ảnh hưởng của văn hóa kinh doanh đến đời sống người mỹ

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

L IM

U

OBO
OK S
.CO
M

M là qu c gia r ng th t trên th gi i, là m t trong ba n n kinh t l n nh t
hành tinh, dân s trên 260 tri u ng
đ ng riêng bi t. H u h t ng

i, thành ph n xã h i đa d ng, g m nhi u c ng

i M có ngu n g c t châu Âu, s còn l i là dân t c

thi u s . Các dân t c thi u s g m ng
Á và các đ o Thái Bình D

i M b n x , M g c Phi. M La tinh, châu

ng. Các dân t c này đã đem vào th

ng tr

ng M

nh ng phong t c t p qn, ngơn ng , đ c tin c a riêng h , hình thành nên n n v n
hố M đa d ng và phong phú.
B

c vào th k m i, th k tồn c u hố kinh t , Vi t Nam s n sàng làm

b n và h p tác kinh t v i t t c các qu c gia, trong đó có M . Vì v y nghiên c u
v v n hố M trong kinh doanh là đi u c n thi t đ các doanh nghi p Vi t Nam có
th đ t đ

c l i nhu n t i đa trên th tr

ng M .

Chúng ta bi t r ng, quan h Vi t M là m i quan h đ c bi t, đã tr i qua
nh ng b

c th ng tr m l ch s . N m 1975, M đã th t b i t i chi n tr

ng Vi t

Nam, sau đó M đã tun b c m v n Vi t Nam. Tuy nhiên, sau hàng lo t n l c
c a c hai bên thì m i quan h này d n d n quan h đ

c c i thi n qua hàng lo t

các s ki n. Ngày 03 – 02 - 1994, T ng th ng Clinton tun b ch m d t l nh c m
v n th

ng m i đ i v i v i Vi t Nam. Ngày 13 tháng 7 n m 2000 đã đánh d u m c

l ch s quan tr ng trong quan h Vi t - M khi hai n
ng. Hi p đ nh th

ng m i đ

c kí k t là b

KIL

Song ph

c kí Hi p đ nh Th

ng m i

c ti n l n trong l ch s

ngo i giao c a c hai phía, khép l i m t th i k đóng b ng v quan h gi a hai
qu c gia, m ra m t trang s m i v quan h th

ng m i gi a hai n

c. Hi p đ nh

mang t i cho các doanh nghi p c a c hai phía nhi u c h i h p tác kinh doanh v i
nhau. Giao d ch kinh doanh gi a các đ i ph

ng trong cùng m t n n v n hố v n

đã khó. Trong giao d ch kinh doanh qu c t khi các đ i tác khác nhau v ch ng t c,
ti ng nói, màu da, v các chu n m c đ o đ c và giao ti p, cơng vi c giao d ch càng
1



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
tr nên ph c t p và khó kh n h n. Ngu n g c c a nh ng ph c t p trong giao d ch
kinh doanh qu c t chính là v n hố. Hi u bi t v v n hố doanh nghi p M là v n
đ c n thi t cho b t k th

ng gia nào mu n giao d ch, bn bán v i các th

ng

c hai phía.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

gia M . Nó khơng nh ng t o ra l i nhu n, mà còn đem l i s đam mê th c s cho
Do đó nghiên c u v n hố M trong kinh doanh là vi c làm có ý ngh a th c
ti n và ý ngh a khoa h c. “V n hố M trong kinh doanh” là m t đ tài r ng, trong
ph m vi khóa lu n này, chúng tơi s ch nghiên c u sâu v v n hố M trong giao
d ch th

ng m i và trong tiêu dùng. Hy v ng khố lu n này s cung c p đ

cm t

s thơng tin c n thi t cho các doanh nghi p Vi t Nam mu n có quan h kinh doanh
v i các doanh nghi p M hi n nay.
L ch s nghiên c u đ tài

Cho đ n nay tuy đã có m t s cơng trình, nhi u tài li u sách báo, các tác
ph m v n h c vi t v v n hố M nh ng ch a có cu n sách nào

n

c ta trình bày

m t cách có h th ng và sâu s c v v n hố M trong kinh doanh. Trong q trình
làm khố lu n, chúng tơi đã khai thác và s d ng nhi u ngu n tài li u. Trên c s
ti p thu và h th ng nh ng ý ki n c a nhi u ng
đ

i đi tr

c chúng tơi đã hồn thành

c bài khố lu n này. Khố lu n c a tơi s d ng nh ng ngu n tài li u sau:
Các bài nghiên c u đ

c trích t T p chí châu M ngày nay

Các b n tin tài li u tham kh o c a Thơng t n xã Vi t Nam
Các t ng lu n phân tích và đánh giá trên các báo An ninh, Th gi i, Ti n

phong, báo Lao đ ng

Nh ng thơng tin chun đ do trung tâm nghiên c u B c M l u tr
M t s thơng tin c a phòng thơng tin v n hố Hoa K

M t s cu n sách trong và ngồi n
doanh.

2

i s qn H p ch ng qu c

c có vi t v v n hố M trong kinh



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Ph

ng pháp nghiên c u và k t c u c a lu n v n
làm sáng t nh ng v n đ nghiên c u, trong khố lu n này chúng tơi đã

v n d ng cách ti p c n có h th ng, s d ng ph

ng pháp t ng h p và phân tích.
c chia làm 3 ch

KIL
OBO
OKS

.CO
M

Ngồi ph n m đ u và k t lu n, lu n v n đ

ng chính:

Ch

ng 1: Khái ni m v v n hố và các đ c tr ng c a v n hố M

Ch

ng 2: V n hố M trong kinh doanh

Ch

ng 3:

nh h

ng c a v n hố kinh doanh đ n đ i s ng ng

iM

Ngồi ph n n i dung chính bài khố lu n còn ph n ph l c và ph n tài li u
tham kh o bao g m các tài li u sách, báo tham kh o vi t v v n hố M trong kinh
doanh.

3

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

CH

NG I

KHÁI QT V V N HỐ M

KIL
OBO
OKS
.CO
M

I. V N HĨA

Theo đ nh ngh a c a Unesco " v n hố là nh ng giá tr v t ch t và tinh th n
do con ng

i t o ra trong l ch s , v n hố c ng là đ i s ng tinh th n c a con ng

i,

là trí tu khoa h c th hi n trình đ h c v n, th hi n l i s ng cách ng x có trình
đ cao và là m t d ng bi u hi n c a v n minh "
Trong l ch s con ng
đ

c truy n giao theo con đ

em đ

c h c vì chúng đ

trong m t nhóm ng
ng

i, “v n hố theo ý ngh a r ng nh t c a nó là v n hố
ng xã h i h n là theo di truy n.

c ni d

ng trong m t nhóm ng

ó là v n hố mà tr
i này nhi u h n

i khác, và xét trên tồn b , đó là v n hố phân bi t m t nhóm

i này v i m t nhóm ng

i khác. Trong v n hố có ngơn ng , phong t c t p

qn, đ o lý, các lo i hình kinh t và cơng ngh , ngh thu t và ki n trúc, cách th c
gi i trí, h th ng pháp lý, tơn giáo, h th ng giáo d c và ni d y, và ngồi ra còn
nhi u cái khác n a”; nói m t cách khác, m i th mà nh đó thành viên c a m t
nhóm tìm th y m c đích và ý ngh a trong các ho t đ ng c a mình” 1.

V n hố

đây có th đ

c hi u rõ h n là t p h p các thái đ , s c m nh n,

l i c x mà m t c ng đ ng dân t c, qu c gia cùng chia x , cùng th c hi n m t
cách t đ ng hố. V n hố là t ng th k t h p gi a các phép ng x xã h i chu n
m c, ph
đ

ng pháp t duy, thái đ bi u hi n ý ngh , t

t

ng, tình c m đ

c coi là

ng nhiên trong ph m vi m t c ng đ ng mà n u làm trái thì s b lên án. M t

khi đ

c hình thành, v n hố có s c s ng riêng c a nó, có th truy n t đ i này

sang đ i kia và t o thành truy n th ng nh tinh th n nhân v n, tình u đ ng lo i,
tình u q h
con tim thì

ng v n có c m giác con ng

i ch khác nhau ti ng nói, màu da còn

đâu c ng nh nhau. Song khơng ch có th , nh ng khác bi t v n hố

th c s gây tr ng i trong giao ti p đ c bi t là trong đàm phán kinh doanh.
1

V n hố h c và v n hố th k XX, TTKHXH & NVQG, Vi n TTKHXH.

