực hiện tốt. Nhất là đối với
những trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, những trẻ em không có mái ấm gia
đình. Nuôi con nuôi là một chế định quan trọng trong Luật Hôn nhân và Gia đình
2000 và ngày nay nó đang được thực hiện hóa bằng Dự thảo Luật Nuôi con nuôi. Góp
phần vào việc nuôi dưỡng, chăm sóc và giáo dục trẻ em đặc biệt là trẻ em mồ côi, bị
tàn tật, bị cha, mẹ bỏ rơi…Bên cạnh tạo mái ấm gia đình cho các em , việc nuôi con
nuôi này cũng góp phần đáp ứng nhu cầu chính đáng của vợ chồng nhận con nuôi,
nhất là những là những cặp vô sinh, hiếm muộn; những người có hoàn cảnh khó khăn,
sống đơn thân.
Theo thống kê chưa đầy đủ, hiện cả nước vẫn còn nhiều trẻ em có hoàn cảnh đặc
biệt, trong đó trên 2000 trẻ em không nơi nương tựa, trẻ em khuyết tật; hàng vạn trẻ
em là nạn nhân của chất độc hóa học, nhiễm HIV/AIDS, mắc bệnh hiểm nghèo cần
được chăm sóc, nuôi dưỡng, chữa trị. Thì việc cho trẻ em làm con nuôi được coi là
biện pháp thay thế có ý nghĩa hết sức quan trọng. Nhưng theo báo cáo của các địa
phương, thì số lượng trẻ em được nhận làm con nuôi còn rất ít so với số trẻ em có
hoàn cảnh đặc biệt cần mái ấm gia đình. Theo thống kê của các địa phương, trong hơn
5 năm qua chỉ có khoảng 20.000 trẻ em được nhận làm con nuôi ( trên 13.000 trong
nước và trên 6000 ở ngoài).
Việc nuôi con nuôi phải xuất phát từ lợi ích quan trọng là vì lợi ích của người được
nhận làm con nuôi, nhằm mang lại cho đứa trẻ được nhận làm con nuôi một mái ấm
gia đình, được chăm sóc, nuôi dưỡng, yêu thương và được giáo dục. Việc nhận nuôi
con nuôi cũng xuất phát từ nhu cầu tình cảm của người nhận nuôi con nuôi. Xuất phát

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

8

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

từ điều đó, đã có nhiều cá nhân xin nhận trẻ em có những hoàn cảnh đặc biệt khó khăn
làm con nuôi.
Nhà nước ta còn cho phép những người đã thành niên là thương binh, người tàn tật,
người mất năng lực hành vi dân sự được nhận làm con nuôi hoặc làm con nuôi của
người già yếu cô đơn. Việc nuôi con nuôi đó là phù hợp với đạo đức xã hội.
Nuôi con nuôi là một chế định quan trọng trong Luật Hôn nhân và Gia đình 2000,
đã góp phần vào việc bảo đảm thực hiện quyền của trẻ em được chăm sóc nuôi dưỡng
và giáo dục trong môi trường gia đình.
Tuy nhiên, trong giai đoạn phát triển mới của đất nước, pháp luật về nuôi con nuôi
hiện hành còn nhiều điểm chưa rõ ràng, cụ thể. Do đó, đã góp phần làm cho người
nhận nuôi con nuôi cũng như các cơ quan có thẩm quyền gặp nhiều khó khăn khi giải
quyết các vấn đề về nuôi con nuôi. Vì vậy, Dự thảo Luật nuôi con nuôi được nhà nước
ta xây dựng và hoàn chỉnh, nhằm tạo một khuôn khổ pháp lý thống nhất, ổn định và có
giá trị áp dụng lâu dài, để thu hút sự quan tâm, ủng hộ và giúp đỡ của toàn xã hội đối
với công tác bảo vệ, chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ em, nâng cao trách nhiệm của tất cả
các nghành, các cấp, các cơ quan, tổ chức và xã hội trong việc bảo đảm quyền của trẻ
em là hết sức cần thiết.

2. Mục đích nghiên cứu
Từ tính cấp thiết của vấn đề này, mục đích nghiên cứu của đề tài nhằm:
- Tìm hiểu rõ hơn về các quy định của pháp luật cho việc đăng ký nuôi con nuôi
cũng như hiểu rõ các quyền và nghĩa vụ khi nhận nuôi con nuôi.
- Bên cạnh đó là đi sâu vào nghiên cứu và phân tích các điều luật của Dự thảo
Luật Nuôi con nuôi. Nhằm tìm hiểu về nội dung, những điểm mới so với pháp luật
hiện hành cũng như là những thiếu sót của Dự thảo luật. Để từ đó có những kiến nghị,
đóng góp nhằm hoàn thiện các quy định của Dự thảo. Để từ đó có thể cụ thể hóa các

các quy định của Dự thảo Luật Nuôi con nuôi và đi đến mục đích cuối cùng là hoàn
thiện Dự thảo Luật Nuôi con nuôi. Tạo điều kiện cho việc áp dụng các quy định pháp
luật về nuôi con nuôi được thuận lợi và tránh mắc phải sai lầm.
- Trao dồi, củng cố và ôn tập lại những kiến thức đã tiếp thu trong suốt quá trình
học tập.

3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
-

Về thời gian:

Đề tài này được nghiên cứu được thực hiện trong khoản thời gian từ: 20/12/2009
đến 26/4/2010.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

9

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

- Nguồn thông tin và tài liệu:
Tài liệu chủ yếu thu thập từ: Internet, sách nghiên cứu, báo, tạp chí chuyên ngành
và Giáo trình của các trường đại học.
- Về nội dung:
Đề tài chỉ nghiên cứu giới hạn trong phạm vi chế định nuôi con nuôi không có yếu
tố nước ngoài.

4. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu đề tài là phương pháp phân tích truyền thống như:
phương pháp phân tích luật viết, kết hợp với phân tích phát triển và phân tích lịch sử.
Ngoài ra còn sử dụng phương pháp diễn dịch, quy nạp, liệt kê, so sánh, đối chiếu…
nhằm đi sâu vào từng điều luật đối với luật hiện hành và Dự thảo luật, để tìm hiểu nội
dung, tính hữu hiệu cũng như mặt hạn chế để từ đó có những kiến nghị và hướng giải
quyết cho những vấn đề đã đặt ra.

5. Kết cấu đề tài
Đề tài được nghiên cứu theo phương pháp truyền thống gồm 3 chương
- Chương 1: Khái quát về quan hệ cha, mẹ nuôi – con nuôi: Nêu lên bản chất
của vấn đề nuôi con nuôi. Chỉ ra khái niệm nuôi con nuôi, ý nghĩa, phân loại nuôi con
nuôi, nguyên tắc giải quyết của việc nuôi con nuôi của Luật Hôn nhân và Gia đình
2000 và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi.
- Chương 2: Xác lập quan hệ cha, mẹ nuôi – con nuôi theo quy định của Luật
hôn nhân và Gia đình 2000 và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi: Nêu lên các điều kiện, thủ
tục, hiệu lực của việc thiết lập quan hệ cha, mẹ nuôi - con nuôi, việc chấm dứt quan hệ
cha, mẹ nuôi và con nuôi theo quy định của Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 và Dự
thảo Luật Nuôi con nuôi.
- Chương 3: Thực trạng, giải pháp đối với pháp luật hiện hành và kiến nghị đối
với Dự thảo Luật Nuôi con nuôi: Nêu lên những mặt hạn chế của luật hiện hành cũng
như những khó khăn trong việc áp dụng luật để giải quyết việc nuôi con nuôi, đưa ra
hướng giải quyết. Nêu lên một số kiến nghị đối với Dự thảo Luật Nuôi con nuôi.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

