NGHIÊN CỨU CHẾ TẠO BACILLUS THURINGIENSIS VAR.ISRAELENSIS THẢI CHẬM ĐỂ DIỆT ẤU TRÙNG MUỖI TRONG MÔI TRƯỜNG NƯỚC

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐÀ LẠT

PHẠM THỊ LỆ HÀ

NGHIÊN CỨU CHẾ TẠO SẢN PHẨM
BACILLUS THURINGIENSIS
VAR.ISRAELENSIS

THẢI CHẬM

ĐỂ DIỆT ẤU TRÙNG MUỖI TRONG MÔI
TRƯỜNG NƯỚC

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÀNH: SINH HỌC

ĐÀ LẠT - 1997


BQ GIAO DT,JC vA nAo T~O
n~I HQC nA L~T
KHOA BAo T~O SAU B~I HQC

LUJ-N AN T14C sf
P~M

TIll

Lt

HA

IIGRltll CUO CRE '1'40 CRE PBAM
BACILLOS 'rHUBIIIGIEIISIS IAB.ISBAEI.EIIBIS
'rHAI cH4M BE DI*'r AO 'rBDIIG M061'1'.01lG
MOl 'r.OOIlG 1I0dc

cAN BQ HlJdNG DAN:

PTS. NGurtN Qu6c miN
VItN NGHItN ctJu HJ\.T NHM; • DA LJ\.T

DAL~T-l997


(j)~" /wan. lIWnJr. ~ tin.

tu'uJ. Wi zJn. bdJJ. I1J. lmuJ-

biel t1It uiu ute dOl mti rptds. ~ Q.t.tik 7ld.n., g'~
pJuNu;. ~ tuJ.Iti tlJde ZI/., mijn. f1l.t,prJhr. @Uu '7f:ql fJtJuin.
(j)aLt,J. ilti Iubtnf,j. tMn. mi f)itip. iU Wi /wan.lIWnJr. ~ tin..

'Z/n. eIuin. lIWnJr. em... t1It rJJan. q.;mn hij.u mi etie
g'1tilJ.J- @t1- ~ ItJrba &au (j),p. ~ (j),p. Iu,e (j)aLt,J. ilti f.9n.
IinJr. f)itip. iU mi fJiluuJ- tbw- Wi ~ ULifl f1r4i (Jion. •
'Z/n. em... t1It etie ilDng. n.g/rlj.p ~ pJuNu;. ~
fNfJlrj tlJde ZI/., ilti eJria u n.ItibuJ- IJuj. IrJuln. IutP ltie eJu!e
ehi tan. etHl ilttdn.g. IU}lriin. eUu ItJrba •

'Z/n. eluin.lIWnJr. eQm t1It

~ uL

J1l. J1l. head,,',

mijn. (j)tuhw< (j)adf., (j)/uip- ilti f)itip. iU ~ qmi. IIinh

tJu.te hJj.n. ~ tin..
'Z/n. eQm t1It etie bqn. be etln(,. etie ilDng. n.g/rlj.p Itluie
ilti f.9n. IinJr. f)itip. iU IJli ~ tUhl ~ qmi. IIinh Iu,e t¥P
etln(,. nluL tmn ~ tin..


MUCLUC
•
•
Trang
Mbcfliu......................................................................................

1

T&ng quan t8.i li~u.....

3

1. Vi sinh v~t xU' 19 moi tntClng

3

2. C~c ch€ ph~m thai ch~m....................................................

16

V~t li~u

va phu'dng phap

27

1. V~t li~u

27

2. Phltdng ph~p.......................................................................

27

K~t

qua nghi~n cdu

33

K~t lu~n....................................................................................

62

T8.i li~u tham khao.................................................

63


?

'A.

MO DAU
~


Nu'Oc ta va mQt s6 nu'Oc leMc nhm trong vling nhi~t dOi, hang nlim c6
ty l~ ngu'()i bi nhiem c~c lo~i b~nh do mudi lay Ian nhu' b~nh s6t r6t, s6t
xua't huye't va c~c b~nh truy~n nhiem leMc leM cao,
Be di~t mudi ngu'()i ta dii dilng cac h6a cha't nhu' DDT, malathion,..
c~c lo~i h6a cha't nay tMi gian pMn huy ra't ch~m (til' 6 tMng den 2 nlim),
tich tl) mQt lu'qng du' d~ng lee tmng da't va cay co, gay h~i den mili W()ng
s6ng. Ngoai ra con gay hi~n tu'qng kh~ng thu6c d6i vOi mudi [9,27,78].

a

Tn3n cd so fun kie'm c~c bi~n ph~p di~t mudi khac, cac nha khoa hoc
dii pMt hi~n ra mQt s6 lo~i vi khuan c6 kha nling di~t a'u trilng mudi trong
nu'Oc, trong d6 c6 vi khuan Bacillus thuringiensis (8,t) var. israelensis (H14). B,t. var, israelensis (B.U.) la vi khuan c6 mang tinh the dQC du'qc hlnh
thanh dang th()i vOi b30 tu, n6 (/)n t~i tmng da't, nu'Oc va tren b~ m~t thl)'c
v~t. B,t. cho den nay du'qc xem la loai vi khuan quan trong nha't trong s6
cac vi sinh v~t nghien cdU de da'u tranh sinh hoc ch6ng l~i mudi [44]. M~c
dil v~y, hi~u qua di~t a'u trilng mudi trong tl)' nhien cua vi khuan l~i bi h~n
che' do chung thu'()ng chlrn trong nu'Oc, khilng nhm trong ph~m vi fun kie'm
thti'c lin cua a'u trilng, chu ye'u g'lin b~ m~t nu'Oc [71,89]. Do v~y vi~c nang

cao hi~u qua di~t a'u trilng mudi trong nu'Oc cua B.t.i. la ra't c'lin thie't,

Ky

thu~t c6 dinh ho~t cha't sinh hoc n6i chung va te' bao n6i rieng
du'qc ph~t trien dUg dl)ng til' cu6i th~p nien s~u mu'di [17]. (jng dl)ng che'

xu

pham c6 dinh c6 nhi~u u'u diem nhu' hi~u qua
19, dQ 6n dinh cao, tie't
ki~m th()i gian, nguyen v~t li~u, leMng gay che't te' bao, song song vOi qu~
trlnh len men c6
qu~ trlnh t~i t~o te' bao, la mil hlnh t6t de giir gi6ng vi
sinh v~t. Hdn nira che' pham c6 dinh con du'qc dUg dl)ng de thai ch~m c~c
ho~t cha't sinh hoc (du'qc cha't, hormon, enzyme, te' bao,..). Ngu'()i ta cho
rhng c~c te' bao vi sinh v~t c6 dinh se giup giai quye't nhi~u quy trlnh cilng
ngh~ mOi chu'a c6 ti~n l~ va ra't c6 9 nghla v~ m~t kinh te' 0 quy mil san
xua't cilng nghi~p trong d6 c6 va'n d~ c6 dinh de thai ch~m [5,17,53].

ca

Nhhm g6p ph'lin vao vi~c nang cao hi~u qua di~t a'u trilng mudi trong
mMc cua vi khuan B,U. (H -14) chung tili tie'n Mnh d~ tai:
"Nghien cltu che' t~o ch6 phlm Bacillus thuringiensis var.
israeleosis thai ch;jm M di~ tu tnlng mudi trong mlli W()ng nu'dc".
Ml)c dich cua d~ tai la g6p ph'lin vao vi~c di~t mudi nhhm nglin ngil'a
c~c b~nh do mudi lay Ian. B6i vOi nu'Oc ta Hnh vl)'c nghien cdU che' t~o c~c
che' ph§m thai ch~m con kh~ mOi me chung t6i chan thanh mong mu6n