4



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
H u h t ng

i M có ngu n g c t châu Âu. H đem vào th

ng tr

ng M

v n hố riêng c a h . Vì v y đ tìm hi u v n hố M trong kinh doanh chúng ta
khơng th khơng b t đ u xem xét t v n hố ph

ng Tây. V n hố ph

ng Tây có

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ba y u t : ch ngh a nhân v n c Hy L p - La Mã, y u t Do Thái - Ki Tơ giáo, ch
ngh a duy lí và khoa h c.
“Ng
th

i Hy L p đã sáng t o ra t t c nh ng lý t

ng coi là đ c tr ng cho ph

phúc con ng

i

ng Tây”

22

ng nhân b n mà chúng ta

. T do, l c quan, chú tr ng đ n h nh

tr n th , đ cao lý tính, v n hố, tơn tr ng c thân th l n tinh

th n, tơn tr ng nhân ph m và giá tr c a cá nhân, s ph n cá nhân ch có th do đa

s đ nh đo t. Tuy nhiên, nh ng lý t

ng này đ u b h n ch b i l ch s , giai c p,

nh ng là nh ng ng n đu c sáng so v i nh ng ch đ c n
đ m d u n đ c đốn, uy l c, mê tín, h

ơng đ

ng th i mang

ng v đ i s ng bên kia tr n th coi th

ng

đ i s ng cá nhân. V n h c ngh thu t c Hy L p cho đ n nay v n là ngu n c m
h ng d i dào, nh t là tri t h c v i nh ng t s Platon, và Aristote.
Ch ngh a nhân v n c đ i phát tri n r c r nh t
và V tr
h

Hy L p vào các th k IV

c cơng ngun. Ti p thu ch ngh a nhân v n Hy L p, La Mã đã có nh

ng sâu đ m cho đ n nay đ i v i ph

v n h c ( nh h
giáo), t t

ng Tây v nhi u m t: ki n trúc, lu t pháp,

ng Hy L p nhi u h n), t ch c tơn giáo (Giáo h i Thiên chúa

ng v uy l c tuy t đ i c a Nhà n

c, quan đi m cá nhân khơng có

quy n gì tr do quy n nhà n

c ban cho, khái ni m đ ch do m t dân t c ng tr .

Trong l nh v c tri t h c, ng

i La Mã h

ng v hành đ ng h n là t duy, khơng

xu t s c b ng Hy L p. Vào h u k c đ i Hy L p, trong qúa trình đ ch La Mã
hình thành, tri t h c Hy L p đã làm n y m m ba tr
La Mã (ch ngh a kh c k , ch ngh a h
h

ng này tr đi tr l i trong t t

ng phái s chi ph i tri t h c

ng l c, ch ngh a hồi nghi). Ba khuynh

ng ph

ng Tây.

Y u t Do Thái - Ki Tơ giáo là m t đ c tr ng sâu s c c a v n hố ph

ng

Tây. Vào h u k c đ i Hy L p (hellénestique), trên lãnh th Hy L p - La Mã, nh t
22

F.Mc. Nall Buras và Philíp-Nh ng n n v n minh th gi i Norton and company, Newyork 1968.

5



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
là c n

ơng, qu n chúng h

tình u Th

ng v nh ng tơn giáo tín ng

ng d a vào xúc c m,

ng đ , n i tâm, th n bí, khác v i nh ng tơn giáo tín ng

La Mã d a vào t ch c bên ngồi, quy t c máy móc.

o Do Thái, m t đ o ra đ i

ng Tây, ít nhi u qua đ o Ki Tơ, m t s t t

KIL
OBO
OKS
.CO
M

t lâu, đã đ l i cho ph

ng Hy L p ng chính tr

và lu t pháp, nhân ph m và giá tr cá nhân, nh ng y u t sau này d n đ n khái
ni m hi n đ i v dân ch .

Ch ngh a duy lí, ngu n g c c a t duy khoa h c, xu t hi n t th k XVI
(th i k Ph c H ng) và t kh ng đ nh vào th k XVII v i tri t h c Descartes. Ch
ngh a này đ cao lý tính, nhà tri t h c có th hi u bi t chân lý b ng lý trí, nhà tốn
h c dùng lý trí gi i quy t tốn. Thuy t c gi i quy các hình th c v n đ ng ph c t p
khác nhau c a th gi i vào m t hình th c v n đ ng đ n gi n nh t: v n đ ng c
h c. S ra đ i c a thuy t c gi i g n li n v i nh ng thành t u c a c h c Newton.
Tiêu chu n chân lý

ph

ng Tây d n k t tinh

lý tính và khoa h c. Giáo s

CRANE Brinton đã phân tích r t xác đáng ba y u t khi n cho t t
B c M hi n đ i (t c là t t

ng Tây Âu -

ng c a giai c p t s n) hình thànhn đó là ch ngh a

nhân v n, c i cách tơn giáo, ch ngh a duy lý (g c c a đ u óc khoa h c)3. Ch
ngh a nhân v n đ cao con ng

i phát tri n tồn v n, h

ng h nh phúc tr n th , cái

đ p c a tinh th n và c thân th , phát tri n ngh thu t. Trào l u v n ngh Ph c
H ng xu t phát t ý (th k XIV) r i lan ra ph
Ph n ánh t t

ng giai c p t s n đ

ng Tây và trung Âu (th k XVI).

ng lên, nó ch tr

nhân v n c Hy L p - La Mã, nh n m nh t do t t

ng ph c h ng ch ngh a

ng, ch ng ch ngh a kinh

vi n Trung c . Tri t h c ánh sáng (th k XVIII) chu n b tinh th n cho Cách m ng
t s n Pháp 1789 v i nh ng lý t
ph

ng "T do, Bình đ ng, Bác ái".

i u này đã đ a

ng Tây vào th i k hi n đ i.

Nh ng y u t trên đã góp ph n hình thành nên n n v n hố M và tác đ ng
r t nhi u đ n v n hố M trong kinh doanh.

S hình thành c a t duy hi n đ i - Mentor Book, Newyork, 1968 và Philíp-Nh ng n n v n minh th gi i Norton
and company, Newyork 1968.
3

6



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
II. V N HĨA M
Ng

ng coi v n hố M b t đ u t 1607, v i s nh p c

n đ nh c a

i Anh. V n hố M đa d ng và ph c t p, khơng th có m t đ nh ngh a chung.

Nó th a h

ng và ch p nh t tinh hoa c a v n hố ph

ng Tây th i thêm vào đó

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ng

i ta th

s c s ng và h i th m i. Cu i th k XIX, t i M đã phát tri n m t n n v n hố
th c s đ i chúng, nh m tho mãn s thích c a t ng l p trung l u đang hình thành,
và nh m hồ nh p nh ng ng

i nh p c . Sau khi tìm hi u v v n hố M tơi th y

n n v n hố này có nh ng đi m n i b t sau:

Hoa k là m t qu c gia tr , tính đ n nay m i đ

c h n hai tr m n m, và là

m t qu c gia đa d ng các dân t c, các c ng đ ng. H cùng nhau xây d ng và phát
tri n t qu c chung c a h . H có th hồ đ ng v i nhau và có nh ng đ c đi m
m i r t “M ” chính là tác d ng c a “n i h m nh ”.

M t khái ni m khá ph bi n đ nh ngh a "dân t c" là "kh i c ng đ ng ng

i

n đ nh, thành l p trong l ch s , d a trên c s c ng đ ng v ti ng nói, lãnh th ,
sinh ho t kinh t và hình thành tâm lý, bi u hi n trong c ng đ ng v n hố".
ph

ng Tây, "dân t c" xu t hi n trong th i k giai c p t s n đang lên, kh c ph c

s cát c phong ki n trên c s nh ng m i liên h kinh t t b n ch ngh a t o ra
th tr
ng

ng dân t c (chung cho m t qu c gia) hình thành t nh ng b l c và t c
i khác nhau.

