Đôi dòng về triết học phật giáo của Ấn Độ.

Website: Email : Tel : 0918.775.368
T xa ti nay cú rt nhiu trng phỏi trit hc du nhp vo Vit
Nam nc Ta nú ó cú ớt nhiu nh hng n i sng nhõn dõn cng nh
s phỏt trin ca t nc, sau õy em xin trỡnh by v nhng nh hng ca
trit hc n m ch yu l trng phỏi trit hc Pht Giỏo nú ó c du
nhp vo vit nam nh th no v nhng nh hng ca nú ra sao.
Trc tiờn ta núi mt ụi dũng v trit hc pht giỏo ca
n .
n c i l mt vựng t thuc Nam Chõu vi c im khớ hu,
t ai a dng v khc nghit cựng s ỏn ng ca vũng cung dóy Hy Mó -
Lp Sn kộo di trờn hai ngn km. õy l yu t a lý cú nh hng nht
nh ti quỏ trỡnh hỡnh thnh vn hoỏ, tụn giỏo v t tng trit hc ca ngi
n c i. Tuy nhiờn nhõn t cú nh hng ln nht ti quỏ trỡnh ú l
nhõn t kinh t xó hi, trong ú c bit l s tn ti t rt sm v kộo di
ca kt cu kinh t xó hi theo mụ hỡnh c bit m Cỏc Mỏc gi l Cụng xó
nụng thụn. Trong kt cu ny, ch quc hu v rung t c cỏc nh
kinh t in hỡnh l ch ngha Mỏc coi l chic chỡa khoỏ hiu ton b
lch s n c i. Chớnh trong mụ hỡnh ny ó lm phỏt sinh ch yu
khụng phi l s phõn chia i khỏng giai cp gia ch nụ v nụ l nh Hy
Lp c i, m l s phõn bit ht sc khc nghit v giai dng ca bn ng
cp ln trong xó hi: Tng n, quớ tc, bỡnh dõn t do v tin nụ (nụ l). Thờm
vo ú ngi n c i ó tớch lu c nhng tri thc rt phong phỳ v
cỏc lnh vc toỏn hc thiờn vn, lch phỏp nụng nghip v.v
Tt c nhng yu t t nhiờn, kinh t, chớnh tr v tri thc núi trờn ó
hp thnh c s hin thc cho s phỏt trin nhng t tng trit hc tụn
giỏo n c i.
Trit hc n c i chia lm hai giai on
Giai on th nht: (T gia thiờn niờn k III tr.CN n khong gia
thiờn niờn k II tr. CN). õy l giai on thng c gi l Nn vn hoỏ
Harappa (hay nn vn minh sng n) Khi u ca nn vn hoỏ n ,
TRIếT HọC PHậT GIáO ấN Độ Và ảH Hởng của nó đến văn hoá - xã hội việt nam

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
m cho ti nay ngi ta cũn bit quỏ ớt v nú ngoi nhng t liu kho c hc
vo nhng thp k u th k XX.
Giai on th hai: (Tip ni giai on th nht ti th k th VII tr.
CN). õy l thi k cú s thõm nhp ca ngi Arya (gc n - u) vo khu
vc ca ngi Dravida (ngi bn a). õy l s kin quan trng v lch s,
ỏnh du s ho trn gia hai nn vn hoỏ - tớn ngng ca hai chng tc
khỏc nhau. Chớnh qỳa trỡnh ny ó lm xut hin mt nn vn hoỏ mi ca
ngi n : nn vn hoỏ Vộda.
Giai on th ba: Trong khong 5 6 th k (T th k th VI tr.CN
ti th k I tr.CN) õy l thi k n c i cú nhng bin ng ln c v
kinh t, chớnh tr, xó hi v t tng, cng l thi k hỡnh thnh cỏc trng
phỏi trit hc tụn giỏo ln. ú l 9 h thng t tng ln, c chia lm hai
phỏi: chớnh thng v khụng chớnh thng.
Thuc phỏi chớnh thng cú Smkhuy, Mimasa, Vộdanta. Yoga, Naya
v Vasờsika.
Thuc phỏi khụng chớnh thng cú Jaina, Lokayata v Pht giỏo
(Buddha).
Trit hc n cú nhiu nột c thự v t tng
So vi cỏc nn trit hc c i khỏc, nn trit hc n biu hin ra l
mt nn trit hc chu nh hng ln ca nhng t tng tụn giỏo. Tr trng
phỏi Lokayata, cỏc trng phỏi cũn li u cú s thng nht gia t tng
trit hc v nhng t tng tụn giỏo. Ngay c hai trng phỏi: Jaina v Pht
giỏo, tuy tuyờn b on tuyt vi truyn thng vn húa Vộda (truyn thng
tụn giỏo) nhng trong thc t nú vn khụng th vt qua truyn thng y. Tuy
nhiờn tớnh tụn giỏo ca n c i cú xu hng hng ni m khụng
phi hng ngoi nh nhiu tụn giỏo phng Tõy. Cng bi vy, xu hng
chỳ gii v thc hnh nhng vn nhõn sinh quan di gúc tõm linh tụn

