Lí tưởng hoá trong truyện kiều của nguyễn du

Khoá luận tốt nghiệp
Trờng Đại học Vinh
Khoa ngữ văn
======*****======

Nguyễn thị thu hằng

Khoá luận tốt nghiệp đại học

Lí tởng hoá trong truyện kiều của
nguyễn du
---------------

Chuyên ngành: văn học trung đại Việt Nam

Vinh, 05/2007

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 1


Khoá luận tốt nghiệp
Trờng Đại học Vinh
Khoa ngữ văn
======*****======

Khoá luận tốt nghiệp đại học

Lí tởng hoá trong truyện kiều của
nguyễn du

Giáo viên hớng dẫn: TS. Trơng xuân tiếu
Sinh viên thực hiện : nguyễn thị thu hằng
Lớp : 43E2 Ngữ văn

Vinh, 05/2007

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 2


Khoá luận tốt nghiệp

Lời cảm ơn!
Chúng tôi xin chân thành cảm ơn:
Thầy giáo: Tiến sĩ Trơng Xuân Tiếu
Các thầy cô giáo trong tổ Văn học Việt Nam I
Khoa Ngữ Văn Trờng Đại học Vinh.
Đã hớng dẫn tận tình, giúp đỡ chúng tôi hoàn thành
khoá luận tốt nghiệp này.
Đây là công trình nghiên cứu khoa học đầu tiên của
chúng tôi, một sinh viên trẻ về tay nghề, lẫn công tác nghiên
cứu. Do đó, mặc dù đã có nhiều cố gắng nhng cũng không
tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận đợc những ý
kiến đóng góp của các Thầy, cô giáo và bạn bè đồng nghiệp,
để nếu có dịp trở lại, chúng tôi sẽ làm tốt công việc của mình
hơn.
Vinh, tháng 5/2007
Sinh viên

Nguyễn Thị Thu Hằng

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 3


Khoá luận tốt nghiệp
Mục Lục
Trang
A. mở đầu ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Mục đích yêu cầu .............................................................................................. 2
2.1. Mục đích ........................................................................................................... 2
2.2. Yêu cầu ............................................................................................................. 2
3. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3
3.1. Đối tợng nghiên cứu ........................................................................................ 3
3.2. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 3
4. Phơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 3
5. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................... 4
6. Bố cục của khoá luận ........................................................................................ 9
B. Nội Dung........................................................................................................ 10
Chơng 1: Lí tởng hóa trong Truyện Kiều của Nguyễn Du thể hiện qua
nhân vật Thúy Kiều .........................................................................................
1. Giới thuyết về khái niệm Lí tởng hóa .........................................................
2. Lí tởng hóa trong Truyện Kiều đối với nhân vật Thúy Kiều .......................
2.1. Miêu tả trực tiếp ...............................................................................................
2.1.1. Miêu tả tài sắc Thúy Kiều ............................................................................
2.1.2. Miêu tả nội tâm Thuý Kiều...........................................................................
2.1.3. Miêu tả ứng xử, hành động Thuý Kiều ........................................................

2.2. Miêu tả gián tiếp ..............................................................................................
2.2.1. Kiều trong mắt Kim Trọng ...........................................................................
2.2.2. Kiều trong mắt Thúc Sinh .............................................................................
2.2.3. Kiều Trong mắt Từ Hải ................................................................................
2.2.4. Kiều trong mắt những nhân vật khác trong Truyện Kiều ...........................
Chơng 2. Lí tởng hóa trong Truyện Kiều của Nguyễn Du thể hiện qua nhân

10
10
12
12
12
19
24
35
35
37
38
39

vật Từ Hải ..............................................................................................................
1. Lí tởng hóa trong Truyện Kiều đối với nhân vật Từ Hải .............................
1.1. Từ Hải - Một nhân vật có ngoại hình, tính cách, tài năng phi thờng .............
1.2. Từ Hải - Một tình yêu cao cả ...........................................................................
1.3. Từ Hải - Một khát vọng tự do công lý..............................................................
1.4. Từ Hải Một cái chết oan nghiệt và kiên cờng ............................................
2. Lí tởng hóa trong Truyện Kiều của Nguyễn Du thông qua hai nhân vật

42
42

42
44
46
50

Thúy Kiều và Từ Hải - Nguyên nhân và ý nghĩa..

53

C. kết luận ................................................................................................................

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 4

55


Kho¸ luËn tèt nghiÖp
Tµi liÖu tham kh¶o

NguyÔn ThÞ Thu H»ng

60

Trang 5


Khoá luận tốt nghiệp
A. Mở đầu

1. Lý do chọn đề tài.
1.1.

Nguyễn Du là đại thi hào của dân tộc Việt Nam, là danh nhân văn hoá thế

giới. Truyện Kiều của ông đã đợc dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới, đợc bạn
đọc đón nhận. Truyện Kiều là tác phẩm văn học quen thuộc nhất đối với mỗi con
ngời Việt Nam. Nói đến Nguyễn Du, ngời ta nghĩ ngay đến Truyện Kiều.
Truyện Kiều Kiệt tác bất hủ của đại thi hào Nguyễn Du, thành tựu xuất
sắc của Văn học Việt Nam, đã có một sức sống mãnh liệt và lâu bền trong tâm
hồn dân tộc. Năm tháng trôi qua, mọi cái có thể biến đổi nhng Truyện Kiều thì
ngày càng đợc yêu thích hơn. Viết về Truyện Kiều và Nguyễn Du, N.I.Niculin
từng ca ngợi: Trong lịch sử văn học Việt Nam, sáng tác của Nguyễn Du tự nó
đã làm thành cả một thời đại Thiên trờng ca Đoạn trờng tân thanh đợc xem
nh một mẫu mực xứng đáng nhất của nền thơ ca cổ điển Việt Nam [12,1009].
Lời ca ngợi đó không phóng đại chút nào bởi Truyện Kiều thực sự là một kiệt tác
nghệ thuật trên nhiều phơng diện. Điều đó cho phép các nhà nghiên cứu có cái
nhìn từ nhiều phía khi tiếp cận Truyện Kiều để tìm ra cái đẹp của tác phẩm.
1.2.

Chính vì Truyện Kiều đợc a thích nh vậy cho nên nó cũng là đối tợng đầu

tiên đợc ngời ta đa ra phân tích, giảng giải. Truyện Kiều có 3254 dòng thơ, nhng
những giấy bút sẽ còn tốn vì nó tởng nh vô tận. Có thể nói trong lịch sử nghiên
cứu Văn học Việt Nam, cha có một tác phẩm nào đợc nói đến nhiều nh vậy. Hay
nói theo Đặng Thai Mai: Truyện Kiều có một vận mệnh rất vẻ vang.
Cuốn truyện thơ này đã thu hút đông đảo các thành phần xã hội, giai cấp
khác nhau, ở những thế hệ khác nhau. Từ những ông vua phong kiến nh: Minh
Mệnh, Tự Đức, đến những nhà Nho Cửa Khổng sân Trình nh Phạm Quý
Thích, Vũ Trinh, Tiên Phong Mộng Liên Đờng Chủ nhân, Phong tuyết chủ nhân

Thập Thanh Thị, Nguyễn Văn Thắng, Đào Nguyên Phổ, Chu Mạnh Trinh hay
những nhà chí sĩ cách mạng Ngô Đức Kế, Huỳnh Thúc Kháng hoặc những trí
thức ảnh hởng Tây học nh: Phạm Quỳnh, Trần Trọng Kim, Đào Duy Anh, Vũ
Đình Long, Nguyễn Bách Khoa, Nguyễn Tờng Tam cho đến những nhà

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 6


Khoá luận tốt nghiệp
Mácxít nh Trờng Chinh, Nguyễn Khánh Toàn, Xuân Diệu, Hoài Thanh, Đặng
Thai Mai, Phan Ngọc, Cao Huy Đỉnh, Lê Đình Kỵ, Nguyễn Lộc, Trần Đình Sử
đều coi Truyện Kiều là một đối tợng nghiên cứu hấp dẫn.
1.3.

