Công tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh yên bái thực trạng và giải pháp

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------******--------

LÊ THỊ ÁNH TUYẾT

CÔNG TÁC PHỤC VỤ BẠN ĐỌC CỦA THƯ VIỆN
TỈNH YÊN BÁI - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP

LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN

HÀ NỘI - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
--------******--------

LÊ THỊ ÁNH TUYẾT

CÔNG TÁC PHỤC VỤ BẠN ĐỌC CỦA THƯ VIỆN
TỈNH YÊN BÁI - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP
Chuyên ngành: Khoa học Thông tin - Thư viện
Mã số: 60 32 02 03

LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN

Người hướng dẫn Khoa học: TS. Chu Ngọc Lâm

HÀ NỘI - 2014

LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành bản luận văn này tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình
của TS. Chu Ngọc Lâm. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS về sự giúp
đỡ quý báu đó.
Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trong và ngoài khoa
Thông tin – thư viện của trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn. Cảm
ơn tới ban lãnh đạo, các cô chú, anh chị đang công tác của thư viện tỉnh Yên
Bái những người đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài này.
Mặc dù đã cố gắng, song luận văn không tránh khỏi những sai sót. Tôi
rất mong nhận được sự xem xét, đánh giá, đóng góp những ý kiến quý báu
của các thầy cô.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Học viên

Lê Thị Ánh Tuyết

i


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ............................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1
2. Tình hình nghiên cứu theo hướng của đề tài ............................................ 2
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ........................................... 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ............................................ 5
5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 5
6. Giả thuyết nghiên cứu ............................................................................... 6
7. Những đóng góp mới của đề tài................................................................ 6
8. Bố cục của luận văn .................................................................................. 7

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ L LU N V TH C TI N VỀ C NG T C
PHỤC VỤ

N ĐỌC CỦ THƢ VI N T NH

N

I ..................... 8

1.1. Lý luận chung về công tác phục vụ bạn đọc.......................................... 8
1.1.1. Khái niệm về công tác phục vụ bạn đọc .................................... 8
1.1.2. Vai trò, nhiệm vụ của công tác phục vụ bạn đọc ....................... 8
1.1.3. Các yếu tố tác động đến công tác phục vụ bạn đọc ................... 11
1.1.4. Tiêu chí đánh gí chất lượng công tác phục vụ bạn đọc.............. 14
1.2. Khái quát về thư viện tỉnh Yên Bái ...................................................... 17
1.2.1. uá tr nh h nh th nh v phát tri n ............................................... 17
1.2.2. Ch c n ng nhiệm vụ ................................................................... 18
1.2.3. C cấu t ch c v đội ngũ cán bộ .............................................. 20
1.2.4. Vốn t i liệu v bạn đọc ............................................................... 26
1.2.5. C sở vật chất, trang thiết bị ...................................................... 27
1.3. Đặc điểm bạn đọc và yêu cầu nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc
của thư viện tỉnh Yên Bái ............................................................................ 28
1.3.1. Đặc đi m bạn đọc ....................................................................... 28
1.3.2. Đặc đi m nhu cầu đọc ................................................................ 33
1.3.3. Yêu cầu nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc ......................... 37
ii


CHƢƠNG 2. TH C TR NG C NG T C PHỤC VỤ
THƢ VI N T NH

N

N ĐỌC CỦ

I...................................................................... 38

2.1. Phục vụ bạn đọc trong thư viện ............................................................. 38
2.1.1. Phục vụ đọc tại chỗ .................................................................... 39
2.1.2. Dịch vụ cho mượn về nh ........................................................... 53
2.1.3. Dịch vụ cung cấp bản sao........................................................... 59
2.1.4. Đ o tạo, hướng dẫn bạn đọc ...................................................... 60
2.2. Phục vụ bạn đọc ngoài thư viện ............................................................. 60
2.2.1. Thư viện lưu động đa phư ng tiện ............................................. 62
2.2.2. Đi m cho mượn sách .................................................................. 65
2.2.3. Mượn qua bưu điện..................................................................... 66
2.3. Công tác tuyên truyền, giới thiệu tài liệu .............................................. 67
2.3.1. Nói chuyện giới thiệu sách ......................................................... 67
2.3.2. Hội nghị bạn đọc, tọa đ m trao đ i ........................................... 68
2.3.3. Giới thiệu sách trên các phư ng tiện thông tin đại chúng ......... 68
2.3.4. Trưng b y, tri n lãm ................................................................... 69
2.4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác phục vụ bạn đọc ........... 70
2.5. Đánh giá công tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh Yên Bái ............ 74
2.5.1. M c độ thỏa mãn nhu cầu đọc ................................................... 74
2.5.2. M c độ khai thác vốn t i liệu ..................................................... 76
2.5.3. Tr nh độ v tinh thần phục vụ của cán bộ thư viện .................... 76
2.5.4. M c độ lôi cuốn bạn đọc đến thư viện ....................................... 77
2.5.5. Khả n ng đáp ng về c sở vật chất kỹ thuật ............................ 78
2.6. Đánh giá chung ...................................................................................... 78
2.6.1. Ưu đi m ............................................................................................... 79