10

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT VỀ QUAN HỆ CHA, MẸ NUÔI – CON NUÔI
1. 1 Bản chất của việc nuôi con nuôi
1.1.1 Bản chất xã hội lịch sử
Nuôi con nuôi là một hiện tượng mang tính xã hội lịch sử. Mang tính xã hội bởi vì
nuôi con nuôi là một vấn đề mang tính đạo đức xã hội sâu sắc, thể hiện tính tương
thân, tương ái giúp đỡ lẫn nhau giữa con người với con người mà đặc biệt là trẻ em
không nơi nương tựa – đối tượng cần được bảo vệ và chăm sóc đặc biệt. Nó đã tồn tại
và phát triển trong những điều kiện, hoàn cảnh nhất định của lịch sử.
Trước đây, pháp luật của nhà nước ta dưới chế độ phong kiến. Ở Việt Nam quy
định chế định nuôi con nuôi thường xuất phát từ lợi ích của người nhận nuôi con nuôi
như: nhận nuôi con nuôi của những người có nghĩa vụ trả nợ, để có kẻ hầu người hạ
trong gia đình hay để có người phụ giúp trong gia đình, để có người làm công không
phải trả tiền hoặc nuôi con nuôi để có người thừa tự hay nuôi con nuôi để đứa con đó
mang lại may mắn cho gia đình…Những mục đích nuôi con nuôi vừa nêu xuất phát từ
những phong tục tập quán lạc hậu của nhân dân ta lúc bấy giờ cùng với sự bóc lột
nặng nề của giai cấp địa chủ phong kiến làm cho đại đa số nhân dân ta đã bần cùng
nay lại càng khổ cực hơn nữa, họ đã phải “bán” con của mình cho nhà giàu để có tiền
nộp sưu thuế, hoặc cho con đi ở đợ để gán nợ.
Sau khi thoát khỏi ách thống trị của chế độ phong kiến, nhân dân ta tiếp tục chịu sự
đô hộ của thực dân và đế quốc. Thì việc nuôi con nuôi lúc này tuy vẫn còn chịu nhiều
ảnh hưởng của phong kiến nhưng đã dần dần được cải thiện.
Từ khi đất nước ta giành được độc lập tiến theo con đường xã hội chủ nghĩa, Đảng
và nhà nước ta đã dần xóa bỏ đi những tư tưởng và quan niệm phong kiến lạc hậu. Và
vấn đề nuôi con nuôi cũng dần dần được đổi mới hơn. Nó được xuất phát từ truyền
thống văn hóa tốt đẹp của người dân, xuất phát từ nhu cầu tình cảm của người nhận
nuôi và người được nhận nuôi. Dưới tác động của nền kinh tế thị trường với nhiều

thuận lợi và thời cơ để xây dựng và phát triển đất nước, nhưng bên cạnh đó là không ít
khó khăn. Một trong những khó khăn mà mặt trái của nền kinh tế thị trường mang lại
đó là sự chênh lệch giàu nghèo, lối sống buông thả của một bộ phận thanh thiếu niên,
dẫn đến hậu quả là có con ngoài ý muốn. Vì vậy, khi sinh con ra họ đã bỏ đứa bé lại ở
nhà hộ sinh hay một cơ sở nuôi dưỡng nào đó, làm cho số lượng trẻ em bị bỏ rơi, trẻ
em mồ côi ngày càng nhiều. Hơn nữa, dù chiến tranh ở Việt Nam đã lùi xa hơn ba
mươi năm nhưng mà những hậu quả mà nó để lại vẫn còn tồn tại đến nhiều thế hệ sau
GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

11

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

này, đó là những em nhỏ bị tật nguyền do bị nhiễm chất độc Dioxin/ chất độc Da
cam… Chính bản thân của các em đã bị các dị tật bẩm sinh và đó cũng chính là gánh
nặng cho gia đình của các em và cho toàn xã hội.
Với những nguyên nhân vừa được nêu ra như trên có thể nói việc cho và nhận con
nuôi mang bản chất xã hội - lịch sử. Nó tồn tại và phát triển cùng với những biến đổi
của xã hội và những hoàn cảnh của lịch sử. Và việc trẻ em được nhận làm con nuôi
vừa đáp ứng mục đích nhân đạo vừa phù hợp với văn hóa truyền thống dân tộc Việt
Nam.
1.1.2 Bản chất pháp lý
Việc nuôi con nuôi chính là sự cấu thành của các sự kiện pháp lý, bao gồm: sự thể
hiện ý chí của người nhận nuôi con nuôi; sự thể hiện ý chí của cha, mẹ đẻ hoặc người
giám hộ của trẻ em được cho làm con nuôi; sự thể hiện ý chí của bản thân người con
nuôi; sự thể hiện ý chí của nhà nước. Như vậy, việc nuôi con nuôi là tập hợp các sự
kiện pháp lý nếu thiếu đi một trong các sự kiện cấu thành nên tập hợp đó thì không

làm phát sinh quan hệ cha, mẹ và con, giữa người nhận nuôi và đứa trẻ được nhận
nuôi(1).
Do đó, dưới góc độ là sự kiện pháp lý, việc nuôi con nuôi là cấu thành sự kiện – sự
kiện pháp lý phức hợp(2). Và chúng ta sẽ đi sâu vào xem xét các sự kiện pháp lý cấu
thành nên bản chất pháp lý của việc nuôi con nuôi.
- Sự thể hiện ý chí của người nhận nuôi con nuôi
Người nhận nuôi con nuôi có thể nhận nuôi con nuôi với nhiều lý do khác nhau.
Nhưng trước hết là từ nhu cầu của người nuôi muốn nuôi dưỡng một đứa trẻ nhằm
thiết lập quan hệ cha, mẹ và con giữa hai bên. Nhu cầu đó bị chi phối trước tiên bởi
yếu tố tình cảm, xuất phát từ ý chí chủ động của người nhận nuôi con nuôi. Người
nuôi con nuôi muốn thông qua việc nhận nuôi một đứa trẻ để thỏa mãn những nhu cầu
nhất định của bản thân và gia đình. Bản thân người nhận nuôi con nuôi mới nhận thức
được đầy đủ và hiểu rõ mong muốn của mình trong việc nhận nuôi con nuôi. Nhu cầu
của người nuôi là lý do chủ yếu dẫn đến việc nhận nuôi con nuôi. Người nhận nuôi
con nuôi thường có suy nghĩ rất kĩ trước khi quyết định nhận nuôi con nuôi. Việc có
nhận nuôi con nuôi hay không là do chính bản thân người nhận nuôi quyết định trên
(1)

ThS. Nguyễn Phương Lan – Bản chất pháp lý của việc nuôi con nuôi theo pháp luật Việt Nam – Tạp chí luật

học số 3/ (2004).
(2)

Sự Kiện pháp lý phức hợp giản đơn còn gọi là phức hợp “ tự do”, là tập hợp những sự kiện mà giữa chúng có

mối liên hệ linh hoạt. Các sự kiện cấu thành phức hợp giản đơn có thể phát sinh ở các thời điểm khác nhau miễn
là chúng phải đầy đủ và liên kết lại ở thời điểm phát sinh quan hệ pháp luật – Giáo trình lý luận nhà nước và
pháp luật, Trường Đại học luật Hà Nội, Nxb Tư Pháp, 2005, trang 462.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