Tuy nhiên, ở các đánh giá, nhận xét, những công trình nghiên cứu trên,

vấn đề lí tởng hoá ngời ta có nói đến nhng cha đi sâu nghiên cứu. Và đây chính
là lí do thôi thúc chúng tôi đi vào nghiên cứu đề tài này.
2. Mục đích yêu cầu.
2.1. Mục đích.
Truyện Kiều của Nguyễn Du là một kiệt tác nghệ thuật trên nhiều mặt, là
tác phẩm văn học duy nhất để lại nhiều dấu ấn nghệ thuật trong tâm hồn độc giả
Việt Nam. Bằng hệ thống hình tợng và cách thể hiện tài tình của tác giả, Truyện
Kiều trở thành tấm gơng soi sáng tâm hồn ngời đọc Việt Nam và trở thành tập
đại thành của Văn học trung đại Việt Nam.
Mặc dù vậy, thế giới nghệ thuật này vẫn còn là một ẩn số đối với nhiều
sinh viên nh chúng tôi. Và đây là cơ hội, là thử thách để chúng tôi tìm hiểu về
một tác phẩm đợc hàng triệu con tim yêu mến.

Chính vì thế, khi nghiên cứu đề tài này, chúng tôi nhằm hớng đến những
mục đích sau:
2.1.1. Nhằm tìm hiểu vẻ đẹp của hai nhân vật chính của Truyện Kiều đó là Thuý
Kiều và Từ Hải.
2.1.2. Nhằm hiểu sâu hơn về sự sáng tạo của thiên tài Nguyễn Du trong việc xây
dựng các hình tợng nhân vật.
2.1.3. Nhằm góp phần thiết thực vào việc dạy và học Truyện Kiều.
2.2. Yêu cầu.
Để đề tài phát huy đợc tác dụng và có ý nghĩa thực tiễn, trong quá trình
nghiên cứu chúng tôi cố gắng trình bày một cách có hệ thống về vấn đề lí tởng
hoá trong Truyện Kiều thông qua hai nhân vật chính là Thuý Kiều và Từ Hải.
Lí tởng hoá là một thuật ngữ văn học, chính vì thế cần hiểu chính xác khái
niệm của nó để từ đó đi sâu vào tìm hiểu các nhân vật một cách đúng đắn, kĩ
càng.

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 7


Khoá luận tốt nghiệp
3. Đối tợng và phạm vi nghiên cứu.
3.1 Đối tợng nghiên cứu.
Văn bản Truyện Kiều hiện nay nhiều, có hiện tợng ngời ta đang tranh luận
về văn bản Truyện Kiều. Tuy nhiên, ở đề tài này, chúng tôi chọn văn bản:
Truyện Kiều Nguyễn Du, Nhà xuất bản Văn hoá Thông tin, Hà Nội 2006.
3.2 Phạm vi nghiên cứu.
Lí tởng hoá là vấn đề rất rộng mang tính lý luận, trong điều kiện cho phép,
chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu vấn đề đó qua hai nhân vật Thuý Kiều và Từ
Hải, còn các nhân vật khác nh Kim Trọng, chúng tôi không đặt ra.

Mối quan hệ giữa vấn đề lý tởng hoá và điển hình hoá trong Truyện Kiều
cũng rất hay, nhng chúng tôi không đi sâu vào nghiên cứu ở đề tài này.
4. Phơng pháp nghiên cứu.
Nh ở phần lí do chọn đề tài đã nói, Truyện Kiều là kết tinh của nhiều
thành công, sáng tạo của Nguyễn Du. Nghệ thuật xây dựng nhân vật theo bút
pháp lí tởng hoá chỉ là một phơng diện trong sự thành công ấy.
Và khi đi sâu vào nghiên cứu đề tài này, chúng tôi chọn một số phơng
pháp nghiên cứu sau đây:
4.1.

Phơng pháp khảo cứu:
Nhằm mô tả, phân tích hình tợng nhân vật, nghệ thuật sử dụng ngôn từ.

4.2.

Phơng pháp so sánh:
Nhằm so sánh Truyện Kiều với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài

Nhân, Truyện Kiều với một số truyện Nôm tiêu biểu nh: Lục Vân Tiên để
thấy đợc cái khác của Nguyễn Du khi sử dụng bút pháp lí tởng hoá.
4.3.

Ngoài ra chúng tôi còn dựa trên nguyên tắc duy vật lịch sử, duy vật biện

chứng của Chủ nghĩa Mác-Lênin. Đó là đặt tác phẩm vào trong hoàn cảnh lịch sử
lúc bấy giờ để thấy đợc đặc sắc của nó, hay nói cách khác, đặt trong lịch đại,
đồng đại để nghiên cứu nhằm nhìn nhận vấn đề trong mối quan hệ giữa nội dung
và hình thức.
5. Lịch sử vấn đề nghiên cứu.

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 8


Khoá luận tốt nghiệp
Từ khi ra đời cho đến nay, Truyện Kiều của Nguyễn Du đã trở thành một
bộ phận không thể tách rời trong đời sống tâm hồn dân tộc Việt Nam nói chung
và đời sống văn học nói riêng. Hàng loạt các chuyên luận, các công trình lớn nhỏ
lần lợt ra đời đi sâu vào khai thác cả mặt nội dung cũng nh nghệ thuật của tác
phẩm. Và đã có một số các giáo trình, các chuyên luận, các tạp chí đã đề cập
đến vấn đề lí tởng hoá, nhng chỉ là ở dạng khái quát, chung chung chứ cha đi sâu
vào bút pháp lí tởng hoá một cách độc lập và triệt để.
Trong các giáo trình, ta thấy các tác giả có nói về vấn đề lí tởng hoá, cho
rằng Từ Hải, Thuý Kiều là những nhân vật đẹp nhất, kỳ diệu nhất, tuyệt vời nhất.
Chẳng hạn ở giáo trình Văn học Việt Nam nửa cuối thế kỷ XVIII hết thế kỷ
XIX của Nguyễn Lộc, Nhà xuất bản giáo dục 1999, tác giả đã có những lời bình
rất hay về nhân vật Thuý Kiều và Từ Hải: Nguyễn Du muốn xây dựng Thuý
Kiều thành một con ngời lý tởng, một con ngời u tú, một con ngời viết hoa (nói
nh chúng ta ngày nay) tợng trng cho cái đẹp, cái tinh hoa của con ngời. [9,347]
và: Giống nh Thuý Kiều, Từ Hải là nhân vật đợc nhà thơ giới thiệu rất tờng tận.
Đó là một con ngời có bề ngoài phi thờng, có một bản lĩnh phi thờng, có một
phong độ phi thờng và con ngời phi thờng ấy đã đến trong cuộc đời Thuý Kiều
cũng một cách rất phi thờng [9,359].
Hay ở công trình: Nguyễn Du về tác gia tác phẩm do Trịnh Bá Đĩnh với sự
cộng tác của Nguyễn Hữu Sơn, Vũ Thanh tuyển chọn và giới thiệu, Nhà xuất bản
giáo dục Hà Nội 2003, các tác giả đã tập hợp những bài viết của các nhà nghiên
cứu về Truyện Kiều và qua đó cho chúng ta thấy những ý kiến, đánh giá, nhận
xét về hai nhân vật Thuý Kiều và Từ Hải cũng rất hay.
+ Trớc hết, Phạm Quỳnh trong bài : Tâm lý Thuý Kiều đã viết: Nói tóm lại,

