15805 logistics toàn cầu (bài giảng)

BỘ GIAO THÔNG VẬN TẢI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC HÀNG HẢI VIỆT NAM
KHOA: KINH TẾ
BỘ MÔN: LOGISTICS VÀ QUẢN TRỊ CHUỖI CUNG ỨNG

BÀI GIẢNG
LOGISTICS TOÀN CẦU

TÊN HỌC PHÂN

: LOGISTICS TOÀN CẦU

MÃ HỌC PHẦN

: 15805

TRÌNH ĐỘ ĐÀO TẠO

: ĐẠI HỌC CHÍNH QUY

DÙNG CHO SV NGÀNH

: LOGISTICS

HẢI PHÒNG 12-2013


MỤC LỤC
CHƯƠNG 1: TOÀN CẦU HÓA VÀ CÁC VẤN ĐỀ CỦA TOÀN CẦU HÓA .................... 10
1.1. Toàn cầu hóa............................................................................................................ 10
1.1.1. Khái niệm về toàn cầu hóa ...................................................................................... 10

1.1.2. Lịch sử phát triển của toàn cầu hóa ......................................................................... 11
1.1.3. Các vấn đề có liên quan tới toàn cầu hóa ................................................................. 16
1.2. Toàn cầu hóa kinh tế ................................................................................................ 18
1.2.1. Khái niệm .............................................................................................................. 19
1.2.2. Ý nghĩa của tự do hóa kinh tế.................................................................................. 19
CHƯƠNG 2: CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ .............................. 24
2.1. Tăng trưởng thương mại Quốc tế ............................................................................. 24
2.2. Các mốc phát triển của thương mại Quốc tế.............................................................. 26
2.2.1. Hội nghị Bretton Woods .......................................................................................... 27
2.2.2. Tổ chức thương mại Quốc tế ................................................................................... 27
2.2.3. Hiệp ước Rome ...................................................................................................... 28
2.2.4. Sự hình thành của đồng tiền chung Châu Âu (Euro) ................................................ 28
2.4. Các yếu tố thúc đẩy thương mại Quốc tế ................................................................... 30
2.4.1. Yếu tố chi phí......................................................................................................... 30
2.4.2. Yếu tố cạnh tranh................................................................................................... 32
2.4.3. Yếu tố thị trường .................................................................................................... 33
2.4.4. Yếu tố công nghệ.................................................................................................... 34
2.5. Các học thuyết thương mại Quốc tế .......................................................................... 34
2.5.1. Học thuyết lợi thế tuyệt đối của Smith ...................................................................... 34
2.5.2. Học thuyết lợi thế so sánh của Ricardo .................................................................... 37
2.5.3. Học thuyết lợi thế tương đối H - O ........................................................................... 39
2.5.4. Học thuyết vòng đời sản phẩm quốc tế của Vernon ................................................... 42
2.5.5. Học thuyết Cluster ................................................................................................. 45
2.6. Môi trường kinh doanh Quốc tế ............................................................................... 46
CHƯƠNG 3: LOGISTICS QUỐC TẾ VÀ QUẢN TRỊ CHUỖI CUNG ỨNG QUỐC TẾ... 48
3.1. Định nghĩa Logistics và Quản trị chuỗi cung ứng ....................................................... 48
3.1.1. Logistics ................................................................................................................ 48
3.1.2. Quản trị chuỗi cung ứng ........................................................................................ 50

2

3.3. Lịch sử phát triển của Logistics quốc tế .................................................................... 53
3.3.1. Giai đoạn đầu phát triển chậm chạp ........................................................................ 53
3.3.2. Giai đoạn phát triển tăng tốc ................................................................................... 55
3.3.3. Chú trọng Sự thỏa mãn của Khách hàng ................................................................. 57
3.3.4. Sự thay đổi sang Lợi thế chiến lược ......................................................................... 59
3.4. Vai trò về kinh tế của Logistics và Logistics quốc tế ................................................... 61
3.4.1. Logistics ................................................................................................................ 61
3.4.2. Logistics quốc tế..................................................................................................... 62
3.5. Các đặc điểm riêng của Logistics quốc tế .................................................................. 63
CHƯƠNG 4: HỢP ĐỒNG QUỐC TẾ. ............................................................................ 68
4.1. Khái quát về hợp đồng thương mại quốc tế. .............................................................. 68
4.1.1. Khái niệm. ............................................................................................................. 68
4.1.2. Cơ sở pháp lý của hợp đồng thương mại quốc tế. ...................................................... 72
4.1.3. Hiệu lực của hợp đồng thương mại quốc tế. ............................................................. 74
4.2. Ký kết và điều chỉnh hợp đồng thương mại quốc tế. .................................................. 74
4.2.1. Ký kết hợp đồng thương mại quốc tế. ....................................................................... 74
4.2.2. Điều chỉnh nội dung hợp đồng thương mại quốc tế. .................................................. 75
4.3. Các biện pháp chế tài do vi phạm hợp đồng thương mại quốc tế. ............................... 78
4.3.1. Các biện pháp chế tài ............................................................................................. 79
4.3.2. Trách nhiệm do vi phạm hợp đồng quốc tế ............................................................... 82
4.4. Giải quyết tranh chấp phát sinh từ hợp đồng thương mại quốc tế. ............................. 85
4.4.1. Tranh chấp thương mại quốc tế............................................................................... 85
4.4.2. Các cách giải quyết tranh chấp................................................................................ 85
4.4.3. Trọng tài thương mại quốc tế .................................................................................. 87
4.4.4. Thoả thuận trọng tài .............................................................................................. 91
CHƯƠNG 5. TẬP QUÁN BUÔN BÁN QUỐC TẾ (INCOTERMS) .................................. 94
5.1. Tổng quan về Incoterms ........................................................................................... 94
5.1.1. Mục đích của Incoterms ......................................................................................... 94

5.1.2. Phạm vi điều chỉnh và tính chất pháp lý của Incoterms ............................................. 95
5.1.3. Cấu trúc của Incoterms 2010 .................................................................................. 97
5.1.4. Lưu ý khi sử dụng Incoterms 2010 .......................................................................... 98
5.2. Nội dung chính của điều kiện thương mại trong Incoterms 2010 .............................. 100
5.2.1. Giao hàng tại xưởng (EXW) ................................................................................. 100
3


5.2.2. Giao cho người chuyên chở (FCA) ........................................................................ 101
5.2.3. Cước phí trả tới (CPT) .......................................................................................... 102
5.2.4. Cước phí và bảo hiểm trả tới (CIP) ........................................................................ 103
5.2.5. Giao tại bến (DAT) ............................................................................................... 103
5.2.6. Giao tại nơi đến (DAP) ......................................................................................... 104
5.2.7. Giao hàng đã nộp thuế (DPP) ............................................................................... 105
5.2.8. Giao dọc mạn tàu (FAS) ....................................................................................... 106
5.2.9. Giao lên tàu (FOB) .............................................................................................. 106
5.2.10. Tiền hàng và cước phí (CFR) .............................................................................. 107
5.2.11. Tiền hàng, bảo hiểm và cước phí (CIF) ................................................................ 108
CHƯƠNG 6. CÁC ĐIỀU KIỆN THANH TOÁN QUỐC TẾ .......................................... 110
6.1. Các đặc điểm thanh toán quốc tế ............................................................................ 110
6.1.1. Các thông tin về tín dụng ...................................................................................... 110
6.1.2. Thiếu các liên hệ mang tính chất cá nhân .............................................................. 110
6.1.3. Thu tiền khó khăn và tốn kém ................................................................................ 111
6.1.4. Không có hành lang pháp lý hỗ trợ ......................................................................... 111
6.1.5. Chi phí pháp lý cao .............................................................................................. 112
6.1.6. Không tin tưởng ................................................................................................... 113
6.2. Các phương thức thanh toán khác nhau ................................................................. 113
6.3. Rủi ro trong thương mại quốc tế ............................................................................. 114
6.3.1. Rủi ro quốc gia .................................................................................................... 115
6.3.2. Rủi ro thương mại ................................................................................................ 116