1


nMn du'<.1c nhiffig
nghit$p.

y kie'n

d6ng g6p cua cac th'liy cll giao v~ cac b~n d~ng

2


Phan II
~

'A

TONG QUAN TAl LI~U


1. Ung dQng vi sinh v~t trong vi~c X1l' Iy moi trd<'Jng
1.1. Gidi

thi~u

chung

Do anh hu'(}ng cua qua trinh dIng nghit$p h6a, dB fbi h6a hang lo~t
tai nguyen nhu' Mt, ril'ng,.. du'<1c khai tMc mqt cach '0 ~t, lam cho mBi

tru'i'lng sa'ng nhu' nu'dc, khBng khi, Mt, bi B nhi8m.
Hit$n nay ngu'i'li ta dii phat hit$n ra hang lo~t nhimg ye'u ta' Jam B
nhiem mBi tru'i'lng sa'ng [18,65]. Tru'dc he't la nhi"eu chli't h6a hQc khac
nhau du'<1c su dl}ng rqng riii trong nBng nghit$p, cBng nghit$p (thua'c tril' sau,
cac chli't dit$t co, dit$t nam, dit$t mu6i,..). Nlim 1949 DDT (Dichloro diphenyl trichloroethane) bll:t d"llu su dQng rqng riii tren the' gidi nhi'l kha
nling dit$t tril' sau bQ mqt cach c6 hit$u qua [78], nhu'ng chli't nay to ra b"en
vil'ng, kh6 phan huy va bi hli'p thu vao nhimg cli'u tU cua Mt cilng vdi cac
chli't khoang va cac chli't him cd bao bQc. Ngu'i'li ta nh~n thli'y rhng 5 nlim
sau l"lln xu Iy sau bQ cua'i cung, 4-5% 1u'<1ng chli't tril' sau gay dqc h~i cho
cBn trung v§:n con s6t I~i trong Mt [11]. Hang nghln m§:u Mt du'<1c phan
tich () nhi"eu nu'dc khac nhau vao 5 nlim cua'i cung nay cho thli'y sl)' t~p trung
DDT va nhimg thua'c tril' sau c6 thanh ph"lln hydro carbua chti'a Clo khac dii
d~t Wi 12% nhu'ng thu'i'lng xay ra nhli't Ja til' 0,1 Wi 5% [11]. Cac nha
nghien cthl khoa hQc Canada dii chthlg minh rhng () n'ong dq thli'p 24mg/l
cua DDT gay nen sl)' thay d5i sinh Iy ngu'<1c cua ca, Jam che't hang trlim
nghln chim tren the' gidi. Mqt sa'thua'c tril' sau khac ra di'li nhu' Parathion,
Carbamyl, Malathion, Fenthion, tuy chung de phan huy hdn so vdi DDT,
Lindan,.. nhu'ng rli't dqc da'i vdi ngu'i'li va dqng v~t [11]. Ben c~nh d6 mBi
tru'i'lng con bi B nhiem b(}i rac thai, khi thai, nu'dc thai til' cac nha may cBng
nghit$p [65]. Cha't thai rll:n gBm rac sinh ho~t, nhimg phe'lit$u trong cBng
nBng thu'dng nghit$p, ph"lln Idn chung la gili'y bla, dB thuy tinh, nhimg v~t
lit$u bao g6i, do t~p trung va thai bo trong nhimg di"eu kit$n mli't vt$ sinh.
Nhimg chli't thai rll:n gay ra nguy cd nghiem trQng cho sti'c khoe, tru'dc nhli't
la lam thu~n l<1i cho sl)' pMt trien cua ruBi mu6i, nhimg vec td truy"en bt$nh
khac nhau, ngoai ra chUng con g6p ph"lln lam B nhi8m Mt, nu'dc, khBng
khi. Trong qua trinh dB fbi hea, cBng nghit$p h6a thl vli'n d"e xu Iy nu'dc thai
sinh ho~t, nu'dc thai cBng nghit$p cang tr(} nen c"lln thie't (d~c bit$t la cac
kim 10~i n~ng nhu' chi, arsen, thuy ngan,.. ).

3

Hang lOlj.t nhfi'ng nguy cd tren tlj.O cho con ngu'

trong mQt hoan canh sinh thai mdi. Con ngu'

giifa kha nling sinh 19, tinh th'lin vdi nllip dQ pMt triSn cua dIng nghic$p.
MQt trong nhfi'ng hu'dng giai quye't la vic$c du'a cong nghc$ sinh hqc rna chu
ye'u la cong nghc$ vi sinh vao U'ng dl1ng trong d

sinh da dang va Sl: dem llj.i nhfi'ng tac dQng he't sU'c cd ban trong d

san xua't va d~c bic$t la vic$c bao vc$ l~u dai mlli trI!'hqc cua trai da't [7].
Trong tillen nhien c6 sl{ pMn b6 rQng rai cac vi sinh v~t, chung d6ng
vai tro to Mn trong vong tu'lin hoan cua cac cha't hfi'n cd. Nhenzyme c6 kha nling ph~n giai cac dQc t6ra't khac nhau v~ mij,t du tlj.O h6a
hqc va sau d6 llj.i c6 kha nling dang h6a cac san phii'm tlj.O ra trong qua trlnh
ph~n giai, sO' dl1ng cac san phii'm nay nhu' la cd cha't cua sl{ trao ddi ke't du
va nling lu'qng. Ngay nay ngu'

hfi'n cd thuQc cac nh6m cha't khac nhau rna cd thS vi sinh v~t c6 kha nling
pMn giai. Trong thl{c te' ngu'

qu'lin thS vi sinh v~t M lam slj.ch moi trI!'cd dQc hlj.i nhu' la :
a) Vi khuii'n Pseudomonas maltophilla chung 1001 c6 nguan g6c til'
Canada IiI gi6ng xO'19 cha't hfi'n cd kha hfi'n hic$u, thu'trI!'maltophilla tac dQng len glucid bhng cach oxy Ma, c6 kha nling pMn giai
cac lOlj.i du'nitrat, khong sinh indol, H 2S. Vi khuii'n nay c6 kha nling sO' dQng
hydrocarbon lam nguan nling lu'qng, cac hydrocarbon nhu' cac ankan b~c
cao (C 6 - CIS), kill metan, d'liu (d'liu diezel). Cac hydrocarbon nay Sl: du'qc
dang h6a thanh v~t lic$u te' bao theo cac phan U'ng sau :
Hydrocarbon

---> Ru'qu

b~c

1 ho~c

b~c

2 ---.> Aldehyde ---> Acid beo

b) Vi khuii'n Pseudomonas denitrificans c6 kha nling ph~n giai nitrat,
vi khuii'n nay da du'qc co' dinh len gel alginate, sau d6 che' phii'm du'qc du'a
vao nguan nu'dc thai dS lam giam ham lu'qng nitrat [69].
c) Vi khuii'n Thiobacillus ferrooxidans da tham gia vao phan U'ng
chuySn Ma sll:t. Nu'dc chay ra til' cac mo c6 sulfit nhu' pyrite(khoang FeS2),
galena (PbS),.. thu'nu'dc nay dang th

