SKKN KINH NGHIỆM GIÚP học SINH làm KIỂU bài cảm THỤ văn học TRONG THẾ đối SÁNH

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TỈNH LÀO CAI
TRƯỜNG THPT CHUYÊN LÀO CAI
....................@...................

KINH NGHIỆM GIÚP HỌC SINH LÀM KIỂU BÀI CẢM THỤ VĂN
HỌC TRONG THẾ ĐỐI SÁNH
Họ và tên: Nguyễn Thanh Vân
Chức vụ: Tổ phó chuyên môn
Tổ chuyên môn: Ngữ Văn
Đơn vị công tác: Trường THPT chuyên Lào Cai

Lào Cai, tháng 5 năm 2013

MỤC LỤC
1


Trang
A. ĐẶT VẤN ĐỀ

2

B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

2

I. Cơ sở lí luận của vấn đề

2

1. Khái niệm so sánh

2

2. Các dạng phổ biến của kiểu bài so sánh

3

II. Thực trạng của vấn đề

4

III. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề

4

1. Cách làm kiểu bài cảm thụ văn học trong thế đối sánh

5

2. Thể nghiệm cụ thể qua một số đề thi thuộc kiểu bài cảm thụ văn học trong

6

thế đối sánh
IV. Hiệu quả của áp dụng sáng kiến kinh nghiệm

13

C. KẾT LUẬN

13

Tµi liÖu tham kh¶o

14

1. Muốn viết được bài văn hay – Nguyễn Đăng Mạnh chủ biên – NXB giáo dục
2. Văn - Bồi dưỡng Học sinh giỏi THPT - Nguyễn Đăng Mạnh chủ biên – NXB ĐHQG
3. Các đề thi đại học và HSG từ năm 2009 đến nay.
4. Tài liệu trên mạng Internet.

2


KINH NGHIỆM GIÚP HỌC SINH LÀM KIỂU BÀI CẢM THỤ VĂN HỌC TRONG
THẾ ĐỐI SÁNH

A. ĐẶT VẤN ĐỀ:
Trong những năm gần đây việc ra đề cảm thụ văn học trong thế đối sánh trở nên phổ
biến cả trong thi Học sinh giỏi cũng như thi Đại học. Sự ra đời của kiểu bài này đã chứng tỏ
sự đổi mới trong cách ra đề của Bộ giáo dục và Đào tạo. Nó đòi hỏi mỗi học sinh phải thay
đổi cách học, tránh đi khuynh hướng ghi nhớ một cách máy móc từng bài giảng hay bình tán
sáo rỗng do nền tảng kiến thức mỏng, không chắc chắn mà phải rèn khả năng tổng hợp kiến
thức, khám phá cái hay cái đẹp của từng đối tượng và phát huy tư duy lí tính để nhận diện nét
chung, nét riêng và lí giải vấn đề. Vì thế, với mỗi giáo viên, việc giúp học sinh nắm bắt được
đặc trưng , mục đích, yêu cầu và cách thức làm bài cho kiểu bài cảm thụ văn học trong thế
đối sánh là vô cùng cần thiết, nhất là với học sinh 12 sắp thi Đại học. Với mong muốn giúp
học sinh làm tốt hơn kiểu bài cảm thụ văn học trong thế đối sánh, tôi đã lựa chọn đề tài
“Kinh nghiệm giúp học sinh làm bài văn cảm thụ trong thế đối sánh”
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

I. Cơ sở lí luận của vấn đề:
1. Khái niệm so sánh:
So sánh là phương pháp nhận thức trong đó đặt sự vật này bên cạnh một hay nhiều sự
vật khác để đối chiếu, xem xét. Việc so sánh như vậy giúp chúng ta vừa nhận thức sâu sắc
hơn về đặc tính của từng đối tượng vừa thấy được mối quan hệ giữa các đối tượng với nhau.
Trong thực tế đời sống, so sánh trở thành một thao tác phổ biến, thông dụng nhằm đáp ứng
nhu cầu nhận thức, đánh giá của con người trong nhiều lĩnh vực và hoàn cảnh.