12

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

cơ sở hoàn toàn tự nguyện, chủ động và hiểu biết đầy đủ về những hậu quả pháp lý
của nó. Song, sự tự nguyện đó phải xuất phát từ nhu cầu tình cảm như đã nêu ở trên,
tinh thần của người nhận nuôi con nuôi và phù hợp với lợi ích của người được nhận
làm con nuôi thì mới được coi là hợp pháp. Nếu nhận nuôi con nuôi với những động
cơ và mục đích trái với pháp luật, trái với đạo đức xã hội thì sẽ không có giá trị pháp
lý (3).
Trong trường hợp cả hai vợ chồng cùng nhận nuôi con nuôi thì bản chất của vấn đề
được nêu ra như trên vẫn không thay đổi. Cả hai vợ, chồng cùng phải đáp ứng đầy đủ
các điều kiện của người nhận nuôi con nuôi quy định tại điều 69 Luật Hôn nhân và
Gia đình 2000 (4), và có khác chỉ là sự thể hiện ý chí mong muốn nhận con nuôi phải là
ý chí chung của vợ và chồng. Hai vợ, chồng phải thỏa thuận thống nhất được việc
nhận nuôi con nuôi. Trong đơn xin nhận nuôi con nuôi phải đứng tên của cả hai vợ,
chồng với tư cách là cha nuôi và mẹ nuôi.
Trong đơn xin nhận nuôi con nuôi thì người xin nhận con nuôi phải trình bày
nguyện vọng của mình xin đích danh một đứa trẻ nào đó từ cơ sở nuôi dưỡng hoặc từ
một gia đình nào đó có mong muốn cho con nuôi(5). Nếu chưa xác định được đích
danh trẻ em cần xin về làm con nuôi thì người nhận nuôi con nuôi có thể trình bày
nguyện vọng của mình về đặc điểm của đứa trẻ mà họ mong muốn nhận làm con nuôi
như: tuổi, giới tính, ngoại hình, tính cách, tình trạng sức khỏe, tình trạng gia đình của
đứa trẻ là trẻ em đang sống tại gia đình hay là trẻ em mồ côi… Nguyện vọng đó của
người nhận nuôi con nuôi về nguyên tắc sẽ được cơ quan có thẩm quyền tôn trọng và
đáp ứng nếu như có đối tượng thích hợp (6). Như vậy, người nhận nuôi con nuôi hoàn

toàn chủ động thể hiện ý chí trong việc xin nhận một đứa trẻ phù hợp với nguyện vọng
và tình cảm của mình về làm con nuôi. Chỉ khi nào, người xin nhận nuôi con nuôi
không bày tỏ ý chí của mình về một đứa trẻ cụ thể mà họ muốn nhận làm con nuôi mà
chỉ thể hiện nguyện vọng xin nuôi con nuôi thì cơ quan có thẩm quyền có thể giới
thiệu bất cứ trẻ em nào cho họ.
Từ những phân tích trên, ta có thể thấy người nhận nuôi con nuôi luôn có một sự
chủ động và độc lập trong việc xin nhận nuôi con nuôi. Việc nhận nuôi con nuôi thể
hiện rõ ý chí đơn phương từ phía người nhận nuôi. Người xin nhận nuôi con nuôi thể
(3)

ThS. Nguyễn Phương Lan – Bản chất pháp lý của việc nuôi con nuôi theo pháp luật Việt Nam – Tạp chí luật

học số 3/ (2004).
(4)
(5)
(6)

Xem điều 70 Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam 2000.
Theo điều 42, 43 Nghị định 68/2002/NĐ – CP.
Theo Điều 51 Nghị định 68/2002/ NĐ – CP.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

13

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

hiện ý chí của mình một cách chủ động và khách quan thông qua đơn xin nhận nuôi
con nuôi. Họ cũng có thể đưa đơn bất cứ lúc nào mà họ muốn. Hành vi đó của người
nhận nuôi con nuôi chỉ phát sinh hậu quả pháp lý khi có được người nhận nuôi phù
hợp, được cha mẹ đẻ, hoặc người giám hộ đồng ý và được cơ quan có thẩm quyền
công nhận. Như vậy, có thể nói sự thể hiện ý chí của người nhận nuôi con nuôi là hành
vi pháp lý đơn phương và nó chỉ có hiệu lực khi các bên chủ thể liên quan tiếp nhận
và nhất trí.
- Sự thể hiện ý chí của cha, mẹ đẻ hoặc người giám hộ của người được cho
làm con nuôi
+ Sự thể hiện ý chí của cha, mẹ đẻ: theo quy định tại khoản 1 điều 71 Luật Hôn
nhân và Gia đình 2000 quy định: “ việc nhận con nuôi chưa thành niên, người đã
thành niên mất năng lực hành vi dân sự làm con nuôi phải được sự đồng ý bằng văn
bản của cha, mẹ đẻ của người đó…” Việc cho con mình làm con nuôi của người khác
là việc bất đắc dĩ trong những điều kiện và hoàn cảnh gia đình gặp những khó khăn
nhất định. Do đó, cha mẹ đẻ luôn cân nhắc và suy nghĩ rất kỹ trước khi đưa ra quyết
định cho con của mình đi làm con nuôi của người khác, với mong muốn đứa trẻ sẽ có
môi trường và điều kiện sống tốt hơn, khi chính bản thân của họ không có đủ điều
kiện chăm sóc và nuôi dưỡng cho đứa con của mình. Mọi mục đích cho con làm con
nuôi với mục đích trục lợi đều không phù hợp với bản chất của việc nuôi con nuôi và
đó không phải là sự tự nguyện thực sự (7) . Ngược lại, mọi sự tác động, dụ dỗ, lừa dối,
cưỡng ép…để có được sự đồng ý của cha, mẹ đẻ trong việc cho con của mình làm con
nuôi cũng không hợp pháp theo quy định của pháp luật và như thế cũng không có giá
trị pháp lý (8). Sự đồng ý của cha, mẹ đẻ khi cho con mình làm con nuôi của người
khác phải xuất phát từ ý chủ quan, độc lập và tự nguyện của cha, mẹ đẻ. Sự đồng ý đó
phải được thể hiện một cách khách quan bằng văn bản và phải được sự xác nhận của
Ủy ban nhân dân cấp cơ sở nơi cư trú của cha mẹ đẻ (9) .
+ Sự đồng ý của người giám hộ: Theo quy định tại khoản 1 điều 71 của Luật Hôn
nhân và Gia đình 2000 quy định: “…nếu cha, mẹ đẻ đã chết, mất năng lực hành vi
dân sự hoặc không xác định được cha, mẹ thì phải được sự đồng ý bằng văn bản của
người giám hộ”. Người giám hộ chỉ có quyền thể hiện ý chí của mình đối với

(7)

Sự tự nguyện thực sự là sự tự nguyện được hình thành trên cơ sở nhận thức được đầy đủ ý nghĩa và hệ quả

pháp lý của việc cho làm con nuôi, phù hợp với mong muốn và tình cảm của cha, mẹ đẻ phù hợp với lợi ích của
người nuôi.
(8)
(9)

Theo điểm a khoản 2 điều 27 Nghị định 158/2005/NĐ – CP ngày 27/12/2005 Về đăng ký và quản lý hộ tịch.
Theo khoản 1 điều 26 Nghị định 158/2005/NĐ – CP ngày 27/12/2005 Về đăng ký và quản lý hộ tịch.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