Nhu'ng calcium carbonat ding tlj.O ra axit carbonic trong qua trlnh trung hoa
4


do v~y h~n chS dQ pH thu'ilng chi d~t Mn 6,5. d dQ pH nAy s~t h6a tIi 2
van chu'a kSt tda du'<;1c. Vi khuan Thiobacillus ferrooxidans vc1i chltc nling
xuc tac dli chuygn h6a Fe 2+
> Fe 3+, do v~y ngu'ili ta dung vi khuan nAy
dg th\fc hic$n phan U'ng oxy h6a n6i tren, sau d6 mc1i dung calcium carbonat
dg di~u chinh pH cda ngu"lln nu'c1c chay ra til' h"am mo [69].
d) N5m mo'c Tricoderrna reesii tham gia qua trlnh pMn giM
cellulose. 8li hAng chl1c tric$u nam nay dy xanh vA cac lo~i cd thg quang

h<;1p khac t5ng h<;1p cac ch5t hUll cd til' C~ vA H 2 0, thS nhu'ng h"au nhu' ch5t
hUll cd do cac xac th\fc v~t khilng bi un len. 86 lA nhil ho~t dQng so'ng cda
vi sinh v~t philn giai cac ch5t n6i tren, d6ng kfn chu trlnh v~t ch5t. MQt
trong nhifng vi sinh v~t tham gia qua trlnh pMn giM cellulose lA loAi n5m
mo'c Tricoderrna reesii. Nhil c6 hc$ enzyme cellulase (g"llm enzyme
cellulase C[, cellulase CJ enzyme C 1 philn dt cellulose t\f nhien vA biSn
chung thAnh cac chu6i celluose m~ch th~ng, con enzyme ex pMn c~t
cellulose m~ch th~ng thAnh disacarit cellobiose (c6 2 go'c glucose), nhil
enzyme glucosidase (enzyme cellobiase) rnA disacarit nAy de: dAng biSn
thAnh glucose [4].
Cellulase
Cellulose -------------------------> Glucose

1.2. Vi sinh v~t l1ng d~ng

di di~t con trilng

Vic$c sd'dl1ng cac h6a ch5t nhhm tieu dic$t cac dQng v~t gily h~i (ciln
trilng, dQng v~t nguyen sinh,..) d~c bic$t lA ciln trilng c6 thg gily il nhie:m
cho mili tru'ilng Mt, nu'c1c, khilng Idll thilng qua d6 se anh hu'ang dSn sltc
khoe con ngu'ili. NgoAi ra con gily nen hic$n tu'<;1ng khang thu6c qua qua
trlnh chQn lQc tI!' nhien [65]. Khi mQt vung du'<;1c phun mQt lo~i h6a ch5t
nhhm dic$t mQt lo~i ciln trilng c6 h~i nAo d6 thi h1iu hSt cac ca thg thuQc loAi
d6 d"eu bi chSt. Tuy nhien mQt vAi ca thg trong qu1in thg d6 c6 thg con
so'ng s6t do c6 nhifng gen c6 kha nllng d"e khang ho~c rnie:n dich vc1i mQt
lo~i thuo'c dic$t ciln trilng vA kill thS hc$ con chau cda bo'mlf khang thuo'c l~i
bi phun cung lo~i thuo'c tren thi so'lu'<;1ng ca thg khang thuo'c ngAy mQt tllng
len. Chinh vi thS b5t leY mQt io~i thuo'c dic$t ciln trilng nAo sau mQt khoang
thili gian nh5t dtnh (thltilng lA khoang 5 nAm) thi thuo'c h1iu nhlt m5t hic$u
U'ng. Ben c~nh d6 h1iu hSt cac loAi ciln trilng thltilng c6 vong dili ng~n, do

v~y til'mQt vAi ca thg con so'ng s6t d6 c6 kha nAng sinh san cho ra r5t nhi"eu

5


con cMu c6 kM nllng d~ khang vai thu6c teong m(lt thili gian ngiln. Vi dl}
d mudi Aedes aegypti thili gian M cho m(lt the' hc$ mai la 17 ngay [10].
Trong di~u kic$n n6ng dm nhic$t dai thich hQp cho slf pMt men cua con
trilng gay h~i thl kha nllng thich nghi cua chung cang Ian d6i vai di~u kic$n
moi Wilng maio Theo Robert Metcalf nllm 1987 chI c6 500 loai con trilng
d~ khang m(lt ho~c vai thu6c dic$t con trilng thl nllm 1995 thl s61u'Qng c6
the vu'Qt 1500 loai [65]. Theo t6 chli'c y te' the' giai (WHO), nllm 1985 dii c6
51 teen 60 loai mudi mang bc$nh s6t ret khang vai DDT, vai lo~i thu6c vai
thanh ph'lln la hydro carbon c6 chli'a Clo va it nha''t 10 loai khang vai thu6c
Organophosphat [65].
Do kha nllng khang thu6c cua con trilng nhu' v~y nen pMi sti' dl}ng
thu6c thu'ilng IcY hdn, phun thu6c vai li~u Iu'Qng cao hdn va cu6i clIng bu(lc
phai sti' dl}ng lo~i h6a chitt khac hic$u Ilfc hdn. Nhu' v~y moi Wilng ngay se
cang 0 nhiem bdi nhi~u lo~i thu6c, h6a chitt khac nhau ritt kh6 kiem soat.
VI v~y cho nen phu'dng pMp dic$t con trilng bAng sinh hQc la c'lln thie't.
Trong vai th~p nien qua cac nM khoa hQc dii sti' dl}ng bic$n phap sinh
hQc de di~u hOa qu'lln the con trilng, co d~i, thu g~m nhitm,.. bAng cach ddy
m~nh vic$c sti' dl}ng cac loai thu lIn thit, cac kY sinh trilng, cac vi rut, vi
khudn gay bc$nh cho cac lo~i thlfc v~t va d(lng v~t khac [65].
Trong d6 cac bic$n pMp sinh hQc nhAm tieu dic$t cac loai con trilng
gay h~i nhu' sti' dl}ng vi sinh v~t de dic$t con trilng, bitt dl}c dlfc con trilng,
dung hormon ddn dl} con trilng r'1>i tieu dic$t ciing du'Qc nghien cU'u va U'ng
dl}ng.
Trong khuon kh6 ban lu~n vlln nay chung toi chI d~ c~p de'n vic$c sti'
dl}ng vi sinh v~t de dic$t con trilng. Sti' dl}ng vi sinh v~t de dic$t con trilng Ia

dung cac che' phdm c6 thanh ph'lln chinh Ia vi sinh v~t.
Bic$n pMp nay c6 nhiJng u'u diem sau:
- ChI tac d(lng len dung loai c'lln tieu dic$t.
- Khong gay d(lc d6i vai con ngu'ili va nhiJng loai khac.
- Sif pMt men cua gen d~ khang ritt thitp bdi vi d hai v~t chu va kY
chU d~u teal qua qua trinh chQn lQc tlf nhien M dam bao slf can bAng tu'dng
hd.
- Vic$c tieu dic$t qu'lln the con trilng gay h~i mang tinh thu'ilng xuyen
theo thili gian.