3


Trong văn nghị luận nói chung và nghị luận văn học nói riêng dạng bài so sánh nhằm
làm nổi bật nét độc đáo, mới lạ của đối tượng so sánh. Xét từ góc độ thời gian, có so sánh
lịch đại và so sánh đồng đại. Xét từ bản chất đối tượng dùng để so sánh có so sánh đối dạng
và so sánh đồng dạng. Các cấp độ so sánh cũng rất phong phú, đa dạng.
2. Các dạng phổ biến của kiểu bài so sánh:
- So sánh các giai đoạn văn học, xu hướng văn học, tác phẩm hay vấn đề văn học: Lòng yêu
nước trong thơ ca nay với thơ ca xưa; sự khác nhau và giống nhau giữa Thu Vịnh (Nguyễn
Khuyến) và Đây mùa thu tới ( Xuân Diệu); cảm hứng nhân đạo trong Vợ nhặt (Kim Lân) và
Một đám cưới (Nam Cao)…
- So sánh các hình tượng, nhân vật văn học: Hình tượng người phụ nữ trong Vợ chồng A Phủ
( Tô Hoài) và Tắt đèn ( Ngô Tất Tố); hình tượng người lính trong Đồng chí (Chính Hữu) và
Tây Tiến ( Quang Dũng); hình ảnh anh Giải phóng quân trong thơ chống Mỹ với hình ảnh
anh Vệ quốc quân trong thơ ca kháng chiến chống Pháp; vẻ đẹp khuất lấp của của người vợ
nhặt trong Vợ Nhặt (Kim Lân) và người đàn bà hàng chài trong Chiếc thuyền ngoài xa
( Nguyễn Minh Châu)…
- So sánh hai đoạn thơ: Hai đoạn thơ tả nỗi nhớ trong Tây tiến (Quang Dũng) và Tiếng hát
con tàu (Chế Lan Viên)…
- So sánh hai đoạn văn: Hai đoạn văn khắc hoạ vẻ đẹp của hai dòng sông trong tuỳ bút
Người lái đò Sông Đà ( Nguyễn Tuân) và Ai đã đặt tên cho dòng sông (Hoàng Phủ Ngọc

Tường)…
- So sánh hai chi tiết: Chi tiết ấm nước đầy và còn ấm mà Từ dành chăm sóc Hộ và chi tiết
bát cháo hành của Thị Nở dành cho Chí Phèo…
Nh

Quá trình so sánh có thể chỉ diễn ra ở các tác phẩm cùng một tác giả nhưng
cũng có thể diễn ra ở những tác phẩm của các tác giả cùng hoặc không cùng một thời

4


đại, giữa các tác phẩm của những trào lưu, trường phái khác nhau của một nền văn học.
II. Thực trạng của vấn đề:
Dù không còn là một kiểu bài mới lạ song nó chưa được cụ thể hoá thành một bài học
riêng trong chương trình Ngữ văn bậc THPT, do đó ảnh hưởng ít nhiều đến chất lượng bài
làm của học sinh cũng như quá trình định hướng ôn tập cho học sinh từ phía giáo viên.
Việc sưu tầm và nghĩ ra được những đề cảm thụ văn học trong thế đối sánh mới mẻ và
đặc sắc đang trở thành một thách thức với các giáo viên dạy văn. Người thầy không thể
giống một chú ong thợ cặm cụi xây chiếc tổ theo một lối mòn, nghĩa là chỉ cung cấp và
hướng dẫn học sinh cách làm những đề cảm thụ văn học trong thế đối sánh đã quá quen
thuộc, đã từng thi. Hơn nữa không phải cứ lựa chọn bất kì đoạn thơ nào, giai đoạn văn học
nào, chi tiết, nhân vật nào… để ghép với nhau so sánh mà vấn đề đem ra so sánh phải có
điểm chung và điểm khác biệt để từ đó ta thấy được những mặt kế thừa, những điểm cách tân
của từng tác giả, tác phẩm, giai đoạn văn học…Đối tượng so sánh phải cùng một bình diện,
cùng một tiêu chí nếu không sẽ rơi vào tình trạng so sánh khập khiễng
Kiểu bài này khó đòi hỏi học sinh không chỉ có năng lực cảm thụ sâu sắc tác phẩm
văn học mà còn phải có vốn kiến thức phong phú sâu rộng, sự tinh nhạy để nhận ra nét
tương đồng và khác biệt của các đối tượng so sánh, cùng với lối tư duy tổng hợp, khái quát
cao. Quan trọng nhất là phải làm nổi bật được nét riêng và có kĩ năng lí giải điểm giống nhau
và khác nhau - một kĩ năng rất cần thiết góp phần tránh đi khuynh hướng “bình tán” khuôn