giỏo nhm t ti s gii thoỏt l xu hng tri ca nhiu hc thuyt trit
hc tụn giỏo n c i.
TRIếT HọC PHậT GIáO ấN Độ Và ảH Hởng của nó đến văn hoá - xã hội việt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
ú ch l nhng nột c thự ca t tng trit hc n c i trong
tng quan so sỏnh vi cỏc nn trit hc c i khỏc, cỏi lm nờn thiờn hng
riờng ca nú. Cũn v ni dung t tng, nn trit hc n cng ging nh
nhiu nn trit hc c i khỏc, nú ó t ra v gii quyt nhiu vn v trit
hc: Bn th lun, nhn thc lun v.v
Chỳng ta i xột nhng t tng trit hc c bn ca trng phỏi Pht
giỏo.Pht giỏo l mt trng phỏi trit hc tụn giỏo in hỡnh ca nn t
tng n c i v cú nhiu nh hng rng rói, lõu di trờn phm vi th
gii. Ngy nay vi t cỏch l mt tụn giỏo, Pht giỏo l mt trong ba tụn giỏo
ln nht trờn th gii.
Ngi sỏng lp Pht giỏo l Thớch t - a, vo khong th k th
VI tr.CN. Sau ny ụng c tụn xng vi nhiu danh hiu khỏc nhau: Nh
Lai, Pht T, c TH Tụn nhng khỏ ph bin l Thớch Ca Muni
(Sakyamuni ngha l bc hin gi dũng Sakya).
Sau Sakyamuni mt vi th k, Pht giỏo c phõn chia thnh tụng
phỏi ln l tiu tha giỏo v i tha giỏo (ngha l c xe nh v c xe
ln). Tiu tha giỏo phỏt trin v phớa Nam n ri truyn bỏ sang
Xờrilanca, Philippin, Lo, Campuchia, Nam Vit Nami tha giỏo phỏt
trin mnh Bc n , truyn bỏ vo Tõy tng, Trung hoa, Nht bn, Bc
Vit nam
Kinh in ca Pht giỏo gm: Kinh Lut Lun (gi l Tam tng
tc ba kho kinh in). M v mt trit hc thỡ quan trng nht l kinh v
lun. Tam tng kinh in ca Pht giỏo c ghi bng hai h Pali v
Sankrit (Ng b Nam v Bc n) cú ti trờn 5000 quyn.

Nhng t tng trit hc c bn ca Pht giỏo nguyờn thu (s k)
gm my vn ln sau:
Th nht: Th gii quan Pht giỏo l mt th gii quan cú tớnh duy vt
v vụ thn, ng thi cú cha ng nhiu yu t bin chng sõu sc.
TRIếT HọC PHậT GIáO ấN Độ Và ảH Hởng của nó đến văn hoá - xã hội việt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Tớnh duy vt v vụ thn th hin rừ nột nht quan nim v tớnh t thõn
sinh thnh, bin i ca vn vt, khụng do s chi phi quyt nh ca mt lc
lng thn linh hay thng ti cao no. Trỏi li vn vt u tuõn theo tớnh
tt nh v ph bin ca lut nhõn qu. iu ny c quỏn trit trong vic
lý gii nhng vn ca cuc sng nhõn sinh nh: Hnh phỳc, au kh, giu
nghốo, th,yu
Tớnh bin chng sõu sc ca trit hc Pht giỏo c bit th hin rừ qua
vic lun chng v tớnh cht vụ ngó v vụ thng ca vn vt.
Phm trự vụ ngó bao hm t tng cho rng, vn vt trong v tr vn
khụng cú tớnh thng hng nú ch l s gi hp do s hi nhõn duyờn
nờn thnh ra cú (tn ti). Ngay bn thõn s tn ti ca thc t con ngi
chng qua cng l do ng un (nm yu t) hi hp li: Sc (vt cht), th
(cm giỏc), tng (n tng), hnh (suy lý) v thc (ý thc). Theo cỏch phõn
loi khỏc-lc ti: a (cht khong), thu (cht nc), ho (nhit nng),
phong (hi th), khụng (khong trng) v thc (ý thc). Núi mt cỏch tng
quỏt thỡ vn vt ch l s hi hp ca hai loi yu t l vt cht sc v tinh
thn danh. Nh vy thỡ khụng cú cỏi gi l tụi (vụ ngó).
Phm trự vụ thng gn lin vi phm trự vụ ngó. Vụ thng
ngha l vn vt bin i vụ cựng theo chu trỡnh bt tn: Sinh Tr D
Dit(hay: Sinh Tr Hoi Khụng). Vy thỡ cú cú khụng khụng
luõn hi (bỏnh xe quay) bt tn: thoỏng cú, thoỏng khụng cỏi cũn m
chng cũn, cỏi mt m chng mt.

