Tài liệu hướng dẫn môn học lý luận về nhà nước bài 5 ths lê việt tuấn

Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v nhà n
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

BÀI 5: B

c

MÁY NHÀ N

C

1. M C ÍCH, YÊU C U
- M c đích:
- Yêu c u: ng

ih cc nn mđ

c

+ Khái ni m v b máy nhà n c, c quan nhà n
+
c đi m c a b máy nhà n c;
+ Các b ph n c u thành c a b máy nhà n c.

c;

2. TÀI LI U THAM KH O
H Lu t Hà N i, Giáo trình Lý lu n v Nhà n c và Pháp lu t, NXB CAND, Hà N i
2004.
- Khoa Lu t – H Qu c gia Hà N i, NXB HQGHN, Giáo trình Lý lu n chung v Nhà
n c và Pháp lu t, Hà N i 2005.

- M t s lý thuy t và kinh nghi m t ch c nhà n c trên th gi i, TS. Thang V n Phúc
– PGS. TS. Nguy n ng Thành, NXB CTQG, Hà N i 2005.
- Th ch chính tr th gi i đ ng đ i, H c vi n chính tr qu c gia H Chí Minh, NXB
CTQG, Hà N i 2003.
-

3.

C

NG N I DUNG

3.1. KHÁI NI M,

C I MC AB

MÁY NHÀ N

C

- Khái ni m b máy nhà n c: là h th ng các c quan nhà n c t trung ng đ n đ a
ph ng, đ c t ch c và ho t đ ng theo nh ng nguyên t c chung, th ng nh t nh m
th c hi n nhi m v và ch c n ng c a nhà n c.
c đi m b máy nhà n c:
+ Là công c ch y u nh t và có hi u l c nh t đ th c hi n n n chuyên chính c a giai
c p th ng tr v kinh t , chính tr , t t ng;
+ Là công c b o v l i ích c a giai c p th ng tr ;
+ N m gi ba quy n l c kinh t , quy n l c chính tr , quy n l c t t ng;
+ S d ng pháp lu t đ qu n lý xã h i;
+ S d ng hai ph ng pháp c b n đ qu n lý xã h i là giáo d c, thuy t ph c và

c ng ch .

WWW.LVTLAW.COM

1


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v nhà n
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

c

- Khái ni m c quan nhà n c: là b ph n c u thành c a b máy nhà n c, là t ch c
(cá nhân) mang quy n l c nhà n c đ c thành l p và có th m quy n theo quy đ nh
c a pháp lu t nh m th c hi n nhi m v và ch c n ng c a nhà n c.
c đi m c quan nhà n c:
+ mang tính ch t quy n l c nhà n c;
+ nhân danh nhà n c đ th c thi quy n l c nhà n c;
+ trong ph m vi th m quy n c a mình, c quan nhà n c có quy n ban hành v n b n
quy ph m pháp lu t ho c v n b n áp d ng pháp lu t;
+ giám sát th c hi n các v n b n mà mình đã ban hành;
+ có quy n th c hi n bi n pháp c ng ch khi c n thi t.

3.2. PHÂN LO I C

QUAN NHÀ N

C

- C n c vào hình th c th c hi n quy n l c:

+ C quan quy n l c nhà n c;
+ C quan hành chính nhà n c;
+ C quan t pháp.
- C n c vào trình t thành l p:
+ C quan nhà n
+ C quan nhà n

c dân c (c quan do dân b u ra);
c không do dân b u ra.

- C n c vào tính ch m th m quy n:
+ C quan nhà n
+ C quan nhà n

c có th m quy n chung;
c có th m quy n chuyên môn.

- C n c vào c p đ th m quy n:
+ C quan nhà n
+ C quan nhà n

c
c

3.3. NGUYÊN T C C

trung ng;
đ a ph ng.
B N TRONG T

CH C B

MÁY NHÀ N

C

3.3.1. Nguyên t c t p quy n
- N i dung nguyên t c t p quy n: là t p trung quy n l c nhà n
nhân ho c m t c quan nhà n c.
u và khuy t đi m c a nguyên t c t p quy n.
- Nguyên t c t p quy n trong l ch s t ch c b máy nhà n c:

c vào trong tay m t cá

+ T p quy n trong nhà n c ch nô, phong ki n;
+ T p quy n xã h i ch ngh a.

