Rèn luyện kỹ năng tự học môn chính trị cho học sinh các trường trung cấp chuyên nghiệp (qua khảo sát tại trường trung cấp y dược bắc ninh) luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục

Bộ giáo dục và đào tạo
Trờng đại học vinh
------------------------

Nguyễn thị kim thi

Rèn luyện kỹ năng tự học
môn Chính trị cho học sinh
các trờng trung cấp chuyên nghiệp
(qua khảo sát tại trờng trung cấp y dợc bắc ninh)
Chuyên ngành: Lý luận và PPDH bộ môn Chính trị
Mã số: 60.14.10

Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục

Ngời hớng dẫn khoa học:
ts. đinh trung thành


2
NghÖ An, 2012


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi còn nhận
được sự giúp đỡ của các thầy cô giáo trong khoa Giáo dục Chính trị, Phòng
Đào tạo Sau Đại học, sự động viên và giúp đỡ của gia đình, bạn bè.
Đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn đến TS Đinh Trung Thành, người
đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong quá trình làm luận văn.
Tôi bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy, cô giáo trong tổ bộ môn PPDH –
Khoa Giáo dục Chính trị – Trường Đại học Vinh về những ý kiến đóng góp

cho luận văn.
Tôi chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu và tổ Chính trị trường Trung cấp
Y – Dược Bắc Ninh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình
hoàn thành luận văn.
Sự quan tâm, giúp đỡ của gia đình, bạn bè là nguồn động viên to lớn cho
tôi trong quá trình làm luận văn.
Mặc dù đã rất cố gắng nhưng chắc chắn còn nhiều thiếu sót, tác giả rất
mong được sự góp ý của các thầy, cô giáo và các bạn đọc để luận văn được
hoàn chỉnh hơn.
Vinh, tháng 10 năm 2012
Tác giả
Nguyễn Thị Kim Thi


MỤC LỤC
Trang
Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o.....................................................................................1
Trêng ®¹i häc vinh...........................................................................................1
GIÁO ÁN LÝ THUYẾT LỚP THỰC NGHIỆM.......................................68


CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

Chữ viết tắt

Viết đầy đủ

CNTB

Chủ nghĩa tư bản

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

Nxb

Nhà xuất bản

PPDH

Phương pháp dạy học

RLKN

Rèn luyện kỹ năng

TH

Tự học

THCN

Trung học chuyên nghiệp

6
A. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
“Xã hội học tập” là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta. Đối
với mỗi cá nhân, việc tự học, tự nghiên cứu sẽ giúp cập nhật và bổ sung,
làm giàu vốn kiến thức góp phần xây dựng xã hội phát triển. Việc tự học,
tự nghiên cứu có ý nghĩa hết sức quan trọng bởi không phải ai cũng được
học hành đầy đủ trên ghế nhà trường. Hoặc nếu có được học hành theo
đúng bài bản thì kiến thức thu nhận được cũng chỉ là kiến thức “khung”.
Trường lớp chủ yếu dạy cho mọi người cách tự học, tự nghiên cứu. Để
không ngừng nâng cao kiến thức và trình độ, mỗi người cần phải luôn
luôn tự học, tự trau dồi và nghiên cứu.
Trước tình hình đó, để hội nhập với xu thế phát triển chung của thế
giới, của thời đại, một yêu cầu hết sức cấp bách đang đặt ra với nền giáo
dục nước ta là: phải liên tục đổi mới, hiện đại hóa nội dung và phương
pháp dạy học. Mục đích cuối cùng là để từng cá nhân, mỗi cá thể, mỗi
công dân tự mình có ý thức tạo được một cuộc cách mạng học tập trong
bản thân mỗi con người.
Nhà trường phải giúp cho từng học sinh (HS) thay đổi triệt để quan niệm
và phương pháp học tập phù hợp với yêu cầu của thời đại - thời đại mà mỗi
người phải học tập suốt đời. Để học tập không ngừng, học tập cả đời, mỗi
người phải biết cách tự học, biết phát huy cao độ tiềm năng của bản thân. Vì
vậy, tự học là một vấn đề cốt lõi thuộc mục tiêu của giáo dục hiện đại.
Cuộc cách mạng về phương pháp đã và đang diễn ra liên tục và mang
tính toàn cầu. Ở Việt Nam, đổi mới phương pháp trong những năm gần đây
đang trở thành vấn đề được quan tâm đặc biệt trong nhà trường. Phương pháp
dạy - học chính trị ở các trường Trung học chuyên nghiệp (THCN) cũng
không nằm ngoài quỹ đạo đó. Làm sao tạo được bước chuyển mang lại hiệu