2.6.2. Nhược đi m ......................................................................................... 80
iii


CHƢƠNG 3. GIẢI PH P NÂNG C O CHẤT LƢỢNG PHỤC VỤ
N ĐỌC CỦ THƢ VI N T NH YÊN BÁI ........................................ 82
3.1. Nâng cao chất lượng vốn tài liệu .......................................................... 82
3.2. Đa dạng hóa các hình thức phục vụ bạn đọc ......................................... 84
3.3. Phát triển nguồn nhân lực, nâng cao trình độ cán bộ thư viện .............. 85
3.4. Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị thư viện ................................ 87
3.5. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin ........................................... 88
3.6. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá cho thư viện ..................... 88
3.7. Tăng cường kinh phí hoạt động thư viện ............................................... 89
KẾT LU N .................................................................................................. 93
D NH MỤC T I LI U TH M KHẢO .................................................. 95
PHỤ LỤC..................................................................................................... 98

iv


D NH MỤC ẢNG
Bảng 1. Cơ cấu nhân sự thư viện tỉnh Yên Bái .............................................. 23
Bảng 2: Nhu cầu về loại hình tài liệu .............................................................. 33
Bảng 3: Lĩnh vực tài liệu NDT quan tâm ........................................................ 35
Bảng 4: Đánh giá mục đích sử dụng tài liệu .................................................... 36

v


D NH MỤC HÌNH

Hình 1. Sơ đồ cơ cấu tổ chức thư viện tỉnh Yên Bái ..................................... 21
Hình 2. Biểu đồ thành phần bạn đọc của thư viện tỉnh Yên Bái ................... 30
Hình 3: Biểu đồ minh họa nhu cầu về loại hình tài liệu ................................. 34
Hình 4: Biểu đồ minh họa lĩnh vực NDT quan tâm ....................................... 35
Hình 5: Biểu đồ minh họa mục đích sử dụng tài liệu ..................................... 36

vi


D NH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt

Nghĩa tiếng nh

Nghĩa tiếng Việt

CNH -HĐH

-

Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa

CNTT

-

Công nghệ thông tin

CSDL

-

Cơ sở dữ liệu

CSVC

-

Cơ sở vật chất

DDC

Dewey Decimal Classification

Khung phân loại thập tiến Dewey

ĐH - TCCN

-

Đại hoc - Trung cấp chuyên nghiêp

KHCN

-

Khoa học công nghệ

KHKT

-

Khoa học kỹ thuật

KHXH&NV -

Khoa học xã hội & nhân văn

LAN

Local Area Netword

Mạng cục bộ

MARC

Machine Readable Cataloguing Mục lục đọc máy

NCT

-

Nhu cầu tin

TL

-

Tài liệu

TP

-

Thành phố

TT - TM

-

Thông tin - thư mục

TT - TV

-

Thông tin - thư viện

UBND

-

Ủy ban nhân dân

VH - TT

-

Văn hóa thông tin

VTL

-

Vốn tài liệu

vii


LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam là một trong những nước có nền kinh tế đang phát triển trên
thế giới. Cùng với sự phát triển đó là sự nghiệp thư viện của nước ta cũng
đang ngày càng lớn mạnh và vươn xa hơn. Được sự quan tâm của Đảng và
Nhà nước, cùng với các ban ngành, đoàn thể tới công tác Thông tin thư viện
(TT – TV) của nước ta đang làm cho nó trở thành một trong những ngành khá
hấp dẫn. Mạng lưới TT - TV đã và đang lan rộng ra khắp nơi.
Yên Bái là một tỉnh miền núi phía Tây Bắc. Đây là nơi hội tụ và sinh
sống của nhiều dân tộc anh em. Vì vậy Yên Bái là vùng đất giàu giá trị văn
hoá, du lịch và tiềm năng kinh tế. Tuy còn gặp nhiều khó khăn song vấn đề
xây dựng và phát triển hệ thống thư viện đã và đang được Đảng và Nhà nước
quan tâm nên đã ngày càng phát triển mạnh mẽ hơn.
Thư viện tỉnh Yên Bái là thư viện công cộng lớn nhất tỉnh - Là trung
tâm hướng dẫn tổ chức các hoạt động đưa sách báo về cơ sở, nâng cao dân trí,
phát triển văn hoá, xây dựng con người. Đồng thời thư viện tỉnh Yên Bái
cũng là nơi kiến tạo mạng lưới thư viện trên toàn tỉnh . Và cũng là nơi trao đổi
thông tin, liên kết các thư viện cơ quan trong và ngoài tỉnh nhằm đạt được
mục đích là khai thác sử dụng thông tin nhanh chóng và hiệu quả.
Công tác bạn đọc là một trong những nhiệm vụ quan trọng của hoạt
động TT – TV. Mục đích của công tác bạn đọc này nhằm tuyên truyền và đưa

ra phục vụ các dạng tài liệu hoặc các bản sao tài liệu, giúp đỡ người tới thư
viện trong việc lựa chọn và sử dụng tài liệu đó. Thư viện tỉnh Yên Bái đã áp
dụng các hình thức phục vụ bạn đọc khá tốt. Tại đây vấn đề phục vụ bạn đọc
luôn được cán bộ thư viện quan tâm và đặt lên vị trí hàng đầu của hoạt động
TT – TV.
1