WWW.LVTLAW.COM

2


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v nhà n
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

c

3.3.2. Nguyên t c phân quy n

- L ch s nguyên t c phân quy n.

- N i dung nguyên t c phân quy n: quy n l c nhà n c ph i b phân chia thành quy n
l p pháp, hành pháp và t pháp giao cho 3 c quan nhà n c đ c l p n m gi .
+ Yêu c u đ i v i c quan l p pháp;
+ Yêu c u đ i v i c quan hành pháp;
+ Yêu c u đ i v i c quan t pháp.
u và khuy t đi m c a nguyên t c phân quy n.
- Nguyên t c phân quy n đ c v n d ng trong nhà n
3.4. B

MÁY NHÀ N

VÀ T

C QUA CÁC KI U NHÀ N

C CH

NÔ, PHONG KI N

S N

3.4.1. B máy nhà n

c chi m h u nô l

c đi m: s khác bi t gi a ph

-

c t s n.

ng ông và ph

ng Tây, c th :

ph ng Tây, hình th c nhà n c da d ng h n so v i ph ng ông, s chuyên
môn hóa trong ho t đ ng c a nhà n c ngày càng cao. C quan xét x tách ra kh i
c quan hành chính. Xu t hi n nhi u c quan m i trong b máy nhà n c (H i
đ ng 5 quan giám sát Sparte, H i đ ng 10 t ng l nh Athen, H i đ ng quan án,
quan b o dân La Mã).
+
ph ng ông, ph bi n hình th c quân ch chuyên ch trung ng t p quy n. B
máy nhà n c mang n ng tính ch t quân s , ch u nh h ng sâu s c c a tôn giáo.
T ch c b máy nhà n c còn s khai và đ n gi n. Ch c v và quan ch ch a rõ
ràng. a ph ng ch là s mô ph ng và sao chép trung ng.
+

3.4.2. B máy nhà n

c phong ki n

c đi m: b máy nhà n c phong ki n mang n ng tính ch t quân s , g n li n v i ch
đ đ ng c p phong ki n. Các c quan c ng ch (nh quân đ i, nhà tù…) là nh ng b
phân ch đ o.
- C u trúc c b n c a nhà n c bao g m:
-

+ Qu c v ng: Gi a đ a v cao nh t trong b máy nhà n
không h n ch .
+ B máy giúp vi c trung ng

+ H th ng c quan, quan l i đ a ph ng.

WWW.LVTLAW.COM

c, quy n l c c a nhà vua

3


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v nhà n
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

3.4.3. B máy nhà n

c

ct s n

c đi m: b máy nhà n c t ch c theo nguyên t c tam quy n phân l p. Gi a ba
phân h l p pháp, hành pháp, t pháp có s ki m ch và ki m soát l n nhau.
- V c c u g m có nguyên th qu c gia, ngh vi n, chính ph và tòa án.
-

+ Nguyên th qu c gia: Trong nhà n c quân ch l p hi n là vua, ki n l p theo
nguyên t c th a k quy n l c. Trong nhà n c c ng hòa dân ch t s n là t ng
th ng, ki n l p theo ph ng th c b u c b i ngh vi n (nhà n c c ng hòa đ i
ngh ), ho c b i đ i c tri (nhà n c c ng hòa t ng th ng), ho c b i c tri (nhà n c
c ng hòa h n h p).
+ Ngh vi n: Là c quan đ i di n quy n l c cao nh t, có quy n ban hành hi n pháp,
lu t. Có th t ch c thành 1 vi n ho c 2 vi n.

+ Chính ph : Có th do ngh vi n b u và ch u trách nhi m tr c ngh vi n (trong nhà
n c quân ch l p hi n, c ng hòa đ i ngh , c ng hòa h n h p), ho c do t ng th ng
thành l p và ch u trách nhi m tr c t ng th ng (trong nhà n c c ng hòa t ng
th ng)
+ H th ng c quan tòa án.

WWW.LVTLAW.COM

4


Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v nhà n
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

c

4. CÂU H I
4.1. Câu h i nh n đ nh
Hãy trình bày quan đi m riêng c a anh (ch ) v các nh n đ nh sau đây theo h
hay sai? Gi i thích t i sao?

ng đúng

96) B máy nhà n c là t p h p c a các c quan nhà n c t trung
ng đ n đ a
ph ng.
97) C ng ch là ph ng pháp duy nh t đ c s d ng trong các nhà n c bóc l t.
98) Các nhà n c xã h i ch ngh a ch áp d ng ph ng pháp thuy t ph c – giáo d c,
mà không c n thi t ph i áp d ng ph ng pháp c ng ch .
99) Không nh t thi t c quan nhà n c nào c ng mang tính ch t quy n l c nhà n c.