14

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

người mà mình giám hộ đi làm con nuôi khi cả cha, mẹ đẻ của người đó đều không
xác định được, đều mất năng lực hành vi dân sự hoặc đều đã chết, bị tuyên bố chết.
Tuy nhiên, sự thể hiện ý chí của người giám hộ phải dựa trên ý chí của cha, mẹ đẻ đã
thể hiện từ trước.
Người giám hộ có thể là người giám hộ đương nhiên (10); người giám hộ được cử,
trong đó người giám hộ được cử có thể là cá nhân hoặc là một tổ chức đảm nhận việc
giám hộ (11) (cơ sở nuôi dưỡng). Theo quy định của pháp luật, người đứng đầu cơ sở
nuôi dưỡng chỉ có quyền đồng ý cho trẻ em đang sống ở cơ sở nuôi dưỡng làm con
nuôi trong trường hợp đó là “trẻ em bị bỏ rơi, trẻ em có cha, mẹ đẻ là người mất năng

lực hành vi dân sự hoặc khi đưa trẻ em này vào cơ sở nuôi dưỡng được thành lập hợp
pháp, cha đẻ, mẹ đẻ của trẻ em này đã có giấy tự nguyện đồng ý cho con làm con
nuôi” (12) . Giấy thỏa thuận đồng ý cho trẻ em làm con nuôi của người giám hộ phải có
xác nhận của ủy ban nhân dân cơ sở nơi cư trú của người giám hộ.
Qua những quy định trên cho thấy về nguyên tắc, ý chí của người giám hộ về việc
cho đứa trẻ làm con nuôi phải xuất phát trên ý chí của cha, mẹ đẻ đã được thể hiện ra
từ trước. Nếu cha, mẹ đẻ không có khả năng thể hiện ý chí của mình thì việc cho làm
con nuôi phải do chính người giám hộ đưa ra quyết định.
Từ những phân tích ở trên cho ta thấy sự thể hiện ý chí của người cho con nuôi là
hành vi pháp lý đơn phương, thể hiện ý chí độc lập của một bên chủ thể (bên cho con
nuôi). Hành vi pháp lý đơn phương đó có thể do một chủ thể thực hiện ( cha đẻ hoặc
mẹ đẻ của đứa trẻ khi có một bên chết trước hoặc mất năng lực hành vi dân sự…),
nhưng cũng có thể do bên chủ thể thể cùng thực hiện ( Cha, mẹ đẻ cùng thỏa thuận
cho con của họ làm con nuôi). Hành vi pháp lý đơn phương này chỉ phát sinh hậu quả
pháp lý khi có sự tiếp nhận của chủ thể phía bên kia, đó là người nhận nuôi con nuôi
và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận.
- Sự thể hiện ý chí của người được nhận làm con nuôi
Một quyền cơ bản của trẻ em là quyền được tự do bày tỏ ý kiến, quan niệm,
nguyện vọng của mình về “những vấn đề có tác động đến chính bản thân mình” và
“những quan điểm của trẻ em được coi trọng một cách tương ứng với độ tuổi và mức
(10)
(11)
(12)

Theo điều 61 và 62 Bộ luật Dân sự 2005.
Theo điều 63 Bộ luật Dân sự 2005.
Điểm a khoản 4 điều 12 Nghị định 69/2006/NĐ-CP ngày 21/7/2006 Sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị

định số 68/2002/NĐ-CP ngày 10/7/2002.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

15

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

độ trưởng thành của trẻ em” (13).Đây cũng là một trong những quyền cơ bản của công
dân quy định tại điều 69 Hiến pháp 1992, được sửa đổi bổ sung 2001: “ Công dân có
quyền tự do ngôn luận”. Pháp luật có quy định về sự bày tỏ ý chí đồng ý làm con nuôi
của trẻ em từ đủ 9 tuổi trở lên là điều kiện bắt buộc để quan hệ nuôi con nuôi có giá
trị pháp lý (14) . Đứa trẻ có quyền quyết định một cách độc lập có đồng ý làm con nuôi
của người khác hay không trên cơ sở tự nguyện và thực sự phù hợp với nhận thức,
tình cảm của đứa trẻ đối với việc được nhận làm con nuôi. Chỉ trên cơ sở đó thì sự
đồng ý của đứa trẻ đó mới có giá trị pháp lý vì nó thể hiện sự minh bạch, rõ ràng.
Những quy định này bảo đảm sự trung thực, khách quan về ý chí, nguyện vọng, nhằm
đảm bảo cho trẻ em được tự do bày tỏ ý kiến của mình và ý kiến của trẻ em phải được
xem xét trong mọi vấn đề hoặc thủ tục ảnh hưởng đến chính bản thân của các em.
Tránh hình thức, thậm chí áp đặt của người lớn khi cho trẻ em làm con nuôi. Sự đồng
ý có được do dụ dỗ, mua chuộc hay bị lừa dối, cưỡng ép, khống chế… dù từ bất cứ ai,
đều làm cho quan hệ nuôi con nuôi không có giá trị pháp lý.
Vì vậy, sự thể hiện ý chí của chính trẻ em được nhận làm con nuôi được coi là
hành vi pháp lý đơn phương, ý chí này được thể hiện một cách độc lập và được thể
hiện bất cứ thời điểm nào, hoàn toàn không phụ thuộc vào ý chí của các chủ thể khác
trong quan hệ nuôi con nuôi như: cha, mẹ đẻ hoặc người giám hộ.
- Sự thể hiện ý chí của nhà nước
Ý chí của nhà nước được thể hiện thông qua việc công nhận hoặc không công nhận
việc nuôi con nuôi trên cơ sở xem xét ý chí tự nguyện của các bên đương sự, thẩm tra

các điều kiện cần thiết từ phía người nhận nuôi con nuôi và người được nhận làm con
nuôi. Sự công nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền thể hiện sự thông qua việc
tiến hành đăng ký nuôi con nuôi và ra quyết định công nhận việc nuôi con nuôi. Quyết
định công nhận nuôi con nuôi là cơ sở pháp lý làm phát sinh quan hệ pháp luật giữa
cha, mẹ và con, giữa người nhận nuôi và đứa trẻ được nhận làm con nuôi.
(13)

Theo khoản 1 Điều 12 Công ước của Liên hiệp quốc về quyền trẻ em ngày 20/11/ 1989 ghi nhận: “ phải

đảm bảo cho trẻ em có đủ khả năng hình thành quan điểm riêng của mình được quyền tự do phát biểu những
quan điểm đó về tất cả mọi vấn đề có ảnh hưởng đến trẻ em và những quan điểm của trẻ em phải được coi trọng
một cách thích ứng với độ tuổi và độ trưởng thành của trẻ em”.
Theo khoản 1 Điều 13 Công ước của Liên hiệp quốc về quyền trẻ em ngày 20/11/ 1989 ghi nhận:“ trẻ em
có quyền tự do bày tỏ ý kiến; quyền này phải bao gồm tự do tìm kiếm, tiếp nhận và phổ biến tất cả các loại
thông tin và tư tưởng không kể biên giới, hoặc qua truyền miệng, bản viết tay hay bản in, dưới bất kỳ phương
tiện truyền thông nào khác mà trẻ em lựa chọn”.
Điều 20 Luật Bảo vệ, Chăm sóc và Giáo dục trẻ em 2004.
(14)

Khoản 2 điều 71 Luật Hôn nhân và Gia đình 2000.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

16

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

Nói chung, việc nuôi con nuôi là một sự kiện pháp lý phức hợp bao gồm nhiều sự
kiện cấu thành. Giữa các sự kiện cấu thành có mối liên hệ linh hoạt, không ràng buộc,
không chi phối, không phụ thuộc lẫn nhau. Các sự kiện đó có thể phát sinh ở những
thời điểm khác nhau một cách tự do và độc lập. Và chúng sẽ được liên kết lại tại thời
điểm cuối, cùng với sự phán quyết của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Như vậy, cơ quan nhà nước có thẩm quyền chỉ có thể công nhận việc nuôi con
nuôi khi các bên đương sự thể hiện rõ ý chí của mình, đồng thời đáp ứng đầy đủ các
điều kiện cần thiết của việc nuôi con nuôi. Nói theo một cách khác, cơ quan nhà nước
có thẩm quyền chỉ có thể công nhận quan hệ nuôi con nuôi khi các sự kiện cấu thành
đã hội tụ đầy đủ và được liên kết với nhau tại thời điểm phát sinh quan hệ pháp luật về
nuôi con nuôi.
Vì vậy, có thể nói nhìn dưới góc độ là sự kiện pháp lý, việc nuôi con nuôi có bản
chất là sự cấu thành sự kiện pháp lý phức hợp giản đơn (còn gọi là phức hợp tự do).
Xác định rõ của bản chất pháp lý của việc nuôi con nuôi với tư cách là sự kiện pháp lý
làm phát sinh quan hệ pháp luật là cơ sở để để xây dựng những quy phạm pháp luật
phù hợp, chính xác để điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi.