Kiều là một ngời đa tình nhng không đắm đuối vì tình, biết lấy nghĩa mà chế
tình, thế là trúng với lí tởng của đạo Nho. Lại là ngời rất khôn ngoan, biết đờng
kính trọng, biết lời phải chăng [12,176].
+ Còn Vũ Đình Long trong Văn chơng Truyện Kiều thì lại nói: Cô Thúy
Kiều là ngời con gái tài sắc tuyệt vời, không may gặp cơn gia biến thành gái

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 9


Khoá luận tốt nghiệp
phong tình, nhng tấm gơng trong lồng lộng, cô vẫn là ngời tiết nghĩa đủ làm gơng cho nữ lu [12, 253].
+ Và ở bài Mấy lời chiêu tuyết cho Vơng Thuý Kiều của Lu Trọng L, nhà thơ
đã viết: Kiều là hình ảnh rất linh hoạt, rất hoàn toàn của vũ trụ, rất phong phú,
rất dồi dào, rất đẹp đẽ. ở trong Kiều, cái gì cũng vợt qua bực tầm thờng từ cái
nhan sắc, chí đến cái đức, cái tính tình [12, 270].
+ Hoặc trong bài: Quyền sống của con ngời trong Truyện Kiều của Nguyễn
Du, Hoài Thanh đã viết: Muốn biết thái độ của Nguyễn Du về vấn đề quyền
sống của con ngời, không gì bằng nhận rõ tính chất một vài nhân vật trong
Truyện Kiều. Chúng ta hãy chọn Thuý Kiều và Từ Hải, hai nhân vật trong đó
Nguyễn Du tự thực hiện mình một cách đầy đủ hơn cả. Ngòi bút của Nguyễn Du
không bao giờ âu yếm bằng những lúc Kiều nói, hay nói đến Kiều và cũng
không bao giờ hân hoan bằng những lúc Từ Hải nói, hay nói về Từ Hải [12,
454].
+ Với tác giả Lê Đình Kỵ trong Truyện Kiều và chủ nghĩa hiện thực của
Nguyễn Du, Ông đã đề cập đến vấn đề Truyện Kiều và lí tởng thẩm mỹ của
Nguyễn Du và ông cũng đã phân tích hai nhân vật chính trong tác phẩm, đó là
Thuý Kiều và Từ Hải. Về nhân vật Từ Hải, ông viết: Nguyễn Du đã gửi gắm ớc
mơ và sức phản kháng của mình vào nhân vật Từ Hải. Nguyễn Du đã chắp cánh

cho Từ Hải đôi cánh của chủ nghĩa lãng mạn cách mạng. Từ Hải vút lên trên xã
hội cũ nh con chim đại bàng kiêu hãnh [12, 717]. Còn về Thuý Kiều, ông viết:
Từ tất cả con ngời Kiều toát ra một sự hấp dẫn hồn nhiên, Kiều đã thu phục đợc
cảm tình ngay đối với những ngời khó chinh phục nhất [12, 725-726].
+ Tác giả N.I.Niculin ngời Nga, nhà nghiên cứu Văn học Việt Nam công tác
tại Viện Văn học Thế giới thuộc Viện Hàn Lâm Khoa học Cộng hoà Liên bang
Nga đã có bài viết về nhân vật Từ Hải: Trong tác phẩm của Nguyễn Du có
nhiều điều mà những kẻ bảo vệ đạo đức thời trung cổ không thể chấp nhận đợc.
Việc đánh giá lại những giá trị của xã hội phong kiến ở đây có ý nghĩa nh một
lời thách thức, nh một điều ngang trái đối với họ, những ngời đáng khinh nhất,
theo quan điểm của lễ giáo phong kiến lại hoá thành những nhân vật đẹp đẽ nhất

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 10


Khoá luận tốt nghiệp
đó là nàng Kiều ở lầu xanh và Từ Hải thủ lĩnh của nghĩa quân, một kẻ mà triều
đình cho là giặc [12, 1002].
Và trong các chuyên luận, chúng tôi cũng bắt gặp những lời đánh giá, nhận
xét rất rõ ràng, cụ thể và xác đáng về Thuý Kiều, Từ Hải.
+ Trong Truyện Kiều và thể loại truyện Nôm của Đặng Thanh Lê,Nhà xuất
bản khoa học xã hôi, Hà Nội 1979, tác giả đã có những trang viết rất sâu sắc về
các nhân vật chính, đặc biệt là Thuý Kiều: Qua nhân vật Thuý Kiều, có thể thấy
đêm đen của xã hội phong kiến suy tàn và cả hơng vị ngọt ngào của tình yêu,
ánh sáng rực rỡ của tài hoa, trí tuệ, chân trời xa xôi của chân lý chính nghĩa.
Thuý Kiều là nhân vật của một lý tởng đạo đức thẩm mỹ, đồng thời là hiện thân
của một vận mệnh có tính chất bi kịch. ánh sáng và bóng tối giằng xé qua hình
tợng ngời thiếu nữ tuyệt vời, xinh đẹp, đáng yêu và đáng thơng nhất trong văn

học cổ điển Việt Nam. [8, 102].
+ Lu Trọng L trong Nhật ký đọc Kiều, tập tiểu luận về Nguyễn Du,Nhà xuất
bản Hội nhà văn, Hà Nội 1995, đã mô tả Kiều rất đẹp: Kiều là một cô gái nh
trăng mới lên, nh hoa mới nở [10, 39].
+ Và trong Đọc lại Truyện Kiều của Vũ Hạnh, Nhà xuất bản Đà Nẵng, 1998,
tác giả có viết: Thuý Kiều của Nguyễn Tố Nh càng xinh đẹp hơn khi nàng đã
dám hiên ngang bênh vực Từ Hải trớc mặt gã Hồ Tôn Hiến. Trong khi Kiều của
Thanh Tâm Tài Nhân cam chịu phận mình, thì nàng Kiều của Nguyễn Du mạnh
dạn đề cao khí thế anh hùng của Từ Hải, đề cao sự nghiệp của Từ, gián tiếp tố
cáo thủ đoạn hèn hạ của Viên Tổng đốc trọng thần. Trong sự chí tình của nàng,
chúng ta nhìn thấy tấm lòng khảng khái của kẻ giám nói sự thực, phải chăng đó
cũng là một sắc thái tốt đẹp ở trong truyền thống của dân tộc Việt [5, 15] và:
Với gã Từ Hải anh hùng nhng thô bạo của Thanh Tâm Tài Nhân, Kiều có thể
sống những ngày tạm ổn.Nhng với Từ Hải phóng khoáng, nghĩa hiệp của
Nguyễn Tố Nh, Kiều đã đợc sống 5 năm sung sớng tuyệt vời. Lng của Từ Hải ở
đây không phải lng hùm sói, thân của nàng Kiều ở đây không phải thân tôi đòi.
Với Từ, Kiều đã trở thành một kẻ có chung, có thuỷ, ân oán đền và chỉ có Từ,
Kiều mới đợc yêu đầy đủ, mãnh liệt nh thế. Từ là ngời yêu xứng đáng nhất ở trên

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 11


Khoá luận tốt nghiệp
đời .Vì trong yêu đơng, Từ không làm khổ ngời yêu, không làm thấp hèn ngời
yêu, mà Từ đã tìm mọi cách nâng cao ngời yêu cả về vật chất cũng nh tinh thần.
Chỉ có với Từ, Kiều mới lên tới tột đỉnh vinh quang mà bao nhiêu kẻ phấn son
mơ ớc [5, 48-49].
+ Trịnh Bá Đĩnh trong cuốn Bình giải Truyện Kiều, Nhà xuất bản Văn hoá ,