Thư viện tỉnh Yên Bái tổ chức phục vụ bạn đọc nhằm tuyên truyền
và đưa ra các dạng tài liệu, giúp bạn đọc khi tới thư viện dễ dàng lựa chọn
và sử dụng những tài liệu phù hợp. Đồng thời tuyên truyền giới thiệu
những sách báo cần thiết cho từng người, từng nhóm người cũng như toàn
thể bạn đọc nhằm xây dựng thói quen đọc sách, hình thành văn hoá đọc cho
mỗi người.
Nhưng Yên Bái là một tỉnh đa văn hóa, đa sắc tộc, một miền đất nằm
ở vùng sâu, vùng xa của Tổ quốc nên hoạt động thư viện và công tác phục vụ
bạn đọc còn gặp nhiều khó khăn bất cập. Vì thế hoạt động này cần phải được
quan tâm nghiên cứu để tìm ra những giải pháp tốt nhất, phù hợp nhất nhằm
nâng cao chất lượng phục vụ sách báo cho người dân địa phương.
Từ thực tế cho thấy việc nghiên cứu đề tài: “Công tác phục vụ bạn đọc
của thư viện tỉnh Yên Bái - thực trạng và giải pháp” là vấn đề vô cùng quan
trọng và cấp thiết, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động công tác phục vụ
bạn đọc.
Qua đề tài này em mong muốn bạn đọc có thể nắm bắt được tình hình
công tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh Yên Bái và trong những năm tới
thư viện sẽ có những đổi mới trong công tác này nhằm thỏa mãn cao nhu cầu
của bạn đọc trong tỉnh .
2. Tình hình nghiên cứu theo hƣớng của đề tài
Đề tài về công tác phục vụ bạn đoc là một trong những đề tài luôn
nhận được sự quan tâm và nghiên cứu của các cơ quan Thông tin – thư viện

và đồng nghiệp. Hiện nay ở các trường Đại học đào tạo về ngành Thông tin
thư viện như Đai học Khoa học Xã hội và Nhân Văn (Đại học Quốc Gia Hà
Nội), Đại học Văn Hóa đã có nhiều đề tài nghiên cứu về công tác phục vụ
bạn đọc. Với mỗi đề tài lại có cách nhìn nhận và khai thác vấn đề khác
nhau như:
2


* Đề tài đã nghiên cứu về công tác phục vụ bạn đọc tại trường Đại học Văn
hóa Hà Nội:
- Hiện đại hóa công tác phục vụ bạn đọc tại Trung tâm thông tin thư viện
Đại Học uốc Gia H Nội_ Lê Minh Thu.
- Nâng cao hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc của thư viện uốc gia Việt
Nam_ Nguyễn Xuân Dũng.
- Công tác phục vụ ban đọc tại thư viện Trường Đại học Sư phạm H Nội
2_ Hoàng Thị Liên.
* Đề tài nghiên cứu về công tác phục vụ bạn đọc tại Đại Học Khoa Học Xã
hội và Nhân văn Đại học Quốc Gia Hà Nội:
- Công tác phục vụ bạn đọc tại thư viện trường Đại học

uảng B nh:

Luận văn thạc sỹ/ Trần Thị Lụa/ 2013.
- Công tác phục vụ bạn đọc ở thư viện tỉnh Hà Tây/ Vương Thị Lý_2007
- Công tác phục vu bạn đọc tại thư viện th nh phố H Nội/ Nguyễn Thị
Kim Dung _2008.
*Ngoài những đề tài nghiên cứu kể trên còn có một số bài báo, tạp chí viết
về công tác phục vụ bạn đọc
- Nâng cao chất lượng công tác phục vụ người đọc/ Trương Đại
Lượng – Nguyễn Hữu Nghĩa: Khoa thư viện Thông tin, trường Đại học Văn

Hóa Hà Nội( Nguồn tạp chí thư viện Việt Nam). S. 1(13) (2008)
o/index.php/TCTVV/issue/view/603
- thư viện tỉnh Yên Bái nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc/ Trần Thị
Thúy – Phòng Phục vụ bạn đọc. tra cứu ngày
02/12/2012
- thư viện tỉnh Yên Bái đẩy mạnh hợp tác quốc tế, nâng cao n ng lực
phục vụ cộng đồng, từng bước hiện đại hóa hoạt động thư viện phục vụ cán
bộ v nhân dân các dân tộc tỉnh Yên Bái/ Lê Thị Thu Hường _ Phó Giám
Đốc thư viện. tra cứu ngày 02/12/2012

3


- Công tác phục vụ bạn đọc tại thư viện th nh phố H Nội/ Ths. Nguyễn Thị
Kim Dung: Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân Văn. S. 1(13) (2008)
o/index.php/TCTVV/issue/view/603
- Đ i mới hoạt động phục vụ bạn đọc đ hội nhập với yêu cầu đ o tạo tín
chỉ tại các trung tâm Thông tin – thư viện đại học/ Trần Thị Thanh Vân(2011)
, Kỷ yếu 15 năm thành lập khoa Thông tin – thư viện trường Đại học Khoa
học xã hội và Nhân văn, Hà Nội.
- Một số giải pháp đ i mới t ch c, quản lý hoạt động thư viện Trường
Cao đẳng Sư phạm H Nội phục vụ công tác đ o tạo tín chỉ/ Quách Hải
Đường (2010), Kỷ yếu hội thảo đổi mới tổ chức, quản lý và tăng cường ứng
dụng Công nghệ thông tin trong hoạt động Thông tin - thư viện.
Một số đề tài trong những đề tài trên cũng mới chỉ giải quyết một số khía
cạnh trong hoạt động Thông tin – thư viện tại thư viện tỉnh Yên Bái . Nhìn
chung chưa có đề tài nào đề cập trực tiếp và đi sâu nghiên cứu về công tác
phục vụ bạn đọc tại thư viện tỉnh Yên Bái . Với cách triển khai nội dung, cách
nhìn nhận, đánh giá và những kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng của công
tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh Yên Bái sẽ tạo ra những điều khác biệt

so với những luận văn trước đây.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
3.1. Mục đích:
Đề tài nghiên cứu, tìm hiểu về công tác phục vụ bạn đọc của thư viện
tỉnh Yên Bái , qua đó thấy được những mặt tích cực và những mặt thiếu sót,
hạn chế của công tác này trong hoạt động TT – TV của thư viện. Trên cơ sở
đó đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác phục vụ bạn đọc của
thư viện tỉnh Yên Bái .

