THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
TR
I H C QU C GIA HÀ N I
NG
I H C KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN V N
KHOA : THÔNG TIN – TH VI N
OBO
OK S
.CO
M
...............
BÁO CÁO KHOA H C
KIL
tài :
B c đ u tìm hi u v n đ qu n tr tri th c
và giáo d c ng i dùng tin
0
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
TV N
KIL
OBO
OKS
.CO
M
Cu c cách m ng khoa h c và công ngh đã t o ra s c m nh đ t phá có
ý ngh a l ch s v khoa h c và công ngh trên tồn th gi i.
ngo t có ý ngh a tr ng đ i
các n
ó là m t b
c
c tiên ti n phát tri n c ng nh các qu c
gia đang phát tri n. Nó hi n đang tr thành m t xu th qu c t v m i m t đ c
bi t là công ngh thông tin, công ngh sinh h c,công ngh v t li u , công
ngh n ng l
bi n rõ r t.
ng ... làm cho n n kinh t th gi i c ng có nh ng b
ó là n n kinh t chuy n t kinh t công nghi p sang n n kinh t
tri th c, v n minh lồi ng
trí tu .
c chuy n
i chuy n t v n minh công nghi p sang v n minh
N n kinh t tri th c là n n kinh t ch y u d a vào thông tin và tri th c.
Thông tin và tri th c đã tr thành y u t quan tr ng h n c v n và lao đ ng,
đ
c coi là ngu n l c tr c ti p cho phát tri n kinh t - xã h i. Song song v i
nó hi n nay trong th i đ i xã h i thơng tin tri th c thì y u t thơng tin ngày
càng đóng m t vai trị khơng th thi u và nó có nh h
ng r t sâu r ng đ n
ho t đ ng c a chúng ta nh : kinh t , v n hoá, xã h i, khoa h c ...làm cho nhu
c u v thông tin tri th c đang ngày càng gia t ng bi n chúng tr thành m t
lo i hàng hoá đ c bi t trên th th
ng thông tin.
i u đó càng ch ng t t m
quan tr ng c a vi c thúc đ y không ng ng phát tri n và hoàn thi n ch c n ng
c a các c quan thông tin khoa h c và công ngh . Nhi m v đ t ra cho các c
quan này là lam th nào đ qu n tr tri th c – m t tài s n quan tr ng c a b t
k c quan, t ch c nào. Vì v y vi c qu n tr tri th c đang còn là m t v n đ
m i thu hút s quan tâm c a các c quan, t ch c kinh t xã h i .
S gia t ng nhanh chóng c a tri th c và hàng lo t các công ngh qu n
tr tri th c m i đ
c đ a vào s d ng đòi h i ng
i s d ng, ng
i ti p c n
ph i có m t ki n th c, m t trình đ nh t đ nh trong vi c khai thác và s d ng
1
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
thơng tin.
i u đó địi h i ph i có s giáo d c ng
i dùng tin. Giáo d c ng
i
dùng tin nh th nào đ h có th ti p c n ngu n thông tin m t cách nhanh
KIL
OBO
OKS
.CO
M
nh t, đ y đ nh t và chính xác nh t đ ph c v công vi c c a h là m t v n
đ m i và đang đ
c đ t ra cho các trung tâm, các c quan thông tin nhi u
v n h i và thách th c.
òi h i công tác giáo d c ng
bi n ngu n thông tin mà h c p nh t đ
i dùng tin đ h có th
c tr thành tri th c ngày càng cao .
Nhu c u v tin, thành ph n ng
i dùng tin c ng có nh ng bi n đ ng
trong đi u ki n khoa h c k thu t ngày càng phát tri n. Vì v y vi c nghiên
c u v v n đ qu n tr tri th c và giáo d c ng
i dùng tin là công vi c r t c n
thi t. Nó đóng vai trị quan tr ng trong xã h i thông tin b i khoa h c ngày
càng phát tri n, thơng tin càng phong phú thì càng địi h i vi c qu n tr tri
th c và giáo d c ng
i dùng tin m t cách nghiêm kh c và tích c c. Trong báo
cáo này chúng tơi xin đ
c trình bày m t s k t qu ban đ u v tìm hi u khái
ni m qu n tr tri th c và giáo d c ng
i dùng tin .