6


Ngoai nhil'ng u'u diem neu teen thi bi~n pMp sinh hQc cling c6 nhu'<;Jc
diem la thu'ang I.Mng nhanh va khong gian ddn nhu' bi~n pMp Ma hQc
[65].
Cac vi sinh v~t gay h<;li cho con trUng thu'ang du'<;Jc phan l~p til' nhil'ng
con trUng bi b~nh teong giai dO<;ln dich b~nh tit nhien cua chUng. Bien hinh
nhil'ng dich b~nh nhu' v~y thu'ang xay ra khi m~t dQ qulln the con trUng nao
d6 len cao nha't, thu'ang la sau khi pM hO<;li nghiem teQng de'n mua mango
Khi m~t dQ qulln the con tha'p ne'u dung vi sinh v~t chu dQng gay b~nh thi
xem nhu' n<;ln dich b~nh xay ra sdm hdn so vdi teong tl)' nhien. Tuy nhien
khu h~ sinh thai cua Bacillus thuringiensis (B.t.) kha phU'c t<;lP, n6 t'lln t:j.i
teong da't, nu'dc, teen la cay,.. [5 1,62].
Cha't di~t con trUng c6 the la bao tti' hoi),c te' bao sinh du'(Jng cua vi
sinh v~t hoi),c la eli te' bao sinh du'(Jng, bao tti', tinh the dQC [26,87]. Hi~n
nay ngu'ai ta da bie't du'<;Jc hdn 400 loai na'm va hdn 90 loai vi khulfn di~t
con trUng [26].
1.2.1. Cac loai ntm di~t cdn trUng
Na'm di~t con trUng du'<;Jc fun tha'y hllu he't d cac bQ cua Idp na'm ba't

toan - Deuteromycetes (Moniliales va Sphaeprosidales) va na'm tao Phycomycetes (Plastocladiales, Chytridiales va Entomophthorales) [24].
Hau he't cac lO<;li thu6c da du'<;Jc thu'dng m<;li Ma thu'ang c6 thanh phlln
la cac loai na'm teong bQ Deuteromycetes, dang I.e la Verticillium lecanii
(gay b~nh cho r~p viYng, ru'lli), Hirsutella thompsonii (gay b~nh cho ve, bet
d dQng v~t c6 siYng), Beauvaria bassiana va Metarhizium anisopliae (gay
ra nhil'ng b~nh thong thu'CJng cho con trUng). Cac loai teong bQ nay con c6
u'u diem sinh tru'dng d~ dang teong 6ng nghi~m (in viteo).
Theo Soper va Ward (1981) 12 loai na'm di~t con trUng dang du'<;Jc
pMt trien U'ng d~ng du'a ra teong Bang 1 [85]:
Bang 1: Danh mlJc cac ntm di~t cdn trUng
Ten na'm

Loai bi tieu di~t

Phu'dng phap san xua't

Aschersonia spp.

Ru'lli

Nuoi ca'y dum

Beauvaria bassiana

BQ hung

Nuoi ca'y chlm

Conidiobolus obscurus

R~p viYng

Nuoi ca'y chlm

7


Ten n§m

Loai bi tieu di(\t

Phll'<1ng pMp san xu§t

Culicinomyces clavosporous

Mu6i

Nuoi C§y chlm

Entomophthora gralli

CMu ch§u

Nuoi c§y invivo

Ervnia neoaphidis

Ru'1li

Nuoi C§y chlm

Husmella thompsonii

R(\p chanh

Moi Wang ban di;ic

Lagenidium giganteum

Mu6i

Nuoi c§y chlm

Metarhizium anisopliae

Mu6i, ve

Moi Wang ban dij.c

Nomurea rileyi

Sau

Moi Wang dij.c

Verticillium lecanii

R(\p

Nuoi c§y dum

Zoophthora radicans

Sau dlJc ch'1li

Nuoi c§y chlm

Cac loai n§m nay gay b(\nh cho con trUng khong chi thong qua ph'lin
rni(\ng, ph'an cuQt, rna con 0
t'ang cutin cua con trUng nha c6 hang 101lt
cac enzyme nhll' lipase, protease, chitinase. Cac enzyme nay dii phan giai
t'ang cutin cua con trilng mQt each d~ dang [65]. Theo Zachacuk (1973) !hi
qua trlnh xam nh~p cua n§m Metarhizium anisopliae VaG con trilng nhll'
t'ang cutin
sau: tllo ra nhfl'ng 16 nha xuyen qua t'ling cutin ben ngoai va
ben dll'di, r'1li til' d6 eac sQi n§m tie'p tlJC phat tMn lam chs't con trilng [81].
Ngoai ra mQt s6 loai n§m con c6 ch§t dQc di(\t con bung nhll' n§m
Beauvaria bassiana vdi dQc ch§t la beauvericin (beauvericin c6 ban ch§t la
mQt peptide) [81,99].

ca

ca

Tuy obien vi(\c sli' dlJng n§m lam chs' pham di(\t con trilng clIng c6
mQt s6 hlln chs' nhll' doi hOi nhi(\t dQ moi Wang 0 mITc dQ trung blnh, kh1
Mu am !hi cac bao tli' n§m mdi de nay m'am va pMt huy tac dlJng cua n6.

1.2.2. Vi khuifn Bacillus thuringiensis vll Bacillus thuringiensis
var. israclcnsis di~t mu6i

ca

Cho ds'n nay va
trong thai gian tdi cac vi khuan sli' dlJng cho mlJC
dich di(\t con trilng d'eu thuQc gi6ng Bacillus [39]. MQt s6 loai nhll'
Bacillus popilliae, B. lentimorbus, B. moritae,..la nhfl'ng vi khuan c6 kha
nllng di(\t con trilng: Bacillus popilliae va B. lentimorbus di(\t bQ eanh
ctTng, dii dll'Qc thll'<1ng mlli h6a til' nllm 1940. Ch€ pham B. moritae clIng dii