4


3.2. Nhiệm vụ:
Đề tài nhằm giải quyết các nhiệm vụ sau:
- Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về công tác phục vụ bạn đọc
- Nghiên cứu khái quát lịch sử ra đời và phát triển của thư viện tỉnh
Yên Bái
- Tìm hiểu chức năng, nhiệm vụ của thư viện tỉnh Yên Bái
- Khảo sát thực trạng công tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh Yên Bái
- Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả phục vụ bạn đọc của thư viện
tỉnh Yên Bái
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
4.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài
Đối tượng nghiên cứu : Công tác phục vụ bạn đọc
4.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian: Thư viện tỉnh Yên Bái
- Về thời gian: Công tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh Yên Bái trong
giai đoạn hiện nay
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận

Các nghiên cứu được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận duy vật
biện chứng, duy vật lịch sử và các quan điểm của Đảng và Nhà nước về công
tác Thông tin, thư viện
5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau:
-

Phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp tài liệu.

-

Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.

-

Phương pháp khảo sát thực tế

-

Phương pháp so sánh

-

Phương pháp quan sát, phỏng vấn
5


6. Giả thuyết nghiên cứu:
Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Nhà nước, ngày nay thư viện đang dần
chiếm vị thế quan trọng trong sự nghiệp văn hóa giáo dục. Cùng với sự quan

tâm và giúp đỡ của các cấp chính quyền cùng sự nỗ lực không ngừng nghỉ của
Ban Giám đốc và cán bộ thư viện, thư viện tỉnh Yên Bái đã thu được những
thành tựu to lớn trong công tác phục vụ bạn đọc. Ngoài những thành tựu mà
thư viện tỉnh Yên Bái đạt được trong công tác phục vụ bạn đọc thì vẫn còn
tồn tại một số hạn chế cần được xem xét và giải quyết để có thể nâng cao hơn
nữa chất lượng phục vụ bạn đọc của thư viện.
Nếu nhận được sự quan tâm, đầu tư hơn nữa của Nhà nước và địa phương
tới thư viện tỉnh Yên Bái thì hoạt động Thông tin thư viện nói chung và công
tác phục vụ bạn đọc nói riêng của thư viện sẽ đạt kết quả cao hơn.
Nếu đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền giới thiệu sách báo của thư viện
tỉnh Yên Bái đến gần hơn với bạn đọc thì sẽ thu hút đông đảo lượng bạn đọc
đến thư viện.
7 . Những đóng góp mới của đề tài:
Ngày nay cùng với sự phát triển của một xã hội tri thức, cuộc sống con
người ngày càng được nâng cao, nhu cầu tin đòi hỏi càng lớn. Vì thế muốn
đáp ứng được nhu cầu tin chính xác, thiết thực của bạn đọc thì công tác phục
vụ bạn đọc là hết sức cần thiết.
- Về mặt lý luận: Luận văn làm phong phú thêm lý luận về công tác phục vụ
bạn đọc qua việc nghiên cứu.
- Về mặt thực tiễn: Kết quả nghiên cứu có thể góp một phần vào nâng cao
chất lượng và hoàn thiện công tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh Yên Bái .
Luận văn sẽ là tài liệu tham khảo tốt cho đồng nghiệp và cho công tác nghiên
cứu, hoạt động về công tác phục vụ bạn đọc.
6


8. ố cục của luận văn
Ngoài phần lời nói đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, phụ
lục, luận văn gồm 3 chương sau:
Chư ng 1: C sở lý luận v thực tiến về công tác phục vụ bạn đọc của

thư viện tỉnh Yên Bái
Chư ng 2: Thực trạng công tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh Yên
Bái
Chư ng 3: Các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc của
thư viện tỉnh Yên Bái

7


CHƢƠNG 1
CƠ SỞ L LU N V TH C TI N VỀ C NG T C PHỤC VỤ
N ĐỌC CỦ THƢ VI N T NH

N BÁI

1.1. L luận chung về công tác phục vụ bạn đọc
1.1.1. Khái niệm về công tác phục vụ bạn đọc
Công tác phục bạn đọc là hoạt động của thư viện nhằm tuyên truyền và
đưa ra phục vụ các dạng tài liệu giúp đỡ người tới thư viện trong việc chọn
lựa và sử dụng thư viện. Công tác này được tiến hành bởi sự kết hợp các quá
trình liên quan chặt chẽ với nhau của việc phục vụ mượn tài liệu, phục vụ tra
cứu thông tin. Có thể hiểu như sau về công tác phục vụ bạn đọc:
Công tác phục vụ bạn đọc hay việc tổ chức phục vụ tài liệu cho người
đọc là một hoạt động của thư viện nhằm thúc đẩy, phát triển và thoả mãn nhu
cầu, hứng thú đọc tài liệu thông qua việc tuyên truyền, hướng dẫn và cung cấp
tài liệu dưới nhiều hình thức. Công tác phục vụ bạn đọc bao gồm các hình
thức tổ chức và phương pháp phục vụ bạn đọc ở trong và ngoài thư viện.
Đồng thời công tác phục vụ bạn đọc còn là thước đo hiệu quả việc luân
chuyển tài liệu và tác dụng của nó trong đời sống.
Phục vụ bạn đọc là hoạt động của thư viện nhằm tuyên truyền và đưa ra