1.2 Lý luận chung về quan hệ cha, mẹ nuôi – con nuôi
1.2.1 Khái niệm
Nuôi con nuôi – một hiện tượng xã hội, một chế định pháp lý đã xuất hiện từ lâu
trong lịch sử pháp luật Việt Nam. Nuôi con nuôi là việc xác lập quan hệ cha, mẹ và
con giữa một người (người nuôi) nhận nuôi người khác ( con nuôi), dựa trên ý chí chủ
quan của các chủ thể tham gia quan hệ này (15) . Nhằm tạo ra tình cảm gắn bó giữa hai
người, đảm bảo cho người được nhận làm con nuôi được chăm sóc, nuôi dưỡng và
giáo dục phù hợp với đạo đức xã hội.
Nếu như quan hệ cha, mẹ đẻ và con đẻ được xác lập trên cơ sở là quan hệ huyết
thống, thì quan hệ giữa cha, mẹ nuôi và con nuôi được thuyết lập theo quyết định của
cơ quan nhà nước có thẩm quyền, dựa trên cơ sở là đáp ứng những nguyện vọng của
các đương sự và sự tuân thủ các quy định của pháp luật về các điều kiện xác lập quan
hệ giữa cha, mẹ nuôi và con nuôi. Như vậy, quan hệ giữa cha mẹ nuôi và con nuôi là

quan hệ ràng buộc giữa một người vào một hoặc hai người khác, những người có liên
quan trong mối quan hệ này không có mối liên hệ huyết thống với nhau như cha, mẹ
ruột và con ruột, nhưng người nhận nuôi vẫn được xem như là cha, mẹ của người
được nhận nuôi dù không sinh ra người được nhận nuôi. Người được nhận nuôi về
(15)

Giáo trình Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam, Trường Đại học luật Hà Nội, NXB CAND Hà Nội, 2002,

trang 171.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

17

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

phần mình coi người nhận nuôi như là cha, mẹ ruột của mình (16) .
Theo khoản 1 điều 67 Luật Hôn nhân và Gia đình 2000: “ Nuôi con nuôi là việc
xác lập quan hệ cha mẹ và con giữa người nhận nuôi con nuôi và người được nhận
làm con nuôi, bảo đảm cho người được nhận làm con nuôi được trông nom, nuôi
dưỡng, chăm sóc, giáo dục phù hợp với đạo đức xã hội”. Và theo Dự thảo Luật Nuôi
con nuôi tại kỳ họp thứ 7 Quốc hội khóa XII thì ta vẫn có thể thấy Dự thảo luật tiếp
tục kế thừa khái niệm đó nhằm xây dựng một hệ thống các thuật ngữ pháp lý về nuôi
con nuôi, chứ không tạo ra một cách hiểu khác về chế định nuôi con nuôi ở Việt Nam.
Theo đó, “việc nuôi con nuôi nhằm xác lập quan hệ cha, mẹ và con lâu dài, bền vững
giữa người nhận con nuôi và người được nhận làm con nuôi, vì lợi ích tốt nhất của trẻ
em được nhận làm con nuôi, bảo đảm trẻ em được thương yêu, chăm sóc, nuôi dưỡng

và giáo dục trong môi trường gia đình”(17) khi các bên có đủ điều kiện theo quy định
của pháp luật, vì lợi ích tốt nhất của trẻ em được nhận làm con nuôi, bảo đảm trẻ em
được yêu thương, chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục trong môi trường gia đình thay
thế. Như vậy, về cơ bản thì khái niệm về quan hệ nuôi con nuôi giữa Luật Hôn nhân
và Gia đình 2000 và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi không có gì thay đổi.
1.2.2 Phân loại nuôi con nuôi
1.2.2.1 Theo phong tục Việt Nam
Có ba loại con nuôi: con nuôi chính thức, con nuôi danh nghĩa và con nuôi
giả vờ (18).
- Con nuôi chính thức: Có 2 loại
+ Con lập tự: Nguyên nhân sâu xa của hiện tượng này là do nhu cầu có con trai để
thờ cúng tổ tiên, nối dõi tông đường. Do đó, trong gia đình không có con trai, thì
thường nuôi con trai của anh (em) ruột hoặc con trai của anh (em) chú, bác ruột. Đây
là hiện tượng đã tồn tại từ lâu trong lòng xã hội Việt Nam và có tính phổ biến ở mọi
vùng của đất nước ta, có thể phát sinh nhiều hoặc ít, phụ thuộc vào từng địa phương.
Theo hình thức “con nuôi lập tự”, thì con nuôi có thể được nuôi từ khi mới lọt lòng,
hoặc lớn rồi mới được xin nuôi, thậm chí có người đã thành gia thất, có con rồi mới
được nhận làm con nuôi. Người con nuôi lập tự đó chịu trách nhiệm săn sóc, nuôi
dưỡng cha, mẹ nuôi lúc tuổi già và hương khói tang tế sau khi mất, quyền được hưởng
thừa kế hơn cả những người con gái do chính cha, mẹ sinh ra. Điều đặc biệt là việc
(16)

Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam, Tập1-Gia đình , TS Nguyễn Ngọc Điện, NXB

Trẻ, TP Hồ Chí Minh 2002, trang 197.
(17)
(18)

Điều 5 Dự thảo Luật Nuôi con nuôi.
101 điều nên biết về phong tục Việt Nam, PGS. TS Hoàng Mai, NXB Văn hóa dân tộc, Hà nội – 2006, trang

52.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

18

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

nuôi con nuôi này, mặc dù không được đăng ký tại cơ quan nhà nước có thẩm quyền,
nhưng nó lại được cộng đồng dân cư thừa nhận, được gia tộc ( họ hàng) chấp nhận và
coi đó là sự cần thiết để duy trì dòng họ và hợp với đạo (19).
Xét về góc dộ pháp lý, thì mục đích của việc nuôi con nuôi này hoàn toàn không
phù hợp với pháp luật. Việc nhận nuôi con nuôi này không phù hợp với mục đích đảm
bảo cho con nuôi được nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục phù hợp với đạo đức xã hội,
mà chủ yếu là để duy trì người thờ cúng dòng họ, tổ tiên. Người đã trưởng thành được
nhận làm con nuôi, không phải là trong trường hợp làm con nuôi người già yếu cô đơn
( theo pháp luật), mà cũng chỉ để có người thờ tự. Rõ ràng là, việc nuôi con nuôi này
chỉ gây thêm sự bất bình đẳng giữa nam và nữ, vì bản chất của nó là nhằm lập tự, củng
cố thêm cho tư tưởng trọng nam khinh nữ mà thôi.
+ Con nuôi hạ phóng tử: có mấy trường hợp sau:
 Con hoang thai nuôi từ lúc mới sinh: có nhà hiếm con dặn từ trước, khi sinh nở
thì đón về nuôi, sản phụ được bồi dưỡng một ít tiền và sau đó không được quyền nhận
hay thăm con (20). Tập quán này ở một chừng mực nhất định có thể giải quyết những
khó khăn nhất thời cho các bên. Nhưng khi nó trở thành phổ biến nó sẽ đi ngược lại
quy chuẩn đạo đức ở chỗ người mẹ nhận được một ít tiền (đứa trẻ có thể vô tình đã trở
thành một thứ hàng hóa) và sau đó không được nhận hay thăm con.