2
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
N I DUNG
1. Qu n tr tri th c
KIL
OBO
OKS
.CO
M
1.1. Khái ni m tri th c
Tri th c là t p h p thông tin và n ng l c trong ho t đ ng, là thông
tin đã đ
c ng
i dùng ti p nh n và đ a vào ho t đ ng. Hay nói cách khác
là thơng tin trong hành đ ng, và nó có giá tr cao h n thông tin và d li u (1).
ây chính là quan ni m m i v tri th c khác v i cách hi u tr
th c sách v c a n n “ Giáo d c h v n “ ( Ph m V n
c đây ch là tri
ng ).
1.2. Khái ni m qu n tr tri th c
Qu n tr tri th c là m t ch đ ngày càng nh n đ
c s quan tâm
nghiên c u c a các c quan t ch c. S ch ng chéo r t l n gi a qu n tr tri
th c v i qu n lý th vi n là hi n nhiên, đ c bi t là trong s thi t k các c s
h th ng d li u và vi c t o ra các h th ng phân lo i và nguyên t c phân
lo i.
Tr
c h t ta ph i hi u “qu n tr ” là gì ?.Qu n tr đ
m t lo t các ho t đ ng đ nh h
c xác đ nh nh
ng theo m c tiêu trong đó có các hành đ ng
c b n là xác đ nh m c tiêu, l p k ho ch đ th c hi n m c tiêu, t ch c và
ki m tra vi c th c hi n k ho ch. Qu n tr hi n đ i c ng là m t tinh th n, m t
thái đ làm vi c nh m h
ng t i tính hi u qu v qu n lý.
V y qu n tr tri th c là gì?
Hi n nay có r t nhi u quan ni m khác nhau v khái ni m qu n tr tri
th c, d
i đây là m t s khái ni m tiêu bi u.
- Qu n tr tri th c là vi c qu n lý m t cách có h th ng và rõ ràng các
tri th c quan tr ng, c n thi t và là m t quá trình ph c h p nh m sáng t o t
ch c, ph bi n và s d ng tri th c (2).
3
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
- Qu n tr tri th c hàm ch a vi c liên k t m t cách có hi u qu nh ng
ng
i bi t và nh ng ng
i c n ph i bi t và chuy n hoá tri th c c a t ng cá
KIL
OBO
OKS
.CO
M
nhân thành tri th c c a m t t ch c(3).
- Qu n tr tri th c cịn là m t q trình chia s các tri th c đã thu th p
đ
c, làm m i và chuy n đ i tri th c.
Nh v y, qu n tr tri th c bao g m vi c k t n i, chia s t t h n và s
d ng có hi u qu h n tri th c có sáng t o, chuy n đ i tri th c m i thơng qua
q trình c a vi c đ i m i cách tân.Hay qu n tr tri th c không ph i là m t
cái gì m i quá ph c t p nh m i ng
i th
ng ngh , mà nó ch đ n gi n là
m t quá trình ki n t o, n m b t, x lý, l u gi , chia s và s d ng các ngu n
tri th c trong m t t ch c và bi n các ngu n tri th c đó thành nh ng giá tr
v t ch t hay kinh t .
2. Giáo d c ng
i dùng tin
2.1. S c n thi t ph i giáo d c ng
Ngày nay ng
ng
i dùng tin
i ta có th d dàng nh n th y r ng m c dù hi n t
ng
i qu n lý có chú ý đ n qu n tr tri th c ch y u là s xu t phát t s ra
đ i c a Internet và intranet, extranet, nh ng v c n b n mà nói thì qu n tr tri
th c liên quan nhi u đi n con ng
ngh .
i và v n hoá doanh nghi p h n là đ n công
M i đây (KPMG Consulting 2000 ) do công ty KPMG- m t công ty t
v n qu c t có tên tu i, ti n hành nghiên c u trên 400 công ty v hi n tr ng
qu n tr tri th c c a h . Báo cáo cho th y trong s 288 cơng ty có h th ng
qu n tr tri th c hay đang thi t l p h th ng qu n tr tri th c thì có t i 137
tr
ng h p ng
i ta không đ t đ
c nh ng l i ích nh mong đ i. Và trong s
288 cơng ty thì 127 cơng ty v n còn trong giai đo n xây d ng h th ng mà
thơi. Ng
i ta phân tích nh ng lý do khi n cho vi c th c hi n h th ng qu n
tr tri th c không đ t đ
c k t qu mong đ i nh sau :
4
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
1.