d ng m t cách t

nh ngh a này khó áp d ng vào dân t c M , ho c ch có th áp

ng đ i, khá l ng l o. Khái ni m th

ng áp d ng cho Hoa K và

dân t c M là "n i h m nh " (Melting pot), "Melting pot" là m t ki u n i n u tan
ra (có th là kim khí), làm nh nhuy n, y nh do tác đ ng c a lò tơi luy n. V
ngh a bóng, t đi n ti ng Anh BBC (1993) đ nh ngh a Melting pot nh sau: m t
n i, m t tình hình trong đó nh ng con ng

i, nh ng n n v n hố và t t

ng các

lo i trà tr n v i nhau.
Ng

i đ u tiên đ a ra khái ni m này đ i v i dân t c M có l là m t ng

Pháp đã t ng bi t n
là

i

c M ngay t bu i đ u, ơng Crèvecoeur. N m 1782, ơng cho

M , "nh ng cá nhân thu c đ các dân t c trà tr n nhu n nhuy n thành m t
7



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
ch ng t c m i". Ơng tin là t đó s xu t hi n "con ng

i m i", v i nhi u đ c đi m

ki u M .
Trong c c u dân c c a M , 83% là ng
i á da vàng. Khách đ n M th

c dân n

ng ng c nhiên v s đa d ng v màu da c a

KIL
OBO
OKS
.CO
M

là ng

i da tr ng, 12 % là da đen, và 5 %

c này, ng

i M coi đây là m t đi u đ

ng nhiên. Ch c n qua vài th

h , nh ng phong t c t p qn c a "c qu c" mà ng

i dân nh p c mang đ n M

s b "ninh nh " trong cái "n i h m" v n hố M . Cái ch t m i đ

nhà v n M v đ i Mark Twain ch ra khi so sánh khí ch t ng
i Anh là "ng

c t o ra đ oc

i Anh v i khí ch t

ng

i M . Ơng miêu t ng

ng

i làm r i" còn ng

Ng

i M thích th s c v i cái m i vì tin r ng cái m i h n là cái t t h n. Huy n

i M là ng

tho i "n i h m nh " c ng nói lên m t
ng

i

kh p t ph

ng đ

có nhân ph m. ít khi ng

i làm m t cái gì đó vì vi c đó đã có

i "làm m t vi c gì đó vì ch a có ai làm".
c m , m t hồi v ng, lý t

c lò M tơi luy n thành nh ng "ng

ng: Nh ng con

i m i", giàu có và

i ta nh n m nh v s đóng góp giá tr c a b n thân ng

i

nh p c . S thành cơng c a "n i h m nh " qu là k di u. Theo Jean Pierre Fichou
Hoa K tr thành n

c đa ngun v sinh lý h c và v v n hố. nh ng cu c hơn

nhân gi a các nhóm dân t c, tuy g n đây m i ph bi n h n, c ng ph n nào giúp
vào s hồ đ ng gi a nh ng ng

i Arieng, Do Thái, da đen, da vàng…Con cái h

mang d u n c a hai c ng đ ng b m và c c a c ng đ ng chung Hoa K qua giáo
d c nhà tr

ng. Ti ng Anh tr thành chi c c u n i chung. Có th do s b t n v di

truy n y, nên trong tâm lý chung

M phát tri n s khoan dung, đ u óc phóng

khống, s ham thích nh ng tình th t m th i, q đ . C ng có th do đó mà ng
M ít chú ý đ n d vãng mà h

ng nhi u v t

i

ng lai.

Dân nh p c mang đ n cho Hoa K nh ng n n v n hố g c c a h , và đ u
óc th c d ng, m t nét r t M . Có m t m i liên quan r t bi n ch ng gi a t ng nhóm
s c t c và b n s c M chung qua v n đ ng c a th i gian, s c t c tr thành chuy n
riêng t c a t ng nhóm, còn b n s c M tr thành cái chung, tinh th n qu c gia r t
m nh v n đi đơi đ

c v i tinh th n s c t c. Tinh th n qu c gia M r t đ c bi t,
8



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
khác v i các n
v i các n

c nh Pháp ch ng h n. Tinh th n qu c gia M r t đ c bi t, khác

c nh Pháp ch ng h n. Tinh th n qu c gia Pháp d a vào huy t th ng d

vãng, l ch s v n hố tinh th n qu c gia M khơng có c s

ng" (theo S. Body - Grendrot) trên m t n n t ng chính tr

KIL
OBO
OKS
.CO
M

"m t th h p đ ng t t

y, mà xu t phát t

t nguy n b giai c p, ch c t

c, v trí c đ thành m t "ng

i m i" thu c c ng

đ ng chính tr M m i. Lò luy n r t thúc đ y kinh t : nh ng ng
c th

ng d dãi, ch u nh n l

ng ít, s n sàng thay đ i ngh nghi p. S c lao đ ng

d i dào y có nhi u k t qu , nh t là khi ng
ra phía tr

i lao đ ng nh p

i nh p c đang tu i n ng đ ng, xơng

c vì t xét ch ng có gì đ m t; l p đ n sau đ y l p đ n tr

Nh ng l p đ n tr

c lên.

c c n t b o v b ng cách ti n lên, t kh ng đ nh mình là ng

i

M . Có m t s chuy n đ ng hai chi u: n u nh p c t o ra v n minh M thì v n
minh M t o ra nh p c .

Trên th c t s di t ch ng ng

i da đ , s nơ l hố ng

i da đen, s b t

bình đ ng gi a các ch ng t c v n còn t n t i khi n cho các nhà nghiên c u cho
"n i h m nh " M ch ng qua ch là m t cái b y gi
huy n tho i b i ngay nh ng ng

i da tr ng v i nhau c ng có s phân bi t đ i x .

Th c ra "n i h m nh " ch là m t

c v ng, m t s lý t

v hay tun truy n. S hồ đ ng th t là t
ch áp d ng cho m t s ng

ng đ đánh l a chim non, m t
ng hốđơi khi dùng đ c

ng đ i và tính dân ch và bình đ ng

i da tr ng có đ c quy n. Nhi u nhóm dân t c ra kh i

lò tơi luy n mà khơng bi n c i, h s ng đ i di n v i nhau h n là sát cánh v i nhau.
Ngay t khi thành l p n

c C ng hồ Hoa K , ng

i g c Anh đã có ý áp đ t quy n

u tiên c a h . Trong khi các v t s Jefferson và Lincoln b o v quy n t do tơn
giáo và t do theo phong t c t p qn riêng thì ngay t n m 1845, các nhóm ng

i

châu Âu "g c M chính c ng" đã t ra h t ho ng v s c nh tranh kinh t c a

nhóm ng

i đ n sau, v

nh h

ng x u c a s pha tr n ch ng t c: T

đó xu t hi n

m t quan ni m h p hòi, h n ch vi c nh p c và đ cao các dân t c da tr ng, g c
Anglo saxon theo tân giáo protestant.

9



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
B ph n da tr ng u tiên này g i là WASP = White : da tr ng + Anglo +
Saxon + Protestant. Tiêu chu n đ nh y vào "n i h m nh " kh t khe d n. Cu i th
k XIX, nh ng ng

ng đ cao truy n th ng Anh, coi nh là các thành ph n ch y u và lãnh đ o,

KIL
OBO
OKS
.CO
M

tr

i nào khác xa v i WASP đ u b h n ch . Các sách h c nhà

c n M hố (t c là Anh hố) các thành ph n khác.

Tồ án T i cao đã ph i nhi u l n can thi p đ b o v quy n con cái các dân
t c khác đ

c h c ngơn ng c a b m , quy n đ

c gi phong t c t p qn c a

m i s c t c. Trong c ng đ ng Hoa K , b phân bi t đ i x , nh ng nhóm thi u s l i
càng bám g c r c a h , ng

c v i ý đ "n i h m nh ". H t nhau do lý do tơn

giáo, do thu n l i cho cu c s ng, do ngun nhân l ch s (ng
Nam và các thành ph l n), lý do ngh nghi p (ng
Lan
ng

Michigan - tr ng rau và hoa, ng

i

c

i da đen

Trung Tây, ng

i B c Âu làm ngh s a, ng

mi n
i Hà

i Pháp và

i ý làm giày… )

N i h m nh ch có hi u qu th t s trong m t s m t c a sinh ho t c ng
đ ng: nhà tr

ng, th thao, doanh nghi p và khoa h c.

dân t c, phong t c riêng v n đ
t

ng đ i và v n là
Dân ch -

c ti p t c. Do đó đ c đi m "n i h m" ch có tính

c m đ i v i m i ng

ph

ng Tây ng

th gi i ch đ đ i ngh , n

nhà r t nhi u ki u s ng

i dân M .

i ta th

ng ngh là n

c Anh mang đ n cho

c Pháp cách m ng 1789 v i kh u hi u "T

đ ng, Bác ái ", Hoa K là n n dân ch hi n đ i. Tinh th n dân ch

do, Bình

Hoa K đã tác

đ ng nhi u đ n v n hố M trong kinh doanh.
Bình đ ng - S tin t
ng

ng l n nh t c a ng

i M t khi l p qu c là m i

i đ u có c h i ngang nhau đ thành cơng. Khái ni m này có th còn u tiên

h n c "t do", hay ít nh t c ng b sung cho t do.
c i nhi u, nên ai c ng đ

tn

c r ng mênh mơng, c a

c t do c nh tranh m t cách bình đ ng. N m 1782, nhà

v n Pháp Crèvecoeur nh n đ nh là q trình t "t " thành "ch " là q trình tr
thành ng

i M . Th c t thì có v n có s phân bi t ch ng t c, phân bi t đ a v xã

h i nh ng huy n tho i v bình đ ng v n t n t i trong ti m th c c ng đ ng, ít nh t
10



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
là m t b ph n da tr ng nói chung. Con ng
giàu. Xã h i ph i đ

i th

ng thích ng

c bình đ ng v "c h i" nh ng khơng bình qn v l i t c.