7
quả mạnh mẽ, toàn diện trong dạy - học đang là nỗi lo, nỗi trăn trở của các
nhà phương pháp. Thực tế việc dạy Chính trị nói chung, việc dạy kiến thức
của từng phân môn triết học, kinh tế chính trị, chủ nghĩa xã hội khoa học...nói
riêng vẫn còn nằm trong cách dạy, cách học cũ không phát huy được năng lực
của học sinh. Cách dạy chính trị hiện nay vẫn là lối dạy thuyết trình, kết quả
đánh giá tùy thuộc vào khả năng tái hiện lượng kiến thức nhiều hay ít theo lời
thầy giảng hoặc theo sách giáo khoa. Do đó, khả năng độc lập, tìm tòi sáng
tạo của HS không có cơ hội phát triển.
Đối với các bài học chính trị, do đặc thù của bài nên nhiều giáo viên
(GV) chưa có sự đầu tư đúng mức để HS thực sự quan tâm. Phương pháp tái
hiện kiến thức, thuyết trình vẫn chiếm đa số trong các bài dạy. Vì vậy, dẫn tới
tình trạng HS thờ ơ với bài giảng, thụ động, ngại tư duy. Từ đó, vô hình chung
đã làm mất đi khả năng tự học, tự nghiên cứu của HS. Quá trình dạy - học
chính trị đang đổi mới cơ bản về nội dung và phương pháp dạy học, để từng
bước khắc phục tình trạng HS thụ động trong lĩnh hội tri thức, khẳng định vai
trò HS là trung tâm, của quá trình dạy - học, HS là bạn đọc sáng tạo. Vậy làm
như thế nào để tiếp cận được mục đích giáo dục? Làm thế nào để phát huy
năng lực tự học, tự nghiên cứu của người học? Đó là những vấn đề cụ thể
đang cần tìm được lời giải đáp của các nhà sư phạm chúng ta.
Đối với các bài học thuộc bộ môn Chính trị, làm thế nào để HS không
thờ ơ với bài giảng hứng thú say mê tìm hiểu? Làm thế nào để HS rèn luyện
được những thói quen tốt trong học tập? Làm thế nào để HS hiểu rõ hơn về
các nguyên lý, phạm trù, khái niệm có tính chất trừu tượng, có mức độ khái
quát hóa cao của triết học, của kinh tế chính trị học ?
Vì vậy, đặt vấn đề rèn luyện kỹ năng tự học cho HS Trung học chuyên
nghiệp (THCN) qua các bài học môn chính trị là một việc làm cần thiết, sát
thực, đúng với xu thế đổi mới phương pháp, phù hợp với chiến lược "phát huy

8
nội lực của người học", đáp ứng mục tiêu của giáo dục, như Nghị quyết II của
Ban chấp hành Trung ương khoá VIII đã ghi: "Đổi mới mạnh mẽ phương
pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện hình
thành nếp tư duy sáng tạo của người học, phát triển mạnh mẽ phong trào tự
học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân...".
Tự học có vai trò vô cùng quan trọng nhằm phát huy tính tự giác tích
cực năng lực đọc sách và nghiên cứu của học sinh, sinh viên để thực hiện
nhiệm vụ giáo dục ở các trường Cao đẳng - Đại học - THCN là "biến quá trình
đào tạo thành quá trình tự đào tạo của học sinh, sinh viên". Do đó, tổ chức tốt
việc tự học cho học sinh, sinh viên nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của các
trường Đại học, Cao đẳng, THCN hiện nay là việc làm có ý nghĩa cấp thiết cả
về lý luận và thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Vấn đề tự học của học sinh trong nhà trường nói chung đã được sự quan
tâm của nhiều nhà giáo dục, nhà khoa học cũng như đội ngũ cán bộ, giáo viên
các cấp.
Năm 1984, Nxb Thanh niên giới thiệu cuốn "Nghiên cứu học tập như
thế nào" của Hebơc Smitman (Cộng hoà dân chủ Đức). Với cuốn sách này,
tác giả đã đề cập tới nhiều vấn đề về phương pháp nghiên cứu và tự học như
thế nào cho khoa học và đạt kết quả cao. Cuốn "Tự học như thế nào" của
Rubakin, dịch giả là Nguyễn Đình Côi, xuất bản 1982 đã giúp bạn đọc biết tự
học tập, nâng cao kiến thức toàn diện của mình.
Cuốn "Phương pháp dạy và học hiệu quả" - Cark Rogers - một nhà giáo
dục học, nhà tâm lý học người Mĩ do Cao Đình Quát dịch đã giải đáp cho HS
câu hỏi học cái gì và học như thế nào? Câu hỏi dạy cái gì và dạy như thế nào
cũng được giải đáp. Ngoài ra, còn khá nhiều cuốn sách cũng đề cập đến vấn
đề tự học.

9
Ở nước ta, trong những năm gần đây cũng đã xuất hiện một số bài viết về
tự học. Tại Hà Nội năm 1998, một cuộc hội thảo khoa học với tiêu đề "Nghiên
cứu tự học - tự đào tạo" đã được tổ chức với sự tham gia của nhiều nhà nghiên
cứu, nhiều giáo sư đầu ngành. Trong cuộc hội thảo này, nội dung các bài viết,
các bài phát biểu đều nhấn mạnh tầm quan trọng của tự học và yêu cầu các cấp
ngành phải chăm lo xây dựng phong trào tự học toàn dân.
Tạp chí nghiên cứu Giáo dục số 2 năm 1998 đã đặc biệt quan tâm đăng tải
một số bài viết tiêu biểu trong hội thảo: "Tự học - chìa khoá vàng của giáo dục"
của GS. Phan Trọng Luận, "Vì năng lực tự học sáng tạo của HS" của Nguyễn
Nghĩa Dân. Bên cạnh đó, một số cuốn sách cũng được xuất hiện như "Tôi tự
học" - Nguyễn Duy Cần, "Tự học - một nhu cầu của thời đại" - Nguyễn Hiến
Lê, "Luận bàn và kinh nghiệm tự học" - GS. Nguyễn Cảnh Toàn... Những
cuốn sách này chủ yếu đúc kết những kinh nghiệm quý báu trong quá trình tự
học của một số tác giả. Đặc biệt, trung tâm nghiên cứu và phát triển tự học còn
cho ra mắt bạn đọc tạp chí "Tự học". Tạp chí này đã thu hút sự quan tâm chú
ý và sự tham gia luận bàn về vấn đề tự học của nhiều nhà khoa học, giáo sư,
nhà giáo... Các tác giả đã cung cấp lý thuyết dạy tự học như thế nào, bên cạnh
đó có thể hiện thiết kế bài học một số môn. Tuy vậy, các cuốn sách hầu như mới
chỉ dừng lại ở phần lý thuyết chung nhất cho mọi môn học mà chưa đi vào các
biện pháp cụ thể đối với từng môn học.
Cuốn "Học và dạy cách học" do GS. Nguyễn Cảnh Toàn chủ biên, Nxb
Đại học Sư phạm, xuất bản 2002 là một trong những cuốn sách đầu tiên ở Việt
Nam viết một cách có hệ thống về việc "học" và "dạy cách học". Cuốn sách này
đã thực sự là tài liệu bổ ích giúp cho việc đổi mới phương pháp dạy và học ở
Việt Nam, đặc biệt là quá trình dạy tự học.
Vấn đề tự học môn Chính trị
Môn Chính trị ở trường THCN là một môn học có những đặc trưng

