Vai trò, mục đích và mục tiêu của tư tưởng hồ chí minh về giáo dục

MỤC LỤC
DẪN NHẬP......................................................................................................................1
NỘI DUNG.......................................................................................................................3

DẪN NHẬP
Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà hoạt động chính trị
lỗi lạc, lãnh tụ vĩ đại của cách mạng Việt Nam, đồng
thời là nhà giáo, nhà văn hoá lớn của thế giới, Người
sáng lập, đặt nền móng và chỉ đạo việc xây dựng nền
giáo dục mới Việt Nam. Chỉ riêng về giáo dục, tư
tưởng Hồ Chí Minh cũng đã là một kho tàng, ở tầm
chiến lược và ngày càng ngời sáng qua thực tiễn.
Qua sự định hướng và hướng dẫn đề tài của Cô,
Nhóm chúng tôi trình bày các vấn đề sau:
 K hái

niệm, nguồn gốc và quá trình hình thành tư

tưởng hồ chí minh
 Vai trò, mục đích và mục tiêu của tư tưởng hồ chí
minh về giáo dục
 Nguyên lý giáo dục theo tư tưởng của hồ chí minh
 Ý nghĩa giáo dục theo tư tưởng hồ chí minh
1


2


NỘI DUNG
1 KHÁI NIỆM, NGUỒN GỐC VÀ QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
1.1 Khái niệm tư tưởng Hồ Chí Minh
Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ IX có viết: “ Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện
và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam, từ cách mạng dân tộc
dân chủ nhân dân đến cách mạng XHCN; là kết quả của sự vận dụng sáng tạo và phát
triển chủ nghĩa Mác- Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, kế thừa và phát triển các
giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu tinh hoa của nhân loại”
Đây là định hướng cho các nghiên cứu tiếp tục đi sâu vào tìm hiểu tư tưởng của
Người để trên cơ sở đó đi tới một khái niệm có khả năng bao quát được những nội
dung lớn trong tư tưởng Hồ Chí Minh.
Là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của
cách mạng Việt Nam, từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân đến cách mạng XHCN;
Là kết quả của sự vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin vào hoàn
cảnh cụ thể của Việt Nam;
Là sự kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tiếp thu
tinh hoa văn hóa của nhân loại.

1.2 Nguồn gốc hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh
1.2.1 Các giá trị tư tưởng và văn hóa truyền thống Việt Nam
Tinh thần nhân nghĩa, truyền thống đoàn kết, tương thân tương ái được hình
thành và phát triển từ nhu cầu người dân Việt Nam phải chống chọi với thiên tai khắc
nghiệt, với các thế lực ngoại xâm hung bạo, dã được Hồ Chí Minh kế thừa trong suốt
quá trình lãnh đạo sự nghiệp cách mạng Việt Nam. Truyền thống lạc quan, yêu đời bắt
nguồn từ niềm tin vào bản thân, vào chân lý, vào chính nghĩa...Truyền thống cần cù
dũng cảm, thông minh sáng tạo trong sản xuất và chiến đấu, tinh thần ham học hỏi và
không ngừng mở rộng cửa đón tinh hoa văn hóa nhân loại trên cơ sở giữ vững bản sắc
3

của dân tộc, chọn lọc, tiếp thu cải biến những cái hay, cái tốt thành những giá trị riêng
của mình. Hồ Chí Minh là hình ảnh sinh động và trọn vẹn của truyền thống đó.
1.2.2 Tinh hoa văn hóa nhân loại
1.2.2.1 Tư tưởng và văn hóa Phương Đông:
Nho giáo: Tuy nho giáo có những yếu tố duy tâm, lạc hậu nhưng nho giáo cũng
có những yếu tố tích cực như:
+ Triết lý hành động, tư tưởng hành thế nhập đạo giúp đời
+ Lý tưởng về một xã hội bình trị, ước vọng một xã hội an ninh hoà mục;
một thế giới đại đồng.
+ Triết lý nhân sinh: tu thân dưỡng tính, từ thiên tử tới thứ dân, ai cũng phải
lấy tu thân làm gốc.
+ Nho giáo đề cao văn hóa, lễ giáo tạo ra truyền thống hiếu học...
Hồ Chí Minh đã khai thác Nho giáo, lựa chọn những yếu tố tích cực, phù hợp để
phục vụ nhiệm vụ cách mạng. Trong các tác phẩm của mình, Hồ Chí Minh đã sử dụng
khá nhiều mệnh đề của nho giáo và đưa vào đó những nội dung và ý nghĩa mới
Phật giáo: Phật giáo vào Việt Nam rất sớm và có ảnh hưởng rất mạnh đến nhân
dân ta. Phật giáo là tôn giáo nên có nhiều mặt tiêu cực không tránh khỏi, nhưng những
mặt tích cực cũng để lại dấu ấn rất sâu sắc trong tư duy, hành động, cách ứng xử của
con người Việt Nam. Đó là:
+
+
+
+
+

Tư tưởng vị tha, từ bi, bác ái, thương người
Nếp sống có đạo đức, trong sạch giản dị, chăm lo làm điều thiện.
Tinh thần dân chủ chất phác, chống phân biệt đẳng cấp.
Đề cao lao động, chống lười biếng.
Thiền phái Trúc lâm Việt Nam chủ trương sống không xa đời, gắn bó với

dân, với nước, tham gia vào cộng đồng, vào cuộc đấu tranh chống kẻ thù
của dân tộc.