Hà Nội 2000 cũng đã có những lời bình đợc tổng hợp từ nhiều tác giả rất là sâu
sắc.
Chẳng hạn, Hoài Thanh khi viết về Nhân vật Từ Hải đã nói: Từ Hải
không phải là một ngời thực, nhng Từ Hải cũng không phải là một sự bịa đặt. Từ
Hải là một nhân vật anh hùng ca. Từ Hải là một cái mộng, Từ Hải là một cái
mộng lớn nhất trong đời Nguyễn Du, cái mộng anh hùng [3, 97].
Hay cũng trong cuốn bình giải này, Nguyễn Thị Sâm cũng đã có lời nhận
xét về Kiều, tuy ngắn gọn nhng phần nào cũng thể hiện đợc sự mỹ miều của
Kiều: Trong Đoạn Trờng Tân Thanh, nhân vật Thuý Kiều nổi bật lên vô cùng
lộng lẫy. [3,183].
+ Hoặc trong Luận đề về Nguyễn Du và Truyện Kiều của Trần Ngọc Hởng,
Nhà xuất bản Văn Nghệ Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2000 cũng đã tổng hợp
đợc một số bài viết của các nhà phê bình nghiên cứu về Nguyễn Du Truyện
Kiều, trong đó có bài viết của Xuân Diệu với nhan đề: Nhà thơ thiên tài dân tộc
Nguyễn Du đã đề cập trực tiếp đến các nhân vật chính trong tác phẩm: Những
nhân vật Nguyễn Du gửi tâm sự, hoài vọng của mình vào là Thuý Kiều và Từ
Hải, Nguyễn Du yêu mến họ nh xơng thịt của mình, đem hết bút mực tài tình mà
vẽ họ. Vẽ họ đẹp đến nỗi, phong phú và tổng hợp đến nỗi tất cả những nhân vật
khác ta đều có thể lấy tên mà đặt cho con ngời trong đời thờng, mụ ấy là Tú Bà,
chàng kia là Kim Trọng, cô nọ là Thúy Vân, đến một anh con trai có chị đẹp thì
chúng bạn gọi là Vơng Quan, nhng chẳng bao giờ ai có thể gọi ai trong đời thờng: chị ấy là Thuý Kiều, hay chàng ấy là Từ Hải. Với Kiều, với Từ Hải đã là
ngòi bút lãng mạn phun ma rồi bay, đã là mở cửa cho mơ tởng, cho lý tởng từ xa
xăm về hình thành sự sống. Thuý Kiều là kết tinh của tài hoa, Thuý Kiều là kết
tinh của dân chủ, Thuý Kiều là tiếng hạc bay qua, là hoa trôi man mác, là tay

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 12

Khoá luận tốt nghiệp
tiên gió táp ma sabao nhiêu bao nhiêu cái gì ớc mơ xinh đẹp mà cha có là
thành Thuý Kiều; Từ Hải là gơm đàn nửa gánh, non sông một chèo, là dọc ngang
nào biết trên đầu có ai, là những phờng giá áo túi cơm sá gì, bao nhiêu đập phá,
sảng khoái vẫy vùng là thành Từ Hải [6, 210].
+ Một công trình nghiên cứu Truyện Kiều dới góc độ thi pháp của Giáo s
Trần Đình Sử là Thi pháp Truyện Kiều, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội 2005,
cũng đã đề cập đến nhân vật Thuý Kiều: Kiều của Nguyễn Du là ngời tự biết
mình và trung thực [14, 177].
+ Trong Giảng văn Truyện Kiều của Đặng Thanh Lê, Nhà xuất bản Giáo dục,
Hà Nội 2006, tác giả đã viết về Thuý Kiều bằng những lời ca ngợi: Một giai
nhân tinh anh linh hoạt và đằm thắm mặn mà, một nhan sắc rực rỡ và cũng có
thể dùng cả từ ngữ nồng nàn hấp dẫn bởi bên trong ẩn giấu sự thông tuệ và một
tâm hồn phong phú, một trái tim giàu xúc động [7,24]. Và với Từ Hải cũng vậy:
Nguyễn Du đã dành riêng cho Từ Hải những danh hiệu cao quý nhất và đó
không chỉ là danh hiệu của con ngời có tài thao lợc quân sự. Trong Từ Hải có
phẩm cách văn võ toàn tài của bậc quốc sĩ vô song. [7, 115].
+ Hay trong Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện Kiều của Giáo s
Phan Ngọc, Nhà xuất bản Thanh niên 2007, ông đã theo phơng pháp phong cách
học để tìm hiểu Truyện Kiều, theo ông: Trong bất cứ hoàn cảnh nào, Kiều cũng
giữ đợc tính cách của mình, của con ngời có đầy đủ ý thức về giá trị của mình
[11, 74] và: Nhân vật Từ Hải đã từng đợc nhắc đến nh một ngời cầm đầu một
cuộc khởi nghĩa. Có ngời cho rằng, qua nhân vật này, Nguyễn Du muốn vẽ lên
hình ảnh ngời anh hùng trong lí tởng của mình. Điều này có phần đúng. Từ Hải
trong Kim Vân Kiều truyện chỉ là nhân vật Lơng Sơn Bạc. Tác giả miêu tả quân
đội Từ Hải đi đến đâu thì cớp bóc của cải, hãm hiếp đàn bà con gái. Từ Hải của
Nguyễn Du không những là ngời có khí phách hơn ngời, tài năng xuất chúng mà
còn là một tài tử. Chàng độ lợng bao dung, vợt hẳn lên tất cả mọi ngời [11, 91].
Nh vậy, có thể nói, có rất nhiều ý kiến của các nhà nghiên cứu phê bình
văn học bàn đến Truyện Kiều, cụ thể là các nhân vật chính của tác phẩm nh Thuý

Kiều, Từ Hải với những lời ca ngợi bình phẩm rất sâu sắc, ý nghĩa. Tuy nhiên họ

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 13


Khoá luận tốt nghiệp
chỉ mới dừng lại ở việc khái quát, hoặc nêu vấn đề một cách chung chung về
hình thức, tâm hồn, nhân cách của các nhân vật (trong đó nhân vật Thuý Kiều đợc nhắc đến nhiều hơn) chứ cha tạo nên một cái nhìn toàn diện, sâu sắc và triệt
để. Qua việc tìm hiểu trên, ta thấy có không ít nhà nghiên cứu quan tâm đến vấn
đề lí tởng hoá trong Truyện Kiều qua hai nhân vật chính Thuý Kiều và Từ Hải.
Nhng vì mục đích của ngời viết, tính chất của công trình, cho nên nó cha đợc
giải quyết một cách trọn vẹn, thấu đáo. Chính vì vậy, ở khoá luận này, chúng tôi
sẽ tiếp tục bàn đến hai nhân vật chính ấy trên cơ sở tham khảo, chắt lọc và học
hỏi để làm nổi bật đợc vấn đề lí tởng hoá trong Truyện Kiều qua hai nhân vật
tiêu biểu của tác phẩm là Thuý Kiều và Từ Hải.
6. Bố cục của khoá luận
Khoá luận của chúng tôi gồm: 63 trang. Ngoài phần mở đầu và phần kết
luận, khoá luận gồm có 2 chơng.
Chơng 1: Lí tởng hoá trong Truyện Kiều thể hiện qua nhân vật Thuý Kiều.
Chơng 2: Lí tởng hoá trong Truyện Kiều thể hiện qua nhân vật Từ Hải

b. Nội dung
Chơng 1
Lí tởng hoá trong Truyện Kiều của Nguyễn du thể
hiện qua nhân vật thuý kiều
1. Giới thuyết về khái niệm Lí tởng hoá .