10
riêng nên đòi hỏi người đọc phải có sự liên tưởng, tưởng tượng và tư duy.
Trong việc thay đổi phương pháp giảng dạy thì giảng dạy môn Chính trị cũng
là một vấn đề được quan tâm.
Cuốn "Lý luận dạy học môn Giáo dục công dân ở trường phổ thông
trung học" của tác giả Phùng Văn Bộ (1999), Nxb Đại học quốc gia Hà Nội
xuất bản đã nói đến một trong những đặc trưng của phương pháp tích cực đó
là tự học. Các tác giả cũng nhấn mạnh đến nội dung dạy và học tập trung vào
HS. ở đó, các tác giả không chỉ quan tâm đến kiến thức, năng lực phát hiện và
giải quyết các vấn đề thực tiễn.
Cuốn Phương pháp giảng dạy kinh tế chính trị ở các trường đại học,
cao đẳng, của nhóm tác giả Nguyễn Việt Dũng – Vũ Hồng Tiến – Nguyễn
Văn Phúc (1999), Nxb Giáo dục có một số bài đề cập đến vấn đề đổi mới
phương pháp và vấn đề tự học. Các tác giả nhấn mạnh đến vấn đề: muốn cho
sinh viên tự học và học sáng tạo thì phải cải tiến lại nội dung bài giảng ở Đại
học, nâng cao hơn nữa chất lượng bài giảng.
Như vậy, đã có rất nhiều bài viết, những công trình đề cập đến vấn đề tự
học nói chung và tự học môn Chính trị nói riêng. Các bài viết đã chỉ ra được
mục tiêu, cách thức, biện pháp để dạy tự học. Tuy nhiên, các bài viết còn
thiên về mặt lí thuyết mà chưa cụ thể hoá đối với từng môn học, phân môn
của nhà trường THCN.
Ví dụ: đổi mới môn Chính trị mới chỉ tiếp cận về quá trình dạy tự học ở
góc độ giáo dục còn cụ thể với từng loại bài học như bài giảng Triết học,
Kinh tế chính trị học, Chủ nghĩa xã hội khoa học, Tư tưởng Hồ Chí Minh... thì
chưa có bài viết nào đề cập đến một cách sát thực, vẫn còn thiếu vắng những
chuyên luận vừa mang tính lí luận vừa mang tính thực tiễn, sát thực với từng
phân môn cụ thể của nhà trường THCN.
Trong chương trình Chính trị ở cấp THCN, các bài học về Triết học,

11
Kinh tế chính trị học, Chủ nghĩa xã hội khoa học chiếm giữ một vị trí quan
trọng nhưng lại chưa được quan tâm một cách đúng mức.
Xuất phát từ yêu cấu đổi mới, nâng cao chất lượng dạy học phần Chính
trị trong chương trình THCN, chúng tôi chọn vấn đề: “Rèn luyện kỹ năng tự
học môn Chính trị cho học sinh các trường trung cấp chuyên nghiệp” (Qua
khảo sát tại trường trung cấp Y – Dược Bắc Ninh) làm đề tài luận văn tốt
nghiệp Cao học, chuyên ngành Lý luận và PPDH bộ môn Chính trị.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích
Nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn, đề xuất yêu cầu và giải pháp rèn
luyện kỹ năng tự học cho học sinh trong dạy học môn Chính trị ở các trường
THCN.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để hoàn thành được mục tiêu đề ra, luận văn phải hoàn thành những
nhiệm vụ sau:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về tự học, về đổi mới phương pháp dạy học.
- Làm rõ thực trạng dạy - học môn Chính trị ở trường THCN theo
hướng rèn luyện năng lực tự học.
- Tiến hành thực nghiệm bài học môn chính trị theo hướng hình thành
năng lực tự học
- Đề xuất yêu cầu và giải pháp hình thành năng lực tự học cho HS trong
dạy học chương trình môn Chính trị ở trường THCN.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu:
- Nghiên cứu phương pháp dạy học: dạy tự học, cụ thể là dạy các kỹ
năng tự học của học sinh THCN.
- Hoạt động tự học của học sinh THCN.

12
4.2. Phạm vi nghiên cứu:
- Nghiên cứu việc dạy học môn Chính trị ở trường THCN.
- Tổ chức hoạt động tự học môn Chính trị cho học sinh trường Trung
cấp Y- Dược Bắc Ninh.
5. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài luận văn được thực hiện trên cơ sở chủ nghĩa duy vật biện chứng
và duy vật lịch sử; quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước
về giáo dục và đổi mới giáo dục Đại học, Cao đẳng, THCN. Trong quá trình
nghiên cứu, đề lý giải, làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn, luận văn cũng
sử dụng các phương pháp nghiên cứu khác như:
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: đọc, phân tích, so sánh, tổng hợp,
khái quát hóa… nhằm thu thập thông tin về lý luận.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: dự giờ, thăm lớp, thiết kế bài
thực nghiệm, trực tiếp lên lớp, phân tích các số liệu thống kê để khẳng định
tính đúng đắn và tính khả thi của việc vận dụng phương pháp tự học.
- Phương pháp quan sát, điều tra, phỏng vấn: xây dựng câu hỏi, bảng
biểu, xử lý số liệu nhằm tìm hiểu thực trạng của quá trình dạy học theo hướng
rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh.
- Phương pháp thống kê toán học: xử lý kết quả thu được qua thực
nghiệm sư phạm trên cơ sở tính điểm trung bình, độ lệch chuẩn, lệch điểm
trung bình nhằm đánh giá chất lượng và hiệu quả của quá trình thực nghiệm.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu rèn luyện được các kỹ năng tự học như đề xuất sẽ nâng cao chất
lượng dạy học môn Chính trị ở trường THCN theo hướng đổi mới phương
pháp dạy học hiện nay.