Có s b t bình đ ng vì ai có kh n ng s v

t lên. H th ng chính tr Hoa K giúp
i M th

KIL
OBO
OKS
.CO
M

cho lòng tin y t n t i. H mu n bình đ ng do v y ng
ng

i giàu và thích làm

i khác đ i x v i h q cung kính. Ph n c ng ph i đ

ng khó ch u khi
c kính tr ng nh

nam gi i. T i Hoa K khơng ph i khơng có s b t bình đ ng trong tu i tác, gi i
tính, c a c i, đ a v , nh ng cách th hi n r t t nh (gi ng nói - u tiên nói tr
sau, - ng i

đ u bàn - có th ng

th p h n).
H

ng v t

i có đ a v cao h n đ t tay lên vai ng

ng lai - Ng

i châu á th

c nói

i có đ a v

ng hay l y d vãng, l ch s

và

truy n th ng làm chu n. Nh ng n n v n hố A- r p, Latinh, châu á d tin vào đ nh
m nh, và gây m t thái đ bng trơi. Ng

i nh p c M đã b n

v ng quay v nên ch g n bó v i hi n t i và t
t

ng lai tr

ng lai. Ng

c ra đi khơng hi

i M ch ngh đ n

c m t đ p h n, do đó l c quan. Ngay c ngày nay, tinh th n v n ln

t n t i m c dù M g p nhi u khó kh n (v khí ngun t , ơ nhi m mơi tr
nghi p, vai trò c
đ

ng qu c kinh t lung lay). Ng

i M ln tin là có th thay đ i

c th c tr ng, do đó h ln v i vã, h i h . Khen ai có ngh l c là l i khen cao

nh t. Khoa h c d báo và ti u thuy t khoa h c r t h p v i ng
Tinh th n đ c l p - Cao b i tuy ngày càng ít
cho m t lý t
đ

ng, th t

iM .

M , v n có th đ c tr ng

ng M v nhi u m t: t tin, phiêu l u, c ng r n, nam nhi, m t mình

ng đ u v i m i hi m nguy.

nhi u dân t c, cá nhân g n bó v i t p th (gia

đình, c ng đ ng l n h n…) nhi u quy t đ nh do t p th gây ra. T i M cá nhân
quy t đ nh là chính. Tr con đ

c giáo d c t làm m i vi c, 18 tu i thanh niên có

th s ng riêng, tách kh i gia đình. Nhi m v b m là ni d y con đ lơng cánh
r i t bay l y. Thanh niên ph i c t xoay nhà , m c dù b m có th giúp đ
B m già s ng đ c l p v i con cái còn n u s ng chung ph i tr ti n nhà
Con cái ngồi 22 tu i còn

v i b m th

c.

và n.

ng tr ti n n . N u con cái mu n đi xa

làm vi c c vi c đi, b m khơng ng n c n. Khái ni m riêng t c a cá nhân ph i
11



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
h ts cđ
t

c tơn tr ng. T nh tr con đã th m nhu n ý th c là đ v t, ch

ng riêng bi t t ng ng

i khơng ai vi ph m.

Ch ngh a cá nhân và đa ngun - Cá nhân đ

c a con ng

ó khơng ph i là

i M quan ni m cá nhân có nhi m v thành cơng đ đ y c xã h i đi

Hoa K ch ngh a cá nhân nh n m nh

lên.

c u tiên.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

ích k , ng

,t

ý ngh a "s kh ng đ nh quy n l i

i", "s b o v nh ng th c th v n hố nh ch ng l i nh ng th c th

v n hố l n ". Nó xu t phát t nh ng ơng t l p qu c, r i b q h

ng đ tránh

đàn áp (t sau 1620). Ch ngh a cá nhân đi kèm v i đa ngun, t t c t t
khuynh h

ng, t t c đ u có th th c hi n và đ

các cá nhân cơng dân, nhóm hay đ a ph
ph

ng…đ u ph i đ

ng. Các b ph n nhân dân, tơn giáo, đ a

ng nhìn v t

t t h n ngày hơm nay, n u ta bi t n m đ
h n các n
c

ng r t m nh; các báo hàng

ng ch khơng ph i là báo tồn qu c.

L c quan - L c quan chi ph i h
b xã h i. S t ng tr

c th c hi n, đ m b o c h i cho

c tơn tr ng. Tính ch t đ a ph

ngày m nh nh t là báo đ a ph

ng,

ng lai.Ngày mai ch có th

c c h i. Ti n b cá nhân kéo theo ti n

ng kinh t m nh m , m c s ng cao, c h i thành cơng nhi u

c khác, s bình đ ng xã h i t

ng đ i, t t c nh ng đi u ki n y t ng

ng ni m l i quan.

Nh ng khơng ph i là khơng có nh ng giai đo n ni m l c quan y khơng b
lung lay, nh t là khi tình hình kinh t x u đi (kinh t kh ng ho ng n m 1929, kh ng
ho ng d u l a nh ng n m 70, hay khi g p kh ng ho ng chính tr hay l

ng tâm (v

Iran, v Watergate, chi n tranh Vi t Nam…) G n đây chuy n trò v i m t s ng

i

M , tơi th y h khá bi quan v n n th t nghi p, kinh t khó kh n, các món n n

c

ngồi…Tình hình này t m th i hay có nh h
c a ng

iM ?

Uy quy n - Hoa K đ
l ch s

ng sâu s c đ n tính l c quan c b n

c khai sinh sau khi thốt kh i vua Anh. Hồn c nh

y đ l i m t n p suy ngh . Uy quy n đ

th c t ch khơng ph i do ch c t

c tơn tr ng trên c s kh n ng

c hay tu i tác. Ng

12

i già hay b coi là l c h u.

THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Trong m t xó h i thay i quỏ nhanh nh Hoa K , kinh nghi m khụng quý giỏ nh
cỏc n

c cú v n minh truy n th ng n nh.
nh h

ng Thanh giỏo - M c dự xó h i M ó chuy n t nụng thụn sang

(th k XVII) v n cũn cú nh h
l

i nh p c chõu u Thanh giỏo

KIL
OBO
OKS
.CO
M

thnh th , nhi u truy n th ng M c a nh ng ng

ng: t tin, c n cự, s ng gi n d , b n kho n c a

ng tõm cỏ nhõn, coi l p nghi p v lm giu l ỳng v i ý Chỳa ( cỏc nh doanh

nghi p r t

c tụn tr ng - gi v n lm vi c phự h p v i o Thanh giỏo v

ki m thờm ti n ch khụng ngh ).
Lao ng l c tớnh
Ng

i ta ỏnh giỏ con ng

c cao nh t. Ng

i theo s c a ng

i M lao ng r t ch m ch .

i y s m nh lao ng. Ch ngh a v t

ch t ny n m trong n n v n hoỏ M .
Th i gian l ti n b cFord

ú l cõu chõm ngụn M i n hỡnh. Vua ụ tụ Henry

c coi l m t anh hựng vỡ ch ra dõy chuy n l p xe h i ti t ki m th i gian.

Siờu th (Supermarket) r t tiờu bi u cho ng

i M vỡ ti t ki m

c c ti n l n th i

gian. Lo i th c n n ngay (fast food) ch c n 1 phỳt l cú n, nh ng ti m n Mc
Donald r t ỳng tinh th n M . Hng tri u ng

iM

thỳ v a n v núi chuy n g u nh hng tri u ng
ngy

i

chõu u. Ch

c s p x p nh mỏy. Hi u qu l tiờu chu n cao nh t. Ng

khụng cú th i gi h
thỡ yờn trớ c th m h

ng trỡnh hng
iM s d

ng k t qu lao ng c a h .