Th hai: Nhõn sinh quan Pht giỏo l phn trng tõm ca trit hc ny.
Cng nh nhiu trng phỏi khỏc ca trit hc n c i, Pht giỏo t
vn tỡm kim mc tiờu cu cỏnh nhõn sinh s gii thoỏt (Moksa) khi
vũng luõn hi, nghip bỏo t ti trng thỏi tn ti Nit bn (Nirvana).
Tớnh qun chỳng ca lun im nhõn sinh Pht giỏo th hin ch nờu cao
tinh thn bỡnh ng giỏc ng, tc l quyn thc hin s gii thoỏt l cho tt
c mi ngi m cao hn na l ca mi chỳng sinh. iu ny mang tớnh
TRIếT HọC PHậT GIáO ấN Độ Và ảH Hởng của nó đến văn hoá - xã hội việt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
nhõn bn sõu sc, vt qua gii hn ng cp khc nghit vn l mt truyn
thng chớnh tr n c i. Nú núi lờn khỏt vng t do cho tt c mi
ngi, khụng th l c quyn ca mt ng cp no, dự ú l ng cp tng
n hay quý tc, bỡnh dõn hay tin nụ. Nhng ú khụng phi kờu gi giỏn tip
cho quyn bỡnh ng v mt chớnh tr m l bỡnh ng trong s mu cu cu
cỏnh giỏc ng. Cú th, õy l li kờu gi giỏn tip cho quyn bỡnh ng xó hi
ca Pht giỏo, v nh vy Pht giỏo tht s l mt trng phỏi thuc phỏi
khụng chớnh thng (tc phỏi ci cỏch) ca nn t tng

n c i.
Ni dung trit hc nhõn sinh ca Pht giỏo tp trung bn lun im
(gi l t din ). Bn lun im ny c Pht giỏo coi l bn chõn lý v
i v cuc sng nhõn sinh cho bt c cuc sng nhõn sinh no thuc ng
cp no.
Lun im th nht (kh ): S tht ni cuc sng nhõn sinh khụng cú
gỡ khỏc ngoi s au kh, rng buc h lu, khụng cú t do. ú l 8 ni kh
trm lõm bt tn m bt c ai cng phi gỏnh chu: Sinh, Lóo, Bnh, T, Th
bit Ly (yờu thng chia lỡa), Oỏn tng hi (oỏn ghột nhau m phi sng vi
nhau), S cu bt c (cỏi mong mun m khụng t c), v Ng th un