13
7. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục,
luận văn gồm 3 chương.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc rèn luyện kỹ năng tự
học môn Chính trị cho học sinh THCN
Chương 2: Thực nghiệm sư phạm việc rèn luyện kỹ năng tự học môn
Chính trị cho học sinh trường Trung cấp Y – Dược Bắc Ninh.
Chương 3: Yêu cầu và giải pháp rèn luyện kỹ năng tự học môn
Chính trị cho học sinh trường Trung cấp Y – Dược Bắc Ninh trong giai
đoạn hiện nay.


14
B. NỘI DUNG
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC RÈN LUYỆN
KỸ NĂNG TỰ HỌC MÔN CHÍNH TRỊ CHO HỌC SINH
TRUNG HỌC CHUYÊN NGHIỆP
1.1. Cơ sở lý luận về kỹ năng tự học và rèn luyện kỹ năng tự học
cho học sinh các trường THCN
1.1.1. Một số vấn đề về tự học
1.1.1.1. Tự học và vai trò của việc tự học
Tự học
Có nhiều quan điểm về tự học như:
Theo Từ điển Giáo dục học: “Tự học là quá trình tự mình hoạt động
lĩnh hội tri thức khoa học và rèn luyện kỹ năng thực hành không có sự hướng
dẫn trực tiếp của giáo viên và sự quản lý trực tiếp của cơ sở giáo dục”
[1;458]. Tự học thể hiện bằng cách tự đọc tài liệu, sách giáo khoa, sách báo,
truyền hình, rađio, nghe nói chuyện, báo cáo, tham quan bảo tàng, triển lãm,
giao tiếp với cán bộ khoa học, với các chuyên gia và những người hoạt động
thực tiễn trong các lĩnh vực khác nhau. Người tự học phải biết tự lựa chọn tài

liệu, biết tìm ra những điểm chính, trọng tâm của tài liệu, biết cách ghi nhớ
nội dung một cách khoa học. Đối với học sinh, tự học còn còn thể hiện bằng
cách tự lập làm các bài tập chuyên môn, tham gia các công việc khác trong
lớp, nhóm, trường học.
Chủ tịch Hồ Chí Minh, bằng chính cuộc đời của Người là tấm gương
ngời sáng về tự học. Những công trình nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh về
giáo dục và đào tạo đều đã thống nhất: một trong những tư tưởng cơ bản xuyên
suốt của Người là tự học, tự đào tạo. Người cho rằng: "Về cách học, phải lấy


15
tự học làm cốt" [30;273]. Người dạy: muốn học suốt đời, làm việc suốt đời thì
phải tự học; muốn tự học có kết quả thì phải có mục đích rõ ràng, lao động
nghiêm túc, có các điều kiện cần thiết, tích cực luyện tập thực hành.
Giáo sư Viện sĩ Nguyễn Cảnh Toàn cho rằng: “Tự học là học với sự tự
giác, tích cực và độc lập cao. Tự học là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng
các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp v.v…) và có khi
cả cơ bắp (khi phải sử dụng công cụ), cùng các phẩm chất của mình, rồi cả
động cơ, tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới quan (như trung thực, khách
quan, có chí tiến thủ, không ngại khó, ngại khổ, kiên trì, nhẫn nại, lòng say
mê khoa học, ý muốn thi đỗ, biết biến khó khăn thành thuận lợi v.v…) để
chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó
thành sở hữu của mình” [36; 59-60]. Ông còn cho biết thêm: Trong học bao
giờ cũng có tự học; hễ có học là có tự học vì không ai có thể học hộ người
khác được; tự học là nhu cầu của mỗi người và là nhu cầu của thời đại.
Tự học là không ai bắt buộc mà tự mình tìm tòi, học hỏi để hiểu biết
thêm. Có thầy hay không ta không cần biết. Người tự học hoàn toàn làm chủ
mình, muốn học môn nào tùy ý, muốn học lúc nào cũng được: đó mới là điều
kiện quan trọng.
Tổng hợp những quan niệm trên, chúng ta có thể thấy tự học có những

tính chất đặc điểm cơ bản như: chú trọng đến cách học và tính tự giác, tích
cực trong học tập; tự mình quyết định việc lựa chọn mục tiêu, nội dung,
phương pháp, hình thức, phương tiện cho hoạt động học tập; tự mình lập kế
hoạch và thực hiện kế hoạch học tập; tự mình kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh
việc học tập của mình.
Từ trên, có thể quan niệm về tự học như sau: Tự học là người học tự
mình quyết định việc lựa chọn mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức,
phương tiện cho hoạt động học tập, từ đó xây dựng và tổ chức thực hiện, kiểm