phục vụ các dạng tài liệu hoặc là bản sao của chúng, giúp đỡ người tới thư
viện lựa chọn và sử dụng những tài liệu phù hợp với mục đích lao động, học
tập, nghiên cứu. Công tác này được xây dựng trên sự kết hợp các quá trình
liên quan chặt chẽ với nhau trong hoạt động phục vụ thông tin, tra cứu.
1.1.2. Vai trò, nhiệm vụ của công tác phục vụ bạn đọc
1.1.2.1 Vai trò tầm quan trọng của công tác phục vụ bạn đọc
Công tác phục vụ bạn đọc giúp cho việc vận hành kho tài liệu đã được
bổ sung, xử lý kỹ thuật và tổ chức một cách khoa học.
Công tác phục vụ bạn đọc giúp cho bạn đọc thỏa mãn được nhu cầu của
mình về tài liệu.
8


Thông qua chất lượng phục vụ bạn đọc có thể đánh giá được hiệu quả
của thư viện.
Công tác phục vụ bạn đọc là một hoạt động rất quan trọng của thư viện
nói chung và của thư viện tỉnh Yên Bái nói riêng. Thông qua việc phục vụ
bạn đọc nhằm thúc đẩy sự phát triển của thư viện đồng thời thoả mãn nhu cầu
đọc tài liệu của bạn đọc.
Mang sách, báo đến cho mọi người là mục đích, là trách nhiệm cao cả
của thư viện và cũng chính là mang hơi thở của cuộc sống, mang niềm tin
yêu, hạnh phúc, hướng tới giá trị chân - thiện - mỹ cho đối tượng bạn đọc của
thư viện. Mang sách báo đến cho mọi người cũng đồng nghĩa mang tri thức,
mang tinh hoa văn hóa và truyền thống lịch sử đã được tích lũy từ ngàn năm
của nhân loại đến cho mọi người. Sách, đó chính là cuộc sống. “ Mạch đời
đập sau trang sách như mạch máu đập dưới làn da”, với ý nghĩa đó một nhà
văn hóa lớn của Pháp và của thế giới – nhà văn Điđơrô đã viết: “ Ngừng đọc
sách tức là ngừng tư duy”, mà sự đọc là một phần rất lớn do thư viện đem lại.
Vì thế có thể nói công tác phục vụ bạn đọc là khâu then chốt có tính chất
quyết định đến toàn bộ hoạt động của thư viện có ảnh hưởng sâu sắc đến sự

phát triển của con người và xã hội.
Công tác phục vụ bạn đọc của thư viện tỉnh Yên Bái luôn được coi là
công tác quan trong nhất của thư viện, bởi lẽ thông qua công tác này cán bộ
thư viện mới phục vụ được bạn đọc tốt nhất, có như thế thì lượng bạn đọc
mới đến sử dụng thư viện thường xuyên và đông hơn nhờ đó mà vốn tài liệu
của thư viện tỉnh Yên Bái mới được phát huy hết tác dụng trong phát triển
mọi mặt của đất nước, từ đó vị trí, vai trò xã hội của thư viện mới được
khẳng định.
Việc phục vụ luôn luôn phải diễn ra song hành với các hoạt động khác
của thư viện, chỉ có thế thì thư viện mới có thể hoạt động tốt nhất và hiệu
quả nhất.
9


Tất cả các hoạt động phục vụ bạn đọc là việc làm để tạo nên bộ mặt của
một thư viện. Kết quả phục vụ bạn đọc là thước đo hiệu quả kinh tế và hiệu
quả xã hội của hoạt động thư viện. Để phục vụ bạn đọc tốt, qua thực tiễn hoạt
động của thư viện thì bạn đọc của thư viện gồm nhiều thành phần, lứa tuổi,
trình độ nghề nghiệp khác nhau và theo đó, nhu cầu, sở thích, điều kiện, ...
đến thư viện, khai thác thông tin cũng khác nhau. Vì vậy, muốn thu hút nhiều
người đọc đến sử dụng thư viện thì phải có nhiều hình thức phục vụ phong
phú, biện pháp phục vụ linh hoạt.
Phục vụ bạn đọc nhằm mục đích vận hành kho sách đã được bổ sung và
tổ chức tốt. Có thể nói rằng thư viện chưa tổ chức phục vụ bạn đọc thì chưa
có hoạt động thư viện. Và khi đó thư viện mới chỉ là một kho sách, một kho
lưu trữ.
Công tác phục vụ bạn đọc nhằm thoả mãn nhu cầu đọc của bạn đọc khi
sử dụng thư viện. Đây là quá trình sáng tạo, gồm quá trình tiếp thu, so sánh,
ứng dụng những gì đã được học và đã được đọc, đã được biết đến.
Mục đích quan trọng nữa của công tác phục vụ bạn đọc là thông qua