Ngoài ra tư tưởng của lão tử, chủ nghĩa Tam dân của Tôn Trung Sơn cũng được
Người tìm hiểu để thấy trong đó những điều có thể vận dụng ở nước ta.
1.2.2.2 Tư tưởng và văn hóa Phương Tây
Mỹ: Với ý chí đấu tranh cho tự do, độc lập, cho quyền sống của con người trong
tuyên ngôn độc lập 1776 của nước Mỹ.
4


Pháp: Người được tiếp xúc trực tiếp với các tác phẩm của các nhà tư tưởng khai
sáng như: với các nhà tư tưởng khai sáng như: Vonte, Môngtexkiơ, Rútxô,... với
những lý luận của đại cách mạng Pháp năm 1789 như tinh thần pháp luật của
Môngtexkiơ, Khế ước xã hội của Rútxô, tuyên ngôn dân quyền và nhân quyền;
Hoạt động trong phong trào công nhân Pháp, Hồ Chí Minh học được tư tưởng
dân chủ và từ đó hình thành được phong cách làm việc dân chủ trong sinh hoạt chính
trị. Được sự dìu dắt của các nhà cách mạng và trí thức tiến bộ Pháp, Nguyễn Ái Quốc
đã từng bước trưởng thành, tiếp nhận, gạn lọc làm giàu trí tuệ của mình để có thể từ
tầm cao của tri thức nhân loại suy nghĩ, lựa chọn, kế thừa và đổi mới, vận dụng và phát
triển vào hoàn cảnh cụ thể của cách mạng Việt Nam.
1.2.3 Chủ nghĩa Mác-Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận của tư tưởng
Hồ Chí Minh.
Chủ nghĩa Mác-Lênin là nguồn gốc lý luận trực tiếp quyết định bản chất tư tưởng
Hồ Chí Minh được thể hiện:
Tháng 7/1920 Hồ Chí Minh đọc “Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn
đề dân tộc và vấn đề thuộc địa” của Lênin là bước quyết định nhảy vọt về chất trong
quá trình hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh.
Chủ nghĩa Mác-Lênin đã cung cấp cho Hồ Chí Minh thế giới quan và phương
pháp luận duy vật biện chứng, để tổng kết lịch sử và kinh nghiệm thực tiễn, tích luỹ

kiến thức tìm ra con đường cứu nước mới.
Chủ nghĩa yêu nước là cơ sở ban đầu và là động lực thôi thúc Hồ Chí Minh đến
với chủ nghĩa Mác-Lênin. Còn chủ nghĩa Mác-Lênin đã nâng chủ nghĩa yêu nước
truyền thống ở Hồ Chí Minh lên một tầm cao mới, tạo ra bước phát triển mới về chất
phù hợp với thời đại mới.
1.2.4 Những nhân tố chủ quan thuộc về phẩm chất con người Nguyễn Ái Quốc:
Nguyễn Ái Quốc là người có tư duy độc lập, tự chủ, sáng tạo, có đầu óc phê phán
tinh tường, sáng suốt trong nghiên cứu tìm hiểu các cuộc cách mạng tư sản hiện đại
để tìm ra được bản chất của các cuộc cách mạng đó.

5


Người đã có một quá trình khổ công học tập, rèn luyện để tiếp thu có chọn lọc
những tinh hoa tri thức nhân loại, sớm vương tới đỉnh cao tri thức nhân loại để tạo nên
tri thức và kinh nghiệm của riêng mình
Người có tâm hồn của một nhà yêu nước, một chiến sỹ cộng sản nhiệt tình cách
mạng, một trái tim yêu nước, thương dân, một tinh thần sẵn sàng hy sinh vì nền độc
lập tự do của tổ quốc, vì sự nghiệp giải phóng con người, giải phóng nhân loại.
Với phẩm chất cá nhân của mình, Nguyễn Ái Quốc đã tiếp nhận, chọn lọc,
chuyển hóa được những tri thức của nhân loại và dân tộc thành trí tuệ của bản thân
mình, Người đã tìm ra cho dân tộc mình một con đường, một hướng đi đúng đắn phù
hợp với xu thế của thời đại: Đó là con đường cách mạng vô sản, con đường đi lên chủ
nghĩa xã hội