sáo trong các bài văn của học sinh hiện nay.
III. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề:
1. Cách làm kiểu bài cảm thụ văn học trong thế đối sánh:
1. Để làm được dạng bài cảm thụ văn học trong thế đối sánh, trước hết người viết cần xác
định được yêu cầu của đề là so sánh một vấn đề văn học, một nhân vật văn học hay một

5


chi tiết, hình ảnh… Phải xác định trúng, nắm bắt chính xác yêu cầu của đề bài thì người
viết mới có thể viết bài đúng hướng, khoanh được vùng kiến thức để giải quyết vấn đề.
Chẳng hạn với đề: So sánh Vợ nhặt (Kim Lân) và Một đám cưới (Nam Cao), người viết
cần nhận thấy đề yêu cầu so sánh hai tác phẩm, phạm vi so sánh rộng vì thế cần huy động
kiến thức trong toàn tác phẩm chứ không chỉ ở một phương diện là nhân vật, chủ đề hay
cách kết thúc tác phẩm…
2. Khi đã hiểu được yêu cầu của đề, người viết cần xác định rõ các tiêu chí so sánh trên
hai bình diện bao trùm là nội dung tư tưởng (hiện thực khách quan, tư tưởng tình cảm của
tác giả, hoàn cảnh ra đời…) và hình thức nghệ thuật (thể loại, ngôn ngữ, kết cấu, âm
hưởng, giọng điệu, hình ảnh, chi tiết, các thủ pháp nghệ thuật…)
3. Bước tiếp theo vô cùng quan trọng với người viết là chọn cách làm. Ở bước này đòi hỏi
người viết phải sáng suốt và linh hoạt lựa chọn cách làm nào thực sự phù hợp với năng
lực, hứng thú của bản thân. Điều này sẽ góp phần quan trọng vào thành công của bài viết.
Với kiểu bài cảm thụ văn học trong thế đối sánh có thể làm theo hai cách: nối tiếp và song
song
+ Cách 1: Lần lượt phân tích từng đối tượng sau đó chỉ ra điểm giống nhau, khác nhau và
lí giải nguyên nhân của sự giống nhau và khác nhau đó. Cách này dễ làm nhưng chưa thật
hay, nhiều khi bị trùng lặp ý và sắc thái so sánh bị chìm.
+ Cách 2: So sánh song hành trên mọi bình diện của hai đối tượng khi chỉ ra điểm giống
nhau và khác nhau và lí giải nguyên nhân sự giống nhau, khác nhau đó. Cách này hay
nhưng đòi hỏi người viết phải có khả năng tư duy chặt chẽ, sự tinh nhạy trong phát hiện

vấn đề và khả năng khái quát tổng hợp cao.
4. Ngoài việc thực hiện những bước trên, để bài viết đạt được hiệu quả cao người viết còn
cần phải biết huy động kiến thức nền về tác giả, tác phẩm, giai đoạn văn học, khuynh hướng
văn học…để giải quyết vấn đề và phải có kiến thức phong phú, sâu rộng ngoài văn bản về
hoàn cảnh lịch sử; thời đại… để có thể lí giải được nguyên nhân của sự giống nhau và khác
6