16
tra, đánh giá, điều chỉnh việc học tập của bản thân với tinh thần tự giác, tích
cực cao độ nhất. Hoạt động tự học của HS là quá trình chủ động, tự giác của
người học nhằm nắm bắt các tri thức và các KN, kỹ xảo.
Vai trò của việc tự học
Việc khuyến khích học sinh - sinh viên trong các trường đại học, cao
đẳng, trung học chuyên nghiệp tự học, tự nghiên cứu hiện nay đang là vấn đề
được nhiều nhà giáo dục, nhiều trường học quan tâm. Tuy nhiên, để làm tốt
việc này cần phải giúp sinh viên, học sinh hiểu rõ vai trò của việc tự học quan
trọng như thế nào? Có thể nói, tự học là nhân tố trực tiếp trong việc nâng cao
chất lượng đào tạo ở các trường. Khi một học sinh phổ thông trở thành học
sinh, sinh viên ở cấp cao hơn, họ phải bắt đầu làm quen với phương thức học
tập hoàn toàn mới mẻ. Ở trung học, học sinh chỉ cần nắm vững những kiến
thức do thầy cô giáo truyền giảng ở trên lớp và giáo viên liên tục kiểm tra,
đánh giá học sinh và có giao bài tập cụ thể. Song ở bậc THCN trở lên thì
khác, tự học là cách thức, phương pháp cơ bản của mỗi người cần phải quán
triệt. Bởi vì phương hướng chủ yếu của các trường trong giai đoạn hiện nay là
nhanh chóng biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo mà thực chất là
làm cho sinh viên tự hoàn thiện và làm phong phú thêm vốn tri thức bằng sự
nỗ lực tự học, tự ngiên cứu. Sinh viên học phương pháp là chủ yếu. Giờ đây,

thầy cô giáo đóng vai trò là những người hướng dẫn học tập, và các giờ lên
lớp chỉ cung cấp được những kiến thức cơ bản nhất, những tài liệu cơ bản,
còn việc học tập của sinh viên là sắp xếp trình tự, thời gian để nghiên cứu
nắm tài liệu cơ sở và cả tài liệu tham khảo mở rộng. Thêm vào đó, không còn
sự kiểm tra sát sao của giáo viên, kết quả học tập dồn hết vào kỳ thi hết học
phần, hết môn. Kết quả này phụ thuộc vào bản thân sinh viên là chủ yếu.
Công tác tự học của sinh viên ngày càng tăng lên, ngày càng đòi hỏi nhiều cố
gắng nỗ lực vì chỉ có việc tự học mới trang bị cho mình kiến thức mới nhất,


17
khoa học nhất và thu được nhiều kinh nghiệm cho thực tiễn hoạt động và đạt
kết quả như mong muốn. Bên cạnh đó, tự học còn giữ vai trò lớn lao trong
việc nâng cao thành tích, hoạt động trí tuệ của học sinh trong việc hiểu và tiếp
thu tri thức mới, nhiều nhà giáo dục nổi tiếng đã nêu lên sự cấp thiết phải
khéo léo tổ chức việc tự học cho sinh viên. Tự học với sự nỗ lực, tư duy sáng
tạo đã tạo điều kiện cho việc tìm hiểu tri thức một cách sâu sắc, hiểu rõ bản
chất của chân lý. Trong quá trình tự học, sinh viên sẽ gặp nhiều vấn đề mới và
việc đi tìm giải đáp cho những vấn đề ấy là cách tốt nhất để kích thích hoạt
động trí tụê cho sinh viên. Nếu thiếu đi sự nỗ lực tự học của bản thân sinh
viên thì kết quả không thể cao cho dù có điều kiện ngoại cảnh thuận lợi đến
mấy (thầy giỏi, tài liệu hay). Tự học được tổ chức tốt không những cung cấp
cho sinh viên những kiến thức mới, bổ ích mà còn giúp họ rất nhiều trong
công việc sau này khi họ trở thành những người chủ thực sự góp phần xây
dựng đất nước. Họ có năng lực hoạt động thực tiễn hay không? Chất lượng
công tác như thế nào? phụ thuộc phần lớn vào công tác tự học. Mỗi sinh viên
ra trường đều muốn có một công việc ổn định và hoàn thành tốt công việc của
mình nhưng chuẩn bị tốt cho việc đó là làm tốt phần việc của ngày hôm nay
khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Xã hội ngày càng phát triển và ngày càng
có nhiều phát kiến vĩ đại hơn, thời đại đó cần có những con người toàn diện,

qui luật khắc nghiệt của cuộc sống sẽ đào thải những ai không theo kịp, tụt
hậu so với nó.
Không chỉ có vậy, tự học còn có vai trò to lớn trong việc giáo dục, hình
thành nhân cách cho sinh viên. Việc tự học rèn luyện cho sinh viên thói quen
độc lập suy nghĩ, độc lập giải quyết vấn đề khó khăn trong nghề nghiệp, trong
cuộc sống, giúp cho họ tự tin hơn trong việc lựa chọn cuộc sống cho mình.
Hơn thế, tự học thúc đẩy sinh viên lòng ham học, ham hiểu biết, khát khao
vươn tới những đỉnh cao của khoa học, sống có hoài bão, ước mơ. Do vậy,


18
mỗi sinh viên hãy xây dựng cho mình một thói quen, một phương thức tự học
thích hợp nhất.
Tự học được xem là nội lực trong bản thân ngươì học, là nhân tố quyết
định việc học. Trò với vai trò trung tâm, tự mình chiếm lĩnh tri thức, chân lí
bằng hành động của chính mình. Thầy với vai trò là ngoại lực. Ngoại lực chỉ
đạt hiệu quả khi có cộng hưởng với nội lực. Trong thời đại ngày nay, chỉ có tự
học mới giúp con người theo kịp với sự phát triển.
Tự học là việc gian khổ, đòi hỏi một thái độ lao động nghiêm túc, siêng
năng, cần cù, quyết tâm cao. Song một khi đã tự giác nhận thức được vấn đề
và khi tự học có kết quả thì tự học sẽ trở thành việc thích thú không kém gì
tham gia các sinh hoạt văn nghệ, thể thao và có thể là niềm say mê lớn hơn
niềm đam mê khác của con người. Điều đó có thể quan sát thấy ở học sinh
biểu hiện ở lớp qua tinh thần, thái độ, niềm vui khi họ tự mình phát hiện cái
mới, mong đợi thể hiện với mọi người, bạn bè, thầy cô giáo.
Như vậy tự học là phát huy nội lực của người học, nhằm chiếm lĩnh tri
thức, sẵn sàng ứng dụng. Khi có kĩ năng tự học thì con người luôn biết mình
cần phải làm gì để đạt được mục tiêu, luôn học hỏi tìm tòi nên không bị lạc
hậu và tránh xa các tệ nạn xã hội.
1.1.1.2. Bản chất của việc tự học