1.3 Quá trình hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh
1.3.1 Giai đoạn hình thành tư tưởng yêu nước và chí hướng cách mạng (1890 -1911)
Ngay từ khi còn nhỏ, Nguyễn Sinh Cung đã tiếp thu nền văn hóa Quốc học và
Hán học, bước đầu tiếp nhận nền văn hóa phương Tây từ trường quốc học Huế; chứng
kiến nỗi thống khổ của người dân mất nước, cũng như tinh thần đấu tranh bất khuất

của thế hệ cha anh. Nhờ đó hoài bão cứu nước cứu dân trong Người bắt đầu hình thành
cùng với quyết định chọn hướng đi, cách đi để sớm tới thành công
1.3.2 Giai đoạn tìm tòi, khảo nghiệm và hình thành tư tưởng cứu nước theo lập
trường vô sản (Từ 1911 - 1920)
Đây là giai đoạn Nguyễn Tất Thành bôn ba khoảng 30 nước trên các châu lục để
tìm hiểu các cuộc cách mạng lớn trên thế giới và khảo sát cuộc sống của nhân dân các
dân tộc bị áp bức.
Tháng 7/1920, được nghiên cứu Sơ thảo lần thứ nhất những luận cương về vấn
đề dân tộc và vấn đề thuộc địa của Lênin. Nguyễn Á i Quốc đã tìm thấy con đường
cứu nước giải phóng dân tộc.
Tháng 12/1920 Người biểu quyết tán thành đứng về quốc tế III, tham gia thành
lập Đảng cộng sản Pháp đã đánh dấu bước chuyển biến về chất trong tư tưởng Nguyễn

6


Á i Quốc: từ chủ nghĩa yêu nước đến chủ nghĩa Lênin, từ giác ngộ dân tộc đến giác
ngộ giai cấp, từ người yêu nước trở thành người cộng sản.
1.3.3 Giai đoạn hình thành về cơ bản tư tưởng con đường cách mạng Việt Nam (1921
- 1930)
Đây là thời kỳ Nguyễn Ái Quốc có những hoạt động lý luận và thực tiễn sôi nổi,
phong phú. Cụ thể:
• Người hoạt động tích cực trong ban nghiên cứu thuộc địa của Đảng cộng sản
Pháp, tham gia sáng lập hội liên hiệp thuộc địa, xuất bản báo Le Paria nhằm tuyên
truyền chủ nghĩa Mác-Lênin vào các nước thuộc địa trong đó có Việt Nam.
• Tháng 10/1923, tại Mátxcơva, Nguyễn Ái Quốc tham dự hội nghị nông dân
quốc tế và được bầu làm uỷ viên Đoàn chủ tịch Quốc tế Nông dân
• Cuối năm 1924, Người tới Quảng châu (Trung quốc); tháng 6/1925 Người
thành lập Hội Việt Nam cách mạng thanh niên, ra báo thanh niên, mở các lớp huấn
luyện chính trị, đào tạo cán bộ. Đây là thời kỳ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp chuẩn bị về

chính trị, tư tưởng và tổ chức để chuẩn bị cho việc thành lập Đảng cộng sản Việt Nam.
• Các văn kiện của thời kỳ này như các bài viết trên báo Le Paria, “Bản án chế
độ thực dân Pháp” (1925); “Tạp chí thanh niên” (1925-1927); “Đường cách mệnh”
(1927) và những bài viết trên các tạp chí: Cộng sản, Đời sống công nhân, thông tin
quốc tế... là những công cụ quan trọng trong giáo dục những người Việt Nam yêu
nước theo con đường cách mạng vô sản.
1.3.4 Giai đoạn vượt qua khó khăn, thử thách kiên trì với con đường đã định cho cách
mạng Việt Nam (1930 - 1941)
Cuối tháng 9 năm 1938, Quốc tế Cộng sản đã quyết định điều động Hồ Chí Minh
về công tác ở Đông dương. Đây là điều kiện thuận lợi để Hồ Chí Minh biến tư tưởng
của mình thành sức mạnh quần chúng đưa cách mạng Việt Nam đi đến tháng lợi. Giai
đoạn phát triển và thắng lợi của tư tưởng Hồ chí Minh (1941 -1969)
Tháng 2/1941 Người về nước.