M t xó h i khụng an bi lờn, ng

n nhanh nh v y khụng thớch

ng th .

nhi u n

c, khi ng

M khụng th , ng

i ta ó cú m t v trớ xó h i

i ta luụn luụn tỡm cỏch v

i ta ớt ph thu c vo m t nhúm xó h i, k c gia ỡnh. Ng

n

i ta luụn luụn

khụng hi lũng v i v trớ c a mỡnh.
M t ng

i dõn

ụng

c r t hi lũng n lm n

n i ch p nh n tụi". Anh ta hi lũng vỡ
tr ng, ng
ng",

M : "Tụi ó tỡm ra m t

M khụng c n ph i l bỏc s m i

c tụn

i ta khụng c n bi t b anh lm ngh gỡ. M c dự cú huy n tho i v "bỡnh
M c ng v n cú giai c p. Cú i u l "giai c p"

M r t l ng l o. C cú

ti n l cú th mua xe h i Mercedes, t u bi t th , lờn giai c p d dng. Nhi u nh
13



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
chính tr khơng gi u mà còn khoe g c gác hèn kém c a mình đ ch ng t ý th c t
l p c a mình. Ng
h t giá tr t

in

c ngồi chê ng

i M q

v t ch t lý tài, h ch a th y

ng tr ng cho thành cơng cá nhân c a ti n.
i M l i đánh giá cao d lu n v mình.

KIL
OBO
OKS

.CO
M

D lu n - Tuy r t cá nhân, ng

c cơng chúng bè b n thích là m t đ u hi u c a thành cơng. Ph i b ra nhi u
th i gian đ có nhi u ng

i thích mình, ng h mình.

y mâu thu n - K ra nh ng đ c đi m c a v n hố M thì th y nh ng
mâu thu n r t nhi u. Có t do t t
thơng tin t t. Giàu có mà ng

ng báo chí, nh ng đ c gi v n khơng đ

c

i nghèo v n ng ngồi ph . Thân m t nh ng láng

gi ng khơng d ng l i nói chuy n v i nhau.

t đai trù phú nh t th gi i mà n

u ng v n khơng ngon.

Nhà bình lu n xã h i P.Goodman vi t: "M có m c s ng cao c a m t ch t
l

ng trung bình th p". M c dù có nhi u máy móc d ng c , cu c s ng khơng l ch

s . Bình đ ng có khi d n đ n t m th
đ đ i h c có th th p h n các n

ng. M t n a dân s h c đ i h c, nh ng trình

c ch có giai c p th

ng l u theo h c đ i h c.

Vơ tuy n có n i dung đ i chúng th p.

Trên đây là nh ng đ c đi m chung c a v n hố M , mà v n hố kinh doanh
đ

c hình thành nên t đó.

14



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
CH
V N HỐ M

TRONG KINH DOANH

TRONG GIAO D CH ÀM PHÁM

KIL

OBO
OKS
.CO
M

I. V N HĨA M

NG II

1. Nghi th c xã giao

Hoa K là m t qu c gia tr khơng có mơi tr
đó, cơng th c xã giao khơng quan tr ng nh

ng l ch s - xã h i lâu dài. Do

các n

c khác. Xã giao q đáng

M có th còn b coi là ph n dân ch , nh t là xã giao phân bi t giai c p. ít đ ý đ n
nghi th c xã giao khi n cho v n đ hồ đ ng dân t c d dàng, ng
tha th cho ng

in

i M c ng d

c ngồi s v ng v xã giao. Ch có lá c Hoa K là thiêng

liêng trong sinh ho t c ng đ ng, nh ng pháp lu t c ng b o v c quy n khơng tơn
tr ng lá c

y.

Gi ng nh trong nhi u n n v n h c khác, ng

iM

s d ng trong giao ti p

đàm phán nhi u c m t mang tính nghi th c xã giao (Chúng ta s l i g p nhau/ H n
g p nhau sau/ Lúc nào đó chúng ta cùng đi ti c tr a v.v…). Nh ng c m t mang
tính nghi th c xã giao ch nh m giúp cho vi c giao ti p trơi ch y. Nên ta khơng th
coi đó là chuy n th t.
Ng

i ta c ng th

ng nghe th y hai c m t

ng

i M th

"Excuse me" (Xin l i) và "thank you" (C m n). "Xin l i" đ
l i vi ph m vùng khơng gian "cá nhân" xung quanh ng
q g n ng

i khác ho c đ ng ph i ng

ng hay nói

c dùng khi ng

i xin

i khác. Khi m t ng

iđ n

i khác trong đám đơng, ng

i y nói "Xin

l i". Xin l i vì h đã vi ph m khơng gian cá nhân, th m chí va ch m, nh ng đi u
v n hố khơng cho phép, nh ng c ng đ bi u th vi ph m c a h là khơng c ý.
Ng

i M c ng hay dùng "Excuse me" khi làm phi n ng

i khác. H mu n nói

"Excuse me " khi h mu n đ t câu h i, khi chen vào trong th o lu n …
So v i ng
n) h n.

i á thì ng

iM d

ng nh hay dùng c m t "Thank you" (c m

ây có l là c m t mang nghi th c xã giao đ

trong v n t v ng hàng ngày c a b t k m t ng
15

c s d ng ph bi n nh t

i M l ch s nào. C m n ch là



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
ph

ng th c bi u l thỏi l ch duy t i v i b t c ai, ch khụng ph i l thỏi

t lũng bi t n nh m t ngh a v tỡnh c m. Nh m phỏn M s núi "Thank you"
khi cú ai ú i tr

c nh

ng l i ho c gi c a t ng giỳp cho ụng ta/ b ta vo

Ng

KIL
OBO

OKS
.CO
M

phũng m phỏn ho c khi nhõn viờn ti p tõn mang t i ch ụng ta/b ta m t ly tr.
i M c ng núi "Thank you" khi mu n gi m ý th c v ngh a v c a h

trong quan h qua l i hng ngy ho c quan h lm n. H khụng mu n b v

ng

v n v i cỏi c m giỏc l cũn m t mún "n " c n ph i tr v nhi u khi gi a hai ng
M , m t cõu c m n chõn thnh l coi nh tr xong.

i

i u ny cú v nh khụng n

l m trong nh ng n n v n hoỏ khỏc, sũng ph ng th t s y, nh ng m sao cú th
tr n b ng m t cõu núi c m n?

Trong nhi u n n v n hoỏ, nhỡn th ng vo nhau l c ch mang tớnh thỏch ,
Ng

i ta trỏnh nhỡn th ng vo m t nhau khi trao i nh t l i v i ng

Nh ng c ch nhỡn th ng nh v y b coi l khi m nhó. Song ng
ch t

ng t (trỏnh nhỡn th ng) thỡ h l i cho l ng

mu n che gi u i u gỡ ú, ho c ng

i trờn.

i M khi g p c

i ang giao ti p v i h ang

i o thi u th t th ho c thi u t tin. Ng

iM

tr ng c ch giao ti p b ng m t (eye contact), m i l n nhỡn cho phộp t 5 n 7
giõy, lõu h n l i thnh õu y m quỏ, nh t l i v i ph n . Duy trỡ giao ti p b ng
m t (trong kho ng th i gian ng t o n) cho phộp t o cho ng
ng

i M cú c m giỏc ng

i giao ti p/m phỏn v i h l ng

i núi/ng

i nghe l

i chõn thnh, quan

tõm n v n v t tin.

2. Tớnh c l p dõn ch trong m phỏn
Cỏc thnh viờn c a n n v n hoỏ M

c khớch l t trong nh tr

duy c l p. N u ta h i m t ph huynh M mu n con cỏi h s lm gỡ

ng l i t
tr

ng, h

cú l s tr l i i lo i "Tụi mu n chỏu bi t c l p suy ngh ", ho c " tụi mu n chỏu
h c sau ny bi t t ra quy t nh, bi t t ng nờn b o v ni m tin, v cú kh
n ng

ng u v i nh ng thỏch th c c a cu c s ng hi n i". Khỏc v i phong

cỏch giỏo d c M , phong cỏch giỏo d c c truy n ph

ng ụng tr ng vi c ghi nh

ki n th c, tr ng tớnh c n cự ch m ch v ó t o ra nh ng nh doanh nghi p sau ny
16



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
có trí nh t t, bi t ch m chú l ng nghe, bi t t ng k t, n m b t v n đ rành m ch
đ n t n cùng chi ti t nh , bi t c n th n và th n tr ng trong hành đ ng. M t nh n

đ nh khái qt nh th khơng có ngh a

i sáng t o, mà ch có ngh a nh h

i ch m ch ,

ph

ng

ng c a giáo d c có chi ph i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đơng khơng có ng