 Con mồ côi hay con nhà nghèo khó, đem về nuôi làm phúc, mặc dầu không
hiếm hoi. Nếu nuôi thực sự từ lúc con nhỏ cũng được hưởng mọi quyền lợi trong gia
đình. Cha mẹ nuôi cũng có trách nhiệm dựng vợ, gả chồng cho con nuôi, sống nuôi
chết chôn, cũng được cha mẹ nuôi chia một phần gia tài khi ra ở riêng. Trường hợp
cha mẹ nuôi không có con trai cũng có thể lập người con này làm thờ tự, song không
được can dự vào phần hương hỏa, tự điền cũng như việc họ. Bởi lẽ khác dòng máu,
không được họ hàng chấp nhận. Tang chế đối với cha, mẹ nuôi cũng ba năm như đối
với cha, mẹ đẻ, nhưng đối với họ hàng bên cha, mẹ nuôi thì không tang. Trừ một số
trường hợp con nuôi đã mang họ của cha nuôi, không biết cha đẻ ( hoang thai) và đã
được họ hàng chấp nhận thì mọi lễ nghi hiếu hỷ, tang chế đều như người trong họ.
Song vẫn không hưởng hương hỏa, tự điền. Nếu cha nuôi là tộc trưởng vẫn không
được kế thừa tộc trưởng mà vai trò tộc trưởng thuộc về con trai trưởng của người
em(21).
(19)

101 điều nên biết về phong tục Việt Nam, PGS. TS Hoàng Mai, NXB Văn hóa dân tộc, Hà nội – 2006, trang

52, 53.
(20) (21)

101 điều nên biết về phong tục Việt Nam, PGS. TS Hoàng Mai, NXB Văn hóa dân tộc, Hà nội – 2006,

trang 53, 54.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

19

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

Tập quán này rất phù hợp với pháp luật về nuôi con nuôi, vì nhà nước luôn
khuyến khích việc nhận trẻ mồ côi, trẻ bị bỏ rơi, trẻ bị tàn tật làm con nuôi, việc nhận
làm con nuôi này đảm bảo cho đứa trẻ có một cuộc sống tốt hơn.
Theo phong tục của một số địa phương “ vô nam dụng nữ” thì con rể cũng có
quyền lợi và nghĩa vụ như con nuôi hạ phóng tử nói trên, nhưng chỉ để tang cha, mẹ
vợ một năm, anh em ruột của vợ chín tháng, ngoài ra không để tang cho ai bên nhà vợ.
Lập tự thì chỉ lập tự cho cháu ngoại, không lập tự cho con rể. Cháu ngoại không được
làm tộc trưởng (như đã nêu ở trên).
- Con nuôi danh nghĩa: có 3 trường hợp sau
+ Nhà hiếm con qua mấy lần tảo sa, tảo lạc, hữu sinh vô dưỡng, hoặc theo số tử vi
lỗi giờ sinh, xung khắc với con nên phải bán làm con nuôi cho dễ nuôi. Khi sinh đẻ
xong, cha, mẹ để sẵn một chai rượu, cơi trầu đến nhà cha nuôi xin cho ghé cửa nương
nhờ, sau đó mời cha, mẹ nuôi đến nhà xem mặt đứa trẻ và nhường quyền cho cha nuôi
đặt tên cho đứa trẻ. Sau khi lớn lên thì mùng năm ( Đoan ngọ) ngày tết dắt đứa trẻ đến
nhà cha, mẹ nuôi. Đứa trẻ cũng xếp theo vị trí anh em ruột một nhà theo quan hệ lứa
tuổi. Sau này lớn lên, trong huyết thống ba đời anh em, con cháu không được quyền
lấy nhau. Nếu vi phạm cũng coi như mắc tội loạn luân. Chọn cha, mẹ nuôi thì chọn gia
đình phúc hậu, lắm con, nhiều cháu, làm ăn thịnh vượng (22). Việc nhận con nuôi này
trên thực tế không làm phát sinh quan hệ cha, mẹ và con giữa người nhận nuôi con
nuôi và người được nhận làm con nuôi theo quy định của pháp luật. Con nuôi được
xếp vào vị trí của anh, em cùng một nhà nên không được quyền kết hôn, nhưng pháp
luật không cấm kết hôn trong trường hợp này
+ Anh em kết nghĩa với nhau thân tình, nhận cha, mẹ của anh em cũng như cha,
mẹ của mình và ngược lại cha, mẹ cũng nhận người anh em kết nghĩa với con mình
như con cái trong nhà. Trong trường hợp đó, người Việt thì gọi chung là con nuôi,
cha, mẹ nuôi nhưng theo tiếng Hán gọi là “ nghĩa phụ, nghĩa tử”, tang tế không quy
định cho trường hợp này, nếu có gả con cho nhau thì càng tốt đẹp “ thân thượng gia

thân” (23). Việc nhận nuôi con nuôi này cũng không làm phát sinh quan hệ cha, mẹ và
con giữa người nuôi và con nuôi, nhưng làm tăng thêm nét đẹp văn hóa truyền thống
của người Việt Nam
+ Do cảm ân đức, nghĩa tình nhận làm con nuôi(24).
(22) (23) (24)

101 điều nên biết về phong tục Việt Nam, PGS. TS Hoàng Mai, NXB Văn hóa dân tộc, Hà nội –

2006, trang 54, 55.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

20

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

- Con nuôi giả vờ
Vì con khó nuôi, sợ ma tới quấy nhiễu, người mẹ đem con bỏ đường bỏ chợ, nhưng
dặn người trực sẵn đưa về nuôi, sau vài giờ hoặc vài ngày đến chuộc và nhận làm con
nuôi. Đây là cách đánh tráo con đẻ thành con nuôi, con nuôi chính là con đẻ để lừa
ma. Trường hợp này đành rằng phải thông cảm quy ước trước, nhưng cũng phải
chọn người mắn đẻ, con không sài đẹn, nuôi súc vật mát tay (25)…Việc nhận nuôi con
nuôi này do tập tục mê tín dị đoan, hoàn toàn không phù hợp với các quy chuẩn đạo
đức hay pháp luật.
Ngoài ba loại con nuôi dương trần nói trên, còn có tục “ bán khoán” con cho thần
linh. Những đứa trẻ khi sinh gặp giờ xấu, sợ khó nuôi, người xưa thường làm lễ cúng
giải trừ ma quỷ ám. Có những cặp vợ chồng hiếm hoi muộn mằn đường con cái, cũng

sợ khó nuôi nên họ làm lễ bán con vào chùa làm con cửa phật, cửa thánh, dân gian gọi
là “bán khoán”. Mục đích của bán khoán là để tà ma kiêng sợ, không làm hại đứa
trẻ…Đã là con thần thánh, có tấu, có sớ, có bùa, có dấu ấn son hẳn hoi, thì ma quỷ
không dám béng mảng đến nhà đã đành, mà bố mẹ nuôi con cũng phải đặc biệt chú ý:
không cho con ăn uống những thứ uế tạp, phải mặc đồ sạch sẽ, quần áo không được vá
chằng vá đúp, không để con bò lê la, không được mắng chửi, xỉ vả con, sợ “ngài gọi
con về trời”. Con chỉ được gọi cha đẻ bằng thầy, bằng cậu… Gọi mẹ bằng mợ, bằng
chị, bằng u, bằng đẻ…Hai từ “cha, mẹ” chỉ được tôn xưng với thần thánh. Nếu đứa trẻ
được bán vào cửa chùa thì lấy họ Mẫu, còn được bán vào cửa thánh thì mang họ Trần,
thay họ cha, mẹ. Sở dĩ gọi là “ bán khoán” vì chỉ bán vào thời gian con còn nhỏ để dễ
nuôi. Khi trẻ lên khoảng 10 tuổi, tức là hết tuổi đồng ấu, đến tuổi vào sổ làng xã thì
làm lễ chuộc con về, không được để quá tuổi đó (26).
Chính thể mới hiện nay công nhận con nuôi cũng có quyền lợi và nghĩa vụ ngang
con đẻ, đó là con nuôi thực sự được chính quyền địa phương trên cở sở sự thỏa thuận
giữa người nuôi và người đẻ hoặc giữa người nuôi và thân nhân đỡ đầu trong trường
hợp cha, mẹ không còn.
Đứa bé đến tuổi thiếu niên cũng được quyền tự nguyện xin làm con nuôi, chọn
cha, mẹ nuôi. Cha, mẹ nuôi có thể nuôi nhiều con tùy theo khả năng của gia đình,
nhưng đứa trẻ không thể nhận làm con nuôi của nhiều gia đình. Tuổi của cha, mẹ nuôi
phải cao hơn tuổi con nuôi ít nhất 20 tuổi.
(25)