7


Tháng 5/1941 Người triệu tập và chủ trì hội nghị TW lần thứ 8 (khóa I) đặt
nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu, quyết định thành lập mặt trận Việt Minh
nhằm đoàn kết mọi lực lượng yêu nước, chống đế quốc, giành độc lập dân tộc.
Ngày 02/9/1945. Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt
Nam Dân chủ Cộng hòa, Hồ Chí Minh được bầu làm Chủ tịch nước.
Sau 1954, đất nước tạm thời bị chia cắt, đất nước ta bước vào thời kỳ vừa xây
dựng Chủ nghĩa xã hội ở Miền Bắc, vừa đấu tranh giải phóng Miền Nam. Đây cũng là
thời kỳ tư tưởng Hồ Chí Minh được bổ sung, phát triển và hoàn thiện trên một loạt vấn
đề cơ bản của cách mạng Việt Nam: Đường lối chiến tranh nhân dân và quốc phòng
toàn dân; về quá độ lên CNXH ở một nước thuộc địa, nửa phong kiến, nông nghiệp lạc
hậu không qua TBCN; Về đường lối chiến lược của hai miền; về xây dựng nhà nước
của dân, do dân và vì dân; về xây dựng Đảng cộng sản Việt Nam.
Năm 1969 Chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời đã để lại một bản di chúc thiêng liêng

cho cả dân tộc. Đây là những lời căn dặn cuối cùng đầy tâm huyết, thắm đượm tình
người của Bác, một di sản vô cùng quý báu của dân tộc và nhân loại.
Hơn 50 năm qua, tư tưởng Hồ Chí Minh về phương châm, chiến lược, mục đích,
nội dung, phương pháp giáo dục - đào tạo con người luôn soi sáng sự nghiệp trồng
người ở Việt Nam. Tư tưởng đó không chỉ là cơ sở lý luận cho việc xác định chiến
lược đào tạo con người, chủ trương, đường lối chỉ đạo phát triển nền giáo dục Việt
Nam của Đảng ta qua các thời kỳ cách mạng, mà còn là những bài học, những kinh
nghiệm thực tiễn giáo dục hết sức sinh động, thiết thực và hiệu quả đối với người làm
công tác giáo dục nói riêng, ngành giáo dục nói chung hiện nay.

8


2 VAI TRÒ, MỤC ĐÍCH VÀ MỤC TIÊU CỦA TƯ TƯỞNG HỒ
CHÍ MINH VỀ GIÁO DỤC
2.1 Vai trò của giáo dục
2.1.1 Phát triển nhân cách con người
Nói đến tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, trước hết, phải nói đến tư tưởng giải
phóng con người thoát khỏi tăm tối, lạc hậu, đưa dân tộc ta trở thành một dân tộc văn
minh, tiến bộ. Các nhà nghiên cứu giáo dục thường nhấn mạnh đến sự đặc sắc trong
quan điểm của Người về vấn đề nhân cách, việc học tập để rèn luyện phát triển nhân
cách đối với mỗi người.
Hồ Chí Minh đã từng nói: “Thiện ác vốn chẳng phải là bản tính cố hữu, phần lớn
đều do giáo dục mà nên”. Người muốn nhấn mạnh đến vai trò của giáo dục trong việc
hình thành phẩm chất nhân cách con người, “thiện”, “ác” không phải là bản chất sẵn
có của con người mà chủ yếu là do quá trình giáo dục hình thành nên.
2.1.2 Xây dựng và bảo vệ đất nước
Không những thế, giáo dục còn góp phần đắc lực vào công cuộc đổi bảo vệ và
xây dựng đất nước. Người kêu gọi: “Quốc dân Việt Nam! muốn giữ vững nền độc lập,
muốn làm cho dân mạnh nước giàu, mọi người Việt Nam…phải có kiến thức mới, để

có thể tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhà và trước hết phải biết đọc, biết viết
chữ quốc ngữ”.
Từ thực trạng nền giáo dục dưới sự đô hộ của thực dân Pháp, Hồ Chí Minh đã
vạch trần và lên án chính sách giáo dục của thực dân Pháp là làm cho "ngu dân dễ trị".
Bằng ngòi bút với lời lẽ sắc bén, Người đã chỉ rõ bộ mặt thực của cái gọi là "khai hóa
văn minh" của thực dân Pháp: những người đến trường được "đào tạo nên những kẻ
làm tay sai, làm tôi tớ cho một bọn thực dân người Pháp", những người không đến
trường thì bị đầu độc bằng các thói hư, tật xấu như rượu chè, cờ bạc, thuốc phiện. Do
vậy, theo Người, để khẳng định chính mình, mỗi người phải thẳng thắn đấu tranh với
cái lỗi thời, lạc hậu và các tệ nạn xã hội. Người viết: "Phải ra sức tẩy sạch ảnh hưởng
giáo dục nô dịch của thực dân còn sót lại như: Thái độ thờ ơ đối với xã hội, xa rời đời
sống lao động và đấu tranh của nhân dân, học để lấy bằng cấp, dạy theo lối nhồi sọ. Và
9