kết quả phục vụ bạn đọc có thể đánh giá hiệu quả xã hội của thư viện. Thư
viện càng đông bạn đọc đến khai thác, sử dụng thì vai trò, tác dụng xã hội của
thư viện đó càng cao.
1.1.2.2 Nhiệm vụ công tác phục vụ bạn đọc
Công tác phục vụ bạn đọc giúp cho sự hình thành thế giới quan khoa
học (phổ biến tài liệu chính trị, triết học của Chủ nghĩa Mac- Lenin, của Đảng
và Chính phủ)
Không chỉ có thế, công tác phục vụ bạn đọc còn giúp cho việc nâng cao
trình độ văn hoá, khoa học kĩ thuật, nâng cao trình độ dân trí của người đọc.
Góp phần vào việc giáo dục đạo đức, thẩm mỹ cho người đọc.
10


Phục vụ bạn đọc còn có nhiệm vụ quan trọng là giúp bạn đọc có thể
dễ dàng chọn được sách họ cần đọc mà không mất quá nhiều thời gian và
công sức.
Thông qua việc phục vụ có thể tuyên truyền giới thiệu sách, báo cần
thiết và tốt nhất cho từng người, từng nhóm người hoặc là toàn thể bạn đọc.
Công tác phục vụ bạn đọc còn có nhiệm vụ là xây dựng thói quen đọc
sách, hình thành văn hoá đọc cho mỗi bạn đọc, hướng dẫn bạn đọc cách đọc
sách để có thể đạt được hiệu quả tốt nhất.
Và cuối cùng là công tác phục vụ bạn đọc giúp quản trị, kiểm tra bộ
máy tra cứu và trả lời thông tin về vốn tài liệu thư viện, cách thức sử dụng các
công cụ này trong việc tìm tin.
1.1.3. Các yếu tố tác động đến công tác phục vụ bạn đọc
1.1.3.1 Vốn t i liệu
“ Vốn tài liệu là bộ sưu tập có hệ thống các tài liệu phù hợp với chức
năng, loại hình và đặc điểm của từng thư viện nhằm phục vụ cho bạn đọc của
chính thư viện đó hoặc của thư viện khác, được phản ánh toàn diện trong bộ
máy tra cứu cũng như được bảo quản lâu dài trong suốt thời gian được người

đọc quan tâm” [28, tr.120]
Pháp lệnh Việt Nam cũng xác định: “ Tài liệu là một dạng vật chất đã
ghi nhận thông tin ở dạng thành văn, âm thanh, hình ảnh nhằm mục đích bảo
quản và sử dụng: Vốn tài liệu là: “ những tài liệu được sưu tầm, tập hợp theo
nhiều chủ đề, nội dung nhất định được xử lý theo nguyên tắc, quy trình khoa
học của nghiệp vụ thư viện để tổ chức, phục vụ người đọc có hiệu quả cao và
được bảo quản [13. Tr, 18].
Vốn tài liệu (VTL) phản ánh những thành tựu trí tuệ của nhân loại, bởi
TÀI tài liệu (TL) trong thư viện ghi lại những tri thức, kinh nghiệm và hiểu
biết mà con người đã tích luỹ được trong tiến trình lịch sử. Đó là những thành

11


quả lao động trí tuệ của những người kiệt xuất trên các lĩnh vực khác nhau.
Việc khai thác thông tin có trong VTL của thư viện giúp người đọc có khả
năng nâng cao trình độ văn hoá chuyên môn, phục vụ nghiên cứu khoa học,
hoàn thiện quy trình sản xuất cũng như việc hình thành nhân cách cho các
thành viên trong xã hội.
Vốn tài liệu là bộ sưu tập tài liệu với một khối lượng nhất định. Ở thư
viện tỉnh Yên Bái những con số này không ngừng tăng lên, VTL của thư viện
chứa đựng một dung lượng thông tin cực kì lớn, VTL này đặt ra cho thư viện
một nhiệm vụ là tổ chức cũng như bảo quản sao cho có thể sử dụng nguồn tin
đó thuận lợi và lâu dài nhất.
Vốn tài liệu là bộ sưu tập tài liệu có cơ cấu hợp lí, tập trung những
thông tin chọn lọc qua thời gian. Là sự chọn lọc, thu thập những tài liệu có giá
trị phù hợp với chức năng vàn nhiệm cụ của thư viện, cũng như hướng phát
triể của khoa học, văn hoá. Việc lựa chọn giúp cho VTL có khối lượng về
phương diện vật lý nhưng lưu giữ đầy đủ những thông tin cần thiết.
Vốn tài liệu của thư viện là cơ sở để vận hành thư viện: là tiền đề cho

mọi hoạt động của thư viện không có VTL thì thư viện không thể hoạt động
được.
Vốn tài liệu là tài sản của thư viện, là bộ nhớ của toàn quốc gia và của
cả dân tộc.
Không chỉ vậy, vốn tài liệu còn là công cụ đối tượng làm việc hàng
ngày của cán bộ thư viện trong công tác bổ sung, xử lí tài liệu. Nội dung
những cuộc triển lãm sách, báo, chất lượng của các bản thư mục và số lượng
các biểu ghi trong các CSDL hiện nay đều phụ thuộc vào số lượng và chất
lượng của VTL. Đặc biệt trong công tác phục vụ bạn đọc, sự giàu có phong
phú của VTL có ảnh hưởng quyết định tới việc lôi cuốn bạn đọc tới thư viện.
Hiện nay khả năng và tầm cỡ cung cấp thông tin của Internet rất lớn nhưng
vẫn không thay thế được thư viện.
12


