Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở huyện ba vì tỉnh hà tây theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá luận văn ths

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRUNG TÂM ĐẢO TẠO, B ổ i DƯỠNG GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

NGUYỄN XUÂN TRƯỜNG

■

C H U Y Ể N D ỊC H c ơ C Ấ U K IN H T Ế N Ô N G N G H I Ệm P

*

ở H U Y Ệ N B A V ì T ỈN H H À T Â Y T H E O H Ư Ớ N G
G Ô N G N G H I Ệ P H O Á , H IỆm N Đ Ạm I H O Â

C huyên ngành :

Mã số

K in h t ế c h ín h trị

:

5.02.0Ỉ

LUẬN VÃN THẠC SĨ KHOA HỌC KINH TẾ

Người hướng dần khoa học:

P G S.T S L Ạ I NGỌC H Ả I

HÀ NỘI - 2004

BẢN« KÝ HIỆU CHỮ VĨẾT TẮT

Chữ viết tát

Chữ viết đầy đủ

CCKT

Cư cấu kinh tê

CCKTNN

Cơ cấu kinh tế nỏng nghiệp

CDCCKT

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế

CDCCKTNN

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp

CNH, HĐH

Công nghiệp hoá, hiện đại hoá


MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẨU
Chương 1

5
CHUYỂN DỊCH c ơ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THEO
HƯÓNG CÔNG NGHIỆP HOẤ, HIỆN ĐẠI HOÁ NÔNG
10

NGHIỆP NÔNG THÔN
1.1

C h u y ể n d ịc h cơ cấu k in h tế n ô n g

n g h iệ p và đ ặ c trưng
10

c ủ a quá trình đ ó
1.2.

N h ữ n g n h â n tố ảnh hư ở n g và nội d u n g củ a c h u y ển d ịch
c ơ c ấ u k in h tế n ồ n g n g h iệ p ih e o hư ớ n g c ô n g n g h iệ p
25

h o á, h iê n đại hoá

Chương 2

TÌNH HÌNH CHUYỂN DỊCH c ơ CẤU KINH TẾ NÔNG

NGHIỆP Ở HUYỆN BA v ì TỈNH HÀ TÂY THEO HUỚNG
CÔNG NGHIỆP HOÁ,

HIỆN ĐẠI HOÁ NÔNG NGHIỆP,
38

NÔNG THÔN THỜI GIAN QUA
2.1.

Đ ặ c đ iể m lự nhiôn, k in h tế - xã hội c ủ a h u y ệ n Ba Vì
lỉnh H à T ây

2 .2

38

T h ự c trạ n g c h u y ể n d ịc h cơ c ấu k in h tế ¿lộng n g h iệ p th eo
hư ớ ng c ô n g n g h iệ p h o á, h iện đ ại h o á ở h u y ệ n Ba V ì

45

tỉn h H à T â y n h ữ n g n ăm q u a (1 9 9 6 - 2 0 0 3 )

Chương 3 NHŨNG QUAN ĐIỂM VÀ GỈẢỈ PHÁP CHUYỂN

d ịc h

cơ

CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Ổ HUYỆN BA v ì TỈNH HÀ

TÂY THEO HƯÓNG CÔNG NGHIỆP HOÁ, HIỆN ĐẠI HOẮ
3.1

N hữ ng q u a n đ iể m cơ b ản m a n g tín h p h ư ơ n g h ư ớ n g
đ ạ o c h u y ển d ịc h c ơ c ấu kin h tế

71

chỉ

n ô n g n g h iệ p ở h u y ện

Ba Vì tỉnh H à T ây th e o hư ớ n g c ô n g n g h iệ p h o á , h iện
đ ại hoá
3.2.

71

N hữ ng g iải p h á p ch ủ y ếu tro n g c h u y ể n d ịc h cơ c ấu kinh
tế n ô n g n g h iệ p ở h u y ệ n Ba V ì tỉn h H à T â y th eo hướng
c ô n g n g h iệ p h o á , h iệ n đại h o á

82

KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHU LUC

97
100

103


5

MỞ ĐẨU
/ . L ý d o c h ọ n đ ê tà i
S au g ần 2 0 n ả m th ự c h iện cồ n g c u ộ c đổi m ới, n ền k in h tế nư ớ c ta đ ã đ ạt
đ ư ợ c n h ữ n g th à n h lựu lo lớn và rấ t q u a n trọ n g . C ơ c ấu c ủ a n ền k in h t ế ch u y ển
b iến th e o hư ứ ng tích cực. T ỷ trọ n g c ủ a c ô n g n g h iệ p và d ịc h vụ tro n g G D P
n g ày c àn g tă n g ỉôn. N ô n g n g h iệ p p h á t triển ổ n đ ịn h , tu y tỷ trọ n g tro n g G D P
g iả m n h ư n g tổ n g sản lư ợ ng tăn g n h a n h . C ơ c ấ u k in h tế n ộ i b ộ n g à n h n ô n g
n g h iệ p c h u y ổ n d ịc h th eo hư ớ n g p h á t triển k in h tế h à n g h o á g ắ n với thị trư ờng
tă n g g iá trị th u đ ư ự c trê n m ộ t đ ơ n vị đ iệ n tích . X u h ư ớ n g p h á t triển c ủ a n ô n g
n g h iệ p , k in h tế n ô n g th ô n n g à y c à n g b á m sál c h ủ trưodng C N H , H Đ H đ ấ t
n ư ớ c. T u y n h iê n , sự c h u y ể n d ịc h c ủ a C C K T N N v ẫn ch ư a đ á p ứng y êu cầu
p h át triển . Đ ối với nư ớ c ta h iệ n n a y , n ố n g n g h iệ p vầ đ ịa b àn n ô n g th ô n vẫn
đ a n g ỉà k h u vực q u a n trọ n g c ủ a n ề n k in h tế q u ố c d â n với g ần 80% số đ â n và
68 % lự c lượng lao đ ộ n g x ã hội và cũ n g là nơi tạ o ra 3 9 ,9 % tổ n g sả n p h ẩm xã
h ộ i, 4 7 ,6 % ih u n h ậ p q u ố c d â n . H iện n ay c u ộ c c ác h m ạ n g k h o a h ọ c c ô n g nghệ
đ ã đ ạ t đ ư ự c n h ữ n g th àn h tựu to lớn, n h ư ng với nước ta n ổ n g n g h iệ p vẫn là
n g à n h c u n g c ấ p lưưng thực, thự c p h ẩ m và b ả o đ ả m an to à n lương th ự c c h o cả
n ư ớ c, c u n g c ấ p n g u y ê n liệu , lao đ ộ n g và là thị trư ờ n g tiê u th ụ q u a n trọ n g c ủ a
c ô n g n g h iệ p và c á c n g à n h k in h tế k h á c . N ô n g th ô n v ẫn là đ ịa b à n c ó vị trí
c h iế n ỉưực đối với sự p h á t triển k in h tế - x ã hội c ủ a đ ấ t n ư ớ c tro n g m ộ t thời
g ia n k h ô n g n g ắn .
Ổ n đ ịn h và ph ái triển c ủ a n ô n g n g h iệ p vầ k in h tế n ố n g th ô n th e o hướ ng
C N H , H Đ H vẫn luồn là n h â n tố g iữ vị trí q u a n trọ n g tro n g v iệ c th ự c h iện m ụ c
tiêu C N H , H Đ H củ a cả nư ớ c đ ế n n ă m 2 0 2 0 d o đại hội Đ ả n g C ộ n g sản V iệ t
N am lẩn th ứ IX đổ ra. T ro n g k h i đ ó , “ c h u y ển d ịc h C C K T N N và n ô n g th ô n lại

là c h iế n lượ c q u a n trọ n g c ủ a c h ín h q u á trìn h C N H , H Đ H ở nư ớ c ta h iệ n n a y ”
[19 Ị. S onu đ á n g ch ú ý là tro n g sự p h á t triển c h u n g đ ố , vẫn c ò n n h iề u vùng,
đ ịa phư ơ ng Lốc đ ộ p h át triể n và ch u y ển d ịc h c ơ c ấu c h ậ m . Đ ặ c biệl là các


6

vùng c ó k h ỏ k h ăn về đ ầ u tư p h át triển k ế t c ấ u h ạ lẩn g , k h ỏ n g ih u ận lợi về
đ iề u k iệ n lự n h iên , vãn h o á, x ã h ộ i...
Ba V ì là m ộ t huyộn c ủ a tỉn h H à T ây , với d iệ n tích lự n h iê n 4 2 8 ,0 3 k m \ số
dân 2 4 7 .6 5 9 ngườ i, kin h tế m a n g tín h c h ấ t th u ẩn n ô n g , cây lú a là c â y trồ n g
ch ín h . T ro n g n hữ ng n ăm q u a n ô n g n g h iệ p c ủ a B a V ì ch ư a c ó sự p h át triển
tư ơ ng xứ ng với tiề m n ăn g , lợi th ế c ủ a đ ịa p hư ơ ng. M ộ t tro n g những n g u y ên
nhân q u a n trọ n g c ủ a tìn h hìn h đ ó là sự C D C C K T N N c ủ a h u y ê n tu y đ ã được
triển khai n hư ng n h ìn c h ư n g đ a n g c ò n n h iề u vấn đ é phải tiếp tụ c g iải q u y ê ì.
Bưi v ậ y , đổ p h át triển k in h tế h à n g h o á, việc c h u y ể n d ịc h k inh tố n ô n g n g h iệ p
từ m ộ t h u y ệ n m an g tính c h ấ t th u ần n ô n g san g c ơ cấu n ô n g n g h iệ p đ a can h , đa
n g à n h n g h ề , đ a d ạ n g h o á sản p h ẩm ; lăng th u n h ập , g ắn p h á t triển k in h tế với
tiến b ộ x ã h ộ i, g ó p p h ần th ự c h iệ n m ụ c tiê u d â n g ià u , n ư ớ c m ạ n h , xã hội cô n g
bằng, d â n ch ú văn m in h là y êu c ầ u c ấ p b ách c ủ a h u y ê n .
N h ư vậy, c ả về m ặ l lý lu â n và th ự c tiễn , vấn đ ề C D C C K T N N c ủ a B a V ì m ộ t đ ịa phươ ng vừa có tín h c h ấ t c ủ a m ộ t h u y ệ n m iề n núi vừa có tín h ch ất c ủ a
m ộ t h u y ệ n đ ổ n g h ằn g củ a H à T ây , với đ ặ c trư n g k in h t ế n ô n g n g h iệ p là chủ
yếu đ a n g còn n h iề u vấn đ ề c ầ n đ ư ợ c n h ận thứ c và g iải q u y ế t th ấu đ áo .
C h ín h vì vậy, tá c g iả ch ọ n đ ề tài: " Chuyên

dịch cơ càu kinh tế nông

nghiệp ở huyện Ba Vi - Hà Táy theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại
hoá" m o n g m u ố n g ổ p m ộ t p h ần n h ỏ vào c ô n g tác n g h iê n cứu lý luân và chỉ
đ ạ o th ự c h iệ n p h át triển sản x u ất ở h u y ện trọ n g đ iể m về lương th ự c, ihực

p h ẩ m c ủ a lỉn h H à T ây.

