Các mô hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Khả năng ứng dụng ở Việt Nam. Phân tích hệ thống các chính sách tác động đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở Việt Nam

Tiểu luận Kinh Tế Phát Triển
LỜI MỞ ĐẦU
Hội nhập kinh tế quốc tế đã mở ra cho Việt Nam nhiều cơ hội và thách thức
lớn. Toàn cầu hóa kinh tế là xu thế khách quan, lôi cuốn các nước, bao trùm hầu
hết các lĩnh vực vừa thúc đẩy hợp tác, vừa tăng cường sức ép cạnh tranh và tính tùy
thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế. Trong bối cảnh đó, Đảng và nhà nước ta đã
khẳng định cần phải chủ động hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực theo tinh thần
phát huy tối đa nội lực, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế và khu vực, bảo vệ lợi
ích dân tộc và an ninh quốc gia. Đồng hành với việc hội nhập kinh tế thì việc xây
dựng cơ cấu kinh tế hợp lý cũng là một trong những vấn đề hết sức quan trọng.
Thực hiện đường lối đổi mới của Đảng cơ cấu kinh tế nước ta đã có sự chuyển
dịch theo hướng tích cực phù hợp với tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Tỷ
trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ phát triển nhanh và chiếm tỷ trọng lớn.
Những chuyển biến đó đã góp phần tạo đà cho nền kinh tế tăng trưởng nhanh và ổn
định.
Nhận thức được tầm quan trọng của việc chuyển dịch kinh tế đối với sự phát
triển của quốc gia, em đã chọn đề tài “Các mô hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
Khả năng ứng dụng ở Việt Nam. Phân tích hệ thống các chính sách tác động
đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế ở Việt Nam”
Trong giới hạn bài viết này nhóm em đi vào nghiên cứu xu hướng chuyển dịch
cơ cấu kinh tế ở Việt Nam hiện nay cũng như những giải pháp chuyển dịch cơ cấu
kinh tế theo hướng tích cực thời gian tới.
Nhóm 5 Cao học 19B
Tiểu luận Kinh Tế Phát Triển
CHƯƠNG 1: MỘT SỐ LÝ THUYẾT VỀ CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
KINH TẾ
1.1. Cơ cấu kinh tế
1.1.1. Khái niệm và phân loại:
Cơ cấu kinh tế là tương quan giữa các ngành trong tổng thể nền kinh tế quốc
dân, thể hiện mối quan hệ hữu cơ và sự tác động qua lại cả về số lượng và chất
lượng giữa các ngành với nhau. Các mối quan hệ này được hình thành trong những

điều kiện kinh tế xã hội nhất định, luôn luôn vận động và hướng vào những mục
tiêu cụ thể. Theo quan điểm này, cơ cấu kinh tế là một phạm trù kinh tế, là nền tảng
của cơ cấu xã hội và chế độ xã hội.
Cơ cấu kinh tế hợp lý là cơ cấu có khả năng tạo ra quá trình tái sản xuất mở
rộng, đáp ứng các điều kiện: phù hợp với các điều kiện khách quan, phản ánh được
khả năng khai thác sử dụng nguồn lực kinh tế trong nước và đáp ứng được yêu cầu
hội nhập với quốc tế và khu vực, nhằm tạo ra sự cân đối, phát triển bền vững.
Đồng thời cơ cấu kinh tế hợp lý là phải phù hợp với xu thế kinh tế, chính trị của
khu vực và thế giới.
Khi phân tích cơ cấu kinh tế, ta xét trên hai phương diện:
- Phương diện thứ nhất, về mặt vật chất kỹ thuật, cơ cấu kinh tế bao gồm:
* Cơ cấu theo ngành nghề, lĩnh vực kinh tế phản ánh số lượng, vị trí, tỷ trọng
các ngành, lĩnh vực, bộ phận cấu thành nền kinh tế.
* Cơ cấu theo quy mô, trình độ kỹ thuật, công nghệ của các loại hình tổ chức
sản xuất phản ánh chất lượng các ngành, lĩnh vực, bộ phận cấu thành nền kinh tế.
* Cơ cấu kinh tế theo vùng lãnh thổ, phản ánh khả năng kết hợp, khai thác tài
nguyên, tiềm lực kinh tế- xã hội của các vùng phục vụ cho mục tiêu phát triển nền
kinh tế quốc dân thống nhất.
- Phương diện thứ hai, xét cơ cấu kinh tế theo các mặt kinh tế xã hội, bao gồm:
Nhóm 5 Cao học 19B
Tiểu luận Kinh Tế Phát Triển
* Cơ cấu theo các thành phần kinh tế, phản ánh khả năng khai thác năng lực
tổ chức sản xuất kinh doanh của mọi thành viên xã hội.
* Cơ cấu kinh tế theo trình độ phát triển của quan hệ hàng hóa tiền tệ. Nó
phản ánh khả năng giải quyết mối quan hệ và sự tác động qua lại giữa các ngành,
lĩnh vực và các bộ phận hợp thành nền kinh tế quốc dân thống nhất.
1.1.2. Tính chất.
- Tính chất khách quan: nền kinh tế có sự phân công lao động, có các ngành,
lĩnh vực, bộ phận kinh tế và sự phát triển của lực lượng sản xuất nhất định sẽ hình
thành một cơ cấu kinh tế với tỉ lệ cân đối tương ứng với các bộ phận, tỉ lệ đó được