Vốn tài liệu có đáp ứng được nhu cầu của bạn đọc hay không còn tuỳ
thuộc vào số lượng và chất lượng mà vốn tài liệu của thư viện có được.
Việc phục vụ bạn đọc được tốt hay không cũng phụ thuộc rất nhiều đến
việc thư viện đó có vốn tài liệu như thế nào. Chính vì vậy mà yếu tố vốn tài
liệu của thư viện tác động mạnh mẽ tới công tác phục vụ bạn đọc tại thư viện
mình. Vốn tài liệu mà phong phú, đa dạng thì việc phục vụ bạn đọc sẽ được
các cán bộ thư viện tổ chức một cách nhanh chóng và hiệu quả, sẽ đáp ứng
được các nhu cầu của bạn đọc khi sử dụng thư viện.
1.1.3.2 C sở vật chất trang thiết bị thư viện.
Một thư viện muốn phục vụ bạn đọc được tốt và hiệu quả nhất thì
không thể không trang bị cho thư viện mình một hệ thống cơ sở vật chất cũng
như trang thiết bị thật tốt. Vì chính yếu tố này đã tác động trực tiếp tới việc sử
dụng tài liệu của chính bạn đọc khi tham gia thư viện.
Cơ sở vật chất của một thư viện phải đáp ứng được những nhu cầu của
bạn đọc, khi đó chất lượng phục vụ bạn đọc mới được nâng cao.

Thư viện phải có các phòng ban, có diện tích phù hợp, cũng như phải
có những trang thiết bị cần thiết để có thể phục vụ bạn đọc một cách tốt nhất.
1.1.3.3 Đội ngũ cán bộ v tr nh độ nghiệp vụ
Thư viện muốn phục vụ bạn đọc được tốt cũng phải đòi hỏi có một đội
ngũ cán bộ có trình độ nghiệp vụ cao, có tinh thần trách nhiệm trong công
việc và phải luôn có tinh thần học hỏi các kinh nghiệm để có thể tiếp thu và
truyền tải tới bạn đọc mà mình phục vụ.
Các cán bộ thư viện phải có những hiểu biết nhất định về chuyên môn,
tin học và ngoại ngữ. Đây là yếu tố ảnh hưởng mạnh tới chất lượng của công
tác phục vụ bạn đọc tại thư viện.
1.1.3.4 Các chính sách của Đảng v Nh nước
Việc áp dụng các chính sách mới của Đảng và Nhà nước về công tác
Thông tin- thư viện, đặc biệt là chính sách đổi mới giáo dục đại học hiện nay

13


cùng với phương pháp đào tạo niên chế sang học tín chỉ. Sự chuyển đổi này sẽ
làm cho số lượng bạn đọc đến thư viện nhiều hơn, hoạt động phục vụ bạn đọc
sẽ đạt được những hiệu quả và chất lượng cao hơn.
1.1.3.5 Việc áp dụng công nghệ thông tin v o công tác phục vụ bạn đọc
Sự phát triển của công nghệ thông tin đã tác động mạnh mẽ đến lĩnh
vực Thông tin- thư viện nói chung và công tác phục vụ bạn đọc nói riêng.
Trước đây, thư viện phục vụ bạn đọc theo cách truyền thống khiến chất
lương phục vụ chưa cao, thời gian phục vụ không nhanh. Ngày nay, tuy chưa
thể nào áp dụng hoàn toàn CNTT vào công tác này nhưng cũng phần nào góp
phần đổi mới hơn trong công tác phục vụ bạn đọc nhờ ứng dụng các phần
mềm vào việc quản trị cũng như sử dụng máy tính để tra tìm tài liệu phục vụ
bạn đọc nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Đây cũng là yếu tố tác động mạnh tới việc nâng cáo chất lượng phục vụ

bạn đọc tại một thư viện.
1.1.4. Tiêu chí đánh gía chất lượng công tác phục vụ bạn đọc
1.1.4.1 M c độ thu hút bạn đọc
Để phục vụ bạn đọc một cách hiệu quả nhất thì điều quan trọng là cán
bộ thư viện phải nghiên cứu nắm bắt được nhu cầu đọc của bạn đọc kịp thời.
Điều đó có ảnh hưởng rất lớn đến việc thu hút bạn đọc đến với thư viện. Thư
viện mà thỏa mãn được tất cả những nhu cầu của các nhóm đối tượng thì bạn
đọc sẽ thường xuyên sử dụng thư viện như một cơ quan giáo dục ngoài nhà
trường.
1.1.4.2 M c độ thỏa mãn nhu cầu đọc
Nhu cầu đọc là một khái niệm cơ bản trong hoạt động thư viện. Các thư
viện, dù là thư viện công cộng, thư viện khoa học, thư viện thiếu nhi, thư viện
quân đội, thư viện trường đại học hay thư viện người khiếm thị... đều phải tìm
hiểu, xác định nhu cầu đọc và tìm kiếm các dịch vụ thỏa mãn nhu cầu đọc của
bạn đọc. Đó là nhiệm vụ cơ bản, nếu không muốn nói là quan trọng nhất của
14