2. Tình hỉnh nghiên cứu liên quan đến đề tài
N g h iề n c ứ u về C D C C K T n ó i ch u n g và C D C C K T N N nổi riên g đ ã có
n h iều c ô n g liìn h đư ợ c cô n g bố, tro n g đó nổi b ậ t là:
-

C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n , củ a G S. T S N g u y ễn Đ ìn h Phan,

Đ ại h ọ c K inh lế Q u ố c d ân [20];


7

- P hư ơnụ hư ở ng c ơ b ả n h ìn h th à n h c ơ c ấ u n g à n h củ a tổ h ợ p k in h tế q u ố c
d ân c ủ a chủ n g h ía xã hội ử V iệ t N am tro n g c h ặn g đư ờ n g đ ầ u củ a thời k ỳ q u á
độ, c ủ a G S. T S Đ ỗ T h ế T ù n g , H ọc v iện C h ín h trị Q u ố c g ia H ồ C h í M in h Ị28];
- V ấn đề C D C C K T th e o h ư ớ n g c ô n g n g h iệ p h o á , củ a 2 tá c g iả N g u y ễn
Ọ u a n g T h ắ n g , H ồ P hư ơng [27];
- C D C C K T n ô n g th ô n , n h ữ n g v ấn đ ề lý lu ậ n và th ự c tiễn , PG S. TS L ê
Đ ìn h T h á n g c h ủ b iên [261;
- C ơ c ấ u k in h tế - M ột s ố v ấ n đ ề lý lu ậ n và th ự c tiễn ,

c ủ a T S P h ạ m T hị

C ần , H ọ c viện C h ín h trị Q u ố c g ia H ồ C h í M in h [8 ị;

- C D C C K T q u ố c d â n g ia i đ o ạ n 1996 - 2000, c ủ a P G S . T S N g u y ề n S inh
C ú c 19];
- C D C C K T N N m ộ l tro n g n h ữ n g b iệ n p h á p q u a n Irọ n g để phát triển k in h

tế n ô n g n g h iộ p và n ô n g th ỏ n nư ớ c ta, c ủ a P h ạ m H ả o 113 ỉ;
- C D C C K T n ố n g th ô n th e o h ư ớ n g C N H , H Đ H ở H à T â y c ủ a tá c g iả V ũ
T h a n h H ư n g |1 4 Ị ;
C ác cô n g trình k h o a h ọ c trên đ â y đ ã đổ c ậ p n h ié u k h ía cạn h rộ n g củ a
C D C C K T , vấn đ ề c ơ b ản về lý ỉu ậ n , th ự c tiễn ở n h iề u đ ịa phư ííng và m ộ t số
nướ c, Irong đ ó c ó cả H à T ây. T u y nhiên, với lư c ác h là m ộ t lu ận v ăn k h o a h ọ c
đ ề c ập to àn d iệ n cả về lý luận và thự c tiễn về C D C C K T N N th e o hư ớ n g C N H ,
H Đ H c ủ a m ột đ ịa phưim g c ụ ihể c ấp h u y ện

3.

ở Ba V ì ihì vấn đề vẫn cò n đ ể ngỏ.

Mục đích và nhiệm vụ của đê tài

Mục đích nghiên cứu:
L u ậ n giái và p hân tích n h ữ n g v ấn đ ề ỉý ỉu ận về C D C C K T N N , trê n cư sở
k h ả o s á t thự c trạ n g q u á trìn h C D C C K T N N

ở h u y ệ n Ba V ì, làm rõ m ộ t s ố vấn

đề th ể h iệ n tính xu h ư ớ n g tro n g C D C C K T N N c ủ a h u y ệ n tro n g q u á trìn h
C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ỏ n g th ô n . T rê n c ơ sở đ ó đ ề x u ấ t c á c q u a n đ iể m
c ơ b ả n và iiiải p h á p c h ủ y ế u ih ú c đ ẩ y q u á trìn h C D C C K T N N

ở h u y ệ n Ba


8

V ì tro n g thời g ia n tới phù h ợ p với c h ủ trư ơng C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ô n g
th ô n c ủ a Đ ả n g và đ iề u k iện tự n h ic n , k in h tế - x ã hội c ủ a đ ịa phư ơ ng.

Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài:
T h ư c h iện m ụ c đ íc h trê n đ ề tài c ó n h iệ m vụ:
- K ế thừ a k ế t q u ả n g h iô n cứ u c ủ a n h ữ n g c ô n g trìn h đ ã có , từ g ó c đ ộ k in h
tế c h ín h trị h ọ c p h ân tích là m rõ n h ữ n g vấn đ ề lý lu ận ch u n g về C D C C K T N N .
- K h ả o sát thực trạ n g C D C C K T N N trê n địa b à n h u y ệ n Ba V ì, rú t ra
n hữ ng vấn đ ể c ần g iải q u y ế t n h ằ m th ú c đ ẩ y q u á trìn h C D C C K T N N Ba V ì phù
hợ p với y êu c ầ u , nội d u n g C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n .
- Đ ề x u ấ t n h ữ n g q u a n đ iể m và g iả i p h á p n h ằ m làm lăn g tín h h iệ u quả củ a
q u á trìn h C D C C K T N N ở Ba V ì th e o hư ớ n g C N H , H Đ H n ô n g n g h iệ p , n ô n g
thôn.

4.Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Cơ sở lý luận:
Đề tài đư ợ c n g hiôn cứ u d ự a trôn n hữ ng n g u y ô n lý c ư b ản củ a c h ủ n g h la
M ác - L ên in , tư tư ở ng H ồ C h í M in h , q u a n đ iể m và đ ư ờ n g lối củ a Đ ả n g C ộng
sản V iệ i N am vổ p h á i t r i ể n k in h tế n ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n và đ ẩ y m ạ n h q u á
trìn h C N H , H Đ H đ ấ l nư ớ c đ ể p h â n tíc h lu ậ n g iải làm sán g lỏ n h ữ n g vấn đ ề có
liên q u a n đ ế n vấn đ ề lu ận văn cần g iải q u y ết.

Phương pháp nghiên cứu:
T rcn cơ sở phư ơ ng p h á p lu ận c ủ a c h ủ n g h ĩa d u y v ậl b iệ n ch ứ n g và d u y
v ậl lịch sử, lu ận vãn s ử d ụ n g c á c phư ơ ng p h á p đ ặ c thù c ủ a k in h tế ch ín h trị:
trừu tượng h o á k h o a h ọ c , k ế t h ợ p lô g íc và lịch sử, p h â n tích, tổ n g hợ p, so
sán h , th ố n u kê và m ộ t s ố phư ơ n g p h á p k h á c như: đ iề u tra k h ả o sát thực tế.. .
k ế t h ợ p c h ặ t c h c g iừ a c ư sở lý lu ận và p h ân tích th ự c tiễn đổ rú t ra n h ữ n g vấn
đề m a n ^ tính khái q u á t n h ằ m đ ịn h h ư ớ n g c h o q u á trìn h C D C C K T N N trên đ ịa
hàn hu v ệ n Ba V ì.

9

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
N ô n g n g h iệ p , n ô n g th ô n , n ô n g d â n là ba m ặ t c ủ a cù n g m ộ t v ấn đề k in h tế
- xã hộ i h ế t sức p h ứ c tạp , c ó m ố i q u a n h ệ k h ă n g k h ít với n h a u . M u ố n th ú c đ ẩy
k in h tế - xã hội k h u vự c n à y p h á t triển p h ải g iả i q u y ế t đ ồ n g b ộ c ả b a m ặ t đó
m ộ t c ác h có hiộu q u ả . T u y n h iê n , d o k h u ô n k h ổ c ủ a m ộ t lu ận văn, tác g iả chỉ
n g h iê n cứu m ộ t k h ía c ạ n h (C D C C K T N N ) có liê n q u a n đ ế n b a m ặ t c ủ a vấn đ ề
n ê u trên. Q u á trìn h n g h iê n cứ u đ ư ợ c đ ặ t nó tro n g m ố i q u a n h ệ ỏ m ứ c đ ộ ch o
p h é p đ ể đ ạ t đư ợ c m ụ c đ íc h n g h iê n cứu.

Giới hạn phạm vi nghiên cứu: C h ỉ tậ p tru n g n g h iê n cứu q u á trình
C D C C K T N N q u a g ia i đ o ạ n từ 1996 đ ế n 2 0 0 3 .

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
M ặ c d ù với k h u ô n k h ổ c ủ a m ộ t lu ận v ăn th ạ c sĩ, n h ư n g c ô n g trìn h đư ợ c
n g h iê n cứu th à n h c ô n g sẽ có đ ó n g g ó p m ới n h ấ t đ ịn h về m ặ t k h o a h ọ c.
- G ó p p h ầ n là m rõ h ơ n về n h ữ n g v ấn đ ề th ể h iệ n tín h x u h ư ớ n g về
C D C C K T ở m ộ t h u y ệ n th u ầ n n ô n g c ó đ ặ c đ iể m tự n h iê n h ế t sứ c ph ứ c lạ p
v ừ a m a n g tín h m iề n n ú i, v ừ a m a n g tín h đ ổ n g b ằ n g , đ ó là h u y ệ n B a V ì tỉn h
H à T ây.
- C hí rõ xu hư ớ ng c h ủ y ế u c ủ a C D C C K T N N c ủ a h u y ệ n Ba Vì tro n g q u á
trìn h C N H , H Đ H n ổ n g n g h iệ p , n ô n g th ô n .
- Đề

x u ấ t n h ữ n g q u a n đ iể m

c ơ b ả n và g iải p h á p ch ủ y ế u tro n g

C D C C K T N N c ủ a h u y ệ n B a V ì.
C ôn g trìn h đư ợ c h o à n th à n h sẽ c ó ý n g h ĩa n h ấ t đ ịn h đ ố i với cô n g tác
n g h iê n cứu và chỉ đ ạ o th ự c tiễ n

ở đ ịa ph ư ơ n g và cô n g tác n g h iê n cứu k h o a

h ọ c nói riêng.

7. Kết cấu của ỉuận vân
N goài p h ần m ỏ’ đ ầ u , k ế t lu ận , m ụ c lục, d a n h m ụ c lài liệu ih am k h ảo và
phụ lụ c, lu ận văn g ồ m 3 ch ư ơ n g , 6 tiết.