Thi u hi u bi t v ng
i dùng tin do
giao ti p không đ : 20%
Vi c s d ng hàng ngày không đ
20%
c
KIL
OBO
OKS
.CO
M
2.
19%
l ng ghép vào trong thói quen làm vi c bình
th
3.
ng:19%
13%
7%
Thi u th i gian h c/h th ng v n
7%
hành quá ph c t p :18%
4.
Thi u đào t o :15%
5.
Ng
0%
5%
10%
15%
20%
25%
i dùng tin khơng th y cá nhân
mình có l i gì:13%
6.
Ng
i qu n lý c p cao khơng th c
tâm ng h : 7%
7.
Khơng thành cơng do khó kh n v
k thu t: 7%
T ng s không đ t đ
c k t qu mong đ i 137 công ty.
Tuy nhiên, đi u đáng chú ý là ba lý do:
1.
Thi u hi u bi t v ng
2.
Thi u th i gian h c / h th ng v n hành quá ph c t p
3.
Thi u đào t o v c b n có th quy thành m t nguyên nhân giáo
d c và đào t o ng
i dùng tin do giao ti p không đ
i dùng tin không đ y đ . Nh n th c đ
c đi u này, ta có
th s p x p l i b ng t ng k t trên m t cách có h th ng nh sau:
5
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
1.
Giáo d c ng
i dùng tin không
53%
đ y đ : 53%
19%
Vi c s d ng hàng ngày khơng
đ
c l ng ghép vào trong thói quen bình
th
ng :19%
3.
Ng
13%
KIL
OBO
OKS
.CO
M
2.
7%
7%
i dùng tin khơng th y cá
0%
nhân mình có l i: 13%
4.
Ng
20%
40%
60%
i qu n lý c p cao không th c
tâm ng h đi u này: 7%
5.
Không thành công do khó kh n v
m t k thu t: 7%
T ng s tr
ng h p không đ t đ
c k t qu mong đ i là 137 công ty.
i u đáng nói là cho đ n nay vi c thi u giáo d c và đào t o ng
lý do quan tr ng nh t gi i thích t i sao ng
i dùng tin là
i ta l i không thu đ
d ki n. Lý do này chi m đa s trong các tr
c l i ích nh
ng h p th t b i cao h n s ph n
tr m c a t t c các nguyên nhân khác c ng l i. Và r t có th ng
i dùng tin
khơng th y cá nhân mình có l i gì là do s giáo d c và đào t o ng
i dùng tin
không đ y đ .
Nh ng k t qu đi u tra cho th y m t sai l m c b n trong vi c coi qu n
tr thông tin là m t v n đ công ngh : không ph i công ngh là cái c n tr
cơng ty, mà chính s thi u m t chi n l
c và không xây d ng đ
cm th
th ng qu n tr tri th c trong ho t đ ng hàng ngày c a doanh nghi p và v n
hố c a nó m i chính là tr l c quan tr ng nh t khi n cho ng
i dùng tin cu i
cùng không h ng thú.
Nh v y vi c hoàn thi n h th ng qu n tr tri th c là m t v n đ b c
thi t c a các c quan thông tin, m t v n đ mang tính chi n l
6
c. Xây d ng
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
m t h th ng qu n tr thơng tin hồn thi n s giúp cho vi c khai thác thơng tin
i dùng tin có hi u qu h n, đ ng th i nâng cao vai trị c a các c
quan thơng tin.