6.3.3. Rủi ro liên quan trực tiếp tới khả năng thanh toán.................................................. 117
6.4. Phương thức thanh toán trả trước .......................................................................... 117
6.4.1. Định nghĩa .......................................................................................................... 117
6.4.2. Trường hợp áp dụng............................................................................................. 118
6.5. Phương thức thanh toán ghi sổ ............................................................................... 118
6.5.1. Định nghĩa .......................................................................................................... 118
6.5.2. Trường hợp áp dụng............................................................................................. 118
6.6. Phương thức tín dụng chứng từ .............................................................................. 119
6.6.1. Các định nghĩa .................................................................................................... 119
6.6.2. Quy trình thực hiện .............................................................................................. 120
6.6.3. Trường hợp áp dụng............................................................................................. 122
4


6.6.4. Các thông tin thêm ............................................................................................... 122
6.7. Nhờ thu kèm chứng từ ........................................................................................... 123
6.7.1. Các định nghĩa .................................................................................................... 123
6.7.2. Quy trình thực hiện .............................................................................................. 123
6.7.3. Trường hợp áp dụng............................................................................................. 124
6.8. Forfaiting .............................................................................................................. 125
6.9. Bảo lãnh ngân hàng ............................................................................................... 125
6.9.1. Định nghĩa .......................................................................................................... 125
6.9.2. Quy trình thực hiện .............................................................................................. 126
6.9.3. Các loại bảo lãnh ngân hàng ................................................................................ 127
CHƯƠNG 7: THANH TOÁN TRONG GIAO DỊCH QUỐC TẾ (QUẢN LÝ RỦI RO
TRONG GIAO DỊCH) ................................................................................................. 129
7.1. Tỷ giá hối đoái và biện pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá hối đoái trong giao dịch ................... 129
7.1.1. Tỷ giá hối đoái ..................................................................................................... 129
7.1.2. Các biện pháp phòng ngừa rủi ro tỷ giá hối đoái trong giao dịch.............................. 132
7.2. Các điều kiện thanh toán quốc tế ............................................................................ 138

7.2.1. Điều kiện về tiền tệ ............................................................................................... 139
7.2.2. Điều kiện về địa điểm thanh toán .......................................................................... 143
7.2.3. Điều kiện về thời gian thanh toán .......................................................................... 144
7.2.4. Điều kiện về phương tiện và phương thức thanh toán ............................................. 146
CHƯƠNG 8: CÁC CHỨNG TỪ THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ ......................................... 147
8.1. Các yêu cầu về chứng từ......................................................................................... 147
8.2. Hóa đơn ................................................................................................................ 148
8.2.1. Hóa đơn thương mại ............................................................................................ 148
8.2.2. Hóa đơn tạm tính ................................................................................................. 152
8.2.3. Hóa đơn lãnh sự .................................................................................................. 153
8.2.4. Hóa đơn thương mại chuyên dụng theo mẫu .......................................................... 154
8.3. Chứng từ xuất khẩu ............................................................................................... 154
8.3.1. Giấy phép xuất khẩu ............................................................................................ 155
8.3.2. Quản lý xuất khẩu ở Mỹ ....................................................................................... 155
8.3.3. Tờ khai hàng hóa xuất khẩu của người gửi hàng ................................................... 161
8.3.4. Giấy chứng nhận mục đích sử dụng cuối cùng ....................................................... 163
8.3.5. Thuế xuất khẩu.................................................................................................... 163
5


8.3.6. Hạn ngạch xuất khẩu ........................................................................................... 164
8.4. Chứng từ nhập khẩu .............................................................................................. 166
8.4.1. Giấy chứng nhận xuất xứ ..................................................................................... 166
8.4.2. Giấy chứng nhận sản xuất .................................................................................... 170
8.4.3. Giấy chứng nhận kiểm định .................................................................................. 170
8.4.4. Giấy chứng nhận phù hợp .................................................................................... 173
8.4.5. Giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật ..................................................................... 174
8.4.6. Giấy chứng nhận hóa nghiệm ............................................................................... 176
8.4.7. Giấy chứng nhận lưu hành tự do .......................................................................... 176
8.4.8. Giấy phép nhập khẩu ........................................................................................... 177

8.4.9. Hóa đơn lãnh sự .................................................................................................. 178
8.4.10. Giấy chứng nhận bảo hiểm ................................................................................. 178
8.5. Chứng từ vận tải .................................................................................................... 178
8.5.1. Vận đơn đường biển ............................................................................................. 179
8.5.2. Vận đơn thống nhất ............................................................................................. 181
8.5.3. Vận đơn liên phương thức .................................................................................... 184
8.5.4. Vận đơn hàng không ............................................................................................ 184
8.5.5. Hợp đồng thuê tàu ............................................................................................... 186
8.5.6. Bản kê khai hàng hóa........................................................................................... 187
8.5.7. Chỉ thị chất chở hàng ........................................................................................... 189
8.5.8. Chứng từ vận chuyển hàng nguy hiểm................................................................... 189
8.5.9. Bản lược khai hàng hóa ....................................................................................... 190
8.6. Trao đổi dữ liệu điện tử .......................................................................................... 191
8.6.1. Trao đổi thông tin điện tử thương mại độc quyền .................................................... 191
8.6.2. Mạng lưới trao đổi thông tin điện tử: hệ thống Bolero của SWIFT .......................... 193
8.7. Chuẩn bị chứng từ được xem như là một công cụ marketing ................................... 194
CHƯƠNG 9: BẢO HIỂM QUỐC TẾ ............................................................................ 196
9.1. Hiểm họa trong bảo hiểm Quốc tế........................................................................... 196
9.2. Các thuật ngữ trong bảo hiểm ................................................................................ 197
9.3. Hiểm họa của biển ................................................................................................. 199
9.3.1. Rủi ro dịch chuyển hàng ....................................................................................... 200
9.3.2. Rủi ro do ngấm nước ............................................................................................ 202
9.3.3. Rủi ro do hàng rơi qua mạn tàu ............................................................................ 204
6


9.3.4. Rủi ro do hi sinh hàng hóa.................................................................................... 205
9.3.5. Cháy

............................................................................................................... 205