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 14


Khoá luận tốt nghiệp
Lí tởng hoá là một thuật ngữ khoa học và có rất nhiều công trình, nhiều nhà
nghiên cứu đã đề cập đến khái niệm này.
Từ điển Tiếng Việt, Viện ngôn ngữ học, Trung tâm Từ điển ngôn ngữ Hà
Nội - Việt Nam, H 1992 đã cắt nghĩa nh sau:
+ Lí tởng:
Danh từ: Đó là mục đích cao nhất, tốt đẹp nhất mà ngời ta phấn đấu để
đạt tới.
Tính từ: Đó là hoàn hảo, tốt đẹp nhất nh trong trí tởng tợng hoặc trên
tởng tợng.
+ Lí tởng hoá:
Coi hoặc miêu tả nh là hoàn hảo, là hoàn toàn tốt đẹp trong khi sự thật
không hoặc cha đợc nh vậy. [17, 562].
ở quyển từ điển này, ta thấy các nhà biên soạn đã lý giải khái niệm lí tởng
hoá rất ngắn gọn, súc tích và dễ hiểu.
Từ điển thuật ngữ Văn học do Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi chủ
biên, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, [4, 153] và 150 thuật ngữ văn học Lại Nguyên Ân, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 1999 [1,198] và Từ
điển văn học bộ mới, Nhà xuất bản Thế Giới 2004 [18, 926] đều đồng nhất cho rằng:
Một trong những kiểu khái quát nghệ thuật, nhấn mạnh đến mức tối đa các
giá trị tích cực hoặc các mặt tiêu cực của thực tại. Trong thực tiễn sáng tác, đôi
khi lý tởng hoá đợc đan bện với điển hình hoá, nhng lí tởng hóa thờng thiên về
việc đề cao các đối tợng tích cực, trình bày một cách phấn hứng, đề nó lên thành
mẫu mực lí tởng gán cho nó một diện mạo hoàn thiện. Theo TchernyShevski,
trong nghệ thuật có lối lí tởng hoá thành mặt tốt và thành mặt xấu, hoặc nói
giản dị là có sự phóng đại. Lí tởng hoá chẳng những ở mặt tích cực mà cả ở hớng ngợc lại, ví dụ sự thô bỉ, phàm tục đợc lí tởng hoá về phía kinh tởm hoặc nực
cời. Plekhanov đã nhận xét lối lí tởng hoá vốn có ở chủ nghĩa lãng mạn là phủ

định lối sống t sản. ở văn nghệ dân gian, lí tởng hoá có thể mang tính giễu nhại
nhng cũng có thể mang tính điền viên, hoá mục. ở mọi trờng hợp, lí tởng hoá th-

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 15


Khoá luận tốt nghiệp
ờng hớng tới tính chuẩn mực, mẫu mực chứ không hớng tới thái độ phân tích
nhận thức hiện thực (nh ở điển hình hoá). Nếu ở nghệ thuật điển hình hoá, lí tởng
là những quan hệ mà tác giả muốn phát triển bằng tác phẩm của mình
(Belinski) thì ở nghệ thuật lí tởng hoá, các hình tợng, tính cách, các suy t và tình
cảm của nhà văn hoặc của tập thể dân gian thờng trở thành sự thể hiện của lí
tởng.
Nói rộng hơn, lí tởng hoá một mặt, vốn đặc trng cho các dạng thức nghi
thức của văn hóa, gắn với tập quán, lễ nghi nơi mà quá trình sáng tạo bị phụ
thuộc vào quy phạm. Mặt khác, do chỗ lí tởng hoá là kết quả của ý đồ làm cho
các hình thức và giá trị đáng mong muốn trở nên năng động trong ý thức xã hội,
vì vậy lí tởng hoá bộc lộ những khả năng tiềm tàng của con ngời trong việc dự
cảm hoặc thúc đẩy những biến đổi xã hội, khi đó nghệ thuật hớng tới cái cần có
trong thực tại hơn là cái vốn có trong thực tại. Lí tởng hoá, do vậy là nét đặc trng
cho mọi miền văn hoá, cho các giai đoạn phát triển khởi đầu. Sáng tác dân gian,
các hiện tợng nghệ thuật ở nhiều nớc Phơng Đông, Châu Phi, Mỹ La Tinh, nghệ
thuật cổ đại Hi Lạp, nghệ thuật Châu Âu và Slave trung đại, chủ nghĩa cổ điển,
chủ nghĩa lãng mạn đều thiên về lí tởng hoá. Các loại hình kiến trúc, nghệ thuật
trang trí, balét cổ điển, thơ trữ tình, tợng đài tởng niệm hoành tráng- đều thiên về
lí tởng hoá.
ở đây, chúng ta thấy các nhà biên soạn đã đi rất sâu, rất kỹ về khái niệm lí
tởng hoá trên nhiều phơng diện. Và chung quy lại, lí tởng hoá là những gì tốt

nhất, đẹp nhất mà con ngời đã và đang vơn tới.
2. Lí tởng hoá trong Truyện Kiều của Nguyễn Du đối với nhân vật Thuý
Kiều.
Hình tợng nhân vật Thuý Kiều đã chứng tỏ cái tâm, cái tài, chứng tỏ sự thành
công của Nguyễn Du trong phơng diện xây dựng và khắc hoạ nhân vật. Kiều đã
hiện lên trớc ngời đọc với một vẻ đẹp lạ thờng nh một đoá hoa toàn vẹn giữa
cuộc đời. Đó là cái đẹp của thể chất, cái đẹp của tâm hồn mà chúng ta có thể gói
gọn trong mấy chữ: Sắc, tài, tình và cái đẹp đó đã đợc Nguyễn Du miêu tả bằng

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 16


Khoá luận tốt nghiệp
nhiều cách, khi trực tiếp, khi gián tiếp. Và ở đề tài này, chúng tôi sẽ cố gắng lần
lợt trình bày vẻ đẹp của nàng Kiều một cách có hệ thống.
2.1 Miêu tả trực tiếp.
2.1.1 Miêu tả tài sắc của Thuý Kiều.
Miêu tả chân dung là một thủ pháp nghệ thuật không thể thiếu trong mỗi tác
phẩm tự sự, Nguyễn Du đã sử dụng rất thành công thủ pháp này cho cuốn truyện
thơ kiệt xuất của mình.
Trong các truyện Nôm, nhân vật phụ nữ chính diện thờng đợc giới thiệu là
đẹp và có tài. (Ví dụ: Nhụy Châu trong Song tinh bất dạ của Nguyễn Hữu Hào,
Quỳnh Nh trong Sơ kính tân trang của Phạm Thái, Công chúa Nam Việt trong
Hoàng Trừu khuyết danh, Ngọc Hoa trong Phạm Tải Ngọc Hoa khuyết danh).
Tài và sắc thờng là công thức để diễn tả nhân vật phụ nữ chính diện mà các nhà
thơ nhiều khi không cần băn khoăn về nội dung của nó. Thuý Kiều của Nguyễn
Du cũng là một phụ nữ tài sắc, nhng cái khác của Nguyễn Du là tài sắc của Kiều
không phải là một công thức, mà có nội dung cụ thể. Khi xây dựng lại nhân vật

Thuý Kiều từ tác phẩm của Thanh Tâm Tài Nhân, Nguyễn Du có dụng ý rất rõ
ràng trong việc nhấn mạnh tài sắc của Kiều. Nhà thơ đã cực tả Thúy Vân, tởng
nh sắc đẹp của Thuý Vân không ai hơn đợc nữa để rồi sau đó Thuý Kiều xuất
hiện thì Thuý Vân trở thành cái bóng làm tôn sắc đẹp của Thuý Kiều. Điều này
ở Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân không hề có.
Cả nàng Kiều của Nguyễn Du và nàng Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân đều có
một dung mạo tuyệt vời, một vẻ đẹp nghiêng nớc nghiêng thành nhng trong
khi Thanh Tâm Tài Nhân chỉ nói một cách chung chung về hai chị em Thuý
Kiều: Hai cô đều có nhan sắc diễm lệ, tính nết nhu mì và giỏi thơ phú thì
Nguyễn Du lại miêu tả cái sắc, cái tài ấy một cách tỉ mỉ, kỹ càng, thể hiện rõ
dụng ý nghệ thuật của ông. Không phải ngẫu nhiên mà khi sáng tạo lại tác phẩm
của mình trên cơ sở cốt truyện Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân,
Nguyễn Du đã lợc bỏ rất nhiều chi tiết, riêng đoạn này lại thêm vào.