10

Chương 1
C H U Y Ể N D ỊC H c ơ C Ấ U K IN H T Ế N Ô N G N G H IỆ P T H E O H Ư Ớ N G
C Ô N G N G H IỆ P H O Á , H IỆ N Đ Ạ I H O Á N Ô N G N G H IỆ P , N Ô N G T H Ô N
1.1. C h u y ể n d ịc h

cơ c ấ u k i n h t ế n ồ n g n g h iệ p v à đ ặ c t r ư n g c ủ a q u á

trình đó
1.1.1. Một số khái niệm
ỉ. ỉ . ỉ. ỉ. Cơ cấu kinh tể
T ro n u dời số n g k in h tế n h ân lo ại, tất cả c á c q u ố c g ia d ù p hát triển h ay
đ a n g p h át triển đ ề u tồ n tại m ộ t tín h q u i lu ậ t c h u n g ỉà m ộ t n ền k in h tế q u ố c
d â n cụ th ể h a o g iờ cũ n g bao g ồ m n h iề u n g à n h , lĩn h vực, bộ p h ận ... c h ú n g
k h ô n g lổ n iại biệt lập , tá ch rời n h a u m à p h á t Iriển tro n g m ố i liên hệ ch ặt ch ẽ

p h ụ th u ộ c lẫn n h a u tro n g m ộ t c h ỉn h th ể. Đ ó c h ín h là m ặ t k ế t cấu (cấu trú c
bên tro n g ) củ a n ề n k in h lế.
N ghi ôn cứ u C C K T là x em x ét c ấ u trú c b ê n tro n g c ủ a q u á trình sả n x u ấ t và
tái sản xuất m ở rộ n g c ủ a n ề n k in h tế n h ấ t đ ịn h . N ền k in h tế đ ó đ ư ợ c c ấ u
th àn h hởi n h ữ n g n g à n h , lìn h vực, bộ p h ậ n n à o . C ấu trú c b ên tro n g c ủ a n ền
kin h tế ilnrờng d ư ợ c thể h iện th ô n g q u a c á c m ố i q u a n h ệ k in h tế, c h ú n g k h ó
nh ìn th ấ y . Song la có th ể n h ận d ạ n g đ ư ợ c c h ú n g th ô n g q u a q u a n hệ tỷ lệ củ a
m ồi b ộ p hận đ ó n g g ó p v ào G D P h à n g n ăm . Song đ ó k h ô n g ch ỉ là q u a n h ệ tỷ
lệ m a n g tính ch ất s ố lượng m à c ò n m a n g tín h c h ấ t lượ ng. T ro n g k h i p h ân tích
q u á trìn h p h â n cô n g lao đ ộ n g nói c h u n g , C .M á c đ ã x e m x é t

ở cả h ai m ặ t c h ấ t

và lư ợ ng cú a n ó . T h e o C .M á c đ ó ỉà "Sự p h â n c h ia về c h ấ t lượng và m ộ t tỷ lệ
về số lưựng c ủ a n h ữ n g q u á trìn h sả n x u ấ t x ã h ộ i” [ l ố , tr.5 2 9 |. T ín h th ố n g n h ấ t
g iữ a lự c lư ợ ng sả n x u ấ l và q u a n h ệ sản x u ất tro n g k h á i n iệ m C C K T cũ n g
đư ợ c C .M á c chí ra: "D o tổ chức q u á trìn h la o đ ộ n g và p h á i triển k ỹ th u ậ t m ộ t
cách m ạ n h m ẽ cho nên làm đ ả o lộn k ế t c ấu k in h tế củ a xã h ộ i” [17, tr.62, 2 2 8 Ị.
N h ư vậy. m ột c ơ c ấu k in h tế n h ấ l đ ịn h lu ô n p h ản á n h n h ữ n g trạn g thái n h ất


i1

đ ịn h m ối q u a n hệ về q u a n hệ sản x u ất và lực lượng sản x u ấ t củ a n én k in h tế.
M ối q u a n hệ kinh tế đ ó k h ô n g phải chỉ ià những quan hệ riêng lẻ từ n g bộ phận
k in h tế, m à là n h ữ n g m ối q u an hệ lổng th ể của các bộ phận cấu th àn h n ền k in h
tế, b ao g ồ m các lĩn h vực (sản xuất, phân phối, trao đổi, tiêu dù n g ); các n g àn h
k inh tế (c ô n g nghiệp, n ô n g nghiệp, lâm nghiệp, n g ư nghiệp, g iao th ô n g vận
tải...); c á c th àn h phần k in h tế (nhà nước, tập thể, tư nhân, cá thể tiểu chủ...).
C ác q u a n hệ k in h tế trê n đ â y k h ô n g chí là q u an hệ tỷ lệ về s ố lư ợ n g (n h ư

c ơ cấu c ô n g n g h iệ p n ặ n g , c ơ cấu c ô n g n g h iệ p n h ẹ, c ơ cấu d iệ n tíc h trổ n g trọ t,
c ơ c ấu lao đ ộ n g ...) m à c ò n là q u an h ệ về chất (n h ư n ă n g suất, c h ấ t lư ợ n g sản
p h ấ m , lợi n h u ận ...)C C K T b a o g iờ c ũ n g ở tro n g n h ữ ng đ icu kiện k h ô n g g ia n và th ờ i g ia n n h ấ t
đ ịn h , tro n g đ ié u k iệ n tự n h iê n , k in h tế và xã hội n h ất đ ịn h , ìh íc h h ợ p với đ iều
k iệ n m ỗi nư ớ c, m ỗ i v ù n g , m ỗ i d o a n h n g h iệp .
C C K T đư ợ c liế p c ận x e m xốt từ n h iều g ó c đ ộ , ở đ ây tiếp cận v ấ n đề th eo
h ư ớ n g c h u n g n h ất c ủ a p h ạ m Irù n ày ỉàm cơ sở dể luận g iải về C C K T n g à n h
n ô n g n g h iệp .
L à m ộ t p h ạm trù chỉ c ấ u trú c b ên tro n g của nền k in h tế - xã h ộ i d o đ ó sự
vận d ộ n g c ủ a n ề n k in h t ế - x ã hội làm c h o C C K T vừa ở trạn g th ái tĩn h vừa ở
trạ n g ih ái đ ộ n g (tín h tư ơ n g đ ố i). D o đ ó , sự ch u y ển d ịch C C K T c h o phù hợp
với đ iề u k iệ n lự n h iê n , k in h tế - x ã h ộ i là m ội đòi hỏi k h á c h q u a n . Song sự
c h u v c n d ịc h đ ó n h ư th ế n à o lại tuỳ th u ộ c vào sự nhận th ứ c và h à n h đ ộ n g củ a
c o n n g ư ờ i. Sự d u y trì q u á lâu h o ặc th ay đổi n h an h c h ó n g C C K T m à k h ô n g
d ự a vào n h ữ n g biến đổi c ủ a đ iề u k iện tự n h iên , kin h tế - x ã hội sẽ g â y ra
n h ữ n g ih iệ l hại về k in h tế k h ó lường hết. Q u á trìn h biến đ ổ i và c h u y ể n d ịch
C C K T n h a n h h a y c h ậm k h ô n g phải là m o n g m u ố n chủ q u an , m à p hái d ự a vào
m ụ c liêu d ạ t đư ợ c h iệu q u ả k in h tế - x ã hội n h ư ih ế nào. T ừ n h ữ n g p h â n tíc h
trê n đ á y có thê h iể u k h ái q u át:

Cơ cấu kinh í ế lí) tổng thể cúc bộ phận cấu

thành nền kinh tế của mỗi nước. Các bộ phận dó Ịịảỉì bí) chặt chẽ với nhau,


12

tác động qua lại lần nhau vù biểu hiện ở các quan hệ /V ỉệ về sô' lượng, tương
quan về chất lượng, phản ánh tínỉì chất, trình độ phút triển của lực lượng sàn
xuất, của phân rông lao dộng xã hội ĩroniỊ những kháng gian và thời gian

nhất định , phù hợp với nliữiìiỊ điên kiện kinh tê - xã hội nhất định, nhầm đạt
được hiệu quả kinh tế- xã hội rao.
T ừ q u a n n iệm trôn c ó thc k h ái q u ái về n hữ ng đặc trư n g ch ủ y ếu của
C C K T n h ư sau :

Một là: C C K T m a n g lín h k h á c h q u a n .
C C K T đ ư ợ c h ìn h th à n h trê n c ơ sở qui đ ịn h về sự h ìn h th à n h , v ận đ ộ n g và
phát triể n c ủ a lực lượng sản x u ất xã hội và kéì q u ả củ a q u á trìn h p h ân cò n g
lao đ ộ n g x ã h ộ i. Đ ây là q u á trìn h k in h t ế k h ách q u an . P hân c ô n g la o đ ộ n g là
sự c h u y ê n m ô n h o á về sản x u ấ t, m ỗi ngư ờ i chỉ sản xuất ra m ộ t th ứ h o ặc m ội
vài th ứ sản p h ẩ in k h á c n h a u . N ếu chỉ xét riê n g về lao đ ộ n g th ô i th ì p h â n công
Jao đ ộ n g là s ự p h ân c h ia la o đ ộ n g tro n g các n g àn h cỏ n g n g h iệp , n ô n g n g h iệp ,
đ ịc h vụ, g ia o th ô n g vận lải... và trê n c ơ sở đó hình (hành n ên C C K T ng àn h ,
ph ân c ô n g la o đ ộ n g lio n g c á c n g à n h lại h ình th àn h ncn C C K T đ ặ c thù (n h ư
c ô n g n g h iệ p n ặ n g , c ô n g n g h iệ p nhẹ, cô n g nghiệp c h ế hiến, cô n g n g h iệp hoá
chái...) và cu ố i cùng ià phân công lao đ ộ n g cá biệt (tó là sự c huyên m ô n hoá lao
d ộ n g irong từ n g k hâu, lừ ng cô n g đ o ạn , từng chi tiết củ a m ộ t sản phẩm hoàn
chỉnh. C .M á c cho rằng: L ao động được tổ chức, được phân cồ n g m ộ t cách khúc
n hau tuỳ th e o công cụ m à lao đ ộ n g được sử dụn g , do đó nếu cô n g cụ lao động ỉà
thu c ô n g thì tất yếu lao đ ộ n g xã hội sẽ phân tán, qui m ô nhỏ hẹp, n ă n g suất lao
đ ộ n g thấp. N gư ợ c lại nếu công cụ sản x u ất là m áy m óc tất yếu lao đ ộ n g sẽ được

tập trung, ch u y ên m ôn hoá và hiộp tác h o á trên quì mỏ lớn, n ăng suất lao động
c ao ở tro n g c á c x í n g h iệp cô n g nghiệp.
P h ân c ô n g lao đ ộ n g p h ái triển làm c h o cô n g n g h iệp , tiểu thủ c ô n g n g h iệp
tá ch kh ỏ i n ô n g n g h iệ p , m ỗi n g à n h đ ó c h ia th àn h từng n g à n h n h ỏ , ch ú n g sán
x u ấ t ra n h ữ n g sản p h ẩm đ á p ứng n h u c ầu xã hội iro n e đ iều k iệ n cò n có sự độc
lạ p giữ a c á c ch ủ ỉh ể kinh tế, c á c sản p h ẩm đ ó m an g tính h àn g h o á và ihực