Chúng ta đều nhận thấy rằng muốn làm tốt một việc gì dù nhỏ, đơn
giản cũng cần có sự nỗ lực phấn đấu của bản thân. Việc học tập của sinh viên
cũng vậy họ sẽ trở thành cái máy ghi âm lời thầy cô và cũng chóng quên
những điều đã học nếu không làm cho nó có ích và biến những tri thức ấy
thực sự là của mình. Công việc tự học sẽ đáp ứng được yêu cầu này. Thực
chất tự học là một quá trình học tập, một quá trình nhận thức không trực tiếp
có thầy giáo. Đó là "lao động khoa học", vất vả hơn nhiều so với quá trình
học có thầy bởi vì người học phải tự xây dựng cho mình cách học và sử dụng


19
hợp lý các điều kiện, hình thức, phương tiện học tập để đạt được kết quả
mong muốn. Có thể nói: “Bản chất của công việc tự học của sinh viên đại
học là quá trình nhận thức một cách tự giác, tích cực, tự lực không có sự
tham gia hướng dẫn trực tiếp của giáo viên nhằm đạt được mục đích, nhiệm
vụ dạy học”[19;23]. Tự học vừa mang ý nghĩa củng cố trau dồi tri thức vừa có
ý nghĩa mở rộng hiểu biết. Tự học có nghĩa là sinh viên phải độc lập, tự xây
dựng kế hoạch, phương pháp học tập cho mình, tự năng động tìm tòi, phân
tích những sách vở, tài liệu tiến tới làm chủ tri thức, kĩ năng, kĩ xảo.
Bản chất của quá trình tự học là không có sự hướng dẫn của giáo viên
nên tất yếu đòi hỏi nỗ lực, tích cực hoá hoạt động nhận thức của sinh viên. Sự
tự kiềm chế đối với những ảnh hưởng ngoại cảnh hay những ước muốn không
hợp lẽ trong tư tưởng là điều kiện cần thiết đối với quá trình tự học. Nếu thiếu
tự kìm chế, kiên trì, những yêu cầu cao, sự nghiêm túc đối với bản thân thì
sinh viên không bao giờ thực hiện được kế hoạch học tập do chính mình đặt
ra. Đây cũng là điều kiện giúp sinh viên từng bước nâng cao chất lượng học
tập của bản thân và các trường đại học cũng sẽ nâng cao được chất lượng đào
tạo, hoàn thành mục tiêu giáo dục nếu tổ chức có hiệu quả công việc tự học
cho sinh viên.
Vì vậy, một trong những hướng đổi mới quan trọng của PPDH là tăng

cường tính tự học của học sinh. Những hoạt động tự học không chỉ tổ chức
khi học tập ở nhà mà ngay cả trong giờ lên lớp.
1.1.1.3. Nguyên tắc đảm bảo việc tự học
Bảo đảm tính tự giáo dục
Tự giáo dục là quá trình tự tiến hành học tập, rèn luyện các phẩm chất
đạo đức tốt đẹp và khắc phục những nét tính cách, thói quen không tốt một
cách tự giác và có hệ thống.


20
Tự giáo dục nhằm củng cố và phát huy năng lực tự giác thực hiện trong
những trách nhiệm cá nhân để hình thành các thói quen ứng xử và những
phẩm chất ý chí cần thiết trong đời sống xã hội. Do đó tự giáo dục được xem
như là một phương thức quan trọng, một bộ phận không thể thiếu của công
việc giáo dục đạo đức xã hội chủ nghĩa đối với học sinh trong trường, cũng
như với người lớn tuổi.
Trong thực tế, quá trình giáo dục luôn chứa đựng quá trình giáo dưỡng,
do vậy mà trong công tác tự học của sinh viên, ngoài việc tự củng cố những
tri thức cũ, lĩnh hội tri thức mới, mở rộng hiểu biết, người học từng bước tự
hoàn thiện nhân cách của mình sao cho ngày càng gần với phẩm chất cao quý
của những thầy cô giáo.
Tự giáo dục chỉ có thể đạt được kết quả, khi vấn đề tự hoàn thiện nhân
cách trở thành nhu cầu thực sự của bản thân, nghĩa là khi con người tự giác
thấy rằng thiếu những phẩm chất cần thiết thì khó có thể, thậm chí là không
thể đạt được mục đích tốt đẹp trong học tập, lao động và sinh hoạt cộng đồng.
Muốn vậy, trước hết phải bồi dưỡng năng lực tự phân tích, tự đánh giá bản
thân, phải biết phân biệt đúng sai trong các hành động của người khác so với
những chuẩn mực xã hội, đồng thời cần phải tích cực, tự tin tham gia vào các
hoạt động thực tiễn, xung phong đảm nhiệm các công việc của tập thể, xã hội
để tìm ra và phát huy những mặt mạnh hay khắc phục, điều chỉnh mặt yếu của

mình để tiến đến dần hoàn thiện nhân cách cho bản thân.
Bảo đảm tính khoa học trong quá trình tự học
Tự học của học sinh như đã nói ở trên là hoạt động tự mình tìm tòi,
khám phá tri thức mà không có sự hướng dẫn của thầy cũng như sự quản
lý của cơ sở giáo dục. Do vậy, để có cách tự học đạt hiệu quả cao đòi hỏi
người tự học phải có cách học đảm bảo tính khoa học: đảm bảo về mặt


