Bài giảng sinh lý động vật chương 4 sinh lý tiêu hóa

CHƯƠNG 4.

SINH LÝ TIÊU HOÁ

1. Ý nghĩa và quá trình phát triển của hệ tiêu hoá

1. Tiêu hóa nội bào
2. Túi tiêu hóa: miệng = hậu môn
Tiến hóa hệ
tiêu hóa

3. Ống tiêu hóa: miệng ≠ hậu
môn
4. Ống tiêu hóa + tuyến tiêu hóa:

Tiêu
hóa
ngoại
bào

+ phần đặc biệt: diều + dạ dày cơ; dạ dày 4 túi
Người


Tiêu hóa nội bào

2


Tiêu hóa ngoại bào
Túi tiêu hóa

3


Ống tiêu hóa: miệng ≠ hậu môn

4


Ống tiêu hóa: miệng ≠ hậu môn

5


Ống tiêu hóa + tuyến tiêu hóa

Crop shapes from various species of bird

6


Dạ dày đơn + Dạ dày bốn ngăn

7


Ống tiêu hóa ở người

8

Các giai đoạn của quá trình tiêu hóa thức ăn


1. Tiêu hoá thức ăn ở miệng và thực quản
Cấu tạo

10


Cấu tạo răng

(Thân răng)

(Cổ răng)

(Chân răng)

11


Bộ răng và loại thức ăn


công thức răng

13


Lưỡi

14


Gai vị giác

15


Các tuyến nước bọt

16


Quá trình tiêu hóa ăn ở miệng
Cắn, xé, nhai nghiền,
nhào trộn với nước bọt

Tiêu hóa thức
ăn ở miệng

Tiêu hóa
cơ học

Phản xạ
nuốt
Tuyến nước bọt

Tiêu hóa
hóa học

Nước bọt + tiêu hóa
Điều hòa tiết nước

+ Phản
xạ tùy ý
+ Phản
xạ tự
động


Tiêu hoá cơ học ở miệng
Chủ yếu do răng đảm nhiệm. Răng làm nhiệm vụ cắt, xé, nghiền thức ăn. Cùng với sự hỗ trợ
của cơ nhai và lưỡi. Lưỡi và má làm nhiệm vụ nhào trộn thức ăn đều với nước bọt. Cuối cùng
thức ăn trở thành những viên nhỏ, trơn, rơi xuống hầu để thực hiện phản xạ nuốt.
Nhai và nuốt là các phản xạ nửa tự động được thực hiện qua các phản xạ không điều kiện (tự
động) và một phần theo ý muốn (chủ động).
- Phản xạ nhai xuất hiện khi có thức ăn vào miệng, các thụ quan ở niêm mạc miệng, lưỡi gửi
xung hướng tâm về trung ương qua dây số V, IX. Trung khu nhai ở hành tuỷ và vỏ não. Các
xung ly tâm đi theo nhánh vận động số V, IX, VII.
+ Giai đoạn miệng: sau khi thức ăn được nhai, trộn đều với nước bọt và viên lại trên mặt lưỡi
sẽ được lưỡi thụt lại, đưa về phía sau. Đây là giai đoạn phản xạ tuỳ ý.
+ Giai đoạn hầu: là phản xạ tự động. Viên thức ăn chạm vào thành hầu, kích thích các thụ quan
ở đây, xung hướng tâm chạy về trung ương theo các dây số V, nhánh dây số IX và số X. Về
trung khu phản xạ nuốt ở hành tuỷ và các phần khác của não bộ cho đến vỏ não. Các xung ly
tâm theo nhánh vận động của dây số V (mở màn hầu), số IX (cử động cơ hầu), số X (cử động
nhu động thực quản), số XII (cử động cơ lưỡi).
18
+ Giai đoạn tiếp theo là các cử động nhu động của thực quản đẩy viên thức ăn xuống dạ dày.

Nuốt thức ăn



Tiêu hoá hoá học ở miệng

Tiêu hoá hoá học ở miệng do enzym trong nước bọt thực hiện. Tiêu hoá hoá học ở
miệng là phụ do nước bọt chỉ có 1 enzim duy nhất là amylase (ptyalin), nên protein, lipid chưa
được phân giải, chỉ có glucid được phân giải đến giai đoạn đường kép là chủ yếu (dextrin).
Nước bọt trong miệng là do các tuyến nhỏ trong niêm mạc miệng và 3 đôi tuyến dưới
hàm, dưới lưỡi và mang tai tiết ra đổ vào.
Ở người, trong 24 giờ, tiết khoảng 1500ml nước bọt. Nước bọt là dịch trong màu trắng
đục và nhầy; pH trung tính: khoảng 7. Nước chiếm 98%, 2% là chất hữu cơ và vô cơ. Chất hữu cơ
gồm enzym amylase và chất nhầy. Chất vô cơ gồm các muối Na, K, Ca, phosphat, bicarbonat.
Khi pH tăng, các muối calci carbonat và phosphat sẽ kết tủa thành cao chân răng. Ngoài ra, trong
nước bọt còn có enzym lyzozym có tác dụng khử trùng.
Các phản xạ tiết nước bọt không điều kiện xuất hiện khi thụ quan ở niêm mạc miệng
được kích thích.
Trung khu tiết nước bọt ở hành tuỷ và các hạch giao cảm đốt cổ VIII và lưng I.
Nước bọt còn được tiết qua các phản xạ có điều kiện như khi nhìn, nghe tên các thức
ăn. Hình dáng, mùi vị, màu sắc, quang cảnh bữa ăn,… cũng gây phản xạ tiết nước bọt có
điều
21
kiện.


2. Tiêu hoá thức ăn ở dạ dày
Cấu tạo dạ dày (đơn)

22



Ống tiêu hoá của động vật nhai lại

Dạ cỏ
Dạ tổ
ong
Ống tiêu
hóa

Dạ lá
sách
Dạ múi
khế

24