13

hiện tra o đổi sả n p h ẩm giữ a c á c chủ th ể với nhau làm ch o nền k inh tế hàng
hoá h ìn h th à n h v à p h á t Iriển , d ầ n đ ến làm tă n g số lượng và qui m ô các ng àn h
ric n g h iệt, đ ộ c lậ p VỚI n h a u . X u h ư ớ n g p h át triển là b iến sản x u ấ t tự cu n g tự
c ấp th à n h sả n x u ấ t h à n g h o á. C h ín h s ự p h á t triển n g ày c àn g c ao củ a sự phân
cô n g lao đ ộ n g x ã hội là n h â n tố ch ủ y ếu Iro n s q u á trìn h h ìn h th à n h và hoàn
th iệ n c ơ cấu k in h tế. V à n h ư vậy m ối q u a n hệ về sản x u ất, phân ph ố i, ỉrao đổi
và tiêu d ù n g n g à y càn g g ắ n b ó m ột c ác h ch ặl c h ẽ, hữu c ơ với n hau, C ơ cấu
k in h tế m a n g lín h ch ất k h á c h q u a n , d o v ậy m ột c ơ cấu k in h tế h ợ p lý cửa m ột
nền k in h tế q u ố c dân n h ấỉ đ ịn h p h ải là m ộ t c ơ cấu k in h tế đ á p ứng được
n h ữ n g đ ò i hỏ i c ủ a các qui lu ật k in h tế k h á c h quan. C ó được đ iều đó ch ín h là ỏ’
vai trò c ủ a y ếu tố c h ủ q u a n th ô n g q u a n h ậ n thức n hữ ng y êu cầu, n h ữ n g yếu tô'
k h á ch q u a n trê n c ơ sỡ đ ó p h án tích đ á n h g iá n hữ ng x u th ế phái triển khác
n h a u đổ tìm ra p h ư ơ n g án th a y đ ổ i cơ c ấu k in h tế có hiệu q u ả n h ấ l c h o sự phát
triển c ủ a nền k in h tế p hản á n h tín h đ ặc thù củ a m ộ t q u ố c g ia với n h ữ n g đ iều
k iện cụ thổ n h ấ t định- Y ế u lố ch ủ q u an cò n tác đ ộ n g đ ến c ơ cấu k inh lế ở sự
p hán b ố tỷ lệ lao đ ộ n g tro n g c á c n g à n h , các lĩnh vực, thực h iện n hữ ng k ế
h o ạ c h đ ả m b ả o n h ữ n g tỷ lệ cân đối đ ó ... c . M ác viết: "T rong sự phân cô n g lao
d ộ n g xã hội thì con số tỷ lệ ]à m ộ t sự tất yếu k h ô n g Ihể trán h kh ỏ i, m ột lất
yếu th ầ m k ín y ê n lặn g " f 16, tr.5 2 9 ]. C ơ c ấu k inh tế tu y có sự tá c đ ộ n g của
yếu lố chủ q u a n n h ư n g đ ó là cái ch ủ q u a n phản án h đ ú n g c á c y êu c ẩu khách
q u a n c h ứ k h ô n g phải ià ch ủ q u a n d u y ý ch í, bất c h ấ p các đ ò i hổi củ a các qui
luật k in h tế, n ế u k h ô n g sẽ k h ô n g th ể x ây đự ng dược m ộ t C C K T h ợ p lý đ ám
b a o c h o sự v ận đ ộ n g c ủ a n ề n k in h tế đ ạ t đ ế n tín h c ó h iệu q u ả cao.

ì ỉ l ú lủ: C C K T m a n g tín h c h ấ t lịc h sử - xã hội.
□ n h ữ n g g iai đ oạn lịch sử k h á c n h a u C C K T củ a m ộ t n ền k in h lế q u ố c dân
SC k h ó n g g iố n g nh au . Sự k h á c n h au đ ó ch ín h là sự p h ản án h củ a C C K T về
(rình đ ộ phát triể n củ a lực lư ợ ng sản x u ất xã hội, thích ứng với m ộ t q u an hệ

sán x u ất n h ấ t đ ịn h . T ro n g nền k in h t ế lạc h ậu , san xuất n h ỏ !à ch ủ yếu thì
C C K T ch ỉ h ìn h th à n h dưới h ìn h thứ c g iản đơn. C hẳng h ạn về c ơ cấu ngành


14

tro n g n ề n k in h tế chí bao g ồ m c ô n g n g h iệp , tiểu thủ cô n g n g h iệp m à Ihôi, khi
lực lư ợ n g sản x u ất phát triể n , sự p h ân cô n g lao đ ộ n g sâu rộ n g hơn thì C C K T
Irở n ề n phứ c lạ p và đa d ạ n g , c á c bộ p h ậ n c ấu ih àn h n ền k in h tế - xã hội được
x á c lập ở c ấ p đ ộ sâu h ơ n , bơi c á c n g à n h , các lĩnh vực củ a nền k inh tế xuất
h iệ n c á c b ộ p h ận m ới, c ó th ể v í c h ú n g n h ư n h ữ ng c ây th ư m ụ c tro n g các lệp
tin , c á c p h a i c ủ a m á y tín h vậy.
N h ư v ậ y , yêu cầu c h u n g c ủ a m ọi n ề n sản x uất ]à x ác lập q u an hệ đ ồ n g bộ
c ủ a c á c b ộ p h ậ n c ấu th à n h n ề n k in h tế, cấu th àn h c á c n g à n h , các lĩnh vực, các
k h á u c ủ a n ền sản x u ất x ã hội p h ù h ợ p tín h ch âì và trình đ ộ phát triển c ủ a lực
lư ợ n g sản x u ấ t, c ủ a p hân c ô n g lao đ ộ n g xã hội. N ó k h á c n h au ở nội d u n g , lính
c h ấ t, c á c h th ứ c Ihực h iệ n n h ũ n g tỷ lệ đó. Sự k h ác n h au đ ó là do qui luậl kinh
tế đ ặ c th ù c ủ a từ ng p h ư ơ n g ihứ c sản x uất q u i đ ịn h .
T u y n h iên , nói n h ư vậy k h ô n g c ó nghĩa là ớ trong cù n g m ột giai đoạn phái
triển củ a lịch sử xã hội thì c á c nước đều có cù n g m ột h ình thức C C K T và nội
đ u n g C C K T n h ư nhau. V ì C C K T còn phụ thuộc vào điều kiện tự nhiên, điều
kiện kinh tế cụ ihc m à c ó n h ữ n g h ình thức, nội dung thích ứng với điều kiện dó.
V ì v ậy , khi x ác lập c ơ cấu k in h tế cần phải vừa luân thủ th eo yếu tố k h ách
q u a n đ ồ n g th ờ i phải c h ú ý tới đ iề u k iện tự n h iên , xã hội và lịch sử c ủ a m ỗi
n ư ứ c , m ỗ i v ù n g m ới đ ả m b ả o tín h h ợ p lý c ủ a nó.

1 . Ị . ỉ .2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế
N c n k in h tố q u ố c đ ân là m ộ t h ệ th ố n g phức tạp, n à n g đ ộ n g và luôn vận
đ ộ n g b iế n đổi- C C K T c ủ a n ề n k in h tế cũ n g vậy lu ô n có s ự vận đ ộ n g b iến đổi.
C ũ n g n h ư n h ữ n g cơ c ấ u bộ p hận m ặ c dù c ó sự ổ n đ ịn h tương đối n h ư n g vần

m a n g lín h ch ái đ ộ n g . N ói c ác h k h á c C C K T củ a nền k in h tế q u ố c d ân m an g
tín h c h ấ l tu y ệ t đối. Ọ u á trìn h v ận đ ộ n g c ủ a các yếu tố ỉực lượng sản xuất,
q u a n hệ sản xuấí và p hân c ô n g lao đ ộ n g làm ch o phạm vi, tính ch ất và nhịp
đ ộ p h á t triển c ủ a lừ ng b ộ p h ận c ủ a cơ c ấu n ền k inh tế có sự vận độne; d ẫn đốn
s ự th a y dổ i vai (rò vị trí và m ối q u a n hệ giữa ch ú n g . C C K T biến đổi do vậy sự


15

hìn h ih àn h và p h á t triển C C K T tự nó đ ã b ao h àm cả c h u y ển d ịch C C K T .
C h u y ển d ịc h C C K T là q u á trìn h c h u y ển đổi vị trí, vai trò và tín h cân dối giữ a
c á c yếu tố, c á c k h â u , c á c m ặt, c á c b ộ p h ận c ấu th àn h nền k in h tế, củ a các
n g à n h , c á c )Tnh vực c ủ a n ề n k in h tế; Irình độ p h ái Iriển củ a lực lượng sản
x u ấ t, củ a p hân c ô n g lao đ ộ n g x ã hội và n h ữ ng th à n h tựu đạt được củ a cu ộ c
c á c h m ạ n g k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ ứng d ụ n g tro n g đời số n g k inh tế phù hợp với
đ ic u kiện xà hộ i - lịch sử và đ iề u k iện tự n h iên củ a m ột nước. C h u y ến d ịch
C C K T ỉà m ội q u á trìn h , q u á irìn h đó được h ìn h th àn h từ đơn g iản đ ến phức
lạp , từ th ấp đ ến cao , d o vậy việc p h ân b ố tỷ Jệ lao đ ộ n g và m ức đ ộ phân c ô n g
la o đ ộ n g tro n g c á c n g à n h , c á c k h u vực và lĩn h vực cũ n g th e o đ ó có sự thay
đổi tuỳ th eo m ứ c đ ộ c h u y ể n d ịc h C C K T ở tro n g cù n g thời kỳ.
X ét tổ n g q u á ĩ, s ự c h u y ể n d ịc h C C K T c ủ a xã hội loài người trải q u a các
g ia i đ oạn lớn:
- G iai đ o ạ n đ ầ u là C C K T th u ầ n n ô n g th ích ứng tro n g n ền sản xuấi n h ỏ , tự
c u n g tự cấp. P h ân c ô n g lao đ ộ n g tro n g n ô n g n g h iệ p chỉ b ao gồ m trồ n g trọt và
ch ân nuôi, n ó c h iế m tỷ trọ n g lớn nhất tro n g n ền k in h tế q u ố c đân.
- G iai đ oạn th ứ hai m a n g tính ch ất lịch sử lớn nhất trong quá trình chuyển
đ ịc h C C K T củ a x ã hội, đ ó là giai đoạn có cuộc cách m ạng kỹ thuậl n ổ ra. Kết
q u ả là lao d ộ n g b ằ n g tay ch u y ển sang lao đ ộ n g cơ khí, sự phân công hợp tác lao
đ ộ n g ngày c àn g sâu rộng, tạo đ iểu kiện hình thành nhiều ngành nghề, nhiều lĩnh
vực và nhiều th àn h phần kinh tế. T ỷ lệ phân cô n g lao động x ã hội do đó cũng có

nhũìiíỉ thav đổi to lớn. N en kinh tế từ sản xuất thuần »lông, đơn ngành sang nền
k in h lc sản xuất đ a n g àn h đ a lĩnh vực. H ệ th ố n g C C K T đo vậy cũng cỉa dạng và
phức tạp. Đ ồng thời m ối q uan hệ trong hệ thống kinh tế cũng được chuyển từ qui
m ô hẹp, cơ c h ế k h é p kín san g qui m ô

mở rộ n g với cơ c h ế k inh tế m ỏ’.