100) Ho t đ ng c a c quan nhà n c d a trên ngân sách nhà n c.
101) M i thành viên trong c quan nhà n c đ u ph i là công ch c, viên ch c nhà n c.
102) H th ng chính tr là m t b ph n c a b máy nhà n c.
103) B máy nhà n c là m t b ph n c a h th ng chính tr .
104) Doanh nghi p nhà n c hình thành và ho t đ ng d a trên ngân sách nhà n c vì
v y ph i là c quan nhà n c.
105) Lý thuy t phân quy n trong t ch c b máy nhà n c đ c p đ n vi c phân chia b
máy nhà n c thành 3 nhánh c quan: l p pháp, hành pháp và t pháp. Trong đó,
nhánh hành pháp s có v trí cao nh t, bi u hi n qua quy n l c c a T ng th ng –
ng i đ ng đ u c quan hành pháp.
106) Lý thuy t phân quy n trong t ch c b máy nhà n c đòi h i s đ c l p tuy t đ i,
không c n đ n s ki m soát quy n l c trong ho t đ ng c a các c quan l p pháp,
hành pháp và t pháp.
107) Lý thuy t ch quy n nhân dân trong t ch c b máy nhà n c là phù h p và kh thi
đ i v i các nhà n c xã h i ch ngh a, vì theo đó “quy n l c c a nhân dân là t i
cao và không th b chia tách”.
108) Lý thuy t ch quy n nhân dân trong t ch c b máy nhà n c không ch p nh n s
phân quy n, mà ch là s phân công quy n l c đ i v i c quan hành pháp.
109) Không nh t thi t lúc nào Ngh vi n c ng là c quan l p pháp, nhi u n c Ngh
vi n ch là c quan quy t đ nh ngân sách – tài chính.
110) C quan l p pháp các n c đ c chia thành 2 vi n thì đ c g i là Ngh vi n, còn
n u c quan l p pháp ch có 1 vi n thì đ c g i là Qu c h i.
111) nh ng n c mà c quan l p pháp có quy n l c l n nh t thì đ c g i là Qu c H i,
còn “cân b ng” quy n l c v i c quan hành pháp thì đ c g i là Ngh vi n.

WWW.LVTLAW.COM

5

Tài li u h ng d n môn h c Lý lu n v nhà n
Giáo viên: ThS. Lê Vi t Tu n

c

112) Qu c h i g m 2 vi n ch t n t i các qu c gia có hình th c c u trúc nhà n c liên
bang.
113) C quan l p pháp các n c v c b n đ u đ c hình thành t vi c b u c c a
nhân dân (c ngh vi n, hay đ i v i h ngh vi n) cho nên luôn là c quan quy n l c
cao nh t trong b máy nhà n c.

4.2. Câu h i th o lu n
114) Anh (ch ) hãy ch ra và phân tích nh ng u và khuy t đi m c a:
+ Nguyên t c t p quy n trong t ch c b máy nhà n c.
+ Nguyên t c phân quy n trong t ch c b máy nhà n c.
115) Có quan đi m cho r ng: nguyên t c phân quy n là d u hi u đ c tr ng c a các nhà
n c t s n (phân chia quy n l c nhà n c thành l p pháp, hành pháp và t pháp)
và t t y u không th đáp ng đ c nguyên t c quy n l c nhà n c thu c v nhân
dân, không th phù h p đ i v i các n c XHCN.
Anh (ch ) hãy trình bày quan đi m c a cá nhân mình theo h ng ng h ho c ph n
đ i đ i v i quan đi m trên.
4.3. Câu h i ti u lu n, thuy t trình
116) Anh (ch ) hãy trình bày nh ng n i dung c b n c a nguyên t c “tam quy n phân
l p” (hay còn g i là nguyên t c “phân chia quy n l c”), trong đó đ c bi t làm rõ
tính ch t “ki m ch – cân b ng – đ i tr ng” gi a các nhánh c quan mang quy n
l p pháp, hành pháp và t pháp.


WWW.LVTLAW.COM

6