101 điều nên biết về phong tục Việt Nam, PGS. TS Hoàng Mai, NXB Văn hóa dân tộc, Hà nội – 2006, trang

55.
(26)

Phong tục cổ truyền người Việt, Thục Anh (biên soạn), Nxb Văn hóa thông tin, 4/2007, trang 9, 10.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

21

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

1.2.2.2 Theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 - Quốc
Hội Khóa XII)
Dự thảo luật quy định có 2 loại con nuôi: Con nuôi trọn vẹn và con nuôi đơn giản.
Đây là một trong những điểm mới của Dự thảo Luật Nuôi con nuôi về việc phân chia
con nuôi thành 2 loại nhằm bảo đảm cho người nhận nuôi và người cho con nuôi có
sự lựa chọn hình thức nuôi phù hợp với điều kiện và nguyện vọng nuôi của cả 2 bên.
- Con nuôi đơn giản
Theo khoản 2 điều 3 Dự thảo Luật Nuôi con nuôi có giải thích là “ việc nuôi con
nuôi làm phát sinh quyền, nghĩa vụ pháp lý của cha, mẹ và con giữa người nhận con
nuôi và người được nhận làm con nuôi, nhưng không làm chấm dứt quyền, nghĩa vụ
pháp lý giữa người được nhận làm con nuôi với cha, mẹ đẻ, trừ trường hợp có quy
định khác”. Hình thức nuôi con nuôi đơn giản về cơ bản đây là hình thức nuôi con
nuôi theo những quy định của luật hiện hành và được đưa vào dự án luật, đã có sự
phát triển và quy định chặt chẽ hơn, rõ hơn về đặc thù quan hệ giữa cha mẹ nuôi và
con nuôi. Nuôi con nuôi đơn giản không làm chấm dứt quyền, nghĩa vụ pháp lý giữa
cha, mẹ đẻ và con đã cho làm con nuôi, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
- Nuôi con nuôi trọn vẹn
Theo khoản 3 điều 3 Dự thảo Luật Nuôi con nuôi có giải thích là “ là việc nuôi con
nuôi làm phát sinh quyền, nghĩa vụ pháp lý của cha, mẹ và con, giữa người nhận con
nuôi và người được nhận làm con nuôi, đồng thời làm chấm dứt quyền, nghĩa vụ pháp
lý giữa người được nhận làm con nuôi với cha, mẹ đẻ”. Đây là hình thức nuôi con
nuôi mới, được quy định trong Dự thảo luật, tuy rằng trên thực tế cũng đã tồn tại ở

nước ta ( đó là nuôi con nuôi đối với trẻ em bị mồ côi, bị bỏ rơi), đây cũng là hình
thức nuôi con nuôi phổ biến ở nhiều nước. Việc nuôi con nuôi trọn vẹn làm phát sinh
đầy đủ quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con, giữa cha, mẹ nuôi và con nuôi. Đồng thời
làm chấm dứt quyền, nghĩa vụ pháp lý giữa cha, mẹ đẻ và con đã cho làm con nuôi.
Bên cạnh đó con nuôi trọn vẹn ở trong nước được thay đổi dân tộc theo dân tộc cha,
mẹ nuôi. Nuôi con nuôi trọn vẹn được áp dụng đối với trẻ em 15 tuổi trở xuống thuộc
trường hợp mồ côi, bị bỏ rơi và trẻ em mà cha, mẹ đẻ tự nguyện đồng ý cho làm con
nuôi trọn vẹn.
Như vậy, điểm khác biệt lớn nhất giữa hai hình thức nuôi con nuôi này là, nuôi con
nuôi đơn giản không làm chấm dứt hoàn toàn các quyền, nghĩa vụ pháp lý giữa cha,
mẹ đẻ và con được cho làm con nuôi. Con nuôi trọn vẹn thì làm chấm dứt hoàn toàn
các quyền, nghĩa vụ pháp lý giữa cha mẹ đẻ và con đã cho làm con nuôi. Việc bổ sung
chế định này sẽ bảo đảm tốt hơn các quyền, lợi ích tốt nhất cho trẻ em được nhận làm
con nuôi trọn vẹn để trẻ em được phát triển bình thường mà không bị mặc cảm là con
GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

22

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

nuôi khi hòa nhập vào đời sống gia đình, cộng đồng xã hội và phù hợp với thông lệ
quốc tế.
1.2.3 Nguyên tắc trong việc giải quyết nuôi con nuôi
1.2.3.1 Theo Luật Hôn nhân và Gia đình Việt Nam 2000
Theo khoản 1 điều 67 Luật Hôn nhân và Gia đình có 4 nguyên tắc cơ bản trong
việc giải quyết nuôi con nuôi.
Thứ 1 - Một người có thể nhận một hoặc nhiều người làm con nuôi

Quy định này chính là cơ sở pháp lý tạo điều kiện để trẻ có nhiều cơ hội được
nhận làm con nuôi, xuất phát cho mục đích bảo đảm cho trẻ em được hưởng sự nuôi
dưỡng, chăm sóc giáo dục của gia đình, cộng với trên thực tế có rất nhiều trẻ em vì rất
nhiều lý do mà không được nuôi dưỡng và chăm sóc. Trong khi đó, cũng có rất nhiều
gia đình không có con hoặc có điều kiện khá giả mong muốn được chăm sóc và nuôi
dưỡng các em. Pháp luật không hạn chế số lượng con nhận nuôi nếu như mục đích của
việc nhận nuôi con nuôi được bảo đảm. Và trên thực tế thì những người nhận nhiều trẻ
em làm con nuôi luôn nhận được sự quan tâm, động viên và giúp đỡ của chính quyền
các cấp và các tổ chức nhân đạo trong và ngoài nước, đây là biểu hiện sự quan tâm
của nhà nước và cộng đồng xã hội.
Thứ 2 - Giữa người nhận nuôi và người được nhận nuôi có các quyền và
nghĩa vụ của cha, mẹ và con
Quy định này xuất phát từ nguyên tắc hiến định: “ nhà nước và xã hội không thừa
nhận việc phân biệt đối xử giữa các con…con trai và con gái, con đẻ và con nuôi, con
trong giá thú, con ngoài giá thú” (27). Việc nhận nuôi con nuôi là việc xác lập quan hệ
cha, mẹ và con giữa các bên. Vì vậy, quyền và nghĩa vụ phát sinh giữa cha mẹ nuôi và
con nuôi cũng là quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ và con. Con nuôi có đầy đủ mọi
nghĩa vụ và quyền trong quan hệ với cha, mẹ nuôi như con đẻ, không có bất kỳ sự
phân biệt đối xử nào giữa con nuôi và con đẻ. Đồng thời cha, mẹ nuôi cũng cũng có
đầy đủ mọi nghĩa vụ và quyền đối với con nuôi như là cha mẹ đẻ đối với con do mình
sinh ra.
Thứ 3 - Nhà nước khuyến khích việc nhận trẻ mồ côi, trẻ bị bỏ rơi, trẻ tàn tật
làm con nuôi
Nhà nước ta khuyến khích nhận trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt (bị mồ côi, bị bỏ rơi,
bị tàn tật, hoàn cảnh kinh tế gia đình quá khó khăn…mà không có người nuôi dưỡng,
chăm sóc) làm con nuôi, là xuất phát từ chính mục đích của việc nuôi con nuôi , đồng
thời cũng là thể hiện tính nhân đạo của nhà nước Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, tạo điều
(27)

Điều 64 Hiến pháp 1992 sửa đổi, bổ sung 2001 và điều 2 Luật Hôn nhân và Gia đình 2000.