8


du'Qc Nh~t Ban san xu5't nhhm di~t tn)' ru'oi. Bacillus sphaericus la loai c6
kha nllng di~t mu6i dlly htl'a ht;n [26,40,84]. Dulmage (1981) cho rhng
Bacillus popilliae c6 Ie la chung di~t clln trUng c6 hi~u qua nha't do c6 the
di~t clln trUng trong vang thi'li gian 25 -30 nllm [26,39]. Nhu'ng c6 Ie dang
chu y nha't la Bacillus thuringiensis, cac variety (var.- loai phI}) thuQc loai
~~~~m~va~~~~~~~~~c~~~
va glln day de di~t mu6i, ru'oi den. San phifm nay du'<;fC du'a ra thi tru'i'lng
dllu tien nllm 1938, hi~n nay chie'm 90% thi tru'i'lng thu6c tn)' sau sinh hQc
tren toan the' gidi, m~c dil san phifm nay chi chie'm 0,5% thi tru'i'lng bao v~
ngfi c6c toan cllu, nhu'ng doanh s6 tinh Mn cu6i the' leY se la til' 300 tri~u
Mn 500 tri~u dll 1a My trong mQt nllm [28,81]. Trong d6 du'<;fC phan ph6i
nhu' sau: Cac che' pMm c6 cac loai phI} SIT dl}ng cho nllng nghi~p du'<;fc ban

la 60%, cho bao v~ ril'ng 20% va cho cac vec to truy~n b~nh 20% [93].
Du'di day la bang danh gia mtl'c dQ tieu thl} cua ~c loai phI} cda Bacillus
thuringiensis.
Bang 2: Mtfc dQ tieu thl} cac ch€ phSm cua loai phI} Bacillus

thuringiensis
Bacillus
thuringiensis

Unh vrfc U'ng dl}ng

% t&ng s6
tieu thl}

86i tu'Qng
tieu

di~t

Loai phI}
kurstaki

Nilng nghi~p

60

Sau to va cac
loai sau khac

20

Sau dl}c ch'oi

(Ngfi c6c, rau)
aizawai

Lamnghi~p

Bu'dm, ngai

kurstaki
israelensis

Vec to truY~D
bt$uh

20

.Au trung mudi

Theo th6ng ke glln day, ngu'i'li ta dil bie't 19 loai phI} cua B.
thuringiensis va mQt trong chUng du'<;fC SIT dl}ng de di~t a'u trUng mu6i
Anophel, Aedes, Culex 13. B.t.i. H-14 [30,37,56,58,63].
Theo Bergey (1957) till vi khuifn nay thuQc hQ Bacillaceae, trrfc
khuifn gram duong, hie'u khi, thu'i'lng di dQng [3,68]. Nguyen sinh cha't cua
te' bao khi phat trien tren th~ch glucose c6 khllng baD ne'u nhuQm nh~t.
9


Elu'ilng kinh cua thS sinh du'Ong Idn hdn ho~c bhng O,9J.lIIl, khong t~o thanh
axit til'manito1 (moi tntilng c6 mu6i amon lam ngu'lln nitd), t~o thanh acetyl
- mety1 - cacbino1, gily b~nh cho mQt so' con trilng do c6 kha nAng hlnh
thanh tinh thS dQc [2,4,28,81].
Tinh thS dQc cua B.t.i. c6 ban chil't protein, du'<,lc t~o thanh trong qua
trlnh hlnh thanh bao tti' [28]. Nhil c6 bao tti' rna vi khua'n c6 thS tBn t~i

ngay ca trong nhUng di~u ki~n bil't l<,li. d dily c6 mQt cd che' dam bao slf
c~nh tranh gifl'a slf hlnh thanh bao tti'va qua trlnh t6ng h<,lp ti~n tinh thS dQc
la ciln bhng nhil enzyme ARN - polymerase [21]. Tinh thS nay gily dQc
cho il'u trilng nhi~u 10~i mu6i va ru'lli den khi An phlii 10~i vi khua'n nay nen
du'<,lc gQi 1a tinh thS dQc [73]. Vi khua'n B.t. ngoai vi~c hlnh thanh tinh thS
dQc ben trong te'bao (du'<,lC gQi 13 nQi dQc to' - endotoxin), con c6 nhUng tinh
thS dQc hlnh thanh ben ngoai te' bao (ngo~i dQc to' - exotoxin). LoM phl}
B.t.i. hlnh thanh nQi dQc to' Ii endotoxin. Khi tinh thS nay chu'a bi il'u trilng
nu6t vao ruQt 1a mQt chil't "ti~n tinh thS dQc" tu'dng d6i b~n vUng. Tinh thS
dQc nay c6 ban chil't 1a protein vdi trQng 1u'<,lng philn tti'til' 25 - 135 kDa va
Ma tan trong dung dich ki~m. Thlfc te' tinh thS nay gBm 4 lo~i dQc to' 13
nhUng polypeptide vdi trQng lu'<,lng philn tti' 1a 125, 135, 72 va 27 kDa tu'dng
U'ng vdi ten Cry1VA, CryIVB, Cry1VD va CytA [7,28,30,42,43]. V~ cd
che' di~t a'u trilng cua tinh thS dQc nhu' sau :
1 - Tinh thS dQc se tac dQng len te' bao cua mao tr~ng ruQt
gifl'a, lam tAng tinh ban tha'm qua mang thong qua cac kenh
chQn lQc cac cation, sau d6 13m te' bao tntdng len, vi'l ra diin
de'n dlnh tr~ qua trlnh tieu h6a thU'c An cua il'u trilng.
2 - V~t chU mil't elln bhng ion do te'bao thanh ruQt il'u trilng vo
ra, giai ph6ng mQt so' ion nhil't dinh vao moi tntilng, chung
tha'm thil'u vao trong h~ tu~n hoan v~t chU; dily dIng 13
nguyen nhiln gily che't a'u trilng mu6i.
3 - RUQt bi t6n thu'dng la di~u ki~n t6t cho slf phat triSn t6i da
cua vi khua'n gily b~nh diin de'n hi~n tu'<,lng nhiSm trilng mau
[43,94].
Au trilng mu6i thu'ilng che't sau qua trlnh tieu Ma, slf che't thu'ilng
diSn ra sau thili gian 24 -26 gi.il kS til'khi An phai vi khua'n gily dQc [81].
Theo Van Frankenhuyzen (1993) mao tr~ng ruQt con trilng c6 Ie c6
vai vi tri tie'p nh~n dQc to' va ro rang tinh miin cam cua con trilng d6i vdi
tiYng lo~i dQc to' c6 lien quan de'n slf gi6ng nhau cua protein ?J vi tri nMn va

10


h6a mQt s6 enzyme nhu' enzyme hexokinase, enzyme tham gia nhan doi
ADN... [4,35,81].

Nhi~t

dQ vA pH

Nhi~t dQ vA pH trong qua mnh san xult thu6c triY sau B.t. din phai

di~u chinh

M d~t dQ t6i u'U cho qua trinh len men cua blt kY cd the vi sinh

v~t nao khi nuoi ely.

Qua trinh len men cua vi khulfn B. t. thu'ilng du'<;1c thl)'c hi~n d nhi~t dQ
27 - 33°C, nhu'Ug t6t nhlt d 30°C [39]. Trang qua trinh len men do c6 sl)'
trao d5i chlt xay ra nen nhi~t dQ trong nBi len men tilng len (doi khi d~t tdi
45°C) 13m giam nilng sult t~o bao tli', vi the'din phal giai nhi~t [81].
Vi sinh v~t s6ng trong moi Wilng long d nBi len men luon luon anh
hu'dng bdi cac ion W, OR. NBng dQ cac ion W trong moi Wilng nuoi cly
se c6 anh hu'dng ldn den sl)' trao d5i chlt, sinh Wdng va pMt tri€n cua vi
sinh v~t.
Hau he't vi khulfn sinh Wdng t6i thich d dQ pH 7. Trong moi Wilng
len men B.t. !hi pH thu'ilng du'<;1C di~u chinh trong khoang 6,8 - 7,2 [81].

2. Cae ehe' phdm thai eh~m

2.1.