KIL
OBO
OKS
.CO
M
c a ng
2.2. Giáo d c ng
i dùng tin
Có th nói r ng ngày nay vai trò c a ng
qu n tr tri th c, xét trên ph
i nhân viên th vi n trong
ng di n thi t k các h th ng thông tin, t o ra
các h th ng phân lo i và nguyên t c phân lo i, th c hi n v n hành các h
th ng đó là khơng th tranh cãi. Tuy nhiên, có m t l nh v c mà kh n ng c a
ng
i nhân viên th vi n ch a th hi n rõ ràng, l nh v c đó là nhu c u ph i
h tr ng
i dùng tin, giáo d c và đào t o h m t cách có hi u qu n u chúng
ta mu n thành công trong vi c th c hi n qu n tr tri th c. B i ng
i dùng tin
là y u t c b n gi vai trò quan tr ng trong m i h th ng thông tin,
H là đi m xu t phát và c ng là đi m cu i cùng c a tồn b q trình
ho t đ ng thông tin.
2.2.1. Nhân viên th vi n v i t cách là ng
i đào t o ng
i dùng tin
Ngay t đ u chúng ta đã th y vi c qu n tr tri th c đang g p r t nhi u
r c r i, thi u s đào t o giáo d c ng
i dùng tin, trong khi đó nhân viên th
vi n lâu nay v n có k n ng trong vi c đào t o và giáo d c ng
Chúng ta quen g i đó là “ h
i dùng tin.
ng d n s d ng th m c “. S c n thi t ph i
đ cao vai trò c a nhân viên th vi n trong qu n tr tri th c d
ng nh là đi u
t t y u khơng có gì c n ph i bàn cãi.
V y thì chúng ta có th k t lu n r ng, nhân viên th vi n đóng m t vai
trị quan tr ng trong vi c th c hi n qu n tr tri th c trong l nh v c đào t o và
giáo d c ng
i dùng tin .
2.2.2. Giáo d c và đào t o ng
i dùng tin trong nh ng l nh v c qu n
tr tri th c khác nhau
7
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Có m t phát hi n r t thú v t các nghiên c u v thói quen làm vi c c a
các nhân viên nghiên c u chuyên nghi p là h u nh ai c ng s d ng t i 20-
KIL
OBO
OKS
.CO
M
25% th i gian làm vi c c a mình vào vi c tìm ki m thơng tin.
i u đáng nói
đây là s ph n tr m này không h liên quan đ n m t đ thông tin trong l nh
v c công vi c c a h . Các nhà qu n lý dây truy n s n xu t c ng s d ng
nhi u th i gian vào vi c tìm ki m thơng tin khơng kém gì các nhà nghiên c u
khoa h c. Ng
i lao đ ng trong l nh v c tri th c dù đó là nhà qu n lý, ng
i
làm cơng vi c hành chính hay nhà nghiên c u, đ u c n r t nhi u thông tin đ
làm vi c m t cách có hi u qu . Nh ng rõ ràng nh ng ng
i làm vi c trong
l nh v c tri th c s d ng nhi u th i gian 20-25% vào vi c tìm ki m thơng tin
thì r t có th h s làm vi c t t h n n u có m t c ch làm vi c và m t môi
tr
ng làm vi c sao cho th i gian h b ra là có ích.
T đó ta có th th y r ng ph i có ít nh t hai l nh v c khác nhau trong
vi c đào t o và giáo d c ng
lịng v i th i l
có m t chi n l
i dùng tin. Hi n t
ng ng
i lao đ ng t b ng
ng 20-25% b ra cho vi c tìm li m thơng tin g i ý r ng ph i
c tr giúp ng
i lao đ ng ph i s d ng ph n 20-25% đó sao
cho có hi u qu nh t, và vi c ph i t o ra m t mơi tr
đi u đó hay b t h ph i làm đi u đó.
ng thu n l i cho h làm
ng th i hi n t
ng này c ng ng ý
r ng ph i có m t vùng cho vi c tìm tin có tr giúp.
2.2.3. Vai trò c a nhân viên th vi n trong vi c giáo d c ng
tin
i dùng
T vi c phân tích các v n đ liên quan đ n vi tìm tin c a các cá nhân,
t p th ng
i dùng tin và k t qu mà h thu đ
c, chúng ta có th rút ra m t
s k t lu n và ki n ngh v vai trò c a nhân viên th vi n trong vi c đào t o
và giáo d c ng
i dùng tin trong b i c nh qu n tr tri th c.