cần xây dựng tư tưởng dạy và học để phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân". Thật vậy,
ngay từ những năm đầu bước vào đời, khi tham gia giảng dạy ở trường Dục Thanh,
Phan Thiết, tại đây, bên cạnh việc truyền bá những kiến thức về văn hóa, Hồ Chí Minh
còn đặc biệt chú trọng đến việc truyền thụ tinh thần, truyền thống yêu nước thương nòi
của dân tộc.
2.1.3 Phát triển kinh tế
Hồ Chí Minh còn quan tâm chỉ đạo cho giáo dục tích cực phục vụ hoạt động kinh
tế, làm cho hai lĩnh vực này liên hệ chặt chẽ với nhau. Người đánh giá tác dụng tích
cực của giáo dục trong quá trình phát triển kinh tế: “Không có giáo dục, không có cán
bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế”.
Nhận thức sâu sắc về vai trò của giáo dục, Hồ Chí Minh đã gắn bó cả cuộc đời
mình với việc chăm lo, mở mang và xây dựng một nền giáo dục mới, nền giáo dục xã
hội chủ nghĩa - một nền giáo dục mà mọi người ai cũng đều được học hành, không
phân biệt giai cấp, tuổi tác, trình độ, giới tính… đều có cơ hội phát huy khả năng sáng
tạo, lao động,tạo ra những sản phẩm, kinh tế đáp ứng cho cuộc sống của bản thân và

xã hội.

2.2 Mục đích giáo dục
Mục đích cao cả trong suốt cuộc đời phấn đấu của Hồ Chí Minh đó là mong cho
dân tộc, nhân dân có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc.Người đã chỉ rõ mục đích của
việc học đó là: học để yêu Tổ quốc, học để yêu nhân dân, học để yêu lao động, học để
yêu đạo đức, học để phụng sự Tổ quốc, học để phụng sự nhân dân.
Mục đích giáo dục lớn nhất trong tư tưởng của Hồ Chí Minh là vì con người, cho
con người, là xây dựng con người mới, đào tạo ra những con người biết làm chủ nước
nhà.Mục đích giáo dục lớn nhất trong tư tưởng của Hồ Chí Minh là vì con người, cho
con người, là xây dựng con người mới, đào tạo ra những con người biết làm chủ nước
nhà, phải lấy nhiệm vụ học tập làm chủ yếu.
Người đã chỉ rõ mục đích của việc học đó là: học để yêu Tổ quốc, học để yêu
nhân dân, học để yêu lao động, học để yêu đạo đức, học để phụng sự Tổ quốc, học để
phụng sự nhân dân.Ngày nay nước ta đã được độc lập, dân ta đã được tự do, thanh

10


niên đã là người làm chủ đất nước, vì vậy mục đích của nền giáo dục là đào tạo ra
những con người biết làm chủ nước nhà, phải lấy nhiệm vụ học tập làm chủ yếu.
Như vậy, coi trọng, đề cao dân trí với mong muốn tột bậc “nhân dân ai cũng
được học hành” và quyết tâm xây dựng một nền giáo dục mới, hướng tới con người, vì
con người là một trong những mục tiêu cách mạng trong quá trình tìm đường cứu nước
của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh. Cùng với thắng lợi của Cách mạng tháng Tám,
Hồ Chí Minh đã khai sinh ra nền giáo dục mới, nền giáo dục nhân dân: Khoa học, dân
tộc và đại chúng… Trong bối cảnh vận mệnh quốc gia, dân tộc như ngàn cân treo sợi
tóc, Hồ Chí Minh vẫn khẳng định vị trí, vai trò của nền giáo dục. Ngay trong khóa họp
đầu tiên của Chính phủ (3/9/1945), Người đã nêu lên nhiệm vụ diệt “giặc dốt”, “giặc
đói”, giặc ngoại xâm”, Người nói: “Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Vì vậy tôi

đồng ý mở chiến dịch chống nạn mù chữ”.Tư tưởng đó đã trở thành một phong trào
sôi nổi, mạnh mẽ, phát triển trong nhân dân.
Phong trào Bình dân học vụ mở đầu cho việc xây dựng và hoàn thiện con người
mới.Đối với Hồ Chí Minh, nhân tố con người là vô cùng quan trọng, giữ vai trò quyết
định cho sự thành bại của sự nghiệp cách mạng xây dựng và bảo vệ Tổ quốc XHCN.
Trong “Thư gửi học sinh, sinh viên ngày khai trường” của năm học đầu tiên của chế
độ mới, Người đã thể hiện rõ: “Non sông Việt Nam có trở nên vẻ vang hay không, dân
tộc Việt Nam có được vẻ vang sánh vai các cường quốc năm châu được hay không,
chính là nhờ một phần lớn công học tập của các cháu”.
Vì vậy, giáo dục và tự giáo dục là vấn đề quyết định sự hình thành, phát triển
nhân cách của con người XHCN. Đó là nhân cách con người phát triển toàn diện cả về
đức lẫn tài, trong đó đức là gốc, là nền tảng. Người khẳng định: “Vì lợi ích mười năm
thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người”. Muốn xây dựng CNXH,
trước hết cần có những con người XHCN. Có thể hiểu quan niệm Hồ Chí Minh đã
biểu hiện trật tự lôgíc: Trong sự nghiệp cách mạng thì việc “xây dựng con người” là
một chiến lược quyết định; trong sự nghiệp “xây dựng con người” thì chiến lược giáo
dục đứng ở vị trí hàng đầu; trung tâm chiến lược giáo dục là xây dựng và hoàn thiện
con người. Sự phát triển phồn vinh của đất nước, sự thành công của sự nghiệp xây
dựng CNXH là tiền đồ của dân tộc đòi hỏi phải xây dựng một nền giáo dục có chất
lượng và đạt hiệu quả cao. Hồ Chí Minh sáng lập nền giáo dục mới nhằm đào tạo các
11