Ky

thu~t

clf dinh tt Mo:

2.1.1. Gidi thi~u chung:
51)' c6 djnh ho~t chlt sinh hQc (enzyme,

tt bao vi sinh v~t, .. ) len chlt

mang rll"n du'<;1c djnh nghIa nhu' la qua trinh gll"n cac ho~t chlt sinh hQc vao
cae pha rieng bi~t tach khoi pha tl)' do cua dung dtch nhu'Ug v~n c6 kha
nilng tu'ang tac vdi cac phan tli' cd chlt c6 m~t trong pha tit do n6i tren cua
dung dich. Pha chti'a enzyme ho~c te' bao thu'ilng la cac polyme u'a nu'dc
hay ky, nu'dc ho~c 13 cac d~n xult cua chung [5,7,13,15,16,47,91].
Khi so sanh hi~u qua gifi'a ho~t chlt sinh hQc (te' bao ho~c la enzyme
d tr~ng thai c6 djnh vdi tr~ng thai tl)' do ngu'ili ta da: du'a ra mQt s6 cac d~c
tru'Ug cua che' phlfm c6 djnh nhu' sau [17].

16


a- Uu diem:
- H01).t tinh len men cua tt bilo c5 dinh 5n dinh hdn so vl1i tt bi\o d
tqng thai tl)' do [15].
- C6 kM nlIng tai sa d~ng nhih l~n theo chu

leY

ho~c li\ lien t~c

[7,15].
- KMng doi hoi quy trlnh tach chitt vi\ tinh cht.
- Song song vl1i qua trlnh len men c6 qua trlnh tai t1).O tt bi\o.
IE"" l'~-::~--:~-::"-:
b- Nhu'dc
Ir -r H--l"'
" .;...'
I
l:J Jd' rc.l.h, ,:
. diem:

J

1;:-

-t\,!

.'\

OJ

•

- Gay can trd qua trlnh khutch tan L(fl!l1'ilv,.:~6~·--1=®_o~:r' __ .
._,
- C6 sl)' giam sut h01).t dQ rieng cua enzyme

phan U'ng c6 the tich 1I1n [17].

d~c

biC;;t

a

trong blnh

Be c6 hiC;;u qua trong viC;;c c5 dinh tt bi\o, ngu'i'Ji ta dii nghien cU'u vi\
du'a ra mQt s5 yeu c~u d6i vl1i tt bilo c5 dinh h01).t dQng nhu' mQt tac nhiln
xuc tac bao g~m [17]:
- SI)' milt h01).t tinh cua enzyme trong qua trlnh c5 dinh tt bilo d mll'c
dQ thilp nhilt.
- T t bi\o phai chitm ty lC;; the tich nhi'eu nhilt nhhm tlIng hiC;;u suilt len
men.

- Cd chilt vi\ san phifm t1).O ra c6 kha nlIng khll'c ph~c Mng ri\o
khutch tan.
- Gia the c5 dinh pMi b'en v'e m~t h6a hQc vi\ cd hQc d~ng thi'Ji kh6ng
li\m milt h01).t tinh cua tt bi\o khi c5 dinh.

- Cht phifm c5 dinh pMi 5n dinh vi\ phil h<;lp vl1i quy trlnh c6ng
nghC;;.
- Phai thl)'c hiC;;n du'<;IC qua trlnh tai sinh t5i da chilt xuc tac dl)'a vi\o sl)'
trao d5i chilt d~c thil d6i vl1i til'ng 101).i vi sinh v~t.
- Thi'Ji gian sa d~ng cua cht phifm pMi di\i.
2.1.2. Cac phu'dng phap clf djnh
Ky thu~t c5 dinh tt bi\o ra di'Ji t1Y th~p nien 60 vi\ ngi\y dng phat

trien U'ng d~ng rQng riii [69]. Ky thu~t ni\y chU ytu dl)'a tren cd sd 3 phu'dng
phap sau day:
17


Phu'dng pMp lien k~t Ma hQc: Cac ho~t chili sinh hQc lien k~t vdi
cac nh6m chU'c cua gia thg bhng cac lien k~t Ma hQc [25].
Phu'dng pMp ha'p phQ: Cac ho~t cha't sinh hQc du'<1C ha'p phQ len gia
thg bhng cach ha'p phQ v~t 19 [16,47,60].
Phu'dng phap nho't cd hQC: Cac ho~t cha't sinh hQc du'<1C nho't v~o gia
thg trong qua trinh ch~ t~o [6,8,13,15,53].

co' djnh bAng cach tlJO lien t6t h6a hQc (gifn h6a hQc )
T~ bAo vi sinh v~t du'<1C co'djnh bhng cach t~o lien k~t ngang ho~c
lien k~t cQng h6a tri giita cac nh6m ho~t nh6m dQng cua th~nh t6 bAo ( nhu'

nh6m cacboxyl - COOH, amin - NH2 , .. ) [25] vdi cac nh6m chl?c tren b'e
m~t v~t li~u. Do cac lien k~t n~y b'en nen t6 b~o co'djnh khong bi rna troi
trong cae dung dich rna hay dung dich cd cha't. Hdn nita khi sti' dQng ch6
ph§m n~y cho qua trinh len men, sl1 khu6ch tan cua san ph§m v~ cd cha't
khong bi gidi h~n.
Co'dtnh t6 b~o bhng phu'dng pMp lien k6t Ma hQc c6 nhifng u'u digm
nhu' v~y nen du'<1C l?ng dQng nhi'eu hdn so vdi cac phu'dng phap khac
(Brodelius,1987; Kenedy,1987) [25,57].
Quy trinh ddn gian nha't dg t~o ra lien k6t giita t6 b~o vdi gia thg 1A
do gia thg c6 cac nMm chll'c c6 kha nling lien k6t vdi t6 b~o. Tuy nhien
chi c6 mQt sd It cac gia thg c6 nhifng nh6m chl?c trl1c ti6p lien k6t vdi t6
bAo. ThOng thu'i'Jng cac nh6m chl?c 1A hydroxyl (-OH), amin v~ cacboxyl.
£)g cho sl1lien k6t xay ra de d~ng hdn ngu'i'Ji ta ti~n Mnh ho~t Ma b'e m~t,
tily thuQc v~o nMm chl?c b'e m~t m~ ngu'i'Ji ta chQn cha't ho~t h6a thich h<1p

nhu' Cyanuaric chIoric, Glutaraldehyde, BrCN, Carbodiirnide,.. [25,57].
Cheetham (1987), Navarro v~ Duran (1987) da cd dinh t6 b~o
Erwinia rhaponitici, Saccharomyces carlsbergenits bhng phu'dng pMp n~y
[25,77].
Tuy nhien h'llu h6t cac cha't ho~t h6a, cac cha't t~o lien k6t ngang
trong co' djnh bhng phu'dng pMp Ma hQc d'eu ra't dQc v~ it nhi~u l~m
thu'dng tan Mn t6 b~o cd dtnh.

18


c6 dinh blng phltdng ph3p hlp phq (gln Mp phq)
Trong phltdng phap ha'p ph]} v~t 19, te' b30 dlt<1c ha'p ph]} trSn b~ m~t
clla cha't mang khong bOa tan trung tinh ho~c mang di~n tich. B§y la
phltdng phap ddn gian nha't, de thl)'c hi~n va dtt<1c U'ng d]}ng rQng rai, d~c
bi~t 0 giai dQan d'liu nghiSn ctl'u c6 dinh te' bao. Trong tl)' nhiSn ta dIng de
dang tha'y cac ldp te' bao vi sinh v~t phat triin trSn nhi'i'ng cha't mang vo cd
nhlt h~t cat, h~t da't set, b~ m~t kim lo~i ho~c trSn cha't mang hi'i'n cd nhu
mo te' bao, trSn fling, trong ldp mao tr~ng clla ruQt,...
Khi trQn Ian te' bao va cha't mang trong nhi'i'ng dfeu ki~n xac dinh, te'
bao se dlt<1c ha'p ph]} trSn cha't mang nhCJ ll)'c Wan -der Walls, liSn ke't
hydro, ho~c liSn ke't ion giffa gia thi va b~ m~t te' bao nhling c6 Ie quan
trQng nha't 13 tu'dng tac Hnh di~n. TrSn b~ m~t tl)' nhiSn clla thanh te' bao
c6 cac thanh ph'lin nhu peptid, hexosamin, diaminopimelic axit t~o ra b~
m~t ion liSn ke't vdi gia thi. Cac ion nhlt Ca2+, Fe2+, Fe3+, Al3+ dIng d6ng