D y cho ng
i dùng tin k n ng tìm ki m c s d li u.
8
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Vi c s d ng và tìm ki m c s d li u, bên trong ho c bên ngồi
khơng ph i là m t đi u d dàng nh t là tìm ki m m t d li u có ch t l
ng và
KIL
OBO
OKS
.CO
M
đúng v i v n đ mình quan tâm. M c dù hi n nay các công c h tr cho vi c
tìm ki m d li u đã thay đ i và hi n đ i, nhanh chóng h n r t nhi u nh t là
tìm ki m thơng tin trên m ng Internet. S li u t li u tr c tuy n(on line) đã
t ng r t nhanh, nh ng ch t l
ng c a nh ng cơng c và k thu t tìm ki m l i
thay đ i r t ít trong vịng m t ph n t th k qua. Vì v y vi c d y cho ng
i
dùng tin bi t cách s d ng các c s d li u m t cách có hi u qu v n là c n
thi t vào th i đi m hi n nay.
D y k n ng khai thác c s d li u cho ng
i dùng tin.
Vi c s d ng các công c cho vi c thao tác và x lý c s d li u là
m t l nh v c đ c bi t khơng mang tính t giác. Ng
i dùng tin bình th
ng
khơng th t bi t t duy v i c s d li u m t cách có h th ng. Có ngh a là
ng
i ta ch bi t khai thác d li u m t cách có hi u qu khi có ng
làm.
ào t o ng
id yh
i dùng tin v vi c s d ng các d ch v thông báo v
nh ng thông tin m i c ng nh vi c ti n hành tìm ki m thông tin qua m ng, s
d ng d ch v thông báo v nh ng thông tin m i đ xây d ng đ
c m th
th ng h s (profile). C n ph i có k n ng và kinh nghi m đ t o đ
h s thông tin hi u qu . H s thông tin ph i đ
cm t
c duy trì và c p nh t.
c
bi t vi c xem xét l i h s thông tin s tr nên có hi u qu h n n u có s tr
giúp c a m t ng
i dày d n kinh nghi m v tìm ki m c s d li u.
D y cho ng
i dùng tin s d ng ph n m m nhóm (groupware).
T t c nh ng h th ng đ
c thi t k ra là đ cho ng
i dùng d dàng s
d ng c ng không d dàng nh d đ nh. Cho dù ph n m m đó có bao g m
cơng c tìm ki m hay ch c n ng so n th o v n b n, hay nh ng t p h p s li u
th ng kê và c ph n m m nhóm thì bao gi ng
9
i ta c ng phát hi n ra r ng
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
h u h t nh ng ng
i s d ng ch h c nh ng ch c n ng và k n ng r t c b n.
Ch c n giáo d c h m t chút thôi, k c vi c đào t o l i, ng
i dùng có th
KIL
OBO
OKS
.CO
M
s d ng nh ng cơng c c a mình m t cách có hi u qu h n nhi u .
Nh v y đ đào t o và giáo d c ng
i dùng tin có hi u qu nh t thì u
c u đ t ra cho các nhà qu n tr tri th c là hãy thi t k m t ch
t o và giáo d c tr
m t ch
ng trình đào
c ho c ít nh t thì càng s m càng t t. N u chúng ta ngh v
ng trình đào t o và giáo d c ng
ta ph i ngh v cách th c mà ng
i dùng tin thì khơng nh ng chúng
i dùng tin s v n hành ch
ng trình đó mà
cịn ph i chu n b t t đ tr l i các câu h i “T i sao?....” mà ng
ra. Và m t đi m vô cùng quan tr ng là vi c giáo d c ng
i dùng đ t
i dùng không ch là
giáo d c h s d ng h th ng nh th nào, mà còn ph i giúp h hi u t i sao
h nên s d ng h th ng đó. Do đó ng
i đào t o c ng ch là tác nhân đem
đ n s thay đ i vi c tìm ki m thông tin và qu n tr tri th c.