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 17


Khoá luận tốt nghiệp
Bút pháp tả ngời của Nguyễn Du trớc hết ở cấu trúc đoạn thơ, bốn câu đầu
của đoạn trích Chị em Thuý Kiều ta thấy Nguyễn Du đã có lời giới thiệu
chung về hai chị em theo đúng trật tự lễ nghi phong kiến:
Đầu lòng hai ả tố nga
Thuý Kiều là chị em là Thuý Vân
Nhng sau đó, tác giả đã nói đến ngời em gái trớc ngời chị bởi Nguyễn Du
miêu tả chân dung Thuý Vân là để miêu tả chân dung Thuý Kiều theo bút pháp
nghệ thuật tá khách hình chủ (mợn khách để nói chủ, mợn Vân để tả Kiều).
Vẻ đẹp đoan trang phúc hậu của Thuý Vân ánh lên đậm nét trong vẻ đẹp chân
dung Thuý Kiều. Chính phó từ càng đợc Nguyễn Du sử dụng trong câu thơ

Kiều càng sắc sảo mặn mà đã thể hiện rất rõ điều đó. Hơn thế nữa. so sánh với
4 câu thơ miêu tả Thuý Vân, việc Nguyễn Du giành cho Thuý Kiều 12 câu thơ
đã xác định vị trí nhân vật trung tâm của Thuý Kiều.
Để có một Thuý Kiều tuyệt sắc, Nguyễn Du đã miêu tả bằng tất cả tâm lực
của mình, trớc tiên ông tập trung vào vẻ đẹp đôi mắt của Kiều:
Làn thu thuỷ, nét xuân sơn
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh
Một hai nghiêng nớc nghiêng thành
Sắc đành đòi một, tài đành họa hai
ở đây ta thấy, tác giả tả mắt mà không dùng từ mắt, Nguyễn Du đã sử dụng
những hình ảnh trong trẻo, mĩ lệ của thiên nhiên dới hình thức nghệ thuật ẩn dụ,
so sánh, thậm xng, kết hợp với cách dùng điển cố trong Văn học Trung Quốc
(Một hai nghiêng nớc nghiêng thành) để biểu hiện vẻ đẹp đầy sức quyến rũ của
đôi mắt Thuý Kiều. Vẻ đẹp đôi mắt nổi bật trên chân dung Thuý Kiều biểu thị
cái sắc của nàng. Miêu tả đôi mắt, Nguyễn Du không chỉ tả cái sắc của Thuý
Kiều mà thông qua đó để tả cái tình của nàng. Bởi vẻ đẹp đôi mắt Thuý Kiều
đã phản ánh tâm hồn nàng và vẻ đẹp tâm hồn Thuý Kiều chỉ có thể đợc bộc lộ
qua vẻ đẹp đôi mắt của nàng. Nh vậy khác với việc miêu tả chân dung Thuý
Kiều, Nguyễn Du không chỉ đặt ra mỗi phạm trù sắc mà còn đặt ra cả phạm
trù tình, sắc với tình gần nh là một.

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 18


Khoá luận tốt nghiệp
Thực ra đôi mắt không phải cha bao giờ đợc nhắc đến trong văn học, nhng
miêu tả bằng những nét cực tả nh thế thì chỉ có Nguyễn Du. Trong Đọc lại
Truyện Kiều, nhà nghiên cứu Vũ Hạnh đã nêu và đề cao giá trị của đôi mắt Thuý

Kiều.
Có lẽ Vân đã nhờng đôi mắt cho Kiều. Vì chỉ mỗi một mình Kiều ở trong
tác phẩm có đôi mắt sáng, mắt đẹp lạ lùng. Cặp mắt ấy có nhãn lực tuyệt vời,
nhìn đợc chiều sâu thăm thẳm tởng chừng vạch đợc màu xuân tơi tốt mà soi thấu
vào tận đáy mồ hoang để thấy nỗi niềm cô độc xót xa của một kiếp ngời. Cặp
mắt ấy nhìn thấy đợc liên hệ giữa ngời với ta, giữa cái đã qua và cái sẽ đến
Thấy ngời nằm đó biết sau thế nào
Cặp mắt khám phá tác phẩm, chọn lấy con đờng không chịu hớng những tia
nhìn về các lối cũ, đờng mòn. Cặp mắt đã khiến cho Kiều gọi hồn ma dậy kết
làm chị em, đã khiến cho Kiều đi tắt về khuya, bắt vầng trăng bạc chứng giám
lời thề. Cặp mắt biết khóc, biết nhìn, biết liếc, biết nhắm, biết mở, trèo tờng mà
đi, lao đầu xuống nớc, cặp mắt ân tình không thể quên kẻ đã giúp mình trong
cơn hoạn nạn, cặp mắt tự trọng không muốn chia niềm chăn gối với kẻ mà mình
không còn xứng đáng đợc yêu.
Thuý Kiều quả có đôi mắt không chỉ để thấy, mà còn để biết, không chỉ để
nhìn mà còn khám phá, không chỉ tiếp thu mà còn phản ứng. Đôi mắt ấy biết lựa
chọn, biết vâng lời và biết chối từ. Không chỉ có cái chiều sâu thăm thẳm soi
thấu đáy mồ, soi đáy lòng, đôi mắt nàng Kiều còn có chiều rộng bao la gói hết
những nỗi đau khổ, có cả chiều cao vời vợi của những hi sinh chua xót lạ lùng.
Đôi mắt Thuý Kiều đó là hai viên ngọc quý. Đôi mắt đẹp hơn dáng núi mùa
xuân, trong hơn sóng nớc mùa thu. Nguyễn Du có lẽ muốn tả nhiều hơn thế nữa
nhng ý muốn xa nay vốn thật vô cùng mà chữ nghĩa xa nay vẫn là hữu hạn. [5,
21-22]
Giá trị đôi mắt nàng Kiều cho ta thấy rằng Nguyễn Du đã có sự lựa chọn
đúng khi ông giành sự u ái để miêu tả Thuý Kiều. Có thể nói cũng là tả ngoại
hình, nhng Nguyễn Du không miêu tả hời hợt nh Thanh Tâm Tài Nhân mà ông
quan tâm đến nội tâm Thuý Kiều. Nguyễn Du tinh tế hơn Thanh Tâm Tài Nhân ở