vai trb quan trQng trong liSn ke't ion. c6 dinh bhng phltdng phap ha'p ph]}
h'liu nhlt khong g§y anh hltong den ho~t tinh clla enzyme ho~c te' bao do
khong xay ra phan U'ng giffa enzyme ho~c te' bao vdi gia thi, khong bi dQc
do sti' d]}ng cac cha't ho~t Ma. Srf ha'p ph]} cbn ph]} thuQc vao cac ye'u t6
nhu pH, nhi~t dQ va thanh ph'lin clla moi tru'CJng. M6i mQt lo~i enzyme

ho~c te' b30 c6 m~t dQ ha'p ph]} cao nha't 0 t~i di~u ki~n t6i lin Mi vdi cac
thong s6 n6i trSn. B6i vdj phltdng phap nay ngltCJi ta sti'd]}ng cha't mang ra't
da d~ng: h~t trao d5i ion, hydroxyt nhom, cellulose, cac dan xua't clla
cellulose,...

NhIt<1c diim clla phltdng phap nay 13 de xay ra qua trinh giai ha'p ph]}
do cac liSn ke't ha'p ph]} (liSn ke't ion, hydro,..) la nhi'i'ng liSn ke't ye'u.
Trong thrfc te' nhi'i'ng bie'n d5i v~ pH, nhi~t dQ, dQ b~n clla ion va dung moi
dIng 13 nguySn nMn g§y ph§n ra te' bao [25,57]. Tuy nhiSn c6 dinh bhng
phudng phap nay dIng dlt<1c sti' d]}ng nhi~u va cho ke't qua kha quan.
MQt s6 te' bao sau dlt<1C c6 dinh bhng phltdng phap nay: Azotobacter
aceti, Asperigillus niger, Escherichia coli, Nocardia erythropolis,
Saccharomyces cerevisiae,...

c6 dinh bhng phudng ph3p nh6t (gln cd hQc)
c6 dinh te' bao bhng phltdng phap nh6t dtt<1c thrfc hi~n trSn cd so dlta
te' bao vao ludi gia thi polyme ho~c nh6t trong nhifng mang ban tha'm c6
19


dQ x6p vil'a du d~ ngAn khong cho tt b~o thoat ra ngo~i dang ths\f thlfm tha'u cua cd cha't v~ san pMm. Cac hO;:lt cha't sinh hQc n6i chung
v~ tt b~o n6i rieng c6 th~ du'qc du'a v~o trong cac polyme nhu' collagen,
gelatin.
agar.
alginat.
carrageen.
cellulose.
polyacrylamide.
photocrosslinkable resin...o d;:lng gel. sqi. 6ng ho~c a d;:lng m~ng. Cilng

c6 th~ tnlng hQp Ma cac monome trong s\f c6 m~t cua tt b~o t;:lO th~nh gel
chli'a tt b~o. Tuy nhien phan U'ng tnlng hQp 10;:li n~y thu'b~o. E>~ kh~c phl}c tru'men cung vdi qua trlnh tnlng hqp Ma 0 nhit$t dQ tha'p [54]. c6 djnh bhng
phu'dng phap nh6t du'qc U'ng dl}ng rQng rai d6i vdi tt b~o vi sinh v~t ( na'm
men, Penicillium chrysogenum. Pseudomonas sp.... ), tt b~o dQng v~t (tt
bao hang diu,.. ). tt b~o th\fc v~t (Digitales lanata, Catharanthus roseus...)
C6 th~ n6i c6 djnh bhng phu'dng pMp nh6t it nhi~u kh~c phl}c nhifng
khuytt di~m cua hai phu'dng phap tren:
- Khong gay dQC

tt b~o nhu' phu'dng phap h6a hQc

- Khong c6 hit$n tu'qng phan ha'p phl} nhu' phu'dng pMp g~n ha'p phl}
G'an day Kaetsu (1986) con nh~n tha'y c6 dinh bhng phu'dng phap n~y
c6 th~ U'ng dl}ng mQt cach hit$u qua v~ thu~n lqi trong 2linh v\fc sau [53]:
a- c6 djnh v~ sO' dl}ng vi sinh v~t n6i chung v~ tt b~o n6i rieng m~
tren b~ m~t cua chUng khong c6 nhifng nMm chli'c nAng. nhifng vi ill phan
U'ng quan trQng din thitt cho lien ktt h6a hQc ho~c ntu c6 chi t;:lO ra nhifng
lien ktt Ma hQc it b~n vifng. E>i~u n~y ra't c6 y nghla am cho tt b~o ngo~i
chU'c nAng len men con c6 s\f sinh tru'ong v~ pMt tri~n cua tt b~o trong gel
ho~c ngay ca tren b~ m~t cha't mang m~ kha nAng n~y thu'nhifng phu'dng pMp c6 djnh c6 S\f lien ktt giira tt b~o v~ cha't mango
b - Phu'dng pMp n~y con du'qc sO' dl}ng de c6 djnh nhifng hqp cha't
mang chU'c nAng sinh hQc v~ sau d6 a qua trlnh thai cMrn. Trong ITnh v\fc
n~y phu'dng phap nh6t to ra d~ d~ng, thu~n lqi trong vit$c di~u chlnh qua
trlnh thai ch~m hdn so vdi c6 dinh bhng phu'dng pMp Ma hQc.
2. 2. Cac cht ph6rn thai ch~rn
Thai ch~m l~ qua trlnh titt ra (giai ph6ng) mQt cha't ho~c l~ hqp cha't
ra moi tru'

20


Con ch8 ph§m thai ch~m ho/!.t chili sinh hQc 1a cha't mang dil dU'<;lc c6
dinh len d6 ho/!.t cha't nay va g~p di~u kic$n cho phep thl. giai ph6ng fa m8i
tnt<'Jng theo mQt t6c dQ nha't dlnh.
Dl)'a vao cd ch8 thai ch~m rna ngu'<'Ji ta chia lam 4 lo/!.i
1- Hc$ th5ng thai ch~m khu8ch tan
Cd ch8 th8ng thu'<'Jng nha't cua thai ch~m 1a khu8ch tan, c6 2 hc$ th5ng
khu8ch tan:
a- Thi8t bi 13 mQt b€ chli'a du'<;IC bao bQc boi mQt 1dp po1yme b~n
vifng nhu'ng cho phep sl)' khu8ch tan, nhm 0 giiYa 1a ho/!.t cha't sinh hQc. Hc$
th5ng nay g'Bm d/!.ng mang, d/!.ng vien, mang c6 16,...
b- Hc$ th6ng d~c trong d6 ho/!.t cha't sinh hQc du'<;IC pMn tan ho~c hOa
tan trong mQt kh6i po1yme b~n vifng.
Trong hc$ th6ng b€ chli'a, sl)' khu8ch tan ho/!.t cha't sinh hQc qua mang
po1yme thu'<'Jng bi h/!.n ch8 do v~y t1 11$ giai ph6ng ho/!.t cha't sinh hQc ph\}
thuQc vao lo/!.i po1yme.
2 - Hc$ th6ng thai cMm h6a hQc
C6 the thu nMn hc$ th5ng nay nh<'J sl)' de bao mon sinh hQc ho~c bhng
each dt mQt s6 m/!.ch lien k8t. SI)' bil1n mon cua cac po1yme c6 the dinh
nghla d6 1a sl)' chuy€n h6a cua v~t lic$u til' kh8ng tan sang tan du'<;Ic trong
nu'dc. d day ho/!.t cha't sinh hQc cling du'<;Ic pMn b6 d'Bng d~u trong po1yme
gi6ng nhu' hc$ th5ng khu8ch tan d~c neu tren.
Hc$ th5ng dt m/!.ch thl. ho/!.t cha't sinh hQc thu'<'Jng lien k8t cQng h6a trl
vdi po1yme va n6 du'<;IC giai ph6ng fa khi m/!.ch nay bi dt boi nu'dc ho~c
enzyme.
3- Hc$ th6ng thai cMm nh<'J lI)'c d§y ben ngoai
Trong hc$ th6ng nay c6 2 lo/!.i :

a- Cha't c6 ho/!.t tinh sinh hQC va nhifng h/!.t til'du'<;Ic pMn tan d'Bng d~u
trong cha't mang po1yme. Khi du'a vao dung dich, ho/!.t cha't sinh hQc se
du'<;IC thai fa thea cd ch8 di€n hlnh cua hc$ th5ng khu8ch tan. Tuy nhien,
khi d6 cling dan Mn m8i tnt<'Jng til' tinh ben ngoai bi dao dQng, ho/!.t cha't
sinh hQc se du'<;IC 1y giai vdi t5c dQ nhanh hdn. Cd ch8 di€n hlnh 1a ho/!.t