9.3.5. Đắm tàu .............................................................................................................. 206
9.3.6. Mắc cạn .............................................................................................................. 207
9.3.7. Tổn thất chung .................................................................................................... 208
9.3.8. Mất cắp ............................................................................................................... 210
9.3.9. Cướp biển............................................................................................................ 211
9.3.10. Các rủi ro khác .................................................................................................. 213
9.4. Các rủi ro trong vận chuyển hàng không ................................................................ 216
9.5. Lợi ích bảo hiểm .................................................................................................... 218
9.6. Quản lý rủi ro ........................................................................................................ 221
9.6.1. Tự chịu rủi ro ...................................................................................................... 221
9.6.2. Chuyển nhượng rủi ro .......................................................................................... 222
9.6.3. Phương pháp hỗn hợp .......................................................................................... 223
9.7. Các chính sách bảo hiểm hàng hải .......................................................................... 224
9.7.1. Bảo hiểm hàng hóa vận tải biển ............................................................................ 224
9.7.2. Bảo hiểm thân tàu ................................................................................................ 225
9.7.3. Bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ tàu ............................................................. 226
9.8. Phạm vi bảo hiểm dựa theo điều khoản bảo hiểm hàng hóa đường biển ................... 227
9.8.1. Các điều khoản bảo hiểm hàng hóa vận tải biển của hội – bảo hiểm loại A .......................... 228
9.8.2. Bảo hiểm mọi rủi ro ............................................................................................. 229
9.8.3. Các điều khoản bảo hiểm hàng hóa vận tải biển của hội – bảo hiểm loại B .......................... 230
9.8.4. Các điều khoản bảo hiểm hàng hóa vận tải biển của hội – bảo hiểm loại C .......................... 231
9.8.5. Điều kiện bảo hiểm tổn thất riêng .......................................................................... 231
9.8.6. Miễn bồi thường tổn thất riêng.............................................................................. 235
9.8.7. Bảo hiểm đình công ............................................................................................. 235
9.8.8. Bảo hiểm chiến tranh và bắt giữ............................................................................ 236
9.8.9. Bảo hiểm kiểu từ kho - tới - kho ............................................................................ 237
9.8.10. Điều khoản bảo hiểm phụ thêm ........................................................................... 238
9.8.11. Các điều khoản khác của hợp đồng bảo hiểm đường biển ...................................... 238
9.9. Các nội dung trong hợp đồng bảo hiểm hàng hóa vận tải hàng không ...................... 239

9.10. Hồ sơ khiếu nại bảo bảo hiểm ............................................................................... 240
9.10.1. Khai báo tổn thất ................................................................................................ 241
7


9.10.2. Bảo vệ hàng hóa bị tổn thất ................................................................................. 242
9.10.3. Gửi đơn khiếu nại .............................................................................................. 243
9.10.4. Giới hạn trách nhiệm của người vận chuyển ........................................................ 245
9.11. Bảo hiểm tín dụng thương mại .............................................................................. 246
9.11.1. Các rủi ro có liên quan........................................................................................ 247
9.11.2. Các phương pháp quản lý rủi ro .......................................................................... 247
9.11.3. Các hợp đồng bảo hiểm sẵn có............................................................................. 248
CHƯƠNG 10: CƠ SỞ HẠ TẦNG VẬN TẢI .................................................................. 251
10.1. Vận tải đường biển quốc tế ................................................................................... 251
10.1.1. Các loại dịch vụ tàu ............................................................................................ 251
10.1.2. Các loại tàu chính được sử dụng trong vận tải quốc tế .......................................... 252
10.2. Vận tải hàng không quốc tế .................................................................................. 272
10.2.1. Các loại dịch vụ ................................................................................................. 274
10.2.2. Phân loại máy bay .............................................................................................. 278
10.3. Vận tải đường bộ quốc tế ...................................................................................... 285
10.4. Vận tải đường sắt quốc tế ..................................................................................... 289
10.5. Một vài lựa chọn vận tải khác ............................................................................... 294
10.5.1. Đường ống ........................................................................................................ 294
10.5.2. Sà lan 295
CHƯƠNG 11: AN NINH TRONG LOGISTICS QUỐC TẾ........................................... 298
11.1. Giới thiệu chung ................................................................................................... 298
11.2. Các tổ chức quốc tế .............................................................................................. 299
11.2.1. Tổ chức vận tải biển Quốc tế ............................................................................... 299
11.2.2.Tổ chức Hải quan Quốc tế ................................................................................... 302
11.3. Chính phủ các nước.............................................................................................. 303

11.3.1. Hoa Kỳ .............................................................................................................. 304
11.3.2. Liên minh Châu Âu ............................................................................................ 308
11.3.3. Các quốc gia khác .............................................................................................. 309
11.4. Nỗ lực của các tổ chức .......................................................................................... 309
CHƯƠNG 12: THỦ TỤC HẢI QUAN........................................................................... 313
12.1. Thuế .................................................................................................................. 313
12.1.1. Phân loại hàng hóa ............................................................................................ 314
12.1.2. Định giá hàng hóa.............................................................................................. 317
8


12.1.3. Quy tắc xuất xứ hàng hóa ................................................................................... 320
12.1.4. Thuế quan ......................................................................................................... 322
12.1.5. Bán phá giá ....................................................................................................... 326
12.1.6. Các loại thuế khác .............................................................................................. 327
12.1.7. Thuế giá trị gia tăng ........................................................................................... 328
12.2. Rào cản phi thuế quan .......................................................................................... 330
12.2.1. Hạn ngạch ......................................................................................................... 330
12.2.2. Tuân thủ tiêu chuẩn quốc gia .............................................................................. 332
12.2.3. Các rào cản phi thuế quan khác .......................................................................... 333
12.2.4. Kiểm định trước khi vận chuyển hàng.................................................................. 334
12.3. Quy trình làm thủ tục hải quan............................................................................. 336
12.3.1. Quy trình chung ................................................................................................. 336
12.3.2. Môi giới hải quan ............................................................................................... 337
12.3.3. Giấy cam kết nộp thuế cho Hải quan.................................................................... 339
12.3.4. Chăm sóc hàng hợp lý ........................................................................................ 339
12.3.5. Các chứng từ cần thiết ........................................................................................ 340
12.3.6. Kí mã hiệu hàng hóa theo yêu cầu ....................................................................... 342
12.3.7. Thị thực hàng hóa .............................................................................................. 343
12.3.8. Hoàn thuế.......................................................................................................... 343

12.4. Mậu dịch quốc tế.................................................................................................. 344

9


CHƯƠNG 1: TOÀN CẦU HÓA VÀ CÁC VẤN ĐỀ CỦA TOÀN CẦU HÓA
1.1. Toàn cầu hóa
1.1.1. Khái niệm về toàn cầu hóa
Trong hơn một thập kỷ trở lại đây xu thế toàn cầu hoá gia tăng ngày càng
mạnh mẽ. Và cùng với điều đó là những cách lý giải và thái độ không giống nhau
đối với xu thế này (Đại học Kinh tế Quốc Dân).
Có quan điểm cho rằng toàn cầu hoá chỉ mới xuất hiện gần đây. Toàn cầu hoá
được hiểu là chính sách của Mĩ nhằm bành trướng quyền lực, thống trị thế giới
theo kiểu Mĩ, thực chất toàn cầu hoá là Mĩ hoá. Quan niệm này đã đẩy tới thái độ
phải chống lại quá trình này nhằm đảm bảo cho sự phát triển độc lập, đa dạng của
các quốc gia.
Quan điểm thứ hai là quan điểm thừa nhận tính tất yếu khách quan của quốc
tế hoá, toàn cầu hoá. Nhưng trong quan điểm này cũng có nhiều ý kiến khác nhau:
Có người cho rằng toàn cầu hoá xét về bản chất là quá trình tăng lên mạnh mẽ
những mối liên hệ sự ảnh hưởng, tác động lẫn nhau phụ thuộc lẫn nhau của tất cả
các khu vực, các quốc gia các dân tộc trên toàn thế giới; có người lại cho rằng :
“Toàn cầu hoá là giai đoạn cao của quá trình phát triển của lực lượng sản xuất trên
thế giới,là kết quả tất yếu của phát triển kinh tế thị trường và khoa học công nghệ”.
Mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau về toàn cầu hoá nhưng điểm quan
trọng mà ta nhận thấy là toàn cầu hoá không chỉ là quá trình phản ánh sự gia tăng
của các mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau mà nét quan trọng hơn là phản ánh qui
mô của các hoạt động liên quốc gia. Từ đó ta có thể đưa ra môt khái niệm mang
tính chất khái quát về toàn cầu hoá như sau: “Toàn cầu hóa là khái niệm dùng để
miêu tả các thay đổi trong xã hội và trong nền kinh tế thế giới, tạo ra bởi mối liên
kết và trao đổi ngày càng tăng giữa các quốc gia, các tổ chức hay các cá nhân ở

góc độ văn hóa, kinh tế, v.v... trên quy mô toàn cầu.” (Nguồn: Bách khoa toàn thư
Việt Nam).
Ta có thể hình dung “toàn cầu hóa” theo các khía cạnh sau:

10


- Sự hình thành nên một ngôi làng toàn cầu — dưới tác động của những tiến
bộ trong lĩnh vực tin học và viễn thông, quan hệ giữa các khu vực trên thế
giới ngày càng gần gũi hơn, cộng với sự gia tăng không ngừng về các trao
đổi ở mức độ cá nhân và sự hiểu biết lẫn nhau cũng như tình hữu nghị giữa
các "công dân thế giới", dẫn tới một nền văn minh toàn cầu,
- Toàn cầu hoá kinh tế - "thương mại tự do" và sự gia tăng về quan hệ giữa
các thành viên của một ngành công nghiệp ở các khu vực khác nhau trên thế
giới (toàn cầu hoá một nền kinh tế) ảnh hưởng đến chủ quyền quốc gia trong
phạm vi kinh tế.
- Tác động tiêu cực của các tập toàn đa quốc gia tìm kiếm lợi nhuận — việc
sử dụng các phương tiện luật lệ và tài chính mạnh mẽ và tinh vi để vượt qua
giới hạn của các tiêu chuẩn và luật pháp địa phương hòng lợi dụng nhân công
và dịch vụ của các vùng phát triển chưa đồng đều lẫn nhau.
- Sự lan rộng của chủ nghĩa tư bản từ các quốc gia phát triển sang các quốc
gia đang phát triển.
Khái niệm này cũng chia sẻ một số tính chất với khái niệm quốc tế hoá và có
thể dùng thay cho nhau được, mặc dù có một số người thích dùng "toàn cầu hoá"
để nhấn mạnh sự mờ nhạt của ý niệm nhà nước hay biên giới quốc gia.
1.1.2. Lịch sử phát triển của toàn cầu hóa
Có nhiều quan điểm khác nhau về lịch sử phát triển của toàn cầu hóa. Cụ thể
như, theo Nayan Chanda ( 2007 : xiv) “Sự toàn cầu hóa của loài người bắt đầu từ
thời kỳ cuối của Kỷ Băng Hà; Một nhóm nhỏ tổ tiên của chúng ta đã rời khỏi Châu
Phi để tìm kiếm nguồn thức ăn và an ninh tốt hơn. Trong năm mươi năm lang

thang vượt qua bờ biển đại dương và vượt qua nhiều thử thách mạo hiểm trong
quá trình di chuyển xuyên qua Trung Á, cuối cùng họ đã định cư trên tất cả các
châu lục.”
Theo quan điểm của Therborn ( 2000 : 151 – 79), ông cho rằng lịch sử phát
triển của toàn cầu hóa trải qua 6 thời kỳ: (1) Từ thế kỷ thứ tư đến thứ bảy là thời
kỳ chứng kiến sự toàn cầu hóa của các tôn giáo (ví dụ như Thiên Chúa giáo, Hồi
11


giáo). (2) Cuối thế kỷ mười năm được đánh dấu bởi cuộc chinh phục thuộc địa ở
Châu Âu. (3) Trong suốt thời gian cuối thế kỷ mười năm đầu thế kỷ mười chín,
các cuộc chiến tranh nội bộ khác nhau ở Châu Âu đã dẫn đến sự toàn cầu hóa. (4)
Giữa thế kỷ mười chín đến năm 1918; là thời kỳ hoàng kim của chủ nghĩa đế quốc
ở Châu Âu. (5) Thời kỳ Chiến tranh Thế giới thứ II. (6) Thời kỳ Chiến tranh lạnh.
Song nhìn chung, lịch sử phát triển của tòan cầu hóa có thể được chia làm 3
giai đoạn chính như sau:
- Giai đoạn 1: Toàn cầu hóa cổ điển (Archic Globalization)
- Giai đoạn 2: Toàn cầu hóa tiền hiện đại (Proto-Globalization)
- Giai đoạn 3: Toàn cầu hóa hiện đại (Modern Globalization)
Giai đoạn 1: Toàn cầu hóa cổ điển
Toàn cầu hóa cổ điển được xem là một giai đoạn trong lịch sử phát triển của
toàn cầu hóa, liên quan đến hoạt động toàn cầu hóa các sự kiện. Giai đoạn này kéo
dài từ thời kì đầu của nền văn minh cho tới năm 1600. Thuật ngữ này được sử
dụng để mô tả mối quan hệ giữa các cộng đồng xã hội, giữa các quốc gia với nhau
và cách thức hình thành các mối quan hệ này dựa trên các ý tưởng mở rộng khu
vực địa lý và các quy tắc xã hội ở cả mức độ địa phương lẫn mức độ khu vực.1
Theo nhà kinh tế học và xã hội học người Đức Andre Guder Frank, toàn cầu
hóa bắt đầu hình thành khi các mối quan hệ thương mại giữa nền văn mình thung
lũng Indus và nền văn minh của người Sumer phát triển vào thiên niên kỉ thứ ba
trước công nguyên. Giai đoạn toàn cầu hóa cổ điển tồn tại trong suốt thời kì Hy

Lạp cổ đại, khi mà các trung tâm đô thị được thương mại hóa (như Alexandria và
các thành phố khác của Alexandrine) bao trùm toàn bộ trục văn hóa của Hy Lạp
(kéo dài từ Ấn Độ tới Tây Ban Nha). 2
Giai đoạn này có thể được đánh dấu bởi một số sự kiện chính sau:

1

Artell, Luke (2010). The Sociology of Globalization. Policy Press.
Frank, Andre Gunder. (1998). ReOrient: Global economy in the Asian age. Berkeley: University of
California Press. ISBN 978-0520214743.
2

12


 Người La Mã và các cuộc chinh phục xa khác nhau của họ trong nhiều thế kỷ
trước Chúa Kito (Gibbon 1998).
 Sự gia tăng và lan rộng của Kitô giáo trong nhiều thế kỷ sau sự sụp đổ của đế
chế La Mã.
 Các chuyến đi của những nhà vua từ Châu Âu đến Iceland, Greenland, và Bắc
Mỹ suốt từ thế kỉ thứ 9 đến thế kỉ 11.
 Thương mại ở thời trung cổ trên khắp Địa Trung Hải.
 Hoạt động cuả các ngân hàng ở các bang của nước Ý ở thế kỷ 12.
 Cuộc tấn công của quân đội Ghengis Khan vào Đông Âu ở thế kỷ 13 (Kinh Tế
năm 2006: ngày 12 tháng 1).


Những thương nhân Châu Âu như Marco Polo và chuyến đi của ông sau này
vào thế kỷ 13 dọc theo Con đường tơ lụa Trung quốc.