(5 yu t vụ thng nung nu lm kh).
Lun im th hai (Nhõn ): l lun im gii thớch nhng nguyờn
nhõn s tht au kh ni cuc sng nhõn sinh. ú l 12 nguyờn nhõn (thp
nh nhõn duyờn): 1. Vụ minh; 2. Hnh; 3. Thc; 4. Danh sc; 5. Lc nhp; 6.
Xỳc; 7. Th; 8. ỏi; 9. Th; 10. Hu; 11. Sinh v 12. Lóo T.
Trong 12 nhõn duyờn y thỡ Vụ minh l nguyờn nhõn thõu túm tt c.
B vy dit tr vụ minh l dit tr tn gc r s au kh nhõn sinh. Di gúc
nhn thc, vụ minh l ngu ti, khụng sỏng sut, thiu giỏc ng chõn
lý.
Lun im th ba (Dit ): L lun im v kh nng cú th tiờu dit
c s kh ni cuc sng nhõn sinh, t ti trng thỏi Nit bn, cu cỏnh
ca hnh ng t do. Lun im ny cng bc l tinh thn lc quan tụn giỏo
TRIếT HọC PHậT GIáO ấN Độ Và ảH Hởng của nó đến văn hoá - xã hội việt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
ca Pht giỏo; cng th hin khỏt vng nhõn bn ca nú mun hng con
ngi n nim hnh phỳc tuyt i; khỏt vng chõn chớnh ca con ngi
ti Chõn Thin M.
Lun im th t (ao ): l lun im v con ng th hin s dit
kh, t ti gii thoỏt. ú khụng phi l con ng s dng bo lc m l con
ng tu o. Thc cht ca con ng ny l hon thin o c cỏ nhõn.
S gii phúng mang ý ngha ca s th hin cỏ nhõn, khụng mang ý ngha ca
nhng phong tro cỏch mng hay ci cỏch xó hi. õy l nột c bit ca
tinh thn gii phúng nhõn sinh ca Pht giỏo.
Con ng gii phúng cỏ nhõn ny gm 8 nguyờn tc:
* Chớnh kin (hiu bit ỳng s tht nhõn sinh)
* Chớnh t duy (suy ngh ỳng n).
* Chớnh ng (gi li núi phi).
* Chớnh nghip (gi ỳng trung nghip).

* Chớnh mnh (gi ngn dc vng).
* Chớnh tinh tin (rốn luyn khụng mi mt).
* Chớnh nim (cú nim tin vng chc vo s gii thoỏt).
* Chớnh nh (an nh, t tỏc).
Tỏm nguyờn tc (hay bt chớnh o) cú th thõu túm vo ba Iu hc
tp, rốn luyn ln l: Gii - nh Tu (tc l: Gi gii lut, thc hnh thin
inh v khai thụng trớ tu Bỏt nhó).
Trờn õy l hai vn c bn ca trit hc Pht giỏo nguyờn thu (s
k). S phỏt trin v sau ca Pht giỏo ó chia thnh cỏc tụng phỏi khỏc nhau
v ó cú nhng phỏt trờn rt khỏc nhau v cỏc quan im trit hc.
Qua nhng c im trờn ta thy
Trit hc n c i ó dt ra v gii quyt nhiu vn ca t duy
trit hc. ú l nhng vn thuc bn th lun, nhn thc lun v nhõn sinh
quan trit hc.Gii quyt vn bn th lun, trit hc n ó hng t duy
(suy t) vỏo ngun gc sinh thnh ca vn vt, truy cu ngun gc khi u
TRIếT HọC PHậT GIáO ấN Độ Và ảH Hởng của nó đến văn hoá - xã hội việt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
ca chỳng. Trong quỏ trỡnh suy t trit lý y, ụi khi ó t ti ý tng siờu
thc; vt qua tm suy ngh, nhn thc giỏc quan t ti nhng phỏn oỏn
siờu hỡnh (Motaphidica) v ci ngun ca tn ti. Chớnh ti im ny lm xut
hin nhng cm nhn v tớnh bin chng ca tn ti: S thng bng ca cỏc
yu t, s mt thng bng ca nhng xung lc ni ti s bin hoỏ sinh thnh
ca vn vt t cỏi vụ hỡnh siờu vt lý - n cỏi hu hỡnh, a dng.
Mt xu hng khỏ m nột m cỏc nn trit hc khỏc ca th giớ ớt
quan tõm ú l s gii quyt nhng vn nhõn sinh di gúc tõm linh tụn
giỏo, i tỡm cỏi i nghó trong cỏi Tiu nghó ca mi thc th cỏ nhõn. õy
xu hng hng ni (khỏc vi xu hng hng ngoi ca tụn giỏo
phng Tõy) tr thnh mt su hng tri v cng th mnh ca t duy n ,