em trở thành những công dân hữu ích cho đất nước Việt Nam, và làm phát triển năng
lưc sẵn có của các em, chuẩn bị cho thế hệ trẻ đảm nhiệm tốt trọng trách, nhiệm vụ của
mỗi công dân, người cán bộ, chiến sĩ trong quá trình xây dựng, bảo vệ Tổ quốc.

2.3 Mục tiêu giáo dục
Nói đến tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, trước hết, phải nói đến tư tưởng giải
phóng con người thoát khỏi tăm tối, lạc hậu, đưa dân tộc ta trở thành một dân tộc văn

minh, tiến bộ. Đây vừa là mục tiêu, vừa là khát vọng "tột bậc" của Người. Trong mỗi
giai đoạn cách mạng, dù ở trong hoàn cảnh nào, Người cũng là chiến sĩ tiên phong đi
vào phong trào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa
họ ra đấu tranh giành tự do độc lập ; giải phóng họ thoát khỏi ách áp bức bóc lột của
thực dân phong kiến, thoát khỏi sự ràng buộc của hệ tư tưởng lạc hậu, tạo mọi điều
kiện cho mỗi dân tộc và mỗi người dân đứng lên làm chủ nền văn hóa, làm chủ vận
mệnh và tương lai của mình.
Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, giai cấp và
nhân dân, Tổ quốc và nhân loại"."Học để tu dưỡng đạo đức cách mạng", "học để tin
tưởng" và "Học để hành".Tư tưởng này không chỉ phản ánh truyền thống quý báu của
dân tộc ta mà còn phản ánh yêu cầu vừa cấp bách, vừa lâu dài của đất nước trong tiến
trình đi lên chủ nghĩa xã hội.
Dạy -học để mở mang dân trí, nâng cao kiến thức, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn
và tình cảm cách mạng. Đào tạo ra những con người vừa có đức vừa có tài, học để làm
việc, làm người làm cán bộ. Đó là mục tiêu đào tạo thế hệ cách mạng cho đời sau.
Quan điểm giáo dục toàn diện theo tư tưởng HCM bao gồm các mặt: đạo đức,
văn hóa, kỹ thuật, lao động, trí dục, thể dục và mỹ dục. Coi trọng giáo dục nhân cách,
lý tưởng, đạo đức, trí dục, thể dục và mỹ dục.Về văn hóa phải chú trọng đồng thời việc
học tập kiến thức về KHTN, KHXH&NV, tăng cường dạy công nghệ, ngoại ngữ và tin
học. Giáo dục đào tạo phải gắn liền dạy người với dạy chữ và dạy nghề, trong đó dạy
người là mục tiêu cao nhất. Coi trọng trí tuệ, tài năng nhưng phải lấy đạo đức làm gốc.
Văn kiện Hội nghị lần thứ Hai Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã
khẳng định quan điểm của Đảng: Giáo dục là quốc sách hàng đầu, đầu tư cho giáo dục
là đầu tư có hiệu quả nhất, qua đó đã đề ra mục tiêu cơ bản của giáo dục là: “Nhằm
12


xây dựng những con người và thế hệ thiết tha gắn bó với lý tưởng độc lập dân tộc và
chủ nghĩa xã hội, có đạo đức trong sáng, có ý chí kiên cường và bảo vệ Tổ quốc, công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc,

có năng lực tiếp thu văn hóa nhân loại, phát huy tiềm năng của dân tộc Việt Nam, có ý
thức cộng đồng và phát huy tính tích cực cá nhân, làm chủ tri thức khoa học và công
nghệ, có tư duy sáng tạo, có kỹ năng thực hành giỏi, có tác phong công nghiệp, có tính
tổ chức, kỷ luật, có sức khoẻ, là những người kế thừa, xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa
“hồng” và “chuyên” như lời căn dặn của Bác Hồ”.