- G iai đ o ạ n th ứ ba ỉà giai đ o ạ n x uất h iệ n cu ộ c c ác h m ạ n e k h o a h ọ c kỹ
th u ậ i hiện đ ại d iễ n ra từ sau c h iến tran h th ế giới ih ứ hai, đ ã tạ o ra c á c d ạn g
n â n g lượng và vậl liệu m ớ i, với nội d u n g chủ yếu là ch u y ển nền sản xuất ỉao
đ ộ n g bằng

cơ k h í th àn h nền sản x u ất lao d ộ n g bằng m áy tự đ ộng, thực hiện lự


16

dộngh ơ á ,

hoú h ọ c h o á và cô n g n g h ệ sinh học. Với n hữ ng thành q u ả đó,

C C K T lại cỏ s ự c h u y ể n clịch m ới. Đ ó là x u ất h iện những n g àn h và phân n g àn h
chức n ă n g tro n g hệ th ố n g C C K T q u ố c

dân. D o

vậy, tỷ trọ n g lao đ ộ n g tro n g

các n g à n h d ịc h vụ và c ô n g n g h iệ p nói c h u n g n g ày c à n g được
ch iếm ưu Ih ế iro n g to à n b ộ n ề n k in h lê q u ố c

nângcao

và

dân.

V à o n h ữ n g n ă m BO c ủ a Ih ế k ỷ X X , cu ộ c cách m ạn g k hoa học k ỹ th u ậ l
hiện đại đ ã bư ớ c san g m ột g iai đ o ạ n m ới. Đ ó là cách m ạn g k h o a h ọ c c ô n g
n g h ệ h iện đ ạ i, k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ trờ th à n h lực ỉượng sản xuất trực tiếp.
N h ữ n g p h át m in h k h o a h ọ c đều đ ư ợ c trự c tiế p ứng d ụ n g tro n g sản x u ất, đặc
biệt là b ố n trụ cộ t c h ín h g ồm : c ô n g n g h ệ vậi liệu, c ô n g n g h ệ n ăn g lượng,
công n g h ệ th ô n g lin và c ô n g n g h ệ sin h h ọ c. C uộc c ác h m ạn g k h o a h ọ c kỹ
thuật ở g iai đ o ạ n này k h ô n g n h ữ n g m an g lín h
côn« n g h ệ c a o , p h ư ơ n g p h á p

sảnxuất

hiệnđại

m à cò n m ang cả tín h

tiên tiến , đ ẩy m ạn h q u á trình lự đ ộ n g

hoá. D o v ậy, làm g iả m tỷ trọ n g c á c n g àn h sản xuất vậl ch ất. D giai đ o ạ n n ày
viẹc phân c ô n g lao đ ộ n g xã hội đ ư ợ c tăn g cư ờ n g và đ ồ n g thời hìn h th àn h nên
sự

phâncô n g

lao đ ộ n g g iữ a c á c bộ p h ận , lấy

thànhq u ả

k h o a h ọ c làm c ơ sở

c h o việc c h u y c n m ô n h o á , x ã hội h o á . Vì th ế m ố i q u an hộ k inh lế vé lao đ ộ n g
g iữ a các đơn vị k in h tế trở ncn g ắn bó m ật th iế i, làm ch o k ết q u ả lao đ ộ n g củ a
m ỗ i người c ũ n g đ ều là kết q u ả ỉao đ ộ n g c ủ a n h iều người, củ a nhiều n g àn h ,
nh iều lĩnh vực k h á c n h a u . C h ín h

vì vậy,

C C K T cố sự d ịc h ch u y ển lớn, đ ó là

sự th av đổi cả về s ố lư ợ n g và c h ấ t lư ợ n g tro n s to àn bộ hệ th ố n g .
ũ nư ớ c ta h iện n ay , c h u y ển d ịc h C C K T là quá trìn h b iến đổi nền k in h tế
từ c h ồ c h ủ yếu !à n ô n g n g h iệ p lạc h ậu đặc trư n g là cơ cấu k in h tế n ô n g - cô n g
n a h iệ p là c h ín h s a n g n ền k in h tế c ó c ô n g n g h iệ p , n ông n g h iệ p và d ịch vụ h iện
đại. Đ ó là q u á trìn h lã n g lố c đ ộ và tỷ trọ n g củ a sán x uấi c ô n g n g h iệ p tro n g
nền k in h lế g ắ n liền với đổi m ới c ăn b ản về có n g n g h ệ tạo nền tản g c h o sự
tã n a trư ở ng n h a n h , h iệ u q u ả c a o c ủ a toàn b ộ nen k inh tế quốc d ân . N ghị
q u y ết đ ại hội đại b iể u to à n q u ố c lần th ứ IX Đ ántỉ C ộng sản V iệt N am k h ẳn g


17

đ ịnh: "C h u y ể n d ịc h c ơ c ấu n g à n h , n g h ề, c ơ cấu lao d ộ n g , tạ o việc làm ihu hút
n h iêu la o đ ộ n g ở n ô n g ih ỏ n , đ ư a n h a n h liến bộ k h o a h ọ c và c ô n g n g h ệ vào
sản x u ấ t" 112, tr .ỉ6 8 ] .

Như vậy, chuyển dịch C C K T nói chung đó ỉc) một quá

í rình chuyển biến thay đổi vị trí của cúc mối í ương quan giữa các yếu 10 cẩu
thành nền kinh tế từ í rạn ^ thái thấp sang trạ nạ í hái cao, từ câu Ị rúc đơn gidn
sang cấn trúc phức tạp với trạng thúi mới của lực ìượtỉg sản xuất và phân
cóng lao dộng xã hội, phù hợp với những íỉìànỉì tựu mới đã đạĩ được của cuộc
cách mạng khoa học câng nghệ được áp dựng vào lĩnh vực kinh tế qua từng
thời kỳ khúc nhau.
Ị .ỉ J .3. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp
C C K T N N là tổ n g th ể c á c m ố i q u a n hệ chủ y ếu th eo tỷ lệ về s ố lượng và
c h ất lư ợ ng tư ơ ng đ ối ổ n đ ịn h c ủ a c ác yếu tố k inh lê - xã h ộ i có liên q u an đ ến
sản x u âì n ô n g n g h iệ p tro n g k h o ả n g thời gian và k h ô n g g ian n h ất định.
C C K T N N là tổ n g th ể p h ứ c lạp , d o vậy phải đứ ng trê n n h iều góc đ ộ k h á c
n h a u n h ìn n h ận m ới có th ể Ihấy h ết n h ữ ng m ối q u an hệ tro n g m ộ t ch ỉn h thể
th ố n g n h ấ t củ a n g à n h n ô n g n g h iệp . D ựa trôn g ó c đ ộ n h ìn nhận m ộ t cách tổ n g
q u á t c á c m ặt, c á c n g à n h n ô n g n g h iệ p , có th ể k h ái q u á i nội d u n g chủ yếu của
c ơ cấu n ô n g n g h iệ p th e o n h ữ n g q u a n hệ được xác lập tro n g thực tiễn n ô n g
n g h iệ p n ư ớ c ta n h ư sau:
ỉ . Q u a n hệ g iữ a n ô n g n g h iệ p với lâm , n g ư n g h iệ p tức là q u a n hệ giữ a các
n g à n h c ủ a n ô n g n g h iệ p th e o n g h ĩa rộ n g .
2. Q u a n hệ trồ n g trọ t, c h ă n n u ô i và n g àn h n g h ề tức là q u a hệ giữa các
n g à n h n ô n g n g h iệ p th e o n g h ĩa hẹp,
3. Q u a n hệ g iữ a sản x u ấ t n ô n g n g h iệp và c á c ng àn h c h ế b iến và d ịch vụ
tứ c là m ối q u a n hệ g iữ a c á c n g à n h tro n g nội bộ n ô n g n g h iệp , m à n ô n g n g h iệp
là n g à n h đ ứ n g đ ầ u .

Ị

Ỷ L Q /ib 4

:


18

4. Q u a n hệ g iữ a n ô n g n g h iệ p , c ô n g n sh iộ p và d ịch vụ ứ n ô n g Ihôn lức là
C C K T n ô n g thôn.
5. Q u a n hệ g iữ a c á c th à n h p h ầ n k in h tê tro n g n ô n g ngh iệp .
N ội d u n g củ a c ơ c ấu n ô n g n g h iệ p nói trên p h ản ánh m ột cách đầy đủ các
m ặt sản xuất n ồ n g n g h iệ p nói c h u n g ở nước ta h iện nay. Dưới đ ây ch ú n g ta sẽ
x em x é t n ội đ u n g c ù a từ n g m ố i q u an hệ đó.

Một kì, vổ q u a n hệ g iữ a n ô n g n g h iệ p với lâm - n g ư n g h iệp : Đ ây là cơ cấu
p h ản á n h m ối q uan hệ tro n g k h á i n iệ m n ồ n g n g h iệ p theo n g h ĩa rộ n g , b ao g ồ m
c á c n g à n h sản x u ất lấy đ ấl đai làm tư liệu sản x u ấ t ch ủ yêu và đối tượng sản
x u ất ]à g iớ i sin h h ọ c . H iệ n n a y tro n g q u á trình C N H . H Đ H c h ú n g ta thực h iện
n ền k in h tế m ở đ ể c á c đ ịa p h ư ơ n g , các vùng và c á c cơ sở sản x u ấì k in h d o an h
c ó điều k iệ n h ợ p lác, liê n d o a n h , k h ai th ác tiề m n ăn g th ế m ạnh để tạo n g u ồ n
lực đ ẩy m ạ n h sản x u ấ t. T u y n h iê n , c ơ cấu về n ô n g - Ịâm - n g ư n g h iệp

ở nư ớ c

ta hiện n ay ch ư a phù hợ p. T ỷ trọ n g c ủ a n ô n g n g h iệ p cò n ch iếm m ộ t tỷ lệ lớn
tro n g tổ n g g iá trị sản lư ợ ng n ồ n g - lâm - n g ư ngh iệp . D o đ ó phương hướ ng
c h u y ể n d ịc h C C K T n ô n g - iâm - n g ư n g h iệp cần phải lăng nh an h hơn tỷ trọ n g
lâm và n g ư n g hiệp.

Hai là, về C C K T N N th e o m ố i q u an hệ írồ n g Irọl, ch ăn nuôi và n g à n h
n g h ề.