nhau một cách chính xác, tránh suy diễn tuỳ tiện, chủ quan thiếu sức thuyết phục. Đồng thời
biết tổng hợp kiến thức, lựa chọn ngôn ngữ, cách trình bày mạch lạc rõ ràng, sử dụng đa
dạng các kiểu câu cùng một lối diễn đạt trí tuệ, cảm xúc để tạo nên chất văn trong bài viết.
2. Thể nghiệm cụ thể qua một số đề thi thuộc kiểu bài cảm thụ văn học trong thế đối
sánh:
2.1. Đề 1: Cảm nhận của anh (chị) về 2 đoạn thơ sau:
Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét
Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng
Như xuân đến chim rừng lông trở biếc
Tình yêu làm đất lạ hoá quê hương
( Tiếng hát con tàu - Chế Lan Viên)

Con sóng dưới lòng sâu
Con sóng trên mặt nước
Ôi con sóng nhớ bờ
Ngày đêm không ngủ được
Lòng em nhớ đến anh
Cả trong mơ còn thức
( Sóng – Xuân Quỳnh)
a. Mở bài: Giới thiệu khái quát về các đối tượng so sánh ( tác giả Chế Lan Viên, bài thơ
Tiếng hát con tàu và tác giả Xuân Quỳnh, bài thơ Sóng và hai đoạn thơ cần so sánh)
b. Thân bài:

7


* Cảm nhận từng đoạn thơ:
- Đoạn thơ thứ nhất: Cụm từ “ anh bỗng nhớ em” và nh÷ng liªn tëng, so sánh bÊt ngê với
những hình ảnh đẹp, mới lạ, lung linh sắc màu “ như cánh kiến hoa vàng; như xuân đến
chim rừng lông trở biếc”đã khẳng định một nỗi nhớ diết, thường trực trong lòng nhân vật
trữ tình. Tác giả đã lấy quy luật của con người để so sánh với quy luật thiên nhiên. Cách so
sánh này vừa hoà cái tình vào thiên nhiên tạo vật lại vừa mượn được cái tính tất yếu của thiên
nhiên để chứng minh cho cái tất yếu, tính quy luật của tình cảm con người. Tác giả đã lựa
chọn những sự vật luôn gắn bó bền chắc, không thể tách rời “ đông về nhớ rét; cánh kiến hoa
vàng; xuân đến chim rừng lông trở biếc” để so sánh với nỗi nhớ và tình yêu của con người
cũng da diết và gắn bó sắc son. Thêm vào đó là hai màu sắc đậm “ vàng” và “biếc” cùng
chuyển hoá cái đẹp khiến cho tình yêu thăng hoa, toả sắc rực rỡ. Chính sự sáng tạo hình ảnh
bằng những so sánh bất ngờ, mới lạ này đã khiến cho câu thơ của Chế Lan Viên viết về tình
yêu lấp lánh những sắc màu, xôn xao những tâm trạng. Nếu 3 câu thơ trên đậm màu triết lí
thì câu thơ cuối vẫn là chất triết lí ấy “ tình yêu làm đất lạ hoá quê hương”. Ở đây có một sự
biến ảo ngôn từ của nhà thơ, đó là quá trình biến hoá từ cái cụ thể nhưng xa xôi “ đất lạ”
thành cái trừu tượng thân thiết “ quê hương” mà phép màu của sự biến ảo ấy chính là “ tình
yêu” của con người. Hai chữ tình yêu rất riêng tư khi gắn liền với anh và em lại vừa rất rộng
lớn khi gắn với quê hương. Hoá ra tình yêu ở đây không chỉ là tình yêu giữa anh và em, nó là
kết tinh của tình cảm với quê hương đất nước. Nhà thơ đã khéo léo đưa cái riêng tư nhập vào
tình yêu nước rộng lớn, đưa cái tôi vào cái ta, nâng cái cụ thể lên cái khái quát.
- Đoạn thơ thứ hai: Người đọc cảm được một nỗi nhớ cồn cào, da diết, cứ dồn lên tầng tầng
lớp lớp như từng đợt sóng trong toàn bộ đoạn thơ. Nỗi nhớ choáng ngợp cả không gian “
dưới lòng sâu – trên mặt nước”, trải dài theo thời gian “ ngày đêm không ngủ được”, tràn cả
vào trong cõi vô thức “ cả trong mơ còn thức” chiếm lĩnh cả không gian tâm hồn, cả khi tỉnh
lẫn khi mơ. Dù ở bất kì đâu sóng cũng chỉ có một nơi để nhớ, để thương đó là bờ. Lối điệp cú
pháp kết hợp với hình thức đối lập: trên - dưới; ngày – đêm; thức - ngủ…đã góp phần thể