21
thời gian, phù hợp với khả năng và năng lực của bản thân người học, kiến
thức thu nhận phù hợp với mục tiêu học tập…..
Bản thân quá trình tự học của học sinh cũng là một quá tình "lao động
khoa học" hết sức khó khăn, do vậy, phải đòi hỏi có tính khoa học. Việc bảo
đảm tính khoa học trong công tác tự học sẽ đảm bảo được tính tự giáo dục,
kích thích hứng thú học tập dẫn đến kết quả học tập như mong muốn
Đảm bảo "học đi đôi với hành"
Đây là một cặp phạm trù có quan hệ biện chứng với nhau. Tự học
không chỉ củng cố, mở rộng kiến thức thông thường mà quan trọng hơn là đưa
những kiến thức ấy vào cuộc sống, "cọ sát" với thực tế để thu lượm được
những kinh nghiệm thực tiễn sống động, bổ ích, từ đó giúp cho sinh viên
trong những điều kiện quen thuộc cũng như mới mẻ đều có thể vận dụng
đúng, linh họat, sáng tạo những điều họ đã tự tiếp thu lĩnh hội được.
Mục tiêu cao nhất của giáo dục đào tạo là làm sao giúp cho người học tiếp
thu được kiến thức và biết vận dụng sáng tạo kiến thức đó vào thực tiễn phục vụ
cuộc sống. Do vậy đòi hỏi “học phải đi đôi với hành”. Tự học cũng không phải
là ngoại lệ, người tự học phải tự mình tìm kiếm, thu thập kiến thức và phải biết
vận dụng kiến thức đó vào thực tiễn thì mới có thể ghi nhớ, khắc sâu kiến thức.
Nâng cao dần đến mức tự giác, tích cực trong quá trình tự học
Nguyên tắc này sẽ trực tiếp quyết định đến kết quả học tập của người
học. Kế hoạch tự học có được thực hiện thường xuyên hay không là do yếu tố

tự giác tích cực quyết định.
Đảm bảo nâng cao dần và củng cố kỹ năng, kỹ xảo
Quá trình tự học không chỉ đơn thuần là quá trình tự hình thành tri
thức mà nó còn là quá trình hoạt động thực tiễn, nâng cao, củng cố kỹ
năng, kỹ xảo.


22
1.1.1.4. Kỹ năng tự học trong quá trình dạy học môn Chính trị ở trường
trung học chuyên nghiệp
Do trong các trường TCCN môn Chính trị được xem là môn chung nên
học sinh chỉ dành nhiều thời gian cho học các môn chuyên ngành nên dành ít
thời gian tự nghiên cứu bài vở và học môn chính trị.
Đa số các học sinh chưa có kỹ năng tự học, chủ yếu dựa vào thầy cô,
thường học tập một cách máy móc, không hiểu bản chất của khái niệm, của
vấn đề. Các em chưa biết cách phân bố thời gian học tập, học như thế nào cho
dễ hiểu, dễ nhớ… Ý thức tự học của hầu hết học sinh chưa cao bởi vì nếu một
người có ý thức tự học tốt thể hiện ở chỗ họ có thái độ đối với việc học tập ở
lớp cũng như ở nhà và họ thực hiện học tập như thế nào. Việc này tưởng
chừng như đơn giản, song không phải học sinh - sinh viên nào cũng đã thực
hiện được. Một người có ý thức tự học tốt, phải là người biết cách sắp xếp
thời gian học tập, biết phân phối sức lực để học tập, khát khao hiểu biết,
nghiên cứu, làm chủ những thành tựu khoa học của nhân loại. Ở trên lớp,
người có ý thức tự học tốt chính là người tập trung nghe giảng, đào sâu suy
nghĩ, hăng hái phát biểu bởi vì người ta thường nhớ rất nhanh và rất bền điều
mà họ hiểu. Ở các trường chuyên nghiệp, cách giảng bài cũng khác phổ
thông, người dạy cứ thuyết trình còn người học tự ghi những ý cơ bản, có
chọn lọc và một bài ghi có giá trị khi người học biết chọn lấy những tư tưởng
cơ bản trong bài giảng rồi dùng lời lẽ của mình ghi lại một cách ngắn gọn.
Một bài ghi như thế sẽ giúp người học rất nhiều trong việc học tại nhà. Tuy

nhiên, một ý thức tự học tốt không chỉ vượt ra khỏi khuôn khổ của việc học
tập trên lớp hay việc tự học ở nhà mà nó thể hiện ngay trong ý thức tiếp thu,
tự học những điều nhỏ nhặt nhất trong cuộc sống. Điều này không phải học
sinh, sinh viên nào hiện nay cũng nhận thức được. Do vậy, kỹ năng tự học


23
còn thiếu và yếu rất nhiều, dẫn đến chất lượng giáo dục cũng như kết quả học
tập không đạt được như mong muốn.
Riêng với môn Chính trị, học sinh chưa nhận thức được tầm quan trọng
và ý nghĩa của tự học cũng như ứng dụng của môn học trong đời sống hàng
ngày nên chưa có hứng thú học tập, khó có lòng say mê nên việc tự học khó
thực hiện. Vì vậy các em chỉ học vì thi cử, vì gia đình và nhà trường nhắc
nhở, quản lý.
Bên cạnh đó, một bộ phận không nhỏ GV dạy Chính trị trong các
trường THCN còn thiếu và yếu kinh nghiệm cũng như kiến thức trong
việc vận dụng các phương pháp và biện pháp dạy học nhằm RLKN tự học
cho học sinh.
Do chưa thấy được nhiều Ở địa phương, đa số học sinh là con em nhà
nông thôn, điều kiện khó khăn: không có thời gian, thiếu sách vở, tài liệu
tham khảo… Vấn đề học tập ngày càng được phụ huynh quan tâm nhưng họ
chưa làm cho các em thấy thực sự cần thiết.
Chương trình học nhiều môn, mỗi môn lượng kiến thức lớn, nhiều vấn
đề mới và khó, phần lớn học sinh ưu tiên dành thời gian cho việc học các môn
chuyên ngành, chưa chú ý nhiều đến các môn cơ bản, đặc biệt là môn chính trị
(môn học được xem là khô khan và lý luận), vì học sinh cho rằng các môn này
chỉ là những môn điều kiện nên thường học theo kiểu đối phó.
1.1.1.5. Đặc điểm tự học của học sinh, sinh viên và vấn đề rèn luyện
kỹ năng tự học trong quá trình dạy học môn Chính trị ở trường trung học
chuyên nghiệp