 “Khám phá nước Mỹ” của Christopher Columbus vào năm 1492. Chuyến đi
thám hiểm quan trọng khác, như: chuyến đi vòng quanh Mũi Hảo Vọng của
Vasco Da Gama vào năm 1498 và chuyến đi vòng quanh trái đất đã được hoàn
thành vào năm 1522 trên những con tàu của Ferdinand Magellan (Rosenthal
2007 : 1237 – 41).
Giai đoạn toàn cầu hóa tiền hiện đại
Toàn cầu hóa tiền hiện đại là một giai đoạn lịch sử của toàn cầu hóa, kéo dài
từ năm 1600 tới 1800. Lần đầu tiên được giới thiệu bởi 2 nhà lịch sử học
A.G.Hopkins và Christopher Bayly, thuật ngữ này mô tả giai đoạn tăng trưởng của
các hoạt động thương mại và trao đổi văn hóa đặc trưng của giai đoạn ngay trước
giai đoạn ‘Toàn cầu hóa hiện đại’ ở thế kỷ 19. Toàn cầu hóa tiền hiện đại được đặc
trưng bởi sự phát triển của các quốc gia hàng hải Châu âu, từ thế kỉ 16 đến thế kỉ
17, đầu tiên là hai nước Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha, sau đó là Hà Lan và Anh.
Vào thế kỉ 17, thương mại thế giới phát triển xa hơn khi các công ty đa quốc gia

13


như công ty Anh - Đông Ấn (thành lập năm 1600) và tập đoàn Hà Lan - Đông Ấn
Độ (thành lập năm 1602) được thành lập.3
Toàn cầu hóa tiền hiện đại khác với toàn cầu hiện đại về phạm vi, phương
thức quản trị các hoạt động thương mại toàn cầu và mức độ trao đổi thông tin. Giai
đoạn của toàn cầu hóa tiền hiện đại được đánh dấu bởi: các khối thương mại như
công ty Đông Ấn, sự chuyển giao quyền bá chủ cho khu vực Đông Âu, mâu thuẫn
giữa các cường quốc ngày càng tăng, và sự tăng lên của các loại hàng hóa mới,
đặc biệt là buôn bán nô lệ. Ngoài những trao đổi về hàng hóa vật chất, một số
giống cây trồng, động vật, dịch bệnh... cũng được đem từ vùng khí hậu này sang
vùng khí hậu khác (như khoai tây, cà chua, thuốc lá). Các hoạt động thương mại
và truyền thông giai đoạn toàn cầu hóa tiền hiện đại nhận được sự tham gia của rất
nhiều nhóm/tổ chức, bao gồm: các nhà lái buôn của Châu Âu, Hồi giáo, Ấn Độ,

Nam Á và Trung Quốc, đặc biệt là ở khu vực biển Ấn Độ Dương.
Toàn cầu hóa hiện đại
Toàn cầu hóa hiện đại là kết quả của cuộc cách mạng công nghiệp trong suốt
giai đoạn thế kỉ 19. Giai đoạn toàn cầu hóa hiện đại bắt đầu với sự ra đời của bản
vị vàng (dùng vàng đề làm tiêu chuẩn của hệ thống tiền tệ) và tự do hóa (ám chỉ
sự kết hợp giữa học thuyết kinh tế về thị trường tự do tuyệt đối và sự hủy bỏ các
rào cản đối với việc lưu thông thàng hóa. Từ đó dẫn tới sự chuyên môn hóa không
ngừng trong lĩnh vực xuất khẩu, cũng như tạo ra áp lực chấm dứt các hàng rào
thuế quan bản hộ và các rào cản khác). Cùng với đó là thời kỳ bành chướng của
Đế quốc Anh và việc trao đổi hàng hóa bằng các loại tiền tệ có sử dụng tiền xu,
thời kì này phát triển cùng với giai đoạn công nghiệp hóa. Tuy nhiên, ‘thời kì đầu
của toàn cầu hóa hiện đại’ rơi vào thoái trào khi bắt đầu bước vào Chiến tranh thế
giới lần thứ nhất, và sau đó sụp đổ hẳn khi xảy ra khủng hoảng bản vị vàng vào
cuối những năm 1920 và đầu những năm 1930.

3

Chaudhuri, K.N. (1965\1999). The English East India Company: The Study of an Early Joint-stock
Company 1600-1640 (Vol. 4). London: Routledge/Thoemmes Press

14


Sau chiến tranh Thế Giới lần thứ 2, Hiệp ước Bretton Woods được thành lập,
với nhiệm vụ xây dựng khung chính sách tiền tệ quốc tế, khung về thương mại và
đầu tư, và khuôn khổ của các tổ chức quốc tế, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho
các vòng đàm phán thương mại đa chiều được thực hiện, từ đó giúp giảm thiểu và
đơn giản hóa các rào cản thương mại. Đầu tiên, vòng đàm phán thương mại do
GATT4 khởi xướng, đã đặt lại vấn đề ‘toàn cầu hóa’ và từ đó dẫn đến một loại hiệp
định nhằm gỡ bỏ các hạn chế đối với “thương mại tự do”. Hàng hóa xuất khẩu trên

toàn thế giới tăng gần gấp đôi từ 8,5% năm 1970, lên tới 16,2% năm 2001. Việc sử
dụng các hiệp định thương mại quốc tế đã giúp cải thiện tình hình hoạt động
thương mại bị đình đốn sau thất bại của vòng đàm phán Doha (bàn biện pháp
giảm thuế quan, mở cửa thị trường hàng nông sản, phi nông sản, dịch vụ nhằm
thúc đẩy thương mại hóa toàn cầu). Nhiều quốc gia sau đó đã chuyển sang kí kết
các hiệp định song phương hoặc hiệp định đa phương ở phạm vi nhỏ hơn, ví dụ
như năm 2011 là hiệp định tự do thương mại Hàn Quốc - Hoa Kỳ.
Từ năm 1970, ngành hàng không phát triển nhanh chóng tại các quốc gia
phát triển. Các chính sách bầu trời mở (open skies policies) và người chuyên chở
giá rẻ (low-cost carriers) giúp đem lại sự cạnh tranh trên thị trường.
Những năm 1990, sự xuất hiện của mạng lưới truyền thông giá rẻ, gúp cắt
giảm chi phí trao đổi thông tin giữa các quốc gia, tạo điều kiện cho việc thực hiện
các công việc trên máy tính mà không cần trực tiếp đi tới nơi làm việc.
Cuối thế kỉ 19 và đầu thế kỉ 20, sự giao thoa giữa các nền kinh tế và văn hóa
trên thế giới gia tăng nhanh chóng. Mối quan hệ này có biểu hiện đi xuống từ năm

4

Hiệp ước chung về thuế quan và mậu dịch (tiếng Anh: General Agreement on Tariffs and Trade, viết tắt
là GATT) là một hiệp ước được ký kết vào năm 1947, có hiệu lực từ năm 1948 nhằm điều hòa chính sách
thuế quan giữa các nước ký kết. GATT ra đời do sự thất bại của việc thành lập Tổ chức Thương mại
Quốc tế (International Trade Organization – ITO).GATT không phải là một tổ chức, song sự điều hành
GATT làm người ta có cảm giác đây như là một tổ chức. GATT đóng vai trò là khung pháp lý chủ yếu của
hệ thống thương mại đa phương trong suốt gần 50 năm sau đó. Các nước tham gia GATT đã tiến hành 9
vòng đàm phán, ký kết thêm nhiều thỏa ước thương mại mới. Vòng đám phán thứ tám, Vòng đàm phán
Uruguay, kết thúc vào năm 1994 với sự thành lập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) thay thế cho
GATT