8


hiện một nỗi nhớ cháy bỏng, da diết của sóng với bờ hay cũng chính là nỗi nhớ của người
con gái khi yêu.
- Mượn hình tượng sóng nhớ bờ để diễn tả nỗi nhớ vẫn chưa đủ, chưa thoả Xuân Quỳnh còn
bộc lộ trực tiếp nỗi nhớ của mình một cách chân thành, bạo dạn “Lòng em nhớ đến anh - Cả
trong mơ còn thức”. Phải nói rằng trong tình yêu Xuân Quỳnh yêu hết mình, yêu cuồng
nhiệt, đắm say, cháy bỏng, nồng nàn nhưng không vì thế mà mất đi nét dịu dàng của người
con gái. Dù có mãnh liệt thế nào ta vẫn không thấy trong thơ chị sự vồ vập, táo bạo như
Xuân Diệu “ Đã hôn rồi hôn lại – hôn đến mãi muôn đời - đến tan cả đất trời – anh mới thôi
dào dạt”.
* Chỉ ra điểm giống nhau và khác nhau của hai đoạn thơ:
+ Điểm giống nhau: Đều biểu đạt một nỗi nhớ mãnh liệt, cồn cào trong tình yêu. Nỗi nhớ
không chỉ là xúc cảm, là biểu hiện thường nhật trong tình yêu lứa đôi mà đó còn là vẻ đẹp
của nhân tính, là thước đo của một tình yêu thuỷ chung, son sắc.
+ Điểm khác nhau: Nỗi nhớ trong thơ Xuân Quỳnh giàu nữ tính, thể hiện qua dòng cảm xúc
bộc bạch tự nhiên của trái tim người phụ nữ khi yêu, còn nỗi nhớ trong thơ Chế Lan Viên
mang đậm chất triết lí. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh chỉ thuần tuý là tình yêu cá nhân còn
tình yêu trong thơ Chế Lan Viên lại gắn với tình yêu đất nước. Về nghệ thuật biểu hiện cũng
có sự khác biệt: Với thể thơ 5 chữ, Xuân Quỳnh đã bộc lộ nỗi nhớ vừa trực tiếp vừa gián
tiếp. Chị vừa mượn hình tượng sóng nhớ bờ để thể hiện nỗi nhớ của người con gái khi yêu
vừa bộc lộ trực tiếp “ Lòng em nhớ đến anh - Cả trong mơ còn thức”. Lời thơ như lời tự hát
của một trái tim yêu say đắm, nồng nàn. Còn Chế Lan Viên lại sử dụng thể thơ 7 chữ, kết
hợp với những hình ảnh so sánh độc đáo cùng chất trí tuệ, suy tưởng đầy chiêm nghiệm
mang tính triết lí về tình yêu .
- Lí giải điểm giống nhau và khác nhau đó:

9

+ Điểm giống nhau: Tình yêu luôn gắn liền với nỗi nhớ. Phải chăng vì thế mà khi viết về tình
yêu cả Chế Lan Viên và Xuân Quỳnh đều không trốn tránh và cũng không thể che giấu một
nỗi nhớ cồn cào, da diết, cháy bỏng đang trào dâng trong trái tim mình.
+ Điểm khác nhau: Xuân Quỳnh viết bài thơ Sóng khi mới 25 tuổi – cái tuổi đầy căng sự
sống, dạt dào tình yêu. Vì vậy khi đối diện với sóng, chị như thấy rõ tình yêu đang trào dâng
trong trái tim mình. Chị đã gặp sóng như gặp chính mình, đã tìm ra trong hình ảnh sóng âm
vang nhịp đập trái tim mình. Hơn nữa Xuân Quỳnh là một tâm hồn sống trong tình yêu, sống
bằng tình yêu, suốt đời trăn trở kiếm tìm một tình yêu lí tưởng, suốt đời mệt nhoài để chắt
chiu gìn giữ cái hạnh phúc đời thường nên mỗi lời thơ được viết ra dường như được trả giá
bằng chính những khắc khoải của trái tim chị. Còn Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên được
gợi cảm hứng từ cuộc vận động nhân dân miền xuôi lên tham gia xây dựng Tây Bắc vào
những năm 1958 – 1960. Bài thơ là khúc hát về lòng biết ơn, tình yêu sự gắn bó với nhân
dân, đất nước của một tâm hồn thơ đã tìm thấy ngọn nguồn nuôi dưỡng và chân trời nghệ
thuật mới của mình ở đời sống nhân dân và đất nước. Vì vậy hai chữ tình yêu riêng tư cũng
được ông nâng lên tầm khái quát, gắn với quê hương,đất nước.
Sự khác nhau giữa hai đoạn thơ còn có thể lí giải bởi sự khác nhau về
phong cách thơ của hai tác giả. Hồn thơ Xuân Quỳnh là một hồn thơ giàu nữ tính, là lời tự
hát khi hạnh phúc, lời tự bạch khi muốn bày tỏ. Còn thơ Chế Lan Viên lại đậm chất suy
tưởng, triết lí, mang vẻ đẹp trí tuệ và sự đa dạng phong phú của thế giới hình ảnh. Phong
cách thơ ông là sự kết hợp nhuần nhị giữa trí tuệ và cảm xúc.
c. Kết bài:
- Đánh giá lại vấn đề
- Có thể nêu cảm nghĩ của bản thân
2.2. Đề 2: Cảm nhận của em về 2 đoạn trích sau
“Mị không nói. A Sử cũng không hỏi thêm nữa. A Sử bước lại, nắm Mị, lấy thắt
lương trói hai tay Mị. Nó xách cả một thúng sợi đay ra trói đứng Mị vào cột nhà. Tóc Mị
xoã xuống, A Sử quấn luôn tóc lên cột, làm cho Mị không cúi không nghiêng được đầu nữa.
10

Trói xong vợ A Sử thắt nốt cái thắt lưng xanh ra ngoài áo rồi A Sử tắt đèn đi ra, khép cửa
buồng lại.
Trong bóng tối, Mị đứng im lặng, như không biết mình đang bị trói. Hơi rượu còn
nồng nàn, Mị vẫn nghe tiếng sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi, những đám chơi….”
(Trích Vợ chồng A Phủ - Tô Hoài)
“ Lão đàn ông lập tức trở nên hùng hổ, mặt đỏ gay, lão rút trong người ra một chiếc
thắt lưng của lính nguỵ ngày xưa, có vẻ như những điều phải nói với nhau họ đã nói hết,
chẳng nói chẳng rằng lão trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật
tới tấp vào lưng người đàn bà, lão vừa đánh vừa thở hồng hộc, hai hàm răng nghiến ken
két, cứ mỗi nhát quất xuống lão lại nguyền rủa bằng cái giọng rên rỉ, đau đớn: “ Mày chết
đi cho ông nhờ. Chúng mày chết hết đi cho ông nhờ!”
Người đàn bà với một vẻ cam chịu đầy nhẫn nhục, không hề kêu một tiếng, không
chống trả cũng không tìm cách trốn chạy”…
( Trích “ Chiếc thuyền ngoài xa - Nguyễn Minh Châu)
a. Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác giả Tô Hoài, tác phẩm Vợ chồng A Phủ và tác giả
Nguyễn Minh Châu, tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa và hai đoạn trích cần so sánh
b. Thân bài:
* Điểm giống nhau:
+ Về nội dung: Cả hai đoạn trích đều cho thấy được số phận đầy đau khổ của người phụ
nữ trong cảnh bạo hành gia đình mà thủ phạm không ai khác chính là những người chồng
vũ phu.

