Bài giảng sinh lý động vật chương 6 sinh lý nội tiết

CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

1.Cấu tạo chung hệ nội tiết
1.1 Hệ nội tiết ở động vật bậc thấp
-Tuyến gian não của hạch não sâu bọ tiết ra
chất kích thích tuyến ngực (tim) tiết ra
Erdison → thúc đẩy quá trình lột xác
-Tuyến corpora allata tiết ra juvenil thúc
đẩy quá trình lột xác,…
1.2. Hệ nội tiết ở động vật bậc cao
- Tuyến tùng, tuyến yên, tuyến giáp, tuyến
cận giáp, tuyến ức, tuyến thượng thận,
tuyến tuỵ, tuyến sinh dục.

1


CHƯƠNG 6. SINH LÝ NỘI TIẾT
2. Các hormon và ứng dụng của chúng
2.1. Các hormon
-

-

Hormon có thể được tiết ở dạng hoàn chỉnh hoặc ở dạng tiền hormon.

Preproinsulin

proinsulin

Proglucagon

glucagon

insulin

Hormon có bản chất lipid (hormon vỏ tuyến thượng thận – cortison, tinh hoàn –
testosteron, buồng trứng - oestrogen)
hoặc protein (bản chất axit amin - adrenalin, peptit - oxytocin, protein - insulin).

2


CHƯƠNG 6. SINH LÝ NỘI TIẾT
2. Các hormon và ứng dụng của chúng
2.2. Tác dụng của hormon
-Tác dụng chung của hormon (hoạt tính sinh học cao và đặc hiệu)
-Tác dụng sinh lý của hormon
+ Tham gia điều hoà quá trình sinh trưởng và phát triển của cơ thể.

VD: STH, TSH của tuyến yên và thyroxin của tuyến giáp. Sự phát triển bình thường
nhất là về hình dạng, kích thước của cơ thể phụ thuộc vào các hormon này.
+ Tham gia quá trình trao đổi chất và năng lượng.
+ Tham gia điều hoà sự cân bằng nội môi của dịch nội và ngoại bào.
+ Tham gia điều tiết sự thích nghi của cơ thể với môi trường.
+ Tham gia điều tiết quá trình sinh sản của động vật.
3

CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

3. Cơ chế tác dụng của hormon: 3 giai đoạn
- Hormon được nhận biết bởi một thụ cảm thể đặc hiệu trên màng tế bào đích hay của

nhân tế bào.
- Phức hợp hormon - thụ cảm thể vừa hình thành được kết hợp với một cơ chế sinh tín
hiệu.
- Tín hiệu sinh ra kích thích các quá trình nội bào: thay đổi hoạt tính, nồng độ các
enzym, thay đổi tính thấm của màng tế bào để tăng cường hấp thu hoặc đào thải các
chất, gây tiết các hormon ở các tuyến đích khác, gây co hoặc giãn cơ, tăng cường
tổng hợp protein,…

4


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

Các hormon tác dụng thông qua “các chất truyền tin thứ 2”
Những hormon có bản chất protein, peptid hay acid amin tác dụng theo cơ chế này.
Các hormon được gọi là “chất truyền tin thứ nhất” theo máu mang thông tin
đến tế bào. Khi tiếp xúc với màng chúng được gắn với các thụ cảm thể đặc hiệu có
sẵn trên màng. Phức hợp hormon - thụ cảm thể mới hình thành thông qua “phân tử
kết hợp” là G - protein trên màng sẽ phản ứng với 3 hệ thống đáp ứng khác nhau của
màng là:

- Hệ thống adenylyl cyclase - AMP vòng (AMPv)
- Hệ thống calcium - calmodulin
- Hệ thống phospholipase - phospholipid

5


cAMP

Hormon Glucagon

6



Hệ thống phospholipase- phospholipid


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

Các hormon tác dụng thông qua hoạt hoá gen
Các hormon có bản chất steroid, thyroid và vitamin D đi qua màng vào
trong nội bào rồi vào nhân, kết hợp với các thụ cảm thể của nhân.
Phức hợp hormon - thụ cảm thể của nhân mới hình thành sẽ tương tác
với các phân tử ADN ở trong nhân để tạo ra tín hiệu.