nh ú m ó i sõu vo nhng bớ n ca i sng nhõn sinh. Nhng s tht
cuc i m Pht giỏo cp n l nhng hin nhiờn vi bt c ai, dự ngi
ú thuc v ng cp, giai cp hay dõn tc no, vy l suy t trit hc nhõn
sinh y ó t ti nhõn sinh nhõn loi. ú cng l mt nguyờn nhõn ni ti
khin cho nú cú sc sng to rng ra nhiu dõn tc, nhiu thi i. Cú th
núi: S phn tnh nhõn sinh l mt nột tri v cú u th ca nhiu hc thuyt
trit hc n c i, rt him thy cỏc nn trit hc khỏc. ú cng l mt
giỏ tr trit hc m con ngi hin i khụng th b qua.
NHNG NH HNG CA PHT GIO N NN VN HO NC TA.
Pht giỏo truyn vo Vit Nam khong th k II sau Cụng Nguyờn.
Trong lch s dõn tc Vit Nam, Pht giỏo cú nh hng sõu m v lõu di.
Trong quỏ trỡnh phỏt trin, Pht giỏo vi t cỏch l mt tụn giỏo, ó cú nhiu
úng gúp cho vn hoỏ Vit Nam.
Cng ging nh tụn giỏo ngoi sinh khỏc nh nho giỏo, o giỏo,
islam giỏo, Cụng giỏo hay tin o lnh, Pht giỏo khi du nhp vo Vit Nam
ó cú nhng va chm nht nh vi vn hoỏ bn a, hỡnh thnh cc din hi
nhp khỏc vi s tin hoỏ t nhiờn ca mt h t tng bn a. Quỏ trỡnh hi
nhp ú dn ti s hỡnh thnh nhng yu t vn hoỏ mi.
TRIếT HọC PHậT GIáO ấN Độ Và ảH Hởng của nó đến văn hoá - xã hội việt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Mi tụn giỏo khi du nhp vo Vit Nam ó cú nhng úng gúp nht
nh v vn hoỏ. Pht giỏo cng khụng nm ngoi quy lut ny. Trong khuõn
kh ca chuyờn ny em xin cp ti mt s nh hng c bn ca mt
vi lnh vc m thụi.
1. Pht giỏo ó gúp phn o to mt tng lp trớ thc.
Tng lp trớ thc u tiờn m Pht ó o to mang tớnh cht nh s am
hiu nho giỏo. Tng thng Ngụ Chõn Lu hiu l Khuụng Vit i s l mt
nhõn vt tiờu biu.

Khi ngi Hỏn n cai tr nca ta thỡ h mang ch Hỏn n. Nhng
khi n vựng t ny, ngi Hỏn ch trng khụng m trng o to trớ thc
ngi Vit m ch yu a ngi Hỏn sang lm quan cai tr. Do vy, Sut t
nm ..trc Cụng Nguyờn cho n thi k u Cụng Nguyờn ch cú mt
Trng Trng v mói mi cú vi ngỡ nh Lý Cm, Lý Tin hc hnh
u tranh lm quan. Mt s khỏc nh Tớch Quan Nhõm Diờn, S Nhip tuy cú
dy hoc nhng u khụng cú du hiu ph cp ch Hỏn, biu th c th nht
l khụng thy xut hin mt giai tng lp trớ thc Vit trc th k th VII.
Tng lp trớ thc Vit du tiờn l trớ thc Pht giỏo. Ngi u tiờn
li tờn tui l Phỏp Hin (? 626). Pht giỏo truyn vo Du cui th k th
II, hỡnh thnh trung tõm Dõu m Phỏp Hin l nh s Vit u tien lu tờn
trong sn mụn. Vn t ra l, ngi ta truyn bỏ v phỏt trin o Pht
bng ngụn ng v vn t gỡ trong thi k u? Nh s n Tỡ Ni a Lu
Chi t Trung Quc n Dõu nm 580 tr trỡ ú, dch mt quyn kinh Tng
Trỡ. ễng ta n Trung Quc nm 562 (hay 574), gp lỳc cỏc Pht giỏo ang b
n ỏp, Tng Xỏn ang trn trỏnh nờn khuyờn ụng xung phng Nam. ễng
n chựa Ch Chớ li 6 nm dch hai b kinh. Nh vy ụng dó hc c vn
t Hỏn. Cho nờn khi n Dõu, ụng ó dựng ngụn ng v vn t ú truyn
bỏ Pht giỏo.
Th k VII VIII, tng s Vit Nam cú nhiu ngi cú trớ thc uyờn
thõm v Pht giỏo. Nhiu ngi gii c Phn ng, ó tham gia gii kinh Pht.
TRIếT HọC PHậT GIáO ấN Độ Và ảH Hởng của nó đến văn hoá - xã hội việt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
8