13


3 NGUYÊN LÝ GIÁO DỤC THEO TƯ TƯỞNG CỦA HỒ CHÍ
MINH
Nét đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục là phương pháp giáo dục
con người toàn diện. Muốn xây dựng và hoàn thiện con người theo Chủ tịch Hồ Chí
Minh làgiáo dục và tự giáo dục . Đây là phương pháp tốt nhất để '' đào tạo các em nên
những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam và làm phát triển hoàn toàn những
năng lực sẵn có của các em". Người nhấn mạnh : "Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội,
trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa" và "vì lợi ích mười năm thì phải
trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người". Vì thế, nền giáo dục mới phải
thực hiện phương pháp dạy và học mới để đạt được mục tiêu: ''Học để làm việc, làm
người, làm cán bộ. Học để phụng sự đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân
loại". "Học để tu dưỡng đạo đức cách mạng", "Học để tin tưởng" và "Học để hành".
Tư tưởng này không chỉ phản ánh truyền thống quý báu của dân tộc ta mà còn pahnr
ánh yêu cầu vừa cấp bách, vừa lâu dài của đất nước trong tiến trình đi lên chủ nghĩa xã
hội.

3.1 Lấy học sinh làm trung tâm
Theo Bác, để nâng cao chất lượng và hiệu quả giảng dạy, thì nhất thiết phải coi
trọng và thường xuyên chú ý đến việc điều chỉnh đổi mới phương pháp dạy học. Lâu
nay với cách dạy truyền thống, chúng ta chưa chú ý đến vai trò chủ động, đào sâu suy
nghĩ, khơi dậy tiềm năng nhận thức, ý thức tích cực tự giác của học sinh. Lối dạy thầy

giảng trò nghe, thầy đọc trò chép diễn ra phổ biến làm cho học sinh thụ động, ít phát
huy năng lực, óc tư duy, sáng tạo. Trong tác phẩm, Bác chỉ rõ cần phải có một “cuộc
cách mạng” về phương pháp dạy học, lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích
cực sáng tạo của học sinh. Muốn làm được điều này, thì các thầy cô nên thi nhau tìm
cách dạy sao cho dễ hiểu, dễ nhớ, nhanh chóng và thiết thực
Về phương pháp giáo dục, Người chỉ giáo: cách học phải nhẹ nhàng; không gò
ép học sinh vào khuôn khổ người lớn, phải đặc biệt chú trọng đến sức khỏe của các
cháu, chú trọng bồi dưỡng phương pháp tự phát huy nội lực, tư duy biện chứng Mác Lê nin, óc tư duy lý luận, tư duy kỹ thuật, tư duy kinh tế, óc phê phán và sáng tạo cho
người học.
14


Người yêu cầu phải căn cứ vào đặc điểm, nhu cầu của đối tượng, nội dung giáo
dục, và các điều kiện cơ bản của nhà trường mà xác định các phương pháp dạy học
phù hợp. Phát huy dân chủ, thẳng thắn, cần có sự đối thoại trong quá trình học tập,
nhận thức. "Mọi người được hoàn toàn tự do phát biểu ý kiến, dù đúng hoặc không
đúng” vì "khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm thấy chân lý, lúc đó quyền tự do
tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý”. Dân chủ, thẳng thắn trong dạy học đòi
hỏi người thầy và học sinh phải có tinh thần đoàn kết, kỷ luật nhưng phải quán triệt
nguyên tắc "trò phải kính thầy, thầy phải quý trò, chứ không phải là "cá đối bằng đầu”.
Trong giáo dục, theo Hồ Chí Minh, cần có phương pháp phù hợp với điều kiện
giáo dục và đối tượng giáo dục. Giáo dục phải căn cứ vào "trình độ văn hóa, thói quen
sinh hoạt, trình độ giác ngộ, kinh nghiệm tranh đấu, lòng ham, ý muốn, tình hình thiết
thực của quần chúng". Cần có phương pháp tổ chức giáo dục sao cho bảo đảm được sự
phù hợp giữa điều kiện, hoàn cảnh giáo dục với đối tượng giáo dục.
Phương pháp giáo dục phải thiết thực, lấy tự học làm cốt, học tập suốt đời, đồng
thời phải dạy cách học cho người học. Chủ tịch Hồ Chí Minh từ rất sớm đã khẳng định
giáo dục phải nâng cao và hướng dẫn việc tự học, tự giáo dục cho người học, "không
phải có thầy thì học, thầy không đến thì đùa. Phải biết tự động học tập”

3.2 Học đi đôi với hành
Là một nhà giáo dục, Hồ Chí Minh nhìn thấy ý nghĩa to lớn của việc kết hợp học
với hành, nó không chỉ là sự củng cố mà còn mở ra những triển vọng mới trong việc
nhận thức thực tiễn, cải tạo thực tiễn, hình thành nhân cách con người mới.
Hoạt động giáo dục phải được thực hiện theo nguyên lý học đi đôi với hành, giáo
dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường
kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội
Ngay từ năm 1947, trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, Người đã nói: “Một
người học xong đại học có thể gọi là có tri thức… Song công việc thực tế y không biết
gì cả. Thế là y chỉ có tri thức một nửa. Tri thức của y là tri thức học sách, chưa phải tri
thức hoàn toàn; Y muốn thành người tri thức hoàn toàn phải đem tri thức đó áp dụng
vào thực tế”.