9

ĐIỀU HOÀ SỰ TIẾT HORMON CỦA CÁC
TUYẾN NỘI TIẾT
• Sự tăng hay giảm tiết các hormon từ các tuyến nội tiết
được điều hòa bởi nhiều yếu tố.
• Cơ chế thần kinh – thể dịch rất phức tạp.
• Dưới ảnh hưởng kích thích môi trường thông qua các
giác quan: thị giác, khứu giác, vị giác, xúc giác.
• Hoạt động tuyến nội tiết phụ thuộc vào sự điều hòa theo
nhịp: nhịp ngày đêm, mùa, nhịp phát triển, chu kỳ kinh
nguyệt, chu kỳ thức-ngủ,…


Hypothalamus (vùng dưới đồi)
Loại hormon tiết
(Thyrotropin releasing hormon) - Hormon
giải phóng kích giáp tố
Gonadotropin-releasing hormone
(Hormon giải phóng kích noãn tố và
kích hoàng thể tố )

Viết tắt

Tác dụng

Gây tiết hormon kích giáp tố từ thùy trước tuyến yên.
TRH
Kích thích tiết prolactin từ thùy trước tuyến yên
GnRH

Gây tiết FSH và LH từ thùy trước tuyến yên.

Growth hormone-releasing hormone
(Hormon giải phóng kích tố phát
triển)

GHRH

Gây tiết GH từ thùy trước tuyến yên

Corticotropin-releasing hormone (hormon
giải phóng kích thượng thận tố)

CRH

Co bóp tử cung và âm đạo, gây tiết sữa

Oxytocin
Vasopressin
Somatostatin, also growth hormoneinhibiting hormone (hormon ức chế
kích tố phát triển)

Gây tiết ACTH từ thùy trước tuyến yên

ADH hay
AVP

Chống bài niệu

SS hay
GHIH

Ức chế tiết GH và TSH từ thùy trước tuyến yên

Prolactin inhibiting hormone or Dopamine
(hormon ức chế kích nhũ tố)

PIH hay
DA

Ức chế tiết prolactin và TSH từ thùy trước tuyến
yến

Prolactin-releasing hormone (hormon giải
phóng kích nhũ tố)

PRH

Gây tiết prolactin từ thùy trước tuyến yên

Melanotropin releasing hormon (Hormon
giải phóng kích hắc tố)

MRH

Kích thích tiết hắc tố ở thùy giữa tuyến yên

Melanotropin inhibiting hormon (hormon
ức chế kích hắc tố)

MIH

Ức chế tiết hắc tố ở thùy giữa tuyến yên

12


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

13


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

ĐIỀU HOÀ SỰ TIẾT HORMON CỦA CÁC TUYẾN NỘI TIẾT
Stress

Vỏ não
(3)
Hypothalamus
RH

(1)

Hormon

(2)

IH

Tuyến yên
Hormon
Tuyến đích
Hormon
Máu

14


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

CÁC TUYẾN NỘI TIẾT CHÍNH VÀ CÁC HORMON CỦA CHÚNG
Tuyến
Thuỳ
trước
tuyến
yên

Hormon chính

Cấu trúc
HH

Cơ chế TD

TD sinh lý

-Hormon PT STH
-Kích tố giáp trạng TSH
-KT vỏ tuyến trên thận
(ACTH)
-Kích noãn tố FSH
-Kích tố thể vàng LH

Protein
Glycoprotein
Peptid

AMP vòng
AMP vòng
AMP vòng

-Tổng hợp Pr, giải phóng NL từ L
-Tăng tiết và gp thyroxin
-Tăng tiết và giải phóng hormon vỏ
tuyến
-Chín trứng và sinh tinh trùng
-Gây rụng trứng và phát triển thể vàng
-Tăng tiết sữa