Trong giai đoạn hiện nay, mục tiêu đào tạo của các trường đại học, cao
đẳng, THCN chủ yếu là đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ khoa học kỹ
thuật nghiệp vụ, có trình độ, có lý tưởng cách mạng, có quyết tâm vươn tới
những đỉnh cao của văn hoá, khoa học hoặc chỉ đạo việc thực hiện những


24
nhiệm vụ chuyên môn do mình phụ trách, có tiềm lực để từng bước tiến hành
giải quyết các vấn đề thực tiễn do cuộc sống đặt ra trong phạm vi "nghề
nghiệp" của mình và với phương châm "biến quá trình đào tạo thành quá trình
tự đào tạo". Trên ý nghĩa đó, việc tự học của sinh viên không còn giống tự
học của học sinh phổ thông. Học ở bậc học này là đi sâu vào một chuyên
ngành để chuẩn bị cho một nghề trong tương lai. Do đó, người học phải tự
trang bị cho mình những hiểu biết cơ bản, vững vàng về nghề đó, đồng thời
phải có nhiều hiểu biết khác nữa theo yêu cầu của cuộc sống. Giờ đây, công
việc tự học trở nên rất quan trọng, rất nặng nề, nó trở thành một bộ phận cấu
thành của giáo dục chuyên nghiệp. Do phương pháp học tập ở trường chuyên
nghiệp khác cơ bản so với phương pháp học ở phổ thông, ở đây không có sự
kiểm tra hàng ngày của giáo viên nên việc học tập của học sinh - sinh viên
phần lớn là tự học. Người học tự đề ra kế hoạch và tự thực hiện kế hoạch. Các
bài kiểm tra chính là kết quả học tập và nghiên cứu của họ. Có nhiều học sinh
– sinh viên cho biết rằng 50% kiến thức là do tự học. Việc tự học của học sinh
– sinh viên còn có một đặc điểm: đó là hoạt động tự học diễn ra liên tục, trong
một phạm vi lớn nhằm lĩnh hội rất nhiều tri thức. Nếu như học sinh phổ thông
được cô giáo ra những bài tập nhất định về nhà thì học sinh – sinh viên ở
trường chuyên nghiệp phải tự tìm tòi tài liệu,chọn đọc tài liệu sao cho thích
hợp với môn học và phải tỏ ra thật sự khoa học trong công tác tự học mới có
kết quả tốt. Thêm vào đó, việc tự học phải là sự nỗ lực, tự giác cao hơn học
sinh phổ thông; người học thực sự làm chủ thời gian, phương pháp, phải quan
tâm đến chất lượng tự học của bản thân để từ đó có phương hướng nâng cao

kỹ năng nghề nghiệp cho mình, chuẩn bị cho ngày mai lập nghiệp bằng sự tự
tin tuyệt đối. Tự học ở nhà - một nhân tố quan trọng đối với quá trình lĩnh hội
tri thức. Tự học ở nhà chính là lần thứ hai lĩnh hội tri thức, đó là lĩnh hội bằng
sự tái tạo lại của bản thân người học. Bước tái tạo này giúp nắm chắc hơn


25
điều đã được học, hoàn thành những chỗ khó, hệ thống hoá lại bài học trên
lớp, nhờ đó tránh được "học vẹt", học mà không hiểu. Trong thực tế, việc học
ở nhà còn giúp người học mở mang tri thức, lĩnh hội tri thức mới, rèn luyện
kỹ năng vận dụng tri thức vào cuộc sống để tự rút ra kinh nghiệm cho mình.
Điều quan trọng là việc tự học còn phát triển ở học sinh - sinh viên khả năng
độc lập, sáng tạo trong lĩnh hội tri thức và trong hoạt động. Khi tự học, người
học làm quen với nhiều thuật ngữ, nhiều cách đề cập đến một vấn đề, vì vậy
họ sẽ trở nên năng động hơn, tự chủ hơn trong việc tiếp thu tri thức. Qua đó
có thể nói rằng tự học của học sinh - sinh viên không chỉ là một nhân tố quan
trọng trong lĩnh hội tri thức mà còn có ý nghĩa to lớn trong việc hình thành
nhân cách con người.
Xuất phát từ thực tế rèn luyện kỹ năng tự học môn Chính trị của học
sinh THCN còn rất yếu kém do nhận thức của học sinh còn chưa đầy đủ và
sâu sắc về môn học cùng như rất nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan
khác nhau. Do vậy, việc rèn luyện kỹ năng tự học môn Chính trị cho học sinh
THCN đòi hỏi phải có sự quan tâm và đầu tư đúng mức của nhà trường, giáo
viên và sự phối hợp nhịp nhàng của cả giáo viên và học sinh.
Đối với giáo viên: Cần quán triệt nghiêm túc tinh thần đổi mới giáo
dục, đặc biệt là đổi mới phương pháp dạy học và vận dụng các phương
pháp dạy học tích cực vào giảng dạy cũng như các phương tiện hiện đại
phục vụ cho việc dạy và học. Để hình thành kỹ năng tự học cho học sinh
cần phải có một thời gian dài với sự đầu tư kỹ càng, công phu của người
dạy cả về chuyên môn và nghiệp vụ mà thể hiện cụ thể nhất ở nội dung

giảng dạy trong từng tiết, từng bài. Những vấn đề và ý đồ được giáo viên
thực hiện nhằm đạt tới mục tiêu bài học sẽ góp phần hình thành, rèn luyện
kỹ năng tự học cho học sinh.