15

1910, do chịu ảnh hưởng của hai cuộc Chiến tranh thế giới 1 & 2 và Chiến tranh
lạnh. Tuy nhiên, mối quan hệ này được cải thiện ngay sau khi các chính sách tân
chủ nghĩa tự do ra đời năm 1980 (neoliberal policies) và sự cải tổ kinh tế và chính
trị của Liên Xô và và nền kinh tế Trung quốc. Đầu năm 2000, các quốc gia phải
chịu ảnh hưởng nặng nề từ cuộc đại khủng hoảng kinh tế toàn cầu (2008 - 2009),
khiến cho quá trình toàn cầu hóa bị chậm lại (ít nhất là tạm thời).
Ngày nay, các hoạt động thương mại và toàn cầu hóa có liên quan mật thiết
với nhau. Xã hội toàn cầu đem lại sức mạnh và nhân tố tác động giúp cho con
người, các nền văn hóa, các thị trường, tín ngưỡng và các thông lệ ở các quốc gia
xích lại gần nhau hơn.

1.1.3. Các vấn đề có liên quan tới toàn cầu hóa
Toàn cầu hóa xuất hiện ở mọi khía cạnh trong cuộc sống, như: văn hóa, kinh
tế, chính trị, xã hội, ngôn ngữ, thể thao.... và có ảnh hưởng khác nhau tới các lĩnh
vực này.
1.1.3.1. Kinh tế
Toàn cầu hóa giúp:
- Gia tăng thương mại quốc tế với tốc độ cao hơn tốc độ tăng trưởng của kinh
tế thế giới.
- Gia tăng luồng tư bản quốc tế bao gồm cả đầu tư trực tiếp nước ngoài.
- Gia tăng thị phần thế giới của các tập đoàn quốc gia.
- Gia tăng số lượng các chuẩn áp dụng toàn cầu, như: luật bản quyền.
- Gia tăng luồng dữ liệu xuyên biên giới thông qua việc sử dụng các công nghệ
như Internet, các vệ tinh liên lạc và điện thoại.
- Thúc đẩy thương mại tự do về: hàng hóa (giảm hoặc bỏ hẳn các loại thuế
quan; xây dựng các khu mậu dịch tự do với thuế quan thấp hoặc không có),
tư bản (giảm hoặc bỏ hẳn các hình thức kiểm soát tư bản), giảm hoặc bỏ
hẳn hay điều hòa việc trợ cấp cho các doanh nghiệp địa phương.

16


- Thắt chặt các vấn đề về sở hữu trí tuệ: hòa hợp luật sở hữu trí tuệ giữa các
quốc gia, công nhận sở hữu trí tuệ giữa các nước (ví dụ: bằng sang chế do
Việt Nam cấp có thể được Mỹ thừa nhận).
Tuy nhiên, dưới tác động của toàn cầu hóa:
- Các tổ chức quốc gia sẽ mất dần quyền lực, quyền lực này sẽ chuyển vào tay
các tổ chức đa phương như WTO, WIPO, IMF. Các tổ chức này sẽ mở rộng
việc tự do đối với các giao dịch thương mại, và thông qua các hiệp ước đa
phương hạ thấp hoặc nâng cao hàng rào thuế quan để điều chỉnh thương mại
quốc tế.
- Hiện tượng ‘chảy máu chất xám’ diễn ra nhiều và dễ dàng hơn, kéo the biến
tướng là nạn ‘săn đầu người’. Hai hiện tượng này đã góp phần làm gia tăng
khoảng cách giàu nghèo giữa các quốc gia đang phát triển và phát triển, giữa
từng khu vực trong một đất nước.
1.1.3.2. Chính trị
Toàn cầu hoá sẽ làm tăng lên nhiều lần các mối quan hệ giữa các công dân
trên thế giới và cũng như các cơ hội cho từng người. Tuy nhiên nó đặt ra vấn đề là
phải tìm ra một giải pháp thay thế cho hệ thống chính trị và hiến pháp hiện tại dựa
trên khái niệm nhà nước-quốc gia. Các thực thể này đã từng gây ra những tác động
tiêu cực trong suốt lịch sử do tính chất can thiệp mạnh bạo của nó. Ảnh hưởng của
chúng giảm dần do sự toàn cầu hoá, và không còn đủ tầm xử lý nhiều thách thức
mang tính toàn cầu ngày nay.
Từ đó nảy sinh thách thức cần thiết lập một toàn cầu hoá dân chủ thể chế nào
đó. Kiểu toàn cầu hoá này dựa trên khái niệm "công dân thế giới", bằng cách kêu
gọi mọi người sống trên hành tinh này tham gia vào quá trình quyết định những
việc liên quan đến họ, mà không thông qua một bức màn "quốc tế".
Các tổ chức phi chính phủ muốn thay vào khoảng trống này, tuy nhiên họ
thiếu tính hợp pháp và thường thể hiện các tư tưởng đảng phái quá nhiều để có thể

đại diện tất cả công dân trên thế giới.
1.1.3.3. Văn hóa, xã hội
17


Toàn cầu hóa giúp tạo ra:
- Một sự đa dạng cho các cá nhân do họ được tiếp xúc với các nền văn hoá và
văn minh khác nhau. Toàn cầu hoá giúp con người hiểu hơn về thế giới và
những thách thức ở quy mô toàn cầu qua sự bùng nổ các nguồn thông tin
(mạng, sách báo, các vệ tinh liên lạc), việc phổ thông hoá hoạt động du lịch,
việc tiếp cận dễ dàng hơn với giáo dục và văn hoá.
- Toàn cầu hoá cũng tác động đến ý thức con người, khiến con người chú ý
hơn đến những vấn đề có ảnh hưởng toàn cầu như vấn đề nóng lên của khí
hậu, khủng bố, buôn lậu ma tuý và vấn đề nâng cao mức sống ở các nước
nghèo.
- Giảm giác toàn cầu hóa mang lại sự tự do cá nhân.
Tuy nhiên,
- Toàn cầu hóa tạo ra một sự đồng nhất đối với các dân tộc qua ảnh hưởng của
các dòng chảy thương mại và văn hóa mạnh. Kéo theo, sự tràn lan của chủ
nghĩa đa văn hoá, từ đó làm mất đi tính đa dạng và đặc trưng về bản sắc văn
hoá của các quốc gia do sự đồng hoá, lai tạp hoá, Tây hoá, Mỹ hoá hay Hán
hoá của văn hoá.
- Thông tin cung cấp trên các phương tiện truyền thông có thể làm giả (không
đúng sự thật), dẫn tới ảnh hưởng đến cách nhìn nhận, suy nghĩ của người
dân.