M khơng có ng

ph n nào cách ngh c a các nhà đàm phán v i t cách là nh ng cá nhân c th , con
đ c a m t n n v n hố c th , m t n n giáo d c c th .
Theo quan đi m c a ng

i M , v dân ch ph i đ

c x p ngang hàng v i t

do. H cho r ng, khơng th có t do n u thi u dân ch . Dân M th
hào vì đ

ng t ra t

c s ng trong m t ch đ dân ch l p hi n đ u tiên trên th gi i, m t ch

đ đã t o ra mơ hình c b n cho nhi u qu c gia dân ch khác sau này.
pháp đ m b o m i ng
ng

iđ uđ

M lu t

c quy n t do ngơn lu n, t do l a ch n, t do tín

ng và t do t b ch ngh a pháp quy n đ c đốn.
Trong khi nhi u n

c khác tìm ki m nh ng l i ích l n cho xã h i, và đánh

giá nó cao h n quy n l i cá nhân thì ng

i M khơng tho mãn quan đi m cho

r ng, m i quy n l i cá nhân ph i tn th l i ích t p th . Cu c tranh cãi dai d ng
M v cá nhân có quy n s h u và s d ng v khí (đi u mà m t s n

c phát tri n

khác khơng cho phép), là m t ví d minh ho cho cu c chi n này.
Ng

i M và ng

in

c ngồi

M có quy n l a ch n n i sinh s ng, vi c

làm, làm vi c v i ai, ch n lo i hình kinh doanh, lo i hình đ u t , th m chí ch n ch
cho chính mình. Trong ph m vi lu t phê bình, cá nhân đ

c t do ch trích cơng

khai trên các ph

ng ti n thơng tin, v lu t l , v các ho t đ ng c a chính ph , các

viên ch c nhà n

c, ho c các t ch c khác. N u thích h có th đ a l i bu c t i

c a mình lên m t di n đàn cơng c ng l n hay trình lên tồ án. N u ch a tho mãn,
h có th t do r i b n

c M . Lu t c ng bu c nh ng ng

khơng đúng ph i ch u trách nhi m t

i ch trích phê bình

ng ng.

T do và đ c l p còn phù h p v i quan đi m cho r ng, n
c a m i c h i, n i mà vi c ch p nh n r i ro l i đ

c M là mi n đ t

c đ cao. H r t t hào v i các

doanh nhân m i vào ngh mà giám th c hi n m t cu c cách m ng v s n ph m,
17



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
ho c đ a ra m t d ch v m i. Nh ng câu thành ng quen thu c

M là "v i t i

các vì sao","ch p nh n r i ro" và "c th c hi n đi u đó đi". Th c t

M c ng nh

nh ng n

c ph

ng tây khác, các cơng ty b th t b i nhi u h n các cơng ty thành

KIL
OBO
OKS
.CO
M

đ t, và s t do l a ch n s ph n cho riêng mình, c ng có ngh a là t do l a ch n
s th t b i. Tuy nhiên,

M đã cho ra đ i nhi u đi u kho n v lu t pháp đ gi m

b t t i đa s r i ro cho các doanh nhân, nh ng h v n th

ng xun ph i đ i phó

v i s th t b i c ng nh th thách, và c ng có th may m n n u h tìm th y nh ng
ti m n ng m i đ b t đ u m i vi c l i m t l n n a.
3. Ch ngh a cá nhân

Khi nói đ n tính cách c a ng
nhân. Ng

i M tin t

ng

i M , khơng th khơng nh c đ n ch ngh a cá

n ng l c và "đ o đ c thánh thi n c a t ng cá nhân".

Trong hồi bão và hy v ng c a h , đi u cao c nh t và hào hi p nh t đ u liên quan
đ n ch ngh a cá nhân. M c dù ch ngh a cá nhân đã n y sinh nhi u v n đ xã h i
ph c t p, nh ng các nhà nghiên c u v n hố M trong kinh doanh đ u cho r ng
khơng th cho làm ng

i M m t đi tính cá nhân ch ngh a, vì nh th là t

m t đ c đi m đi n hình c a ng
Khái ni m này đ

i M v i t cách là m t qu c gia.

c coi là đi u c t lõi c a giá tr M ngay t nh ng ngày

đ u tiên c a Liên bang M , đ
cá nhân

c s d ng r ng rãi vào gi a th k XIX. Ch ngh a

M có ngu n g c liên quan đ n các tín đi u trong Kinh Thánh và ý th c

cơng dân c a ch đ c ng hồ. T t
Tân th gi i n m 1620. Nó đ
theo đó m i khuynh h

ng này đ

c các cha c đem t châu Âu sang

c hồn ch nh thêm b ng thuy t đa th (pluralism),

ng, m i t t

ng đ u đ

c th hi n và th c hi n. Có th

nói r ng ch ngh a cá nhân có ngu n g c t châu Âu nh ng đ
phát tri n trong m t mơi tr

c ni d

ng và

ng t nhiên thu n l i h n nên nó khơng còn mang b n

s c kh i thu c a nó. Bên c nh đó ch ngh a cá nhân
m i ng

cb

M c ng th hi n qua vi c

i, m i nhóm t nguy n gia nh p c ng đ ng nh ng khơng t b cá tính và

quy n l a ch n c a mình. M i quan h gi a nhà n

c Liên bang và các bang c a

M c ng là m t s hi n hình c a ch ngh a cá nhân. Tocqueville l p lu n r ng, ch
18



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
ngh a cá nhân c a M là k t qu t t y u c a n n dân ch và s cơng b ng. Ơng
c ng phân bi t khái ni m m i v hành vi này c a con ng
v n có.

i v i tính ích k cá nhân

nêu rõ s khác bi t gi a ch ngh a cá nhân M v i tính ích k , ơng

KIL
OBO
OKS
.CO
M

kh ng đ nh: "ch ngh a cá nhân là m t suy ngh chín ch n và bình t nh, nó thúc đ y
m i thành viên c a c ng đ ng t ph c v b n thân mình và t tách mình ra kh i gia
đình và b n bè c a mình, đ khi anh ta t o đ

c cho mình m t chút ít nào đó cho

b n thân, anh ta s s n sàng r i b xã h i nói chung. "4
Ch ngh a cá nhân M còn t

quan ni m cho r ng: n

ng ng v i ch ngh a ngo i l c a M , v i

c M là m t qu c gia đ c bi t,

v trí cao h n các qu c

gia khác.

c tính này có ngu n g c g n li n v i nh ng ng

Nh ng ng

i Thanh giáo đ u tiên có xu h

c ng đ ng trong khi di chuy n, khai hoang
đ

c coi tr ng h n c ng đ ng và đ t n

gi i C v m t xã h i t t đ p h n tr
dân t c t n

ng đ t u tiên cho cá nhân cao h n

các vùng h o lánh, k t qu là cá nhân

c c a h ph i là t m g

c Anh đ có th chuy n nh ng h t gi ng t t nh t t i m nh đ t hoang

nh ng đ n đi n

M nh ng đ n đi n gi ng h t nh

England. H cho r ng h s gi ng nh m t thành ph n m trên

đ nh đ i (a city upon a hill), m i con m t s h
i M cho r ng h

ng v M . ý t

ng này khi n cho

u vi t h n b t k dân t c nào khác, h là m t ngo i l

(exceptionsim) trên th gi i, ho c n

c M là m t qu c gia th

tâm c a t t c (nombrilism). Cho đ n nay ý t
c a ng

ng đ i v i Th

c. H cho r ng: "Chúa đã sàng l c c m t

dã là M qu c này."5 H mu n xây d ng

ng

i đ nh c đ u tiên.

i M , m c dù bi u hi n d

ng đ ng, là trung

ng này v n còn tác đ ng t i t duy

i nhi u d ng th c khác nhau.

S k t h p gi a t do cá nhân và tính đ c l p đ

c đánh giá cao

M .H

coi tr ng nh ng cơng vi c hồn thành c a cá nhân và nh ng cu c chi n đ dành
nhi u t do. Tr em M ln đ
4

5

c khuy n khích b c l các giá tr c a b n thân

Alex De. Tocqueville. Democracy in America. Ph n II, cu n 2 tr 9.

Lê Thanh Bình. Các xu h
TCCMNN 2/1998. Tr 52.

ng chính c a v n hố M & nh h

19

ng c a nó t i đ i s ng kinh t xã h i M .



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
chúng và t ch n cho chính mình m t ngh nghi p, m t l i s ng. B m th

ng

mong con cái d i gia đình đ t l p. Chúng có th làm theo s thích ho c thay đ i
l i s ng c a mình, cho dù có ph i t b m i cam k t c a gia đình, v i c ng đ ng.