10
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
K T LU N
Qu n tr tri th c là m t h
ây là m t l nh v c còn r t m i khi nó m i ch đ a ra đ
KIL
OBO
OKS
.CO
M
c quan thông tin.
ng m i trong vi c cung c p d ch v c a các
cùng nhau nghiên c u, th o lu n và chia s . Vi c tìm hi u qu n tr tri th c s
làm sáng t và b sung m t lo i hình qu n tr đ c bi t vào h th ng qu n tr
đa d ng và phong phú c a các c quan thông tin nh : qu n tr d li u, qu n tr
thông tin ....Tuy nhiên vi c đào t o và giáo d c ng
i dùng tin không đ y đ
cho đ n nay là nguyên nhân ch y u d n đ n th t b i trong qu n tr tri th c và
nó l i là m t nguyên nhân mà chúng ta hồn tồn có th kh c ph c đ
c.
i u đó có ngh a là vi c xây d ng m t h th ng qu n tr tri th c hồn
ch nh là m t chuy n cịn vi c ng
i dùng có s d ng và khai thác nó hi u qu
đ ph c v l i ích cho h hay không l i là chuy n hồn tồn khác. Nó địi h i
ng
ch đ
i dùng tin ph i bi t cách khai thác sao cho có hi u qu nh t, mà đi u đó
c th c hi n khi h đ
c giáo d c và đào t o dùng tin m t cách r t đ n
gi n nh ng c n thi t c a các c quan thơng tin nói chung và cán b th vi n
nói riêng.
Trong ph m vi đ tài nghiên c u khoa h c này, chúng tôi ch m i b
đ u ti p c n v n đ qu n tr tri th c, giáo d c ng
i dùng tin t đó th y đ
c
c
vai trị c a cán b th vi n, c a ngh th vi n và v n đ đào t o, giáo d c
ng
i dùng tin trong l nh v c qu n tr tri th c.
V i ki n th c còn non y u c a sinh viên n m th hai b
c đ u ti p c n
v n đ c a chuyên ngành mình, ch c ch n bài báo cáo c a chúng tơi có nhi u
v n đ còn ch a đ y đ và ch a sâu. R t mong nh n đ
góp ý ki n c a các nhà chuyên gia và nh ng ng
này.
11
c s tham gia đóng
i có quan tâm đ n v n đ
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
TÀI LI U THAM KH O
T p chí ho t đ ng khoa h c c a B KH&MT. Trong đó có bài :
KIL
OBO
OKS
.CO
M
1.
Bài m t s khái ni m v ttri th c – s 11 T11 – 2001. Tác gi
Nguy n M nh Quân.
2.
Knowledge Management-Lessons from the pioneer. Trong
/>3.
Báo cáo t i H i th o Hi p h i Th vi n Qu c t (IFLA) ngày 16-
25/8/2001. Trong />4.
/>
5.
Technology considerations for keeping up the latest advance of
library and information services. Infor. Service and managerment workshopZheng Minzu. ISTIC, Beiging, 2002.
12
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
M CL C
TV N
............................................................................................... 1
KIL
OBO
OKS
.CO
M
N I DUNG ................................................................................................... 3
1. Qu n tr tri th c .................................................................................... 3
1.1. Khái ni m tri th c ............................................................................ 3
1.2. Khái ni m qu n tr tri th c .............................................................. 3
2. Giáo d c ng
i dùng tin ...................................................................... 4
2.1. S c n thi t ph i giáo d c ng
2.2. Giáo d c ng
i dùng tin ...................................... 4
i dùng tin .................................................................. 7
2.2.1. Nhân viên th vi n v i t cách là ng
2.2.2. Giáo d c và đào t o ng
i đào t o ng
i dùng tin
i dùng tin trong nh ng l nh v c qu n
tr tri th c khác nhau .......................................................................... 7
2.2.3. Vai trò c a nhân viên th vi n trong vi c giáo d c ng
i dùng
tin ......................................................................................................... 8
K T LU N ................................................................................................. 11
TÀI LI U THAM KH O .......................................................................... 12
13