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

23

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

kiện cho những trẻ em không nơi nương tựa có được một mái ấm gia đình, được
hưởng sự nuôi dưỡng, giáo dục tốt để phát triển lành mạnh cả về thể chất và trí tuệ.
Quy định này là sự kế thừa và phát triển quy định tại điều 38 Luật Hôn nhân và Gia
đình 1986 đó là “ nhà nước và xã hội khuyến khích việc nhận các trẻ em mồ côi làm
con nuôi. Con liệt sĩ được nhận làm con nuôi vẫn hưởng mọi quyền lợi của con liệt
sĩ”. Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 không chỉ khuyến khích nhận trẻ em mồ côi làm
con nuôi mà tất cả trẻ em khác không được hưởng sự yêu thương, chăm sóc và giáo
dục của gia đình như trẻ em bị bỏ rơi, trẻ em tàn tật đều được nhà nước khuyến khích
nhận làm con nuôi. Dù rơi vào hoàn cảnh nào thì các em cũng là những người thực sự
cần tình yêu thương và bàn tay chăm sóc của cha, mẹ. Hơn nữa, do hậu quả của chiến
tranh để lại, đặc biệt do tác động của chất độc màu da cam và các nguyên nhân khác,
cho nên còn rất nhiều trẻ em sinh ra không có sự nguyên vẹn về thể chất và trí não, bố
mẹ các em vì đều kiện kinh tế quá khó khăn không thể chăm sóc, chạy chữa cho các
em được, việc khuyến khích nhận những trẻ em này làm con nuôi để có cơ hội cho các
em được chữa bệnh, chăm sóc giáo dục tốt hơn là chủ trương nhân đạo của đảng và
nhà nước ta.
Thứ 4 - Nghiêm cấm việc nuôi con nuôi để bóc lột sức lao động, xâm phạm
tình dục, mua bán trẻ em hoặc vì mục đích trục lợi khác
Đây là quy định mới của Luật Hôn nhân và Gia đình 2000 so với Luật Hôn nhân và
Gia đình 1986. Quy định này nhằm đảm bảo mục đích của việc nuôi con nuôi. Thực tế

thời gian qua, ở một số địa phương, do buông lỏng việc quản lý và lợi dụng những kẻ
hở của pháp luật, nên đã phát sinh những tiêu cực trong quá trình giải quyết cho và
nhận con nuôi.
Một số trường hợp khác người nhận nuôi con nuôi đã lợi dụng việc nuôi con nuôi,
có hành vi bóc lột sức lao động của con nuôi, xâm phạm tình dục đối với con nuôi.
Những việc làm đó hoàn toàn trái với mục đích của việc nhận con nuôi, trái với pháp
luật và đạo đức xã hội. Quy định này của Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000 chính
là cơ sở để phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý những hiện tượng tiêu cực đó. Trên cơ sở
quy định này, pháp luật có các chế tài hành chính và hình sự tương ứng.
1.2.3.2 Theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi ( Dự thảo lần 5, kỳ họp thứ 7 – Quốc
Hội Khóa XII)
Dự thảo Luật Nuôi con nuôi đưa ra một số quy định có tính nguyên tắc, nhằm điều
chỉnh quá trình giải quyết việc nuôi con nuôi ở Việt Nam. Như đã phân tích ở trên,
mục tiêu cơ bản của Dự thảo luật là điều chỉnh việc nuôi con nuôi làm phát sinh quan
hệ pháp lý lâu dài giữa cha, mẹ và con. Nói cách khác, bất kỳ quan hệ nuôi con nuôi

GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

24

SVTH:Lê Thanh Thuận

Quan hệ cha mẹ nuôi-con nuôi trong Luật HNGĐ và Dự thảo Luật Nuôi con nuôi

nào do pháp luật điều chỉnh cũng phải hướng đến mục tiêu thiết lập mối quan hệ pháp
lý gắn bó, ổn định, lâu dài giữa cha, mẹ và con.
Nguyên tắc xuyên suốt của Dự thảo Luật Nuôi con nuôi là bảo đảm phù hợp với
chủ trương, đường lối của Đảng và pháp luật của Nhà nước về công tác bảo vệ trẻ em,
vì lợi ích tốt nhất của trẻ em.

Thứ 1 - Tôn trọng quyền của trẻ em
Ở đây, theo Dự thảo Luật Nuôi con nuôi tôn trọng quyền của trẻ em chính là khi
giải quyết việc nuôi con nuôi phải tôn trọng quyền trẻ em là được sống trong môi
trường gia đình của chính mình (gia đình gốc).Và việc nuôi con nuôi chỉ là biện pháp
thay thế gia đình vì lợi ích tốt nhất của trẻ em. Gia đình là cái nôi đầu tiên của trẻ em,
là nơi các em được chăm sóc và nuôi dạy tốt nhất về cả vật chất lẫn tinh thần. Trong
lời nói đầu của Công ước của Liên hiệp quốc về Quyền trẻ em cũng khẳng định: “ gia
đình là nhóm xã hội cơ bản và môi trường tự nhiên cho sự phát triển và hạnh phúc
của mọi thành viên, nhất là trẻ em”. Do vậy, việc trẻ em được sống chung với cha mẹ
được ghi nhận là một trong những quyền của trẻ em. Quyền này được ghi nhận tại
điều 9 Công ước của Liên hiệp quốc về Quyền trẻ em và tại điều 13 Luật Bảo vệ,
Chăm sóc và Giáo dục trẻ em 2004: “ trẻ em có quyền chung sống với cha mẹ. Không
ai có quyền cách ly trẻ em với cha mẹ, trừ trường hợp việc cách ly như thế là vì lợi ích
tốt nhất cho trẻ em”. Nguyên tắc này đã thỏa mãn về một trong những quyền của trẻ
em, tạo điều kiện cho trẻ em nếu khi gia đình gốc muốn cho trẻ em đi làm con nuôi
nhưng nếu trẻ em không đồng ý thì không thể bắt buộc trẻ em tham gia vào quan hệ
nuôi con nuôi đó.
Thứ 2 - Cho trẻ em làm con nuôi nước ngoài chỉ là giải pháp cuối cùng
Đây là mục tiêu chủ đạo, là quan điểm xuyên suốt của Dự thảo luật, là các quy định
đảm bảo “ tăng cường việc nuôi con nuôi trong nước đối với trẻ em, ưu tiên giải quyết
cho trẻ em làm con nuôi trong nước, việc cho trẻ em làm con nuôi người nước ngoài
chỉ là giải pháp cuối cùng”. Như vậy, việc trẻ em làm con nuôi người nước ngoài chỉ
là biện pháp thay thế cuối cùng sau khi đã áp dụng các biện pháp cần thiết mà không
thu xếp được cho các em làm con nuôi ở trong nước. Việc tăng cường nuôi con nuôi
trong nước là biện pháp nhằm bảo đảm cho trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt như: mồ côi,
bị bỏ rơi, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn…có cơ hội được người trong nước nhận làm
con nuôi, được nuôi dưỡng và lớn lên ngay trong đất nước mình. Từ đó, bảo đảm cho
trẻ em có điều kiện hòa nhập vào đời sống cộng đồng dân tộc Việt Nam của mình. Bởi
lẽ, tìm được mái ấm gia đình cho các em ở ngay trên quê hương của mình sẽ góp phần
làm dịu đi nỗi đau bị bỏ rơi, mồ côi, hoặc có hoàn cảnh khó khăn đặc biệt và như vậy

sẽ giúp các em trở thành công dân tốt cho xã hội. Và để tăng cường việc nuôi con nuôi
GVHD:Huỳnh Thị Trúc Giang

25

SVTH:Lê Thanh Thuận

quan hệ cha, mẹ nuôi – con nuôi trong luật hôn nhân và gia đình và dự thảo luật nuôi con nuôi

Trích đoạn

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về