KIL
OBO
OKS
.CO
M

Tuy nhiên, quan đi m này đã b ph n ng m nh m c a nh ng ng

i thu c tr

ng

phái v n hố cho r ng m i cá nhân là m t thành viên c a gia đình, xã h i, và nh n

m nh vai trò g n k t v i c ng đ ng, đ t s c m nh c a t ch c c ng đ ng lên trên
cá nhân, ph n đ i ch ngh a cá nhân. Th c t , nhi u thành t u đ t đ
nh phát ki n c a nh ng nhóm ng

i, m i ng

hình. Hi n nay, m t s cơng ty M có xu h

c

M là

i th c s là m t c u th trong đ i

ng s d ng s c m nh c a m i cá nhân

b ng cách k t h p các nhóm thành viên có n ng l c khác nhau đ th c hi n m c
tiêu nh t đ nh.

Ch ngh a cá nhân là c t lõi c a n n t ng v n hố M . S n i tr i c a cá
nhân trong xã h i M khơng ch phân bi t v i vi c đ cao tính c ng đ ng
h i châu á, mà còn khác v i c các xã h i châu âu. Tr
nh đ ng c p xã h i. Dòng dõi, t

c h t, ng

các xã

i M r t coi

c v ch ng có m y ý ngh a khi m t thân ph n

th p hèn có th tr thành m t nhân cách, t k ph c v tr thành ơng ch , t tên nơ
l tr thành ng

i t do s h u ru ng đ t.

l m v i gia đình, x s sinh tr

ng th i, ng

ng và l ch s đ t n

i M khơng m n mà gì

c. Dân M th

ng t hào

r ng h thu c v m t "cơng xã tồn qu c" nh ng đi u đó ch y u là vì quan h xã
h i

đây khá l ng l o ngồi "h i c tồn qu c" y. Ch ngh a cá nhân còn đi kèm

đa nhân t t
th c hi n.

ng: T t c các ý t

ng, khuynh h

M có r t nhi u h i t phát. Ng

ng đ u có th đ

c th hi n và

i dân t do l a ch n mình tham gia

vào h i nào ho c nhóm nào. Alexis de Tocqueville, m t nhà tri t h c và chính tr
ng

i Pháp đã nh n xét : "N u

bên Pháp, ng

có m t c quan chính ph đ ng ra ch đ o, và
v tr

ng quan, thì t i n
6

Alvin Toffler: Cú s c t

cM ,

b t k v trí t

i ta th y b t k m i ho t đ ng đ u

bên Anh, khu v c nào c ng có m t
ng t nào đ u có m t h i "6

ng lai. NXB Thơng tin lý lu n - Hà N i - 1992.

20



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Chớnh ch ngh a cỏ nhõn nh trờn ó nh hỡnh nờn cỏc c i m c a ho t
ng kinh t M .

ú l lao ng d a trờn ý trớ m nh m c a cỏ nhõn, trờn s quan

tõm tha thi t n b n thõn, t ú t o nờn s c kớch thớch m nh m . Ho t ng kinh
i s n sng lao vo b t k cụng vi c gỡ kh d mang l i l i

KIL
OBO
OKS
.CO
M

t sụi ng nh m i ng

nhu n. H n th n a, cỏc ch th kinh t khụng ch u an bi m luụn luụn tỡm ki m
nh ng c h i v

n cao h n, m nh h n

Cỏc doanh nghi p l n l hi n thõn c a quy n l c, s c m nh v thnh cụng.
M c dự l n

c cú cỏc Lu t ch ng c quy n s m nh t v nhi u nh t, n n kinh t

M v n cú s l

ng cụng ty c quy n l n nh t th gi i. Tớnh ch t cỏ nhõn c a cỏc

doanh nghi p l n M th hi n rừ trong s i l p v i vai trũ nh n

c : nh n

c

khụng nh ng ớt h tr cho hoat ng kinh t m cũn khỏc nhi u qu c gia chõu u
v chõu ỏ, th a nh n r ng s c m nh c a nh n

c v phỳc l i c a nhõn dõn ph

thu c vo thnh qu kinh t c a gi i kinh doanh l n v cỏc cụng ty kh ng l . Tớnh
ch t cỏ nhõn c a cỏc doanh nghi p l n c ng th hi n qua s i l p v i d ng " i
hỡnh m nh" c a kinh t Nh t B n, Hn Qu c.

Quan h kinh t núi chung v quan h th tr

ng núi riờng bnh tr

ng m nh

m trong i s ng xó h i M . Cú th hi u r ng, s d ph m vi quan h kinh t
m r ng h n cỏc n

c khỏc l b i vỡ th tr

ng tr thnh mụi tr

M

ng ch y u

cỏc cỏ nhõn cú quan h v t kh ng nh mỡnh (nh Michel Al Bert ó mụ t trong
"Capitalisme Contre Capitalisme).

N n kinh t M cú s c hỳt l c l

ng lao ng t bờn ngoi m t ph n l nh

t n t i s n i u ki n cho m i cỏ nhõn n ng ng phỏt huy

c n ng l c. Th c t

khỏ nhi u tinh hoa th gi i ó d dng tụi luy n qua "N i h m nh " (Melting pot)
bi n thnh ng

i M th c th v úng gúp vo phỏt tri n kinh t M .

Cỏc c i m c a ho t ng kinh t g n li n ch ngh a cỏ nhõn M ó l
ng l c thỳc y n

c M ti n lờn. Ng

i M t ng tuyờn b : "trong hoi bóo, hy

v ng c a chỳng tụi, nh ng i u cao c nh t, ho hi p nh t u cú liờn quan t i ch

21



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
ngh a cá nhân"7. Th m chí khi đ a ra mơ hình phát tri n cho Th gi i th ba, các
nhà khoa h c M thành tâm nh n m nh đ n nh ng đi u ki n : nhân v t ch y u c a
xã h i là cá nhân ch khơng ph i t p th ; nh ng c ng đ ng trong đó m i ng

c hình thành trên c s s l a ch n ch khơng ph i d a vào

KIL
OBO
OKS
.CO
M

s ng và làm vi c đ

i

g c gác; cá nhân t l a ch n cách s ng và m c đích ch khơng ph i do t p th gán
ghép, quy t đ nh cơng vi c tách r i gia đình.8 Tuy nhiên v n đ đ t ra là, b i c nh

phát tri n kinh t đã có nhi u thay đ i, v y kinh nghi m c a q kh hi n còn đúng
v it

ng lai hay khơng ?

Ho t đ ng kinh t d a trên ch ngh a cá nhân M s d dàng hồ nh p vào
xu h
n

ng qu c t hố và khu v c hố. N u nh l ch s và v n hố Nh t B n khi n

c này tr thành n i mà m i ng

i ngo i qu c c m th y r t khó tham gia m t

cách bình đ ng thì v n hố M l i giúp ng

in

c ngồi nhanh chóng tr thành

cơng dân b n x . Nhi u nhà quan sát có nh n xét r ng Nh t B n khó có th t o ra
các kh i m u d ch

vùng ven Thái Bình D

B n v n thích bn bán v i n

ng, và các n

c láng gi ng c a Nh t

c M h n, Ví d nh Hàn Qu c,

ài Loan... bên

c nh thu n l i đó, ch ngh a cá nhân c c đoan đang và s gây nhi u khó kh n cho
n n kinh t M .

Cơng ngh c (b t ngu n t th k XIX) là th cơng ngh khuy n khích thói
quen làm vi c có tính cá nhân ch ngh a, ho t đ ng đ c l p gi a các đ n v kinh t
c nh tranh m nh m v i nhau đã t ra l i th i. Cơng ngh tiên ti n hi n nay đòi h i
s k t h p ch t ch gi a các cá nhân. B ng đ o đ c c ng đ ng cao, Nh t B n đang
có l i th rõ r t v n ng su t trên nh ng quy ch ph c t p. S cơng đo n trong quy
trình ch t o t ng thêm thì t s c a l
t ng nhanh h n nhà máy Nh t.
nhân Nh t làm có th t

7
8

ng đ

ng lao đ ng c n thi t

các nhà máy M

t trong h th ng liên k t, cơng vi c mà 3 cơng

ng cơng vi c c a 4 ho c 5 cơng nhân M .