Đ â y Jà

cơ c ấu p h ả n á n h m ối q u a n hệ p hát triển m ột c ác h to ằn d iện n h ằm

đ ạ t h iệ u q u ả c ao tổ n g sản x u ấ t k in h d o an h Irong sản x u ấl n ô n g n g h iệp th eo
n g h ĩa hẹp. Đ ặc đ iể m c ủ a sả n xuất n ô n g n g h iệp là có tín h ihời vụ ch o n ên p h át
triể n c h ăn n u ô i, n g à n h n g h ề ỉà vừa hỗ trợ ch o Irồng trọ t p hát triển n h ư c u n g
c ấ p p hân bón, tiêu th ụ sản p h ẩm c ủ a trồ n g trọ t và cu n g c ấp sản p h ẩm cho
c h ă n n u ô i. T rcn

cơ s ở đ ó làm tăn g m ức thu n h ậ p ch o các hộ n ông d â n , n â n g

c a o h iệ u q u ả k in h d o a n h n ô n g n g h iệp . Q u a n hệ n ày k h ô n g những làm tăn g
h iệ u q u ả kin h tế m à c ò n g ó p p hần b ảo vệ, g iữ th ố ổn địn h cán b ằn g sinh th á i,
đ ả m b ả o sự phát iricn bền vữ ng c u a sản xuất n ô n g n g h iệp . Với nước ta h iện


19

nay g iá trị sản lư ợ n g trổ n g trọ i c h iế m 6 0 % , g iá trị c h ă n n u ô i c h iế m 3 0 %
(ro n g tổ n g g iá Irị s ả n p h ẩ m n ổ n g n g h iệ p . N h ư v ậy g iá trị n g à n h n g h ề c ò n ở
m ứ c th ấ p .
Vì vậy, chủ trư ơ n g p h á t triển m ọi ng àn h n g h é , p hái triển ch ăn nu ô i, đưa
c h ăn n u ô i lên n g à n h sả n x u ấ t c h ín h ỉà hoàn toàn đ ú n g đ ắn ’’P hát Iricn và n ân g
c ao c h ấ t lượng h iệ u q u ả c h ă n n uôi g ia súc, g ia cầm , m ở rộ n g phương p h á p
chăn n u ô i c ó n g n g h iệ p g ắ n với c h ế b iến sản phẩm , tă n g tỷ trọ n g n g àn h ch ăn
nuôi tro n g n ô n g n g h iệ p " [12, tr. 170]. D o vậy, C D C C K T N N th eo m ôi q u an hệ
Irổng trọ t - ch ăn n u ô i và n g à n h n g h ề là tăn g tỷ trọ n g , giá trị sản lượng củ a
c h ăn nu ô i và n g à n h n g h ề tro n g C C K T N N .

Ba /ờ, về C C K T th e o c á c m ố i q u an hệ g iữ a sản x u ất - c h ế b iến - d ịch vụ.
C ơ c ấ u này p h ả n á n h c á c m ối q u a n hệ được x ác lập th eo m ộl tỷ lệ cân đối
c ả về số lư ợ ng và c h ấ l lư ợ n g , g iữ a các khâu củ a quá trìn h tái sản xuất n ô n g
n g h iệp . Q u a n hệ n à y phải dư ợ c cân đối lại m ộ t cách thườ ng x u y ên khi trình
đ ộ sản x u ất tro n g n ô n g n g h iệ p được lăng lén. T ro n g h ệ th ố n g k inh tế n ô n g
n g h iệ p , k h âu sản x u ấ t n ô n g n g h iệ p là k h âu q u an irọ n g h àn g đ ầu , nó cu n g c ấ p
s ả n phẩm cho đời số n g xã h ộ i. K hâu c h ế biến bao g ồ m c h ế biến các sản p h ẩm
c h o co n người và sả n p h ẩm c h o vật nuôi và c h ăm bón ch o c ây trồng. Đ ồ n g
íhời nó là thị trư ờ n g tiê u th ụ c á c h àn g hoá, đ ịch vụ c h o sản xuất n ông ngh iệp .
K hâu đ ịc h vụ vừa là k h â u c u n g c ấ p c ấ c y ếu tố sản x uất ở đ ầu vào, vừa đ ảm
n h iệ m k h â u liêu th ụ sả n p h ẩ m ch o người sản xuất và người c h ế b iến tức giải
q u y ế t đ ầ u ra c h o sả n x u ấ t. V iệc d u y trì các m ối quan hệ tỷ ỉệ giữ a sản xuất c h ế b iến và d ịc h vụ k h ô n g nhữ ng đ ảm bảo ch o sản x uất n ô n g n g h iệp h o ạt
đ ộ n g b ìn h thư ờ ng, m à c ò n làm tả n g a iá (rị tổ n g sản lượng n ô n g n g h iệp , tăng
g iá trị san lượng h à n g h o á và tàn g g iá trị n ô n g sàn x u ất khẩu ra thị trư ờng
q u ố c tế.

Bốn lờ, về C C K T th e o m ối q u a n hệ n ông n g h iệp , tiểu thủ cô n g n g h iệp và
d ịc h vụ

ở n ô n g th ô n .


20

Đ â y là c ơ cấu p h ả n á n h m ối q u an hệ p h ân c ổ n g lao đ ộ n g xã hội th eo
ngành g ắ n với sản x u ấ i n ô n g n g h iệ p trên đ ịa b àn n ô n g th ô n tro n g q u á trình
cóng n g h iệ p h o á n ô n g n g h iệ p và k in h tế n ô n g Ihôn hiện nay ở nước ta, có Ihc
hiểu d â y là c ấ p đ ộ ih ấ p (c ù n g lo ại) c ủ â C C K T c ô n g - n ô n s n g h iệ p - d ịch vụ,
như ng đư ợ c k h u b iệt lại ở đ ịa b à n n ô n g thốn. D ịch vụ ở đ ây được hiểu là các
n g ành n g h ề

ở n ô n g ih ỏ n p hục vụ c h o sản x u ất n ô n g n g h iệ p và tiểu thủ cô n g

n g h iệp . H iện n a y k h u vự c n ó n g th ô n "có vai trò cự c kỳ (o lớn, ch iếm g ần

40%

G D P, hơn 8 0 % dân số, hơn 7 0 % lao đ ộ n g , hơn 7 5 % số hộ ở n ô n g thôn" [26,
lr.5 J. V ào n h ữ n g n ăm đ ầ u c ủ a q u á trìn h cô n g n g h iệ p hoá, c ô n g n g h iệ p và d ịch
vụ

ờ th àn h p h ố và ở c á c khu c ố n g n g h iệ p sự phát triển cò n ở m ức đ ộ nhất đ ịn h

nên k h ả n ă n g th u h út la o đ ộ n g n ô n g th ô n vào n g à n h cô n g n g h iệp , ra đ ô thị và
khu c ô n g n g h iệ p còn bị h ạn c h ế, g â y ra tình trạ n g d ư ihừa lao đ ộ n g ở n ô n g
ihón. T ro n g đ iề u k iệ n đ ó việc p h át triển m ạn h m ẽ cô n g n g h iệp , tiểu th ủ cồ n g
n g h iệ p , d ịc h vụ

ở n ô n g th ô n là q u a n Irọng và c ấp th iết, nó là b iện p h áp có

hiệu q u ả đ ể s ử d ụ n g lao đ ộ n g d ô i dư. C ó th ể nói th ú c đ ẩy p hái triển
C C K T N N , tiểu th ủ c ô n g n g h iệ p , dịch, vụ trên đ ịa b àn n ó n g th ô n có tác d ụ n g
"k ép ”, n ó v ừ a c ó tá c d ụ n g sử d ụ n g có h iệu q u ả hơn ("to àn d ụ n g ") lao d ộ n g
dôi d ư

ở n ô n g th ô n , vừ a là ph ư ơ n g hướng c án bản đ ể C D C C K T N N th eo

hướng C N H , H Đ H ở nư ớ c ỉa.

Năm là, về C C K T N N tro n g m ố i q u an h ệ g iữ a các th à n h p hẩn k inh tế

tro n g n ô n g n g h iệp .
C ơ cấu n à y p h ả n á n h m ối q u a n hệ giữ a các ih àn h p h ần k in h tế dựa trên
liêu c h í c á c h ìn h thứ c s ở hữu k h á c n h au tro n g n ô n g n g h iệ p như: k in h tế cá th ể
tiểu c h ủ , k in h tế tư n h â n , k in h tế tậ p th ể , k in h tế n h à nước... h ợ p th àn h m ột hộ
th ố n g tổ ch ứ c C C K T N N tổn lại đưới c á c hìn h th ứ c lổ chứ c k in h tế n h ư h ộ gia
đ ìn h , kinh t ế tra n g trạ i, c á c hợp lác xã, hệ th ố n g irạm Irại, các n ô n g , lâm
trư ờ ng... m ỗi h ìn h thứ c tổ chứ c k in h tế có m ột vai trò ricng. K inh lê hộ g ia
đ ìn h là đơn vị kinh tê' c ơ ban tro n g sản x u ất n ô n g n g h iệ p hàng hoá

ở n óng


21

thôn. D o an h n g h iệ p sản x u ất n ô n g n g h iệ p c ủ a N h à n ư ớ c cù n g với c á c h ợ p tác
xã - loại hìn h d o a n h n g h iệ p tậ p th ể sản x u ấ t n ô n g n g h iệ p trở th à n h n ền tảng
c ủ a sự p h á t triển . Song tro n g hộ th ố n g ấy c á c h ìn h thứ c tổ ch ứ c k in h tế n ô n g
n g h iệ p lại c ó m ối q u a n h ệ tá c đ ộ n g h ỗ trợ và th â m n h ậ p v ào n h a u , k ể cả m ặ t
sử hữu đ ể c ù n g tạo ra sự p h á t triển c h u n g . V ì v ậy , v iệ c th ư ờ n g x u y ê n g iữ vững
và p h át h u y c á c m ối q u a n h ệ g iữ a h ìn h th ứ c sở h ữ u tro n g n ô n g n g h iệ p !à tạo
đ iề u k iệ n Ihuận lợi đ ể c á c h ìn h th ứ c ấy p h át h u y tố t h ơ n vai trò củ a m ìn h
tro n g q u á irìn h p h á t triể n n ề n k in h tế n ô n g n g h iệ p h à n g h o á ở n ư ớ c ta. N goài
việc tạo ra n h iề u sản p h ẩm h à n g h o á c h o x ã hội thì n ô n g n g h iệ p cũ n g đ ồ n g
thời ch u ẩn bị c á c đ iề u k iệ n c h o v iệ c C D C C K T th e o h ư ớ n g "h ìn h th à n h về c ơ
bản n ền k in h tế n ô n g n g h iệ p với C C K T cô n g - n ô n g n g h iệ p - d ịc h vụ g ắ n với
phân cô n g lao đ ộ n g và h ợ p tá c q u ố c t ế n g ày càn g sâ u rộ n g " [8, tr.5 7 ].