11


+ Về bút pháp: Cả hai đoạn trích đều sử dụng bút pháp tả thực với cách miêu tả tỉ mỉ,
cụ thể vì thể mà sự tàn nhẫn của người chồng và nỗi đau của người vợ càng được khắc sâu,
tô đậm.

* Điểm khác nhau:
+ Ngôi kể: Đoạn trích thứ nhất được kể ở ngôi thứ 3, người kể không xuất hiện trực tiếp
nhưng là người thấy hết, biết hết mọi chuyện và kể lại. Còn ở đoạn 2 được kể qua nhân vật
Phùng, sự hoá thân của tác giả. Cách chọn ngôi kể ở đoạn 2 đã tạo ra một điểm nhìn trần
thuật sắc sảo, tăng cường khả năng khám phá đời sống, lời kể trở nên khách quan, chân thật,
giàu sức thuyết phục.
+ Hoàn cảnh, hành động và tính cách của các nhân vật: Cả hai người đàn ông trong hai
đoạn trích đều hiện lên với hành động đánh vợ một cách dã man nhưng hành động của A Sử
thản nhiên, lạnh lùng, dửng dưng, cho thấy mối quan hệ giữa hắn và Mị không phải là quan
hệ vợ chồng mà là quan hệ giữa kẻ bóc lột và kẻ bị bóc lột. Còn người đàn ông trong đoạn
trích thứ hai vừa đánh vợ vừa rên rỉ đau đớn. Gã đánh vợ là vì muốn giải toả mọi uất ức, khổ
đau, bế tắc trong cuộc sống của một gia đình làng chài đông con, nghèo khó. Gã vừa là thủ
phạm mang lại đau khổ cho vợ nhưng cũng vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, bấp
bênh. Đồng thời trong hai đoạn trích ta còn thấy hai người phụ nữ cùng là nạn nhân của bạo
lực gia đình và cả hai đều không phản kháng khi bị đánh nhưng Mị không phản kháng vì Mị
dường như không biết mình bị trói. Mị đang sống trong quá khứ, trong ảo giác, đang để tiếng
sáo đưa Mị đi theo những cuộc chơi. Còn người đàn bà hàng chài không phản kháng vì bà ta
hiểu chồng và muốn giúp chồng giải toả những uất ức, khổ đau.
+ Câu văn: Ở đoạn 1 những câu văn miêu tả hành động vũ phu của A Sử phần nhiều là câu
văn ngắn, chỉ thuần tuý miêu tả hành động nên qua lời văn đó tác giả đã làm toát lên sự lạnh
lùng, vô cảm của A Sử. Còn trong đoạn 2 chủ yếu là câu văn dài vừa miêu tả hành động vừa
miêu tả thái độ của gã chồng. Gã đánh vợ như để trút bỏ bi kịch của cuộc sống
+ Giá trị tư tưởng: Đoạn trích thứ nhất phản ánh chân thực số phận bi thảm của người dân
nghèo miền núi đặc biệt là người phụ nữ trước CMT8. Còn đoạn trích thứ 2 ngoài việc miêu
12


tả chân thực cuộc sống của những người dân hàng chài, Nguyễn Minh Châu còn đặt ra vấn
đề nhìn nhận con người: cần có một cái nhìn toàn diện, đa chiều để thấy trong những cái
đáng lên án vẫn có những điều đáng cảm thông. Đằng sau hành động đánh vợ của gã đàn ông