1.2. Toàn cầu hóa kinh tế
Sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất đã dẫn đến một xu thế lớn
đang chi phối sự phát triển của thế giới hiện đại, đó là quá trình toàn cầu hóa. Toàn
cầu hóa xét về bản chất là quá trình gia tăng mạnh mẽ những mối liên hệ ảnh

hưởng, tác động lẫn nhau trên tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế, xã hội,
chính trị giữa các quốc gia, các dân tộc trên toàn thế giới. Trong các nội dung trên
thì toàn cầu hóa kinh tế vừa là trung tâm, vừa là động lực thúc đẩy quá trình toàn
cầu hóa các lĩnh vực khác
18


1.2.1. Khái niệm
Cũng giống như khái niệm về toàn cầu hóa, cũng có rất nhiều quan điểm
khác nhau về toàn cầu hóa kinh tế. Sau đây là khái niệm phổ biến nhất: “Toàn cầu
hoá kinh tế chính là sự gia tăng nhanh chóng các hoạt động kinh tế vượt qua mọi
biên giới quốc gia, khu vực, tạo ra sự phụ thuộc lẫn nhau giữa các nền kinh tế
trong sự vận động phát triển hướng tới một nền kinh tế thế giới thống nhất. Sự gia
tăng của xu thế này được thể hiện ở sự mở rộng mức độ và qui mô mậu dịch thế
giới, sự lưu chuyển của các dòng vốn và lao động trên phạm vi toàn cầu.”(Đại
học Kinh Tế Quốc Dân).

1.2.2. Ý nghĩa của tự do hóa kinh tế
Tự do hóa kinh tế giúp:
Tự do hóa thương mại toàn cầu. Bằng chứng là, mục tiêu của hầu hết các thể
chế kinh tế thương mại song phương và đa phương, đặc biệt là WTO, đều tập
trung giải quyết vấn đề tiếp cận thị trường thông qua các cam kết về tự do hóa
thương mại. Đây là quá trình dỡ bỏ dần những rào cản trong các hoạt động thương
mại, xóa bỏ sự phân biệt đối xử, tạo lập sự cạnh tranh bình đẳng, nhằm làm cho
hoạt động thương mại trên phạm vi quốc tế ngày càng tự do hơn thông qua việc
cắt giảm dần thuế quan; giảm bớt và tiến tới loại bỏ hàng rào phi thuế quan, như
hạn ngạch nhập khẩu, giấy phép nhập khẩu, quản lý ngoại hối, phụ thu hàng nhập
khẩu, các loại lệ phí và nhiều cản trở vô hình khác; bảo đảm cạnh tranh công bằng
và không phân biệt đối xử giữa các quốc gia khị tham gia thương mại quốc tế.
Đẩy mạnh các hoạt động đầu tư quốc tế và các quan hệ tài chính khác.Các

hoạt động tài chính được biểu hiện bằng quan hệ tự do hóa về vấn đề tài chính
như: tự do hóa lãi suất; tự do hóa khi các quốc gia tham gia hoạt động ngân hàng
và các dịch vụ tài chính trên toàn thế giới. Quá trình này dẫn đến hệ thống các nền
tài chính quốc gia hội nhập, tùy thuộc và tác động lẫn nhau ngày càng mạnh mẽ.

19


Trong giai đoạn hiện nay việc hình thành nhiều và ngày càng nhiều tổ chức
liên kết kinh tế quốc tế với những cấp độ khác nhau đang có được những vai trò
nhất định trong quá trình toàn cầu hóa.
Trong những thập kỷ gần đây, nền kinh tế thế giới đã chứng kiến sự phát
triển nhanh chóng và mạnh mẽ của các hoạt động liên kết kinh tế quốc tế. Quá
trình liên kết kinh tế quốc tế diễn ra ở nhiều cấp độ khác nhau, từ liên kết song
phương đến đa phương phát triển đến liên kết khu vực như: EU, ASEAN, NAFTA,
OPEC,.. liên khu vực như APEC, ASEM và liên kết toàn cầu. Trong đó, liên kết
khu vực đóng vai trò quan trọng hơn hẳn. Nếu như vào năm 1956 đánh dấu sự ra
đời của liên kết khu vực đầu tiên là Cộng đồng kinh tế châu Âu (EU), thì trong
thập kỷ 80 và 90 và của thế kỷ XX, liên kết kinh tế khu vực đã trở thành làn sóng
lan khắp các châu lục. Hiện nay trên toàn thế giới có khoảng 24 tổ chức liên kết
kinh tế khu vực có quy mô lớn với những mức độ quan hệ khác nhau. Tầm ảnh
hưởng của chúng đến mức hầu như không có quốc gia nào không là thành viên của
một liên kết kinh tế quốc tế, nhiều quốc gia đồng thời là thành viên của nhiều tổ
chức liên kết kinh tế khác nhau. Và, nếu khi mới ra đời, GATT chỉ có 23 thành
viên với lĩnh vực điều tiết chủ yếu là trong thương mại hàng hóa và còn giới hạn ở
vấn đề thuế quan, thì đến cuối năm 2005, WTO (tổ chức thay thế cho GATT trước
đây) đã là một tổ chức với gần 150 thành viên, cho đến nay là 156 thành viên có
tầm quan trọng rất lớn đối với thương mại quốc tế.
Toàn cầu hóa đã thúc đẩy kinh tế phát triển với tốc độ cao, nếu nửa đầu thế
kỷ XX, tổng GDP của thế giới tăng 2,7 lần, thì đến nửa cuối thế kỷ, tổng GDP thế

giới đã tăng 5,2 lần. Đầu năm 1950, tỷ trọng thương mại trong GDP toàn cầu là
7%, thì hiện nay đã tăng lên hơn 50%. Năm 2004, tổng giá trị thương mại toàn cầu
đạt hơn 22.267 tỉ USD, làm cho thương mại thực sự trở thành động lực chủ yếu
thúc đẩy sự phát triển và tăng trưởng của nền kinh tế thế giới. Biểu đồ sau đây cho
thấy mức tăng trưởng GDP và xuất khẩu hàng hóa thế giới trong 10 năm sau khi
WTO ra đời.

20


Hình 1.1: Tốc độ tăng trưởng trong khối lượng hàng hóa trên thế giới thương mại
và GDP, 1998-2008
Mặc dù trong những năm gần đây tốc độ tăng trưởng trên thế giới có phần
sụt giảm nhưng các quóc gia trên thế giới cũng không ngừng hỗ trợ lẫn nhau,
nhằm giải quyết vấn đề kinh tế trên toàn thế giới.
Trong nền kinh tế toàn cầu hiện nay, cùng với các quan hệ trao đổi hàng hóa
dịch vụ tăng lên mạnh mẽ là sự gia tăng nhanh chóng các dòng lưu chuyển của
vốn đầu tư, công nghệ, kinh nghiệm quản lý,... được đẩy mạnh. Vì vậy, tham gia
vào quá trình toàn cầu hóa, các quốc gia có cơ hội to lớn trong việc thu hút nguồn
vốn đầu tư nước ngoài, tiếp nhận được các công nghệ, kỹ thuật hiện đại, kinh
nghiệm quản lý tiên tiến của thế giới, rút ngắn khoảng cách tụt hậu.
Đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, toàn cầu hóa kinh tế đã tạo
điều kiện cho các quốc gia nhanh chóng tham gia vào quá trình phân công lao
động quốc tế. Từ đó hình thành nên một cơ cấu kinh tế hợp lý, hiệu quả và sức
cạnh tranh cao, rút ngắn được tiến trình hiện đại hóa. Xu hướng phân công lao
động quốc tế ngày nay đã chuyển dịch từ chiều dọc sang phân công lao động theo
chiều ngang, phân công theo chi tiết, theo quy trình sản xuất. Chẳng hạn, việc sản