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 19


Khoá luận tốt nghiệp
chỗ ông đi theo một hớng khác, đó là miêu tả ngoại hình để nói nội tâm và tính
cách. Nhân vật có nội tâm là một sáng tạo hoàn toàn của Nguyễn Du, không hề
có ở Kim Vân Kiều truyện. Và Nguyễn Du cũng không dừng lại ở việc miêu tả
ngoại hình để nói nội tâm, mà miêu tả làm nổi trội cái tài, hành động, ngôn ngữ
đều là dụng ý của Nguyễn Du để Thuý Kiều bộc lộ cái tình, thể hiện tâm lý bên
trong của nhân vật.
Kết thúc đoạn giới thiệu chân dung Thuý Kiều Thuý Vân là 4 câu thơ khái
quát về cuộc sống phong lu yên bình, phẳng lặng và khuôn phép mẫu mực của
hai cô gái họ Vơng, một lần nữa cho chúng ta khẳng định vẻ đẹp tinh khiết, thơ
ngây của Kiều.
Dới ngòi bút miêu tả của Nguyễn Du, nàng Kiều không chỉ là một thiếu nữ
tuyệt sắc, mà còn là một thiếu nữ tuyệt tài. Trong Kim Vân Kiều truyện, Thanh
Tâm Tài Nhân cũng chỉ nói: Riêng phần Kiều lại có thái độ phong lu, tính thích
hào hoa và lại tinh về âm luật, sở trờng nhất là món hồ cầm. Đó chỉ là những
nét giới thiệu sơ qua, thuật lại cái tài mà cha miêu tả, thể hiện nó tài ở chỗ nào,
cha thể hiện đợc dụng ý nghệ thuật. Còn Nguyễn Du thì khác, ông đã miêu tả cái
tài của Thuý Kiều không phải là hơn cái tài của nàng Kiều trong Thanh Tâm Tài
Nhân, mà chính là ý nghĩa của cái tài đó, cũng cái tài ấy thôi nhng Nguyễn Du
có cách miêu tả riêng của mình:
Thông minh vốn sẵn tính trời
Pha nghề thi hoạ đủ mùi ca ngâm
Cung thơng lầu bậc ngũ âm
Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trơng
Khúc nhà tay lựa nên chơng
Một thiên Bạc mệnh lại càng não nhân
Kiều giỏi cầm kỳ thi hoạ, ca ngâm và rất thành thạo hồ cầm. Tác giả

dùng điển cố hồ cầm làm chúng ta nhớ đến Chiêu Quân gảy đàn tì bà khi phải
sang cống Hồ, lại liên tởng đến nàng ca kỹ bến Tầm Dơng qua bài Tì bà hành
của Bạch C Dị. Tiếng đàn của Thuý Kiều và bản đàn có tên là Bạc mệnh do
nàng sáng tác không những chứng tỏ cái tài mà còn thể hiện cái tình của

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 20


Khoá luận tốt nghiệp
nàng đối với cuộc đời. Tiếng đàn của Thuý Kiều chính là tiếng nói nội tâm sâu
sắc, mãnh liệt của nàng. Miêu tả tiếng đàn của Thuý Kiều, Nguyễn Du không chỉ
đơn thuần nêu lên phạm trù tài cũng đi liền với tình, tài với tình tuy hai
nhng là một.
Đối với quan niệm của ngời đơng thời, nh thế tài của Kiều cũng là tuyệt đỉnh
và Kiều đã bốn lần đánh đàn.
Lần thứ nhất Kiều đánh đàn cho Kim Trọng nghe, Nguyễn Du viết:
Trong nh tiếng hạc bay qua
Đục nh tiếng suối mới sa nửa vời
Tiếng khoan nh gió thoảng ngoài
Tiếng mau sầm sập nh trời đổ ma
Ngọn đèn khi tỏ khi mờ
Khiến ngời ngồi đó cũng ngơ ngẩn sầu
Lần thứ hai, Kiều đánh đàn cho Hoạn Th (và Thúc Sinh) nghe:
Bốn dây nh khóc nh than
Khiến ngời trên tiệc cũng tan nát lòng
Cùng trong một tiếng tơ đồng
Ngời ngoài cời nụ ngời trong khóc thầm
Lần thứ ba, Kiều đánh đàn cho Hồ Tôn Hiến nghe:

Một cung gió thảm ma sầu
Bốn dây rỏ máu trên đầu ngón tay
Lần thứ t, Kiều lại đánh đàn cho Kim Trọng nghe:
Phím đàn dìu dặt tay tiên
Khói trầm cao thấp tiếng huyền gần xa
Khúc đâu đầm ấm dơng hoà
ấy là Hồ điệp hay là Trang sinh
Khúc đâu êm ái xuân tình
ấy hồn Thục đế hay mình đỗ quyên
Trong sao châu đỏ duyềnh quyên

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 21


Khoá luận tốt nghiệp
ấm sao hạt ngọc Lam Điền mới đông
Tiếng đàn của Kiều mỗi lần một khác nhau. Lần thứ nhất và lần thứ t là tiếng
đàn của tình yêu. Thuý Kiều đánh đàn cho Kim Trọng nghe thì có hạnh phúc gì
bằng. Nếu có buồn thì đó là cái buồn của những ngời đang yêu và đợc yêu mà
thôi. Cái buồn của những ngời đang hởng hạnh phúc nhng lại sợ hạnh phúc nửa
chừng tan vỡ.
Còn cái vui của tiếng đàn khi tái hợp thì chỉ là cái vui của những ngời hết
thời Hoa đơng phong nhị, trăng vòng tròn gơng làm chi có cái vui của tiếng
đàn lần thứ nhất với Tiếng hạc bay qua với nớc suối mới sa nửa vời cho nên
cùng hai khúc nhạc tình yêu nhng cái buồn trong khúc nhạc yêu đơng đầu tiên là
cái buồn mà vui, còn cái vui trong khúc nhạc yêu lần sau thì là cái vui mà có pha
chút buồn.
Tiếng đàn lần thứ hai thể hiện đau khổ của Kiều trong khi đánh đàn hầu rợu

vợ chồng Hoạn Th Thúc Sinh. Lần này Thuý Kiều trực tiếp đối diện với nỗi
đau xé lòng: đó là việc nàng trở thành ngời đầy tớ cho ngời chồng của mình, rồi
phải đánh đàn mua vui cho vợ chồng ngời ấy ngồi hởng thụ và hành hạ mình.
Tiếng đàn lần thứ ba, Kiều đánh đàn cho Hồ Tôn Hiến nghe. Tiếng đàn này
còn đau đớn hơn gấp bội vì để phục vụ, để mua vui kẻ giết chồng mình. Tiếng
đàn nh quằn quại trong giông bão bên cạnh xác chồng mình mới vùi bên bờ
sông. Có lẽ đây là tiếng đàn đau khổ nhất đời Kiều, tiếng đàn bạc mệnh mà
Nguyễn Du đã dự báo từ đầu, tiếng đàn khiến kẻ thù của nàng - một kẻ mặt sắt cũng nhăn mày rơi châu.
Và đúng nh Đặng Thanh Lê đã nói: Nguyễn Du đã thể hiện nhận thức khẳng
định tài hoa trí tuệ có tính chất sáng tạo của ngời phụ nữ thông qua hình tợng
Thuý Kiều. Tài đàn có sức chinh phục tuyệt đối của nàng dựa trên sự rung cảm
có tính chất sáng tạo của nữ nghệ sĩ đứng trớc mọi tình huống của cảnh giới và
tâm giới [8, 106].
Ngoài tài chơi đàn, Kiều còn có tài làm thơ. Nhng khác với Thanh Tâm Tài
Nhân, Nguyễn Du chỉ tập trung miêu tả tiếng đàn của nàng Kiều chứ không đi
sâu vào việc làm thơ của nàng Kiều. Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân mặc sức làm