Glycoprotein
Glycoprotein

AMP vòng
AMP vòng

-Kích nhũ tố Prolactin
(PR)

Protein

Thuỳ
giữa TY

-Kích hắc tố MSH

Peptid

AMP vòng

-Màu da

Thuỳ
sau TY

-Chống bài niệu (ADH)
-Oxytoxin

Peptid
Peptid

AMP vòng
-

-Tăng hấp thu nước ở ống thận
-Co bóp tử cung

Tuyến
Giáp

-Thyroxin
-Thyrocalcitonin

Acid amin
Peptid

Hoạt hoá
gen

-Tăng TĐC, KT PT ở trẻ em
-Trao đổi Calci

-

15


CHƯƠNG 6.
Tuyến

Hormon chính

Cấu trúc

HH

SINH LÝ NỘI TIẾT
Cơ chế
TD

TD sinh lý

Tuyến
cận
giáp

-Parathormon (PTH)

Protein

AMP vòng

-Trao đổi Calci

Tuyến
tuỵ NT

-Insulin
-Glucagon

Protein
Peptid

AMP vòng

-Điều hoà đường, tổng hợp
glycogen
-Phân giải glycogen

Tuyến
trên
thận
Vỏ

-Aldosteron
-Corticosteron
-Cortison

Steroid
Steroid
Steroid

Hoạt hoá
gen

-Tăng hấp thu Na, giảm hấp thụ K
-Chống tác dụng stress

Tuỷ

-Adrenalin
-Noradrenalin

Acid amin

-Ostrogen (B trứng)
-Progesteron (thể
vàng)
-HCG
-Oestrogen
-Progesteron

Steroid

Tuyến
SD cái

Steroid
Glycopr
Steroid
Steroid

AMP vòng

Hoạt
hoá
gen

- Tăng hoạt động của tim
-Chống stress
-Phát triển đặc điểm sinh dục cái
-Phát triển tử cung cho trứng làm tổ
-Duy trì thể vàng thai
-Dưỡng thai

16


CHƯƠNG 6. SINH
Tuyến

Hormon chính

Cấu trúc
HH

Cơ chế
TD

LÝ NỘI TIẾT
TD sinh lý

-Testosteron
Tuyến
SD đực

Steroid

Hoạt hoá -Phát triển đặc điếm sinh dục
gen
đực

Hệ tiêu
hoá

-Gastrin
-Secretin
-Cholecystokinin

Peptid
Peptid
Peptid

AMP
vòng

Thận

-Erythopoetin

glycoprotein

-Thúc đẩy sản xuất hồng cầu

Acid

-Tác dụng địa phương (tại
chỗ)

Các mô -Prostaglandin
cơ thể

-Kích thích SX, hoạt hoá
pepsinogen, HCl

-Kích thích SX NaHCO3 của
tuỵ
-Kích thích tiết mật

17


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

A. TUYẾN YÊN

18


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

19


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

20

CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

THUỲ TRƯỚC TUYẾN YÊN

21


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

THUỲ GIỮA TUYẾN YÊN
Hormon
Melanocyte-st
imulating hor
mone

Viết tắt
MSH

Tác dụng
Gây tiết kích hắc tố
ở các TB sắc tố ở
da và tóc

22

THUỲ SAU TUYẾN YÊN


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

B. TUYẾN GIÁP VÀ TUYẾN CẬN GIÁP

24


CHƯƠNG 6.

SINH LÝ NỘI TIẾT

CÁC HORMON CỦA TUYẾN CẬN GIÁP
Hormon

Viết tắt

Tác dụng

* Tăng Ca

máu:
1.gián tiếp kích thích tế bào hủy xương;
2. tái hấp thu Ca2+ ở thận;
3. phối hợp HĐ cùng vitamin D
2+

Parathyroid ho
rmone
(Parathormon)

PTH

* Giảm phosphate trong máu:
1. Giảm tái hấp thu ở thận nhưng tăng hấp thu P
vào xương
2. Hoạt động vitamin D

25