bất cứ thư viện nào. Chỉ có điều nhu cầu đọc của trẻ em, của sinh viên trường
đại học, nhà khoa học, bác sỹ..., hay nhu cầu đọc của người khiếm thị là
không giống nhau do chịu ảnh hưởng của các yếu tố: Điạ vị xã hội, trình độ
văn hóa, nghề nghiệp, lứa tuổi, sở thích... , nên cần được nghiên cứu riêng,
nhưng vẫn có những vấn đề chung chi phối mọi loại nhu cầu đọc.
Nhu cầu đọc và hoạt động thư viện có mối quan hệ khăng khít gắn bó
với nhau. Nhu cầu đọc là khởi nguồn của hoạt động thư viện, thúc đẩy hoạt
động của thư viện, giúp cho hoạt động thư viện càng được hoàn thiện hơn.
Cán bộ thư viện luôn dựa vào việc nghiên cứu nhu cầu đọc để có những biện
pháp bổ sung tài liệu hợp lý, phân loại, sắp xếp kho sách để phục vụ tốt nhất.
Mọi hoạt động của thư viện nhằm hướng tới mục đích cao nhất là thỏa
mãn tối đa nhu cầu đọc của bạn đọc, do đó mà mức độ đáp ứng nhu cầu đọc là

tiêu chí cơ bản nhất để đánh giá chất lượng hoạt động thư viện mà trọng tâm
là công tác phục vụ bạn đọc.
1.1.4.3 M c độ khai thác vốn t i liệu
Vốn tài liệu là tài sản vô cùng quý giá của thư viện, vốn tài liệu càng đa
dạng, phong phú thì khả năng đáp ứng nhu cầu đọc càng lớn. Trong thời đại
thông tin ngày nay, thư viện nào có vốn tài liệu lớn thì thư viện đó sẽ chiếm
một vị trí quan trọng trong thị trường thông tin
Tài liệu là đối tượng của các công tác như: bổ sung, tổ chức kho, tuyên
truyền giới thiệu và đưa ra phục vụ
Công tác phục vụ bạn đọc được đánh giá dựa trên tiêu chuẩn về mức độ
khai thác, sử dụng tài liệu của bạn đọc. Bên cạnh đó để phục vụ bạn đọc tốt,
để tài liệu đến với bạn đọc đúng lúc thì công tác phục vụ bạn đọc còn phụ
thuộc vào chất lượng công tác bổ sung, theo dõi việc bạn đọc sử dụng thư
viện để thư viện hoàn thiện hơn chính sách bổ sung đáp ứng tốt nhất nhu cầu
đọc cho bạn đọc

15


1.1.4.4 N ng lực, tr nh độ tinh thần phục vụ của cán bộ thư viện
Muốn công tác phục vụ bạn đọc đạt hiệu quả cao, ngoài yếu tố nguồn
vốn tài liệu của thư viện thì phải kể đến chất lượng làm việc của đội ngũ cán
bộ. Cán bộ thư viện là linh hồn của hoạt động thông tin thư viện, điều này đòi
hỏi cán bộ thư viện ngoài trình độ chuyên môn nghiệp vụ thì người cán bộ
phải có các kỹ năng giao tiếp, ứng xử cũng như sự hiểu biết nhất định về các
môn ngành khoa học. Năng suất lao động của cán bộ thư viện tỷ lệ thuận với
chất lượng luân chuyển tài liệu, số lượng bạn đọc sử dụng các dịch vụ sản
phẩm thông tin. Tóm lại thì năng lực trình độ tinh thần phục vụ của cán bộ
thư viện cũng là một trong những yếu tố quan trọng quyết định chất lượng
công tác phục vụ của thư viện

1.1.4.5 Khả n ng đáp ng của c sở vật chất, trang thiết bị.
Nhìn chung, thư viện tỉnh Yên Bái đã được trang bị một hệ thống cơ sở
vật chất và trang thiết bị tương đối đầy đủ có thể đáp ứng được những nhu cầu
của bạn đọc khi đến với thư viện.
Trước cổng ra vào của thư viện tỉnh Yên Bái có sơ đồ hướng dẫn bạn
đọc. Tại mỗi phòng ban đều được trang bị máy tính, hệ thống đèn chiếu sáng
và một số thiết bị khác (bàn ghế, quạt, điều hoà,...).Thư viện còn có cả một hệ
thống máy nước tới các phòng ban, có tủ đựng đồ an toàn ở mỗi phòng, có hệ
thống phòng chống cháy nổ, đảm bảo an toàn và chữa cháy khi cần thiết.
Hiện nay thư viện tỉnh Yên Bái đã có 21 máy tính có nối mạng cục
bộ (mạng LAN). Thư viện đang đầu tư thêm máy tính để đặt tại tiền sảnh
nhằm giúp bạn đọc có thể tìm kiếm tài liệu, hướng dẫn tra cứu, được bố trí
đồng thời với các tủ đựng hộp phích để bạn đọc tra tìm tài liệu một cách
nhanh chóng và hiệu quả nhất. Thư viện còn có tủ đứng để trưng bày sách
mới xuất bản.
Ngoài ra, thư viện còn trang bị máy Photo, máy in, máy quét ảnh, ghi
đĩa,... để phục vụ nghiệp vụ cũng như phục vụ bạn đọc khi tham gia thư viện.
16