1.1,2. Đặc trưng của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
ở trên (m ụ c 1 .1 .1 .2 ) lu ận v ăn đ ã p h ân tích và trìn h b à y rõ ở m ặ í bản thể
lliận về C D C C K T . D o đ ó có th ể q u a n n iệ m về sự C D C C K T N N đ ố là sư

ch u y ển d ịc h C C K T đư ợ c d iễ n ra ở m ộ t lĩn h vực sản x u ấ t đ ặ c th ù - lĩnh vực
n ô n g n g h iệ p , c ó đ ặ c trư ng rấ t riên g : 1/ Đ ố i tư ợ n g sản x u ấ l là giới sin h vật; 2 /
T rìn h đ ộ p h á i triển c ủ a lực lượng sả n x u ấ t c ó s ự p h á t triển c h ậm , p h ân c ô n g
lao đ ộ n g lạc h ậ u hơn n g à n h c ô n g n g h iệ p và m ộ t s ố n g à n h k in h tế k h á c ; 3 / Sản
x u ấ l diễn ra trên m ộ t k h ô n g g ian rộ n g lớn. V ới V iệ t N a m vấn đ ề có tín h qui
luật này k h ô n g phải là m ộ t n g o ại lệ.
Sự C D C C K T N N ở n ư ớ c ta h iệ n n a y đ ư ợ c đ ịn h h ư ớ n g trê n c ơ sở q u a n
đ iể m củ a Đ ả n g C ộ n g sả n V iệ t N a m về p h á t triể n n ề n k in h tế th ị trư ờ n g
đ ịn h h ư ớ n g xã h ộ i c h ủ n g h ĩa và c h iế n lư ợ c p h á t triể n k in h t ế - x ã h ộ i c ủ a
N h à nư ớ c.
C hiến lược p h á t triển k in h tế - x ã hội c ủ a đ ấ t n ư ớ c, y ê u cầu n â n g c a o đời
số n g vật c h ấ t và tin h th ần của n h â n d â n đ a n g vằ sẽ tiế p tụ c đ ò i h ỏ i sự p hát
Iriển n h an h , có h iệ u q u ả n g à y c àn g c a o đối với n ô n g n g h iệ p và k in h tế n ô n g


22

Ihôn n ói c h u n g , các n g à n h trc n đ ịa bàn n ô n g thôn nói riêng, Q uá lrình đó thúc
đ ẩ y và lá c đ ộ n g m ạn h m ẽ đến sự C D C C K T N N . Sự C D C C K T N N . n ông Ihôn
có n h ữ n g đ ặ c trư ng c ơ b ản sau:

Một lủ, C D C C K T N N c h ịu sự tác đ ộ n g to lớn, m ạn h m è cu a cu ộ c c ách
m ạ n g k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ h iệ n đại. C C K T N N tổn tại và phát triển phụ th u ộ c
vào trìn h đ ộ p h át triển c ủ a lực lượng sản xuđl và p h ân cô n g lao đ ộ n g x ã hội
tro n g n ô n g n g h iệ p , n ô n g th ổ n . N h ư n g ở đ ây , tro n g n ô n g n g h iệp sự ảnh hưởng
c ù a n ó m a n g tín h đ ặ c th ù . C u ộ c c ác h m ạ n g k h o a h ọ c - cô n g n g h ệ đ ã và đ an g
phát triể n k h ô n g n g ừ n g , n h ữ n g th à n h tựu củ a nó đ ã đ em lại sự biến đ ổ i sâu
sắc tro n g m ọi m ặt c ủ a đờ i số n g k in h tế - xã hội. T ro n g đ iều k iện đ ó , n ồ n g
n g h iệ p và C D C C K T N N c ũ n g c h ịu n h ữ n g tá c đ ộ n g h ết sức to ỉớn và m ạn h m ẽ
c ủ a q u á trìn h đ ó , N h ữ n g tiến bộ c ủ a k h o a h ọ c và cô n g n g h ệ đ o cu ộ c c ách

m ạ n g đ ó đ em ìạị và v iệ c ứ n g d ụ n g n h ữ n g th àn h tựu củ a cách m ạn g khoa h ọ c
và c ô n g n g h ệ , n h ấ t là c á c h m ạ n g sin h h ọ c đ ã tạo ra n h ữ n g bộ g iố n g về cây
trổ n g , v ậ t n u ô i c ó n ă n g s u ấ t và c h ấ t lư ợ n g c ao c ù n g n h ữ n g c h ế p h ẩm sin h
h ọ c k h á c đi c ù n g n h ữ n g b ộ g iố n g m ới đ ó . N h ữ n g y ếu tố đ ó làm c h o c á c
y ế u lố v ật c h ấ t đ ả m b ả o c h o sự p h á t triể n n â n g c a o n ă n g su â ì, c h ất lư ợ ng,
h iệ u q u ả c ủ a bộ g iố n g m ớ i đ ã đ e m lạ i h iệ u q u ả k in h t ế c ao hơ n . Đ iề u đ ó đ ã
và đ a n g tạ o ra n h ữ n g y ế u tố vật c h ấ t g ó p p h ần làm b iến đổi m ạ n h m ẽ
C C K T N N và C D C C K T N N , tạ o ra

cơ c ấu m ới c ó đ ộ th íc h ứng rộ n g lớn và

c ó h iệ u q u ả h ơ n .

Hai lả, C C K T N N và C D C C K T N N phụ th u ộ c h êí sức ch ặt chẽ vào đ iều
k iệ n k.jnh tế - xã h ộ i, n h ữ n g điéu k iện tự n h iên nhất đ ịn h . C ũng nh ư hệ th ố n g
C C K T n ó i c h u n g c ủ a n ề n k in h tế, C C K T N N phụ th u ộ c vào điều kiện k in h tế xã hộ i. đ ié u kiện tự n h iê n c ủ a c h ín h kh u vực n ô n g n g h iệp , n ô n g thôn, n h ư n g ở
d â y là m ộ t sự phụ th u ộ c h êì sức chặt chẽ. C ó hai lý d o đưa đ ến nét đ ặc thù
này : th ứ nh ất, đối tư ợ n g c ủ a sản x u ất n ô n g n g h iệ p là c ây trồ n g vật n u ô i; th ứ
hai, điều k iện k in h tế - x ã hội và đ iều k iện tự n h iên tro n g n ông n g h iệ p và


23

n ô n g th ô n Ihư ờ ng lạc h ậ u h ơ n các n g à n h , các khu vực k h ác. Sự lạc h ậu n ày đã
níu k é o q u á írìn h C D C C K T N N lừ trạ n g thái lạc hậu san g trạn g thái tiến bộ.
N h ư vậy việc h ìn h th à n h , C D C C K T N N đòi hỏi phải tôn trọ n g tín h k h ách
q u a n , k h ô n g á p đ ặt. M ặ t k h á c , ch ín h d o dối tượng củ a sản xuấl n ô n g n g h iệ p
là giới sin h h ọ c , sản x u ấ t lại d iễ n ra tro n g k h ô n g g ian rộng, đ iều kiộn tự
n h iê n , k in h tế, x ã hộ i k h ó k h ă n , nên đ ể C D C C K T sự tác đ ộ n g từ c ác n h ân tố,
các d iề u k iện b ên n g o à i là hết sức q u a n Irọ n g , tro n g đ iều kiện phát triển kinh

tế thị trư ờ n g , m ở cử a n ề n k in h lế, các n g à n h , lĩnh vực k h ác n h ận được các yếu
tố "niỉoại lực" th u ậ n lợi h ơ n tro n g n ô n g n g h iệp , việc gọi đ ẩ u tư v ào n ô n g
n g h iệ p là h ết sứ c k h ó k h ă n . D o đ ó , C D C C K T N N , n ô n g th ô n đ ạt được m ứ c độ
cao h a y th ấp , n h a n h h a y c h ậm p h ụ th u ộ c trư ớc hết vào nhận thức ch ủ q u an
c ủ a Đ ả n g , N h à nư ớ c ta th ể h iệ n

ở v iệc xác đ ịn h c h iến lược, k ế h o ạch , h ìn h

ih ứ c, b iện p h á p , bư ớ c đi sa o c h o ph ù h ợ p đ iều k iện k h ách q u an . M ọi sự ch ủ
q u a n , d u y ý c h í là trái với n h ữ n g y êu cầu về sự h ìn h th à n h C C K T th eo nội
d u nịĩ yêu cầu q u i lu ật k in h tế đòi hỏi. Đ iều n ày cũ n g c h o th ấy sự c h u y ển d ịc h
c ủ a O C K T N N th ư ờ n g d iễ n ra c h ậ m c h ạ p , phứ c tạp , c à n g đòi hỏi y êu cầu c a o
c ù a n h â n tô' chủ q u a n .
C ũ n g n h ư C C K T n ó i c h u n g , C C K T N N lu ô n vận đ ộ n g và b iến đổi (tức là
n ó lu ô n c ó s ự c h u y ể n d ịc h nhất đ ịn h ). Sự vận d ộ n g , b iến dổi trong q u á trình
C D C C K T N N ỉu ô n g ắ n liề n với đ iề u k iệ n k inh tế - xã h ộ i, diều k iện tự n h iên
và liến bộ c ủ a k h o a h ọ c k ỹ th u ậ t c ô n g n ghệ. Sự lác đ ộ n g củ a các điều k iện đó
ỉàm c h o c á c bộ p h ậ n k in h tế tro n g n ô n g n g h iệ p b iến đ ố i, tác d ộ n g và ch u y ển
hoá lẫn n h a u , tạ o ra m ộ t C C K T N N m ới. C ác cơ cấu bộ phận vận đ ộ n g và p hái
Iriến lạo ra sự b iế n đ ổ i to àn hộ th ố n g làm c h o C C K T ấy phái nhường ch ồ cho
m ột c ơ c ấ u k h á c ra đ ờ i. T u y n h iên , c ần lưu ý rằn g , đ áy là sự vạn đ ộ n g c ủ a các
q u á trìn h kin h tế nôn n ó d iễ n ra tro n g th ế ổn đ ịn h tương dối củ a m ỗi q u á trình
b ộ p hận. Đ â y c h ín h ỉà h iện tư ợ n g k h ách q u an về m ặt nhận ihức luận, cần nắm
vừng đ iề u đ ó đ ổ trá n h s ự n ô n n óng, chủ q u an trái yêu cầu k h ách quan.


24

C C K T N N m ột m ặ l luôn vận đ ộ n g pháỉ triển , m ặt k h á c cũ n g luôn g iữ được
tín h ổ n đ ịn h . N ế u C C K T N N th ư ờ n g x u y ên ih ay đ ố i, x á o trộ n h ậu q u ả sẽ làm

c h o c á c q u á trìn h sản x u ấ t k in h d o a n h k h ô n g ổn đ ịn h , q u á trin h đ ầu tư lú n g
tú n g , lưu ih ô n g h à n g h o á g ặ p trở n g ạ i h o ặ c làm ch o C C K T N N phát iricn q u è
q u ặ t, p h iế n d iệ n , g â y n ê n lã n g p h í, tổ n th ất c h o nền kin h tế.