thay đổi thường xuyên và tự giác theo quá trình diễn biến khách quan của nhu cầu
xã hội và khả năng đáp ứng nhu cầu đó. Cơ cấu kinh tế là biểu hiện tóm tắt, cô
đọng nội dung chiến lược phát triển kinh tế- xã hội của từng giai đoạn phát triển
nhất định. Nhưng không vì thế mà áp đặt chủ quan, tự đặt cho các ngành những tỷ
lệ và vị trí trái ngược với yêu cầu và xu thế phát triển của xã hội. Mọi sự áp đặt chủ
quan, nóng vội nhằm tạo ra một cơ cấu kinh tế theo ý muốn, thường dẫn tới tai họa
không nhỏ, bởi sai lầm về cơ cấu kinh tế là sai lầm chiến lược, khó khắc phục, hậu
quả lâu dài.
- Tính chất lịch sử xã hội: Sự biến đổi của cơ cấu kinh tế luôn gắn liền với sự
thay đổi không ngừng của lực lượng sản xuất, nhu cầu tiêu dùng và đặc điểm chính
trị, xã hội của từng thời kỳ. Cơ cấu kinh tế được hình thành khi quan hệ ngành, lĩnh
vực, bộ phận kinh tế được xác lập một cách cân đối và sự phân công lao động diễn
ra một cách hợp lý.
Sự vận động và phát triển của lực lượng sản xuất là xu hướng phổ biến của mọi
quốc gia. Song mối quan hệ giữa con người với con người, con người với tự nhiên
trong quá trình tái sản xuất mở rộng ở mỗi giai đoạn lịch sử, mỗi quốc gia lại có sự
khác nhau. Sự khác nhau đó bị chi phối bởi quan hệ sản xuất, bởi các đặc trưng văn
hóa xã hội, bởi các yếu tố lịch sử của mỗi dân tộc. Các nước có hình thái kinh tế-
Nhóm 5 Cao học 19B
Tiểu luận Kinh Tế Phát Triển
xã hội giống nhau, song có sự khác nhau trong hình thành cơ cấu kinh tế, vì điều
kiện kinh tế, xã hội và quan điểm chiến lược mỗi nước khác nhau.
1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
1.2.1. Khái niệm và phân loại:
Chuyển dịch cơ cấu kinh tế được hiểu là sự thay đổi tỷ trọng của các bộ phận
cấu thành nền kinh tế. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế xảy ra khi có sự phát triển
không đồng đều về quy mô, tốc độ giữa các ngành, vùng. Xu hướng chuyển dịch
cơ cấu kinh tế thể hiện mặt chất kinh tế trong quá trình phát triển.
Căn cứ vào các loại hình cơ cấu kinh tế, ta có thể phân ra các hình thức
chuyển dịch như sau:

* Chuyển dịch cơ cấu ngành: là quá trình phát triển của các ngành kinh tế,
dẫn đến sự tăng trưởng khác nhau giữa các ngành kinh tế và làm thay đổi mối quan
hệ tương quan giữa chúng so với một thời điểm trước đó. Quá trình thay đổi cơ cấu
ngành từ trạng thái này sang trạng thái khác ngày càng hoàn thiện hơn, phù hợp với
môi trường và điều kiện phát triển.
Chuyển dịch cơ cấu ngành không chỉ là sự thay đổi về số lượng các ngành, tỷ
trọng của mỗi ngành mà còn bao gồm sự thay đổi về vị trí, tính chất của mối quan
hệ trong nội bộ cơ cấu ngành. Việc chuyển dịch cơ cấu ngành phải dựa trên cơ sở
một cơ cấu hiện có và nội dung của sự chuyển dịch là cải tạo cơ cấu cũ, lạc hậu
hoặc chưa phù hợp để xây dựng cơ cấu mới tiên tiến, hòan thiện và bổ sung cơ cấu
cũ nhằm biến cơ cấu cũ mới hiện đại và phù hợp hơn.
Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế phản ánh mặt chất về kinh tế của quá trình
phát triển. Đây là một quá trình diễn ra liên tục,gắn liền với quá trình công nghiệp
hóa và được xem là kết quả của quá trình công nghiệp hóa đối với các nước đang
phát triển. Mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu ngành với sự phát triển chung của
nền kinh tế có ý nghĩa hết sức quan trọng vì gắn với nó là cả một động thái về phân
Nhóm 5 Cao học 19B
Tiểu luận Kinh Tế Phát Triển
bố các nguồn lực hạn hẹp của một quốc gia trong những thời điểm nhất định vào
những hoạt động sản xuất riêng.
Chuyển dịch cơ cấu ngành là một quá trình mang tính khách quan, dưới sự tác
động của các yếu tố phát triển: lực lượng sản xuất, phân công lao động xã hội, thị
trường, quan hệ cung- cầu hàng hóa.
* Chuyển dịch cơ cấu vùng:
Là quá trình phát triển của các khu vực vùng lãnh thổ dẫn đến sự tăng trưởng
khác nhau giữa các ngành và làm thay đổi mối quan hệ tương quan giữa chúng và
với tổng thể nền kinh tế so với một thời điểm trước đó.
Chuyển dịch cơ cấu vùng, một mặt phụ thuộc vào các nhân tố địa lý- chính trị,
tài nguyên thiên nhiên…mặt khác, còn phụ thuộc vào sự tác động chủ quan của con
người. Tác động của chuyển dịch cơ cấu vùng hầu như là mặt tích cực, sự chênh

lệch giàu nghèo giữa các vùng giảm đi nhanh chóng, nhất là ở những nước đang
phát triển, cơ sở vật chất kỹ thuật ở các vùng cải thiện đáng kể, dẫn đến cải thiện
đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tuy nhiên quá trình này diễn ra cần
một thời gian dài, mới có thể khắc phục được đối với các vùng đặc biệt khó khăn,
xa xôi, miền núi, phương tiện giao thông khó khăn.
* Chuyển dịch cơ cấu thành phần kinh tế:
Là quá trình phát triển thành phần kinh tế dẫn đến sự tăng trưởng kinh tế khác
nhau giữa các thành phần và làm thay đổi mối quan hệ tương quan giữa chúng và
với tổng thể nền kinh tế so với thời điểm trước đó.
Nếu sự chuyển dịch về cơ cấu thành phần kinh tế đi đúng hướng, sẽ hình
thành nên một nền kinh tế nhiều thành phần sôi động, giải quyết việc làm, nâng cao
đời sống của nhân dân, tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước. Ngược lại, sẽ dẫn
đến sự yếu kém trong cạnh tranh, giảm sự hấp dẫn của các nhà đầu tư nước ngoài.
1.2.2. Các nhân tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế:
Nhóm 5 Cao học 19B