21

xuất máy bay của hãng Boing ở Mỹ có các chi tiết được chế tạo từ gần 100 quốc
gia khác nhau.
Trong giai đoạn hiện nay bên cạnh sự suy thoái kinh tế nhưng những dự báo
triển vọng đối với nền kinh tế của một số quốc gia trên thế giới được đưa ra
Bảng 1.1: Sự tăng trưởng kinh tế một số nước giai đoạn 2009-2011
2009

2010

2011

1. Thế giới

-0.6

4.8

4.2

2. Mỹ

-2.6

2.6

2.3

3. Khu vực châu Âu

-4.1

1.7

1.5

4. Nhật Bản

-5.2

2.8

1.5

5. Trung Quốc

9.1

10.5

9.6

6. Ấn Độ

5.7

9.7

8.4

7. Indonesia

4.5

6

6.2

8. Malaysia

-1.7

6.7

5.3

9. Philippines

1.1

7

4.5

10. Thái Lan

-2.2

7.5

4

11. Việt Nam

5.3

6.5

6.8

(Nguồn: World Economic Outlook, IMF, 10/2010)
Các nước đang phát triển hiện đang phải đối mặt với sự cạnh tranh ngày càng
khốc liệt và không bình đẳng trong các quan hệ kinh tế - thương mại. Tham gia tự
do hóa thương mại buộc tất cả các nước phải chấp nhận "luật chơi" tự do cạnh
tranh, nghĩa là phải mở cửa thị trường, dỡ bỏ các hàng rào thuế quan và phi thuế
quan đối với hàng hóa và dịch vụ nước ngoài, loại bỏ các hạn chế đầu tư. Trong
điều kiện hầu hết các nền kinh tế của các nước đang phát triển còn đang ở một
trình độ thấp kém thì chính sự tự do cạnh tranh này đặt họ trước những thách thức
vô cùng to lớn. Chẳng hạn, 20 triệu chiếc áo sơ mi xuất khẩu mới có thể mua được
1 máy bay Airbus hạng trung, trong lúc các mặt hàng công nghiệp có hàm lượng
khoa học, công nghệ cao lại thường được cắt giảm thuế quan sớm hơn cả.

22


Toàn cầu hóa kinh tế mở ra cơ hội tranh thủ các nguồn lực bên ngoài, song
chính điều đó lại bao hàm khả năng phụ thuộc rất lớn vào bên ngoài của các quốc
gia. Mức độ phụ thuộc này thể hiện trên hai chỉ tiêu chính là tỷ trọng thương mại
trong tổng GDP và tỷ lệ vốn đầu tư nước ngoài, nhất là vốn ngắn hạn trong tổng
vốn đầu tư phát triển. Sự lệ thuộc này dồn các nước vào tình thế phải đối mặt với

nhiều rủi ro do biến động thị trường, giá cả, thậm chí cả các sự cố về xung đột
chính trị, sắc tộc ở một nơi nào đó trên thế giới.
Toàn cầu hóa kinh tế có thể đưa lại những hậu quả xấu về môi trường sống
và xã hội. Bởi vì, việc mở cửa nhằm tiếp nhận các nguồn lực, các thành tựu khoa
học công nghệ, thiết bị máy móc và những nguồn vốn đầu tư của thế giới để phát
triển, bản thân nó cũng tiềm ẩn những mặt bất lợi: sự xâm nhập công nghệ lạc hậu,
nạn ô nhiễm môi trường, các tệ nạn xã hội, sự bất bình đẳng trong xã hội gia tăng.

23


CHƯƠNG 2: CÁC VẤN ĐỀ CHUNG VỀ THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ
Hoạt động thương mại quốc tế có xu hướng tăng nhanh sau những lợi ích mà
chúng mang lại cho nền kinh tế và đời sống của người dân trên toàn thế giới, Hình
1-1 minh họa quá trình tăng trưởng của các hoạt động thương mại Quốc tế của các
quốc gia trên Thế giới giai đoạn 1953 - 2007. Mặc dù chịu ảnh hưởng khá mạnh
mẽ từ cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008-2009, nhưng sự sụt giảm của tổng
lượng các hoạt động thương mại Quốc tế chỉ mang tính chất tạm thời. Tiêu chuẩn
cuộc sống của con người tăng, dẫn tới nhu cầu mua sắm tăng, bởi vậy mà hoạt
động thương mại quốc tế cũng phát triển. Chương này sẽ đưa ra cái nhìn tổng quan
về phạm vi và lý thuyết kinh tế và khó khăn gặp phải có liên quan tới các hoạt
động kinh doanh Quốc tế.

2.1. Tăng trưởng thương mại Quốc tế
Tính theo đồng đô la Mỹ hiện hành (chưa điều chỉnh theo giá trị lạm phát),
giai đoạn 1948 – 2008, hoạt động thương mại quốc tế tăng 27.000%, với mức tăng
trưởng trung bình hàng năm vào khoảng 9,79%. Tính theo đồng đô la Mỹ cố định
(năm 2008), hoạt động thương mại tăng 2.900% so với cùng kì, với mức tăng
trưởng hàng năm là 5,8%.
Tính theo giá trị đồng đô la Mỹ cố định của thời kì gốc, các giá trị thương

mại và dịch vụ Quốc tế đã tăng gấp đôi so với năm 1998, với mức tăng trưởng
trung bình là 8,2%. Bảng 2.1, 2.2, và 2.3 cung cấp thông tin về giá trị thương mại
và dịch vụ Quốc tế giai đoạn 1948 – 2008 do Tổ chức thương mại Quốc tế WTO
cung cấp. Mỗi một cách tính khác nhau sẽ cho giá trị nhập khẩu, xuất khẩu trong
cùng một năm là khác nhau. Cuộc khủng hoảng kinh tế năm 2008 – 2009 đã ảnh
hưởng khá lớn tới thương mại Thế giới, với 9% giá trị thương mại sụt giảm vào
tháng 3 năm 2009.
Thương mại Quốc tế bắt đầu khởi sắc khi tự do thương mại được thực hiện
sau chiến tranh Thế Giới lần II và sự xuất hiện của các tổ chức thương mại Quốc
tế, cũng như sự giảm xuống đáng kể của chi phí vận tải và thời gian chuyển tải.
24


Trong suốt quá trình này, việc chấp nhận ngày càng nhiều sản phẩm nước ngoài, từ
thức ăn tới xe hơi, của người tiêu dùng đã cho phép một số lượng lớn các công ty
mở rộng thị trường của mình vượt qua cả biên giới quốc gia.
Bảng 2.1: Tổng giá trị thương mại hàng hoá quốc tế
Khối lượng thương mại hàng hóa quốc tế tính bằng tỉ đôla Mỹ

Đồng đôla Mỹ hiện hành

Đồng đôla Mỹ cố định

Năm
Xuất khẩu

Nhập khẩu

Xuất khẩu

Nhập khẩu

1948

58

62

518

554

1953

84

85

667

685

1958

110

115

819

857

1963

157

164

1,105

1,155

1968

242

252

1,498

1,560

1973

580

595

2,813

2,886

1978

1,307

1,358

4,313

4,481

1983

1,846

1,890

3,987

4,082

1988

2,869

2,964

5,222

5,394

1993

3,782

3,876

5,635

5,775

1998

5,501

5,683

7,262

7,502

2003

7,586

7,856

8,876

9,202

2008

16,127

16,415

16,127

16,415

Bảng 2.2: Tổng giá trị thương mại dịch vụ quốc tế
Khối lượng thương mại dịch vụ quốc tế tính bằng tỉ đôla Mỹ
Năm

Đồng đôla Mỹ hiện hành
25

Đồng đôla Mỹ cố định