H u Ng c, H s v n hố M , NXB th gi i, Hà N i - 1995
Paul Kennedy: Chu n b cho th k XXI. NXB Chính tr qu c gia - Hà N i - 1995

22



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Nhu c u và trình đ s n xu t hi n nay đòi h i các cơng ty có kh n ng s n
xu t nh ng lơ hàng nh theo u c u, nh v y ph i giao quy n qu n lý cho cơng
nhân. Ch có nh ng đ i t qu n m i s n lòng thay đ i th

ng xun cơng vi c và

KIL
OBO
OKS
.CO
M

m i thành viên c a đ i đ u có th thay nhau làm cơng đo n s n xu t, h có th
hồn thành cơng vi c ngay c khi v ng m t m t vài ng

i và nhanh chóng thích

ng v i nh ng thay đ i c a d ng s n ph m hay q trình s n xu tmà v n đ m b o
ch t l

ng s n ph m. ây là thách th c l n v i các cơng ty M . Hi n t i, theo đánh

giá c a "Di n đàn kinh t th gi i" - m t t ch c c a Thu
ph m c a các hãng M đ

i n, ch t l

c x p h ng 12, trong khi Nh t B n s 1 và

c s 3, v

giao hàng đúng h n hãng c a M đ ng th 10 trong khi Nh t B n s 1 và
Tr

ng s n
c s 2.

c kia, n n kinh t M đã bi t ch n đúng ngành m i nh n c a t ng th i

k , song th c ch t đó là s l a ch n t nhiên, t phát c a t nhân. Gi đây thi u s
h tr đ c l c c a nhà n

c s là b t l i l n trong phát tri n các cơng ngh m i c n

v n l n và chu k đ u t dài…
Cu i cùng xu h

ng dân t c hố đang n i lên s mang l i m t nh h

l i cho kinh t M . Ngày nay ng

ng b t

i M đang tr i qua c n kh ng ho ng v b n s c.

Huy n tho i "N i h m nh " hun đúc các dân t c nh p c khơng còn m y tác d ng
n a. Các y u t dân t c t

ng ch ng đã hồ tan thì gi đây l i tách nhau ra - Hoa

K đang tr thành liên bang l p ghép dân t c. N u các b ph n l p ghép đó đ i
chi u t ly tâm sang h

ng tâm v t qu c h (nh dân t c Do Thái h

Israel, dân t c Trung Hoa h
kh i b rút ru t.

ng v

ng v Trung Qu c…) thì n n kinh t M khơng tránh

4. M o hi m và th c d ng

Tính m o hi m c a các nhà kinh doanh M có ngu n g c t tinh th n biên
c

ng c a cha ơng h . Mi n biên c

gi a mi n đã l p nghi p n đ nh

dã phía Tây (phía Thái Bình D

ng (The Frontier) g m nh ng vùng đ t n m

phía ơng (phía

i Tây D

ng) và mi n hoang

ng) Hoa K . L ch s Hoa K th k XIX đã

ch ng ki n m t cu c Tây ti n, đ y lùi d n "biên c
23

ng" đ n t n Thái Bình D

ng.



THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN
Mi n phớa Tõy sụng Mississippi

c g i l mi n vi n Tõy v l khung c nh c a

nh ng phim "cao b i" v phim ỏnh nhau v i ng

i da , l bi u t

ng cho lónh

a c a gi i l c l c lõm, th gi i c a phiờu l u, s c m nh v b o l c. N m 1983,

KIL
OBO
OKS
.CO
M

nh s h c tr tu i F. J. Turner ó phỏt tri n lý thuy t v "Mi n biờn c
ti li u nghiờn c u v "ý ngh a mi n biờn c
hnh trỡnh Tõy ti n c a nh ng ng
nhõn, nh ng ng

ng" trong

ng trong l ch s M ". ễng c p n

i i m

ng, nụng dõn, th th cụng, th

ng

i lm cụng vi c ph c v , t n ti p t kia. Khỏi ni m "mi n

Tõy" b t di b t d ch. Mi n Tõy c lựi d n t b bi n

i Tõy D

ng chuy n sang

Trung Tõy r i sang Vi n Tõy, n n m 1890, cú th coi l cu c di c Tõy ti n ó
hon thnh. Turner xu t phỏt ch y u t hai nh ngh a "mi n biờn c
g p g gi a con ng

i hoang dó v con ng

ng" l "i m

i v n minh", v m t s "tinh gi m dõn

n tỡnh tr ng hoang s h n". Mi n luụn bi n ng ny khi n cho nh ng ng
m

ng tr c ti p v i t hoang v nh ng ng

i i

i da cú m t n n v n minh khỏc

h n, n y ra nh ng ng x m i v úng gúp t o ra nh ng c tr ng nhõn cỏch M .
S ng t l p trong on di c v gia ỡnh mỡnh, ng

i khai hoang ph i t o ra m i

th , ph i hnh ng theo nhõn cỏch riờng, vỡ quy n l i riờng, nh ng ph i d a vo
nh ng ng

i khỏc t n t i. H

s giỳp c ng

ng h nh ng ng

i khỏc khi nh ng ng

i ú c n

c giỳp khi c n n. C u trỳc xó h i ch a cú, ph i s ng

c l p, nh ng cựng nh ng ng

i khỏc. Cú nhi u ng

i ó b mi n

ụng t

gi i phúng kh i nh ng o ộp c a xó h i, kh ng nh ch ngh a cỏ nhõn l m t nột
c tr ng c a nhõn cỏch M luụn nghi ng i nh ng th ch chớnh tr c ng ng c, h
mu n
r i.

c t do hnh ng theo ý mỡnh. Do ú h ph i t tin, dỏm ch p nh n may

ú c ng l ý mu n ch ng t p trung quy n l c, th hi n trong ch liờn bang.

Dõn mi n biờn c

ng m i u th a th t. Ch nh ng ng

i li u l nh nh t m i dỏm

xung phong i sõu vo mi n Tõy. Cỏc vựng xa l ny r ng mờnh mụng v r t trự
phỳ, t o ra tõm lý hoang phớ. Tõm lý th a thói v phung phớ r t c tr ng cho M .
Do ú, d lu n M r t ph n ng khi t ng th ng Carter nh ra bi n phỏp ti t ki m
n ng l

ng.
24



THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
M t nét n a c a tâm lý Tây ti n là "y u t xê d ch". Ng
trang tr i, bán l i nó cho ng

i đ n sau, r i l i lên đ

i đi m đ

ng m t

ng đi v phía Tây. C nh

th mãi, nên thành n p ngh xê d ch ngày nay còn r t đ m trong cu c s ng hàng

KIL

OBO
OKS
.CO
M

ngày c a cá nhân và t p th , trong kinh doanh.
Mu n ln ln xơng pha phía tr
đ ng sau mình khơng t t b ng cái

c thì c n ph i l c quan, tin là cái b l i

phía tr

c. Thì gi suy ngh ít vì c n hành

đ ng ngay. S chinh ph c mi n Tây m c dù g p nhi u c n tr (ng
Pháp, ng

i da đ ) d n đ n ý th c bành tr

cách bành tr

ng c a ng

i Anh, ng

i

i M . V n hố M s tìm

ng kh p th gi i. Theo lu n đi m c a Turner, nh ng y u t trên

khi n cho Hoa K ln ln đ i m i trong m i l nh v c. Ln ln có nh ng cu c
đi u ch nh cách s ng và suy ngh v i nhi u sáng ki n vì ln ln có nh ng t ng
l p nh p c m i.

l i sau l ng xã h i mi n ơng đã đi vào n n n p (tr
th ), nh ng ng

i đi khai phá vào cu i th k XIX ph i đ

ng h c, tồ án, nhà

ng đ u v i nh ng hồn

c nh hoang s . h ph i t xoay s trong m i ho t đ ng y nh t tơng c a h khi
m i đ b xu ng b

i Tây D

ng: làm nơng nghi p, d y h c, s n b n…H ph i

bi t thích nghi, có sáng ki n, linh đ ng, nh ng đ c tính này đ
cho ng

c coi là tiêu bi u

i M . T hồn c nh l ch s s ng trong xã h i ch a có s phân cơng hình

thành nên tích cách ng

i M d thích nghi, c n m n, th c d ng, hi u qu , c

quy t. T tinh th n biên c

ng này đã hình thành nên tính đ c l p c a ng

Các nhà nghiên c u xã h i cho r ng tinh th n biên c

ng

iM .

ng là men c a cu c cách

m ng cơng nghi p sau này. Tinh th n này c ng t o ra cho ng

i M nh ng đ c

đi m tích c c trong đó có tinh th n sáng t o, m o hi m thích chinh ph c cái m i.
Dám r i b q h

ng, v

t trùng kh i t i l p nghi p t i đ t M - đi u này

đã ch ng minh h là nh ng con ng

i a m o hi m. Tinh th n m o hi m l i đ

ti p t c c ng c và phát tri n trên đ t M thơng qua xu h
xây d ch" in đ m trong cu c s ng hàng ngày c a ng
c

c

ng "Tây ti n". "Y u t

i M . Tinh th n "Mi n biên

ng" đã chuy n t ý ngh a đ a lý sang ý nghía v n hố, v i đ c đi m: linh đ ng,
25