cha't sinh hQc thu'<'Jng nhm trong 16 cua cha't mang, khi xua't hic$n sl)' thay d6i

21


moi tnfOng til' tinh, till nhirng h:j.t trong eh~t mang se ep v~ d~y hO:j.t eh~t ra
khoi 16.
b- HO:j.t eh~t dtf!1e ly giai til' eh~t mang bhng nAng Itf!1ng s6ng sieu
§m.

4 -Ht? tho'ng thai eMm dung moi
HO:j.t eh~t sinh hQe dtf!1e bOa tan trong eh~t mang nhltng n6 khoog the
khue'eh tan ra ngo~i. Bien hlnh eua ht? tho'ng n~y dung dieh moi tnfOng
(thtfOng a ntfde) th~m v~o trong eh~t mang l~m polyme tnfdng len hlnh
th~nh mQt tr:j.ng thai gio'ng nhtf gel v~ hO:j.t eh~t sinh hQe dtt!1e ly giai ra
ngo~i, thong thtfOng ly giai theo phtfdng trlnh dQng hQe b~e 1 [74].
Kaetsu (1987) [54] dlI trilng h!1p h6a cae monome d"llng thoi vdi vit?e
co' d~ enzyme bhng phtfdng pMp nho't Il nhit?t dQ th~p dlI nh~n th~y rhng
polyme gia the e6 du true 16 xo'p kha d"llng d~u do qua trloh ke't tinh eua
ntfde trong eh~t mango D~e tinh n~y eiing dtf!1e U'ng dl1ng de thai eMm
thuo'e [97].
Ky thu~t thai eh~m thtfOng dtf!1e U'ng dl1ng trong Hnh vl1e y dtf!1e,
nhltng glln day ph:j.m vi U'ng dl1ng dtf!1e mil rQng trong nhi~u Iinh vl1e: thai
eMm te'Mo, enzyme, ntfde hoa, feromone, phan Mn, cae 10:j.i thuo'e dit?t
co dt)ng trong nong nghit?p [48,53,54,80,83,98].

Sau day l~ cae ehe' ph~m thai eMm dlI dtf!1e nghien eU'n v~ U'ng dl1ng
1- Cae lO:j.i dtf!1e eh~t thai eh~m
a) Dtf!1e eh~t thai eh~m eho'ng ung thtf
Cisplatin a mQt trong nhirng eh~t e6 ti~m nAng nha't trong vit?e eho'ng
ung thtf. Tuy nhien, khi su dl1ng thuo'e n~y (thtfOng bhng con dtfOng tiem
chich) cae bt?nh nhan thtfOng hay bi nhirng hit?u U'ng phl1 nhtf nM'e dllu,
bu"lln oon,... Do v~y mQt htfdng SIT dl1ng thuo'e dtf!1e dtfa ra l~ dtfa trtte tie'p
thu6c v~o ehinh mo, cd quan bi ung thtf.
Kumakura (1989)[59] eo'dinh eisplatin v~o trong khuon polyme e6
d:j.ng hlnh kim sau d6 dy v~o trong ehinh mo bi ung thtf ho~e nhirng mo
bloh thtfOng Ian e~n. Tt)' d6 cisplatin dtf!1e thai eh~m ra v~ tae dQng ehu
ye'u v~o mo ung thtf. Trong thi nghit?m invivo sau 70 ng~y, 100% cisplatin
til' eha't mang dlI dtf!1e thai eh~m ho~n to~n ra ngo~i.
22


b) Heparin thai ch~
Heparin l~ cha't ch6ng d6ng mau. Peppas(1987) [74] dlI c6 djnh
heparin len cac 6ng polyme c6 tinh tu'dng h<1p sinh hQc nhu' PVA (polyvinyl
alcohol) ho~c poly(2-hydroxyethyl methacrylate, HEMA), chg ph1fm sau
d6 du'<;fC du'a v~o cd the de thay thg mi)t s6 di)ng m~ch, Hnh m~ch bi thu'dng
t5n v~ thai ch~m heparin.
Ngo~i ra cac lo~i du'<;fC cha't sau clIng du'<;fc c6 djnh de t~o chg ph1fm

thai ch~m:
- Fluoride [34].
- Cha't d"Ong vi ph6ng x~ [45]
- Immunoglobulin [45]
- Sodium iod [45]
- KCl (Yoshida,1978)[96]

- Poly -2- Vinylpyridine- l-N-oxide [45]
- £l"Ong [52]
- 0.-

Chymotrysin [74]

- Theophylline [74]
- Trysin [74]
- 5-fluorouracil [61]
- Albumin [75]
- Flubiprofen [86]
- Diprophylline [23]
- Salbutamol sulfat [23]
- Ambroxol hydrochloride [49]
- Brilliant blue [72]
2- Cac lo~i hormon thai ch~m

a) Testosteron thai

ch~m

Testosteron a mi)t lo~ hormon du'<;fc tigt ra ttY tg b~o Leydig. Tuy
nhien, mi)t s6 bi)nh nhan bi thieu nling cac tg b~o n~y dan Mn thigu
testosteron. De cung ca'p du mi)t lu'<;fng testosteron cho ho~t di)ng binh
23


thu'Clng clla cd the, ngoiH vit$c phl}c hBi chtl'c nling clla cac te bao n6i tren
la rllt kh6 thl vit$c tiem testosteron vao cd the cling kh6ng ddn gian do
testosteron hila tan rllt it trong nu'dc.

Yoshida (1994) [98], da t~o ra che pha'm polyme thai ch~m
testosteron. Ket qua sau khi cily v6 cd the con ngu'Cli, lu'<;Jng testosteron
thai ch~m d~u d!in '" 40J.lg mlii ngay trong thCli gian 56 tu'lln.
b) Prostagladin thai ch~m
Prostagladin la lo~i hormon thu'Clng du'qc sll' dl}ng trong sinh san Him
sang cho cac ca de kh6 clla cac ba ml; c6 c6 tll' cung kh6ng gian nd ho!ic
c6 thCli gian mang thai dai hdn blnh thu'Clng. Th6ng thu'Clng prostagladin
du'qc dung du'di d~ng tiem chich va lu6n d~n Mn eac hit$u U'ng phI} nhu'
buBn n6n, 6i mll'a,... De h~n che hit$u U'ng phI} n6i tren ngu'Cli ta da t~o che
pha'm hydrogel thai ch~m prostagladin ~ [46,64]. Thll' nghit$m che pha'm
tren 400 ca lam sang cho thlly hit$u qua rllt tdt, che pha'm gift d 4°C, trong
thCli gian 1 nlim v~n kh6ng thay d6i kha nling thai cMm cling nhu' sl)' mllt
ho~t tinh clla prostagladin.
G'lln day Rosiak (1994) [83], cling t~o che pha'm thai ch~m lo~i
hormon nay b~ng each cd dinh prostagladin F2ct vao trong poly vinyl
pyrrolidone da du'qc khau m~ch b~ng Mc x~. Che pha'm du'qc du'a vao g'lln
c6 d~ con cila san phI}, til' d6 prostagladin se du'qc thai ch~m va khuech tan
vao vung Ian c~n la c6 tll' cung, d~n den md c6 tll' cung, gitip san phI} sanh
san du'qc de dang. Ket qua thll' nghit$m tren 319 tru'Clng hqp t~i bt$nh vit$n
Ba MI; va Tre em d Var-sa-va nhu'sau:
- Prostagladin da thai ch~m til' che pha'm lam gian nd c6 tll' cung, gitip
san phI} sanh de dang.
- Vit$c sll' dl}ng che pha'm cho thlly ket qua nhanh hdn so vdi cac
phu'dng phap khk
- Neu qua trlnh thl)'c hit$n xong c6 the diYng ngay vit$c giai ph6ng
prostagladin b~ng cach rut nhl; che pha'm ra khoi c6 d~ con.
- Kh6ng gay hit$u U'ng phI} cho ba ml;, tre sanh ra c6 stl'c khoe blnh
thu'Clng
c) Progesteron thai cMm
La lo~i hormon gidi tinh, progesteron gitip trU'ng da thl} tinh bam

chilc vao d~ con, cling nhu' !dch thich sl)' phat trien clla tuyen sfta.

24