Ba ìc), C D C C K T N N k h ô n g bó h ẹp tro n g m ột k h ô n g g ian lãnh th ổ n h ấ t
đ ịn h , m à luôn g ắ n liề n với q u á trìn h p h ân cô n g lao đ ộ n g và h ợ p tác với bên
n g o à i. C h ẩn g h ạ n x ét ở p h ạ m vi tổ n g th ể n ền k inh tế, c á c vếu lố nội sinh củ a
to à n bộ C C K T sẽ tá c đ ộ n g đ ến sự c h u y ển d ịch củ a C C K T N N . C ác d ự án đầu
tư nước n g o ài (k h ô n g chỉ tro n g sản x u ấ t n ô n g n g h iệ p m à củ a toàn bộ n ền k in h
tế) c ũ n g tác đ ộ n g đ ế n q u á trìn h C D C C K T N N tro n g m ộ t k h ô n g g ian , m ộ t
v ù n g lãn h th ổ , m ộ t đ ịa p h ư ơ n g n h ấ t đ ịn h . T ất cả n h ữ ng đ iều d ó đ ề u c ó vai trò
tro n g việc h ìn h th à n h m ộ t C C K T N N ở p h ạm vi q u ố c g ia hợp lý, đ ạt h iệu q u ả
k in h ỉế - x ã h ộ i c ao . V ì vậy, tro n g q u á trìn h C D C C K T N N trư ớc hết phải x e m
x ét (tầy đ ủ c ấ c y ế u tố đ ó . T ro n g thời đ ạ i n g ày nay, v iệc ch u y ển sang nền kinh
té thị trư ờ n g h iệ n đ ại với s ự h ìn h th à n h thị trư ờ n g Ihế giới phản án h q u á trìn h
x ã hội h o á sản x u ấ t trê n p h ạ m vi q u ố c tế và là xu th ế c ó tính chất thời đại.
N h ữ n g lh àn h lựu về k in h tế, về k h o a h ọ c - cô n g n g h ệ k h ô n g chỉ là cù a riên g
m ột q u ố c g ia m à c ò n là th à n h tựu ch u n g c ủ a nhân loại. Đ iều q u an irọ n g ià sự
lựa ch ọ n và á p đ ụ n g c ủ a từ n g q u ố c g ia , tu ỳ th eo từng thời kỳ h ình th àn h và
b iế n dổi C C K T th e o h ư ớ n g C N H , H Đ H và m ôi trư ờng k inh tế - c h ín h trị - x ã
hội riê n g biộl. V ì vậy, đ ể q u á trìn h ch u y ển d ịch diễn ra tạo m ộ t C C K T N N h ợ p
lý, h iệu q u ả c ao p h ả i x em xét đ ầ y đủ c á c y ếu lố lừ bên ngoài ảnh hư ở n g đ ến
v iệ c h ìn h th àn h C C K T N N , C D C C K T N N . T rên cơ sở đ ó N h à nước c àn cứ các
m ứ c đ ộ tá c đ ộ n g đ ế n c á c q u á trìn h k in h tế n ô n g n g h iệp cũ n g n h ư trcn các lĩn h
v ự c cụ thể c ủ a m ỗi y ếu lố b ên ng o ài đế h o ạ ch địn h chủ trư ơng, k ế h o ạch , biện
p h á p , h ìn h ỉh ứ c, bước đi c h o sự C D C C K T N N th ô n g q u a việc xúy dự ng hệ
th ố n g kết cấu h ạ tổng kin h tế - xã hội nói ch u n g và ch o n ô n g nghiộp nói


25

riên g , xáv d ự n g eơ chế, ch ín h sách , tro n g k ế h o ạ c h ớng d ụ n g tiến hộ k h o a h ọ c
kỹ th u ậ l và c ổ n g n g h ệ m ới, tổ ch ứ c q u á trìn h sả n x u ấ t k in h d o a n h , c h ố biến
sán p h ẩ m và lưu ih ô n g h à n g ho á c ủ a b ản th â n lin h vực n ô n g nghiệpVới C C K T N N ỡ c ấp đ ộ ih ấ p ỉầ c ơ c ấu th e o m ỗ i vùn g , m ỗi đ ịa phưvấn đề phươ ng p háp luận n ê u Irôn vẫn phải lu ô n đ ư ợ c n h ậ n thứ c đ ầ y đủ .
N ắ m vững đư ợ c k h á i n iệ m C C K T N N và d ặ c trư n g củ a C D C C K T N N c ó ý
n g h ía lo lớn tro n g việc chỉ đ ạ o th ự c tiễn , g iú p c h o c h ú n g ta c ó c ă n c ứ đ ể phân
lích đ á n h iĩiá q u á trình vận đ ộ n g , b iế n đ ổ i, p h á t triển củ a CCKTNTN và tìm
giải phitp phù hợp n h ằm g ó p p h ần C D C C K T N N có h iệ u quả.
1.2.

N h ữ n g n h â n tô ả n h h ư ở n g v à n ộ i d u n g c ủ a c h u y ể n đ ịc h c ơ c ấ u

k in h t ế n ô n g n g h iệ p th e o h ư ớ n g c ô n g n g h iệ p h o á , h iệ n đ ạ i h o á

1.2.1.

Những nhân tố ảnh hưởng tới chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông

nghiệp
T u ỳ th u ộ c vào n h ữ n g đ iề u k iệ n tự n h iê n và k in h tế - xã h ộ i c ụ th ể n h ấ t
đ in h c ủ a m ỗi n ư ớ c, m ỗi v ù n g và tro n g lừ n g th ờ i k ỳ n h â ì đ ịn h , C C K T N N
c h ịu s ự Lác đ ộ n g c ủ a n h iề u n h â n 1(5, n h ư n g lự u tru n g lại c ó m ộ t s ố n h ó m
n h â n lố sau:

Thứ nhất: Nhóm nhân iố lìiuộc về điều kiện tự nhiên.
N h ó m n h â n tố n à y b ao g ồ m ; vị trí đ ịa lý, tài n g u y ê n đ ấ l, nướ c, rừ ng, biổn,
lài n g u y ê n sin h vật... Đ ối tượng c u a sản x u ất n ô n g n g h iệ p là c ây trồ n g vật
nuôi, c h ú n g là n h ữ n g sin h vật số n g , c h ú n g g ắ n b ó c h ặ t ch ẽ với c á c đ iề u k iệ n
tự n h iê n , m ỏi Irưừng sinh th á i. C ác b iệ n p h áp , c á c y ế u tố tá c đ ộ n g v ào lũmh

vực n ồ n g n g h iệ p phải đ á p ứng đ ầ y đ ủ các y ê u c ầ u củ a qui lu ật tự n h iô n . C ó
n h ư vậv việc làm th a y đổi c ơ c ấu c ây trồ n g vậl n u ô i, th a y đ ổ i c ơ c ấu và ch ủ n g
loại sán p h ẩm m ới đ e m lại h iệ u q u ả m o n g m u ố n . H ệ q u ả lấl y ếu củ a v iệ c làm
Irên dân đến việc c h u y ên m ô n h o á trồ n g trọ i và c h ă n n u ô i, n u ô i trồ n g , khai
ih áe Ihuv sản . khai thác rừ ng, làm cô n g tác lâm sin h . Đ iề u đ ó sẽ d ẫ n đ ến sự


26

hình th à n h và ihiic đ ẩ y q u á trìn h C D C C K T N N . Đ ổ c h ín h ỉà h à n h đ ộ n g c ủ a
cơ n n g ư ờ i p h ù h ợ p y ê u c ầ u q u i lu ậ t k h á c h q u a n tro n g q u á trin h x ác lậ p
CCKTNN.

Thứ hai: Nhóm nhân tố về điêu kiện xă hội của sản xuất và tác động
của khoa học và công nghệ.
N ế u n h ư y ế u tố về đ iể u k iệ n tự n h iê n là y ế u tố k h á c h q u a n , thì n h ó m
n h â n lố th u ộ c về đ iề u k iệ n x ã h ộ i c ủ a sả n x u ấ t, c ủ a k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ
m a n g lín h c h ủ q u a n tro n g v iệ c h ìn h th à n h và p h á t triể n C C K T N N . v ề đ iề u
k iệ n xã h ội c ủ a sản x u ấ l đ ổ là c h ủ th ể k in h tế, n h ữ n g q u a n h ệ p h á p ]ý qui
đ ịn h về q u a n hệ c o n ng ư ờ i với lư liệ u sản x u ấ l, m ô h ìn h tổ c h ứ c x ã h ộ i c ủ a
nền k in h lố. M ộ l n ề n k in h tố n ồ n g n g h iệ p p h á t triể n th e o p h ư ơ n g th ứ c sản
x u ấ l tư b á n c h ủ n ^ h ĩa c ó

cơ c ấ u k h á c n ề n n ô n g n g h iệ p đ ịn h h ư ớ n g x ã h ộ i

c h ủ n g h ía .
V é lá c đ ộ n g củ a k h o a h ọ c k ỳ th u ậ t v à c ô n g n g h ệ , c ó th ể th ấ y m ấ y đ iể m
sau đ ây :
C h ú n g ta đ ề u b iế t rằ n g khi k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ c h ư a p h á i triể n th ì n h ìn
tổ n g q u á t n ề n n ô n g n g h iệ p c ủ a n h â n lo ại c h í là sự k h ai th á c b ó c lộ t tự

n h iê n , k in h lế lự rìh icn , sản x u ấ t tự c u n g tự c ấp . D o v ậy , C C K T N N c ũ n g rấ t
đ ơ n g iá n th u ầ n lu ý là trổ n g trọ t k ế t h ợ p c h ã n n u ô i. K h i k h o a h ọ c c ô n g n g h ệ
đ ã p h á t iric n , tạ o ra c á c đ iổ u k iê n sả n x u ấ t th u ậ n lợi c h o n ô n g n g h iô p , n ó
b ao g ồ m c á c lìn h vực tá c đ ộ n g trự c tiế p đ ế n đ ố i tư ợ n g c ủ a sản x u ấ t n ô n g
n g h iệ p n h ư c á c n g à n h : cô n g n g h ệ sin h h ọ c , c ô n g n g h ệ c ấ y g h é p , g e n , lai
tạ o g iố n ụ . m à q u a n trọ n g là k h a i th á c đ ấ l đ a i, n â n g c a o đ iề u k iệ n e ú a sản
x u ấ t n ò n g n g h iệ p n h ư lư liệ u sả n x u ấ t, k ế t c ấ u h ạ tầ n g , lưu th ô n g sản
p h ẩ m , b ã o q u á n n ô n g sả n s a u th u h o ạ ch - K h o a h ọ c c ô n g n g h ệ c ũ n g tạ o
th ê m n h iề u n g à n h n g h ề m ới c h o n ồ n g n g h iệ p n h ư d ịc h vụ n ô n g n g h iệ p , c h ế
h iế n n ô n u s á n , th ú y... làm c h o n ô n g n g h iệ p c ó s ự th a y đ ổ i to lớn, ih ú c đ ẩ y
n h a n h điíỢe q u á irìn h c h u y ê n m ô n h o á , h ợ p tá c h o á trơ n g sả n x u ấ t, làm ch o