là nỗi đau đớn, uất ức, hận mình, hận đời, hận cho số kiếp nghèo khổ của mình. Đằng sau
thái độ cam chịu của người đàn bà là đức hi sinh, tình thương con và sự thấu hiểu lẽ đời sâu
sắc. Đồng thời nhà văn cũng muốn nói tới một cuộc chiến không kém phần khốc liệt so với
hai cuộc chiến vừa qua. Đó là cuộc chiến giữ gìn thiên lương, nhân phẩm của con người
trong cuộc sống mưu sinh đời thường. Khi con người còn chưa thoát khỏi cảnh nghèo khổ,
khốn khó nghĩa là vẫn phải sống chung với cái ác cái xấu, thậm chí sẽ bị biến thành cái ác,
cái xấu.
* Lí giải:
+ Giống nhau: Với sự am hiểu đời sống, gắn bó với số phận con người cùng với tấm lòng
nhân đạo cao cả đã đem đến sự gặp gỡ chung trong trang viết của hai nhà văn.
+ Khác nhau: Văn chương là sự nhận thức đồng thời là tiếng nói thể hiện tình cảm, thái
độ của cá nhân người nghệ sĩ trước cuộc đời vì thế đòi hỏi tác giả phải tạo được dấu ấn riêng
cho mình trong cách nhìn, cách nghĩ, cách viết, phải “ Khơi những nguồn chưa ai khơi và
sáng tạo những gì chưa có”. Đó là cá tính sáng tạo mà thiếu nó thì không có nghệ thuật. Hơn
nữa hoàn cảnh ra đời và thời đại khác nhau cũng chi phối tới cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ,
cách viết khác nhau của hai nhà văn. Vợ chồng A Phủ được viết năm 1953 sau chuyến đi
thực tế kéo dài 8 tháng của Tô Hoài ở vùng đất Tây Bắc. Còn tác phẩm Chiếc thuyền ngoài
xa được viết sau năm 1975 gắn liền với một nền văn học đổi mới…
c. Kết bài:
- Đánh giá lại vấn đề
- Có thể nêu cảm nghĩ của bản thân
IV. Hiệu quả của áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
Sau một thời gian vận dụng những kinh nghiệm trên vào giảng dạy, kết quả đạt được
cụ thể như sau:

13


+ Những học sinh đi thi Đại học khối C và D đã nắm chắc cách làm, hầu hết các em
đều lựa chọn cách nối tiếp nếu là so sánh hai đoạn thơ và cách song song nếu là so sánh nhân

vật, chi tiết…trong tác phẩm văn xuôi, hoặc tác giả, trào lưu, khuynh hướng, giai đoạn văn
học. Vốn kiến thức tổng hợp cũng được các em chú ý trau dồi, bổ sung, ghi nhớ và vận dụng
khá linh hoạt và nhuần nhuyễn, đã tránh được lối bình tán chung chung mà tập trung chỉ ra
những đóng góp riêng, độc đáo của từng đối tượng so sánh. Kĩ năng làm văn đã có nhiều tiến
bộ rõ rệt.
+ Đối với học sinh thi Học sinh giỏi, các em không chỉ nắm chắc cách làm, xác định
đúng trọng tâm mà đã rèn luyện thêm cho mình kĩ năng làm bài sáng tạo, diễn đạt chính xác,
trong sáng, giàu cảm xúc. Nhiều bài khảo sát về kiểu đề này được các em giải quyết khá
thuyết phục. Có những em đã biết huy động kiến thức sâu rộng, phân tích, lí giải vấn đề chặt
chẽ, khoa học…
C. KẾT LUẬN:
Khi làm dạng bài cảm thụ văn học trong thế đối sánh người viết cần hiểu so sánh
không phải nâng cao đối tượng này, hạ thấp đối tượng kia mà là để tìm ra những đóng góp
riêng, độc đáo của từng đối tượng so sánh. Vì thế cần tránh lối so sánh khập khiễng, máy
móc và thái độ cực đoan.
Chuyên đề của chúng tôi có thể coi là một vài kinh nghiệm nhỏ của bản thân trong
quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi nhằm giúp học sinh biết cách làm dạng bài cảm thụ văn
học trong thế đối sánh. Chuyên đề chắc chắn không tránh khỏi những khiếm khuyết. Rất
mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp.
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Muốn viết được bài văn hay – Nguyễn Đăng Mạnh chủ biên – NXB giáo dục
2. Văn - Bồi dưỡng Học sinh giỏi THPT - Nguyễn Đăng Mạnh chủ biên – NXB ĐHQG
3. Các đề thi đại học và HSG từ năm 2009 đến nay.
4. Tài liệu trên mạng Internet.

14


15