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 22


Khoá luận tốt nghiệp
thơ, vui buồn mộng mị đều làm thơ, còn Kiều của Nguyễn Du trong cả tác phẩm
nàng chỉ cầm bút có đôi ba lần:
Kiều mơ thấy Đạm Tiên và nàng làm thơ:
Ngoài song thỏ thẻ oanh vàng
Nách tờng bông liễu bay sang láng giềng
Hiên tà gác bóngnghiêng nghiêng
Nỗi riêng riêng chanh tấc riêng một mình

Nguyễn Du còn cho Kiều đề thơ vào tranh của Kim Trọng, nét bút nàng Kiều
thật tuyệt vời.
Tay tiên gió táp ma sa
Khoảng trên dừng bút thảo và bốn câu
Không những thế, Kiều còn làm thơ về cái gông để cứu mình trong buổi xử
kiện vụ Thúc Ông.
Thôi đừng rớc dữ cu hờn
Làm cho lỡ nhịp cho đàn ngang cung
Đã đem đến trớc cửa công
Ngoài thì là lý song trong là tình
Rõ ràng việc tập trung miêu tả sắc và tài của Thuý Kiều chính là nhằm
miêu tả cái tình của nàng. Sắc, tài, tình là ba nét đẹp đặc trng, là ba
phẩm chất độc đáo tạo nên sự hoàn hảo tuyệt vời trong vẻ đẹp của Thuý Kiều và
đã đợc Nguyễn Du chú ý miêu tả với một thái độ đề cao, tôn trọng, ngợi ca.
Chính ba phẩm chất ấy đã kết tinh nên vẻ đẹp đoan trang mà duyên dáng, thanh
cao mà đa tình của nhân vật Thuý Kiều.
2.1.2 Miêu tả nội tâm.
Miêu tả nội tâm là một biện pháp quan trọng để dựng lại cuộc sống của một
nhân vật. Đó là những cảm xúc, tâm trạng, suy nghĩ, tính cách, là phản ứng tâm
lý của nhân vật trong những tình huống, cảnh ngộ mà nhân vật phải trải qua.
Miêu tả nội tâm nhân vật có khả năng khắc sâu thêm tính cách nhân vật để nhân
vật có khả năng để lại ấn tợng sâu sắc, khó quên trong lòng độc giả.

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 23


Khoá luận tốt nghiệp
Miêu tả nội tâm nhân vật hay nghệ thuật phân tích tâm lý nhân vật có thể xem

là biện pháp nghệ thuật chủ đạo của Nguyễn Du trong Truyện Kiều nhằm xây
dựng nên những nhân vật sống động, điển hình là nhân vật Thuý Kiều.
Thuý Kiều của Nguyễn Du có một đời sống nội tâm vô cùng phong phú, là
một con ngời giàu tình cảm, có cốt cách đa tình. Trong Truyện Kiều ngoài Thuý
Kiều còn có rất nhiều ngời tài. Kim Trọng là bậc tài danh, Đạm Tiên dù chỉ là
nấm mồ vô chủ cũng là kẻ nổi danh tài sắc một thời. Từ Hải là đấng anh
hùng. anh hào. Ngay cả Hồ Tôn Hiến cũng kinh luân gồm tài. Có thể nói,
thế giới Truyện Kiều là thế giới của ngời tài và cái tài của Thuý Kiều cũng đợc
nhiều ngời nhìn thấy và biết đến. Thế nhng, với cái tình thì không phải ai cũng
có, không phải ai cũng thấy đợc. Chúng ta đề cao cái tài của Thuý Kiều một, thì
phải đề cao cái tình, cái tâm của Thuý Kiều mời. Bởi cái tình, tấm lòng là
nguyên tắc cao nhất mọi ngời phải tôn trọng.
Nguyễn Du rất yêu quý Thuý Kiều. Ông coi nàng là đứa con tinh thần của
mình nên giành cho nàng nhiều sự u ái. Để có một Thuý Kiều lí tởng, ngay từ
đầu tiên trong cuộc đời nàng, Nguyễn Du đã sử dụng bút pháp đặc tả tấm lòng,
nội tâm nhân vật. Sự kiện ấy có ý nghĩa mở đầu, chi phối toàn bộ hệ thống sự
kiện sau này của thiên truyện. Đó là cuộc gặp gỡ của Thuý Kiều với Đạm Tiên.
Với cuộc gặp gỡ này, Nguyễn Du muốn giới thiệu với ngời đọc nhân vật của nhà
thơ bắt đầu ý thức về cuộc sống. Và sau này trong cuộc đời Thuý Kiều, bóng ma
Đạm Tiên ám ảnh một cách dễ sợ. Thuý Kiều cảm nhận đợc rằng bóng ma ấy là
hình bóng của một con ngời thực, một cuộc đời thực trong xã hội mà nàng đang
sống. Và cũng chỉ con ngời sẵn mối thơng tâm nh Thuý Kiều của Nguyễn Du
khi nghe nói về cuộc đời bất hạnh của một ngời con gái mới đầm đầm châu sa.
ở Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân cũng có tình tiết này ngay
ở hồi 1. Nhng trớc nấm mồ của Đạm Tiên, Thuý Kiều của Thanh Tâm Tài Nhân
đã nói rất nhiều, ít bộc lộ tâm trạng. Có lẽ Thanh Tâm tài Nhân cũng muốn cho
ngời đọc thấy rằng nhân vật của ông cũng rất đau khổ và thơng cảm cho những
số phận tài hoa bạc mệnh nh Đạm Tiên, bằng cách cho nhân vật nói lên nỗi lòng

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 24


Khoá luận tốt nghiệp
mình. Nhng càng nói nhiều, nhân vật lại càng trở nên bình thờng, dễ làm cho ngời đọc khó chịu bởi ý nghĩ không mấy chân thật của con ngời Thuý Kiều.
Khi nghe Vơng Quan kể lại cuộc đời Đạm Tiên, Kiều liền động lòng thơng
cảm mà than rằng: Thơng ôi, sống làm vợ khắp cho muôn ngời, mà hại thay lúc
chết lại làm ma cô độc!Hồng nhan bạc mệnh đến thế là cùng. Âu là tiện đây ta
tiến thử lại trớc mộ để xem bi kí ra sao? [13, 66]. Đó là lời nói của một ngời
bình thờng trớc cảnh ngộ thơng tâm của ngời khác, không nói đợc điều gì về tình
cảm khác biệt, sâu sắc trong con ngời Thuý Kiều nh nhân vật Thuý Kiều của
Nguyễn Du.
Trong Truyện Kiều, lời than đầu tiên của Thuý Kiều trớc mộ Đạm Tiên lại
không chỉ giành mỗi Đạm Tiên:
Đau đớn thay phận đàn bà
Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung
Ngay từ khi nghe câu chuyện về Đạm Tiên, Kiều đã ý thức đợc rằng số phận
của những ngời phụ nữ nói chung là nh thế, mà Đạm Tiên là một thực tế điển
hình đang hiện ra trớc mắt nàng:
Sống làm vợ khắp ngời ta
Hại thay thác xuống làm ma không chồng
Kiều không chỉ ý thức khi gặp mộ Đạm Tiên mà ngay đêm đó về nhà Kiều
cũng ý thức. Kiều cùng một lúc so sánh hai hình ảnh Đạm Tiên và Kim Trọng:
Ngời mà đến thế thì thôi
Đời phồn hoa cũng là đời bỏ đi
Ngời đâu gặp gỡ làm chi
Trăm năm biết có duyên gì hay không
Từ khi gặp Đạm Tiên, Thuý Kiều không khỏi bị ám ảnh, nàng đã tin:
Rằng hồng nhan tự thuở xa

Cái điều bạc mệnh có chừa ai đâu
Và liên tởng đến số phận của mình:
Thấy ngời nằm đó biết sau thế nào

Nguyễn Thị Thu Hằng

Trang 25