15


Người thường xuyên nhắc nhở: “Học để hành, học với hành phải đi đôi với nhau.
Học mà không hành thì học vô ích. Hành mà không học thì hành không trôi chảy” và
“học để hành ngày càng tốt hơn”.
Người khuyên học sinh không nên học gạo, học vẹt, học sinh không nên học
gạo, không nên học vẹt… học phải suy nghĩ, học phải liên hệ với thực tế, phải có thí
nghiệm và thực hành. Học với hành phải kết hợp với nhau”.
Học đi đôi với hành là một nguyên tắc vàng ngọc của phép sư phạm. Thực hiện
nguyên tắc này thì cùng một lúc sẽ hình thành cả tri thức lẫn kỹ năng. Và như vậy,
hành sẽ trở thành một hình thức chính của học, quá trình học sẽ diễn ra trong quá trình
hành.
Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng việc kết hợp các hình thức giáo dục, không tuyệt
đối hóa bất cứ một hình thức giáo dục nào. Người viết: "Giáo dục dù trong nhà trường
có tốt mấy nhưng thiếu giáo dục trong gia đình và ngoài xã hội thì kết quả cũng không
hoàn toàn".

3.3 Học tập kết hợp với lao động sản xuất và thực tiễn
Theo tư tưởng của Bác phải lấy nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn
làm nguyên tắc cơ bản cho việc xây dựng các phương pháp về giáo dục.
Học tập kết hợp với lao động sản xuất là hạt nhân của toàn bộ nguyên lý giáo dục
mácxít, là phương pháp quan trọng nhất để hình thành con người toàn diện.
Nhà trường của chế độ cũ chỉ đào tạo ra những con người mọt sách, coi khinh lao
động, tách rời lao động trí óc với lao động chân tay. Nhà trường xã hội chủ nghĩa
ngược lại, phải đào tạo ra lớp người mới vừa lao động trí óc, vừa lao động chân tay.
Hồ Chí Minh dạy: “Lao động chân tay cũng phải có văn hóa, mà người lao động trí óc
cũng phải làm được lao động chân tay. Nếu lao động trí óc không làm được lao động
chân tay và lao động chân tay không có trí óc thì đó là người bán thân bất toại”. Nhà
trường của chúng ta là nhà trường xã hội chủ nghĩa “Nhà trường xã hội chủ nghĩa là
nhà trường học đi đôi với lao động”.
Trong chế độ xã hội chủ nghĩa, lao động vừa là quyền lợi, vừa là nghĩa vụ, vừa là
nguồn sống, nguồn hạnh phúc của mỗi người. Cho nên ngay từ khi còn ngồi trên ghế
nhà trường, học sinh phải “học tập kết hợp với lao động”. Thông qua kết hợp học tập
16


với lao động, nhà trường xã hội chủ nghĩa giáo dục thái độ đối với lao động như: tôn
trọng người lao động, yêu lao động, cần cù lao động, kỷ luật lao động và cả động cơ
lao động vì mình, vì xã hội cho học sinh. Tuy nhiên, kết hợp với lao động là phải kết
hợp một cách đúng mức phù hợp với đối tượng, lứa tuổi và chương trình đào tạo chứ
không phải là phương tiện hành nghề có lãi.

3.4 Giáo dục nhà trường gắn liền với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội
Ngay từ rất sớm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trương gắn nhà trường với xã hội.
Nhân ngày khai trường đầu tiên của nước Việt Nam mới, Người khuyên học sinh:
“Ngoài giờ học ở trường tham gia vào các hội cứu quốc để tập luyện thêm cho quen

với đời sống chiến sĩ và để giúp đỡ một vài việc nhẹ nhàng trong cuộc phòng thủ đất
nước”.
Đối với giáo dục thanh niên, Bác cũng huấn thị: Giáo dục thanh niên không thể
tách rời mà phải liên hệ chặt chẽ với những cuộc đấu tranh của xã hội… phải liên hệ
vào dư luận xã hội.
Trong hoạt động giáo dục, giáo dục trong nhà trường giữ vai trò quan trọng đặc
biệt, song theo Hồ Chí Minh “giáo dục trong nhà trường chỉ là một phần, còn cần có
sự giáo dục ngoài xã hội và trong gia đình để giúp cho việc giáo dục trong nhà trường
được tốt hơn. Giáo dục trong nhà trường dù tốt mấy, nhưng thiếu giáo dục trong gia
đình và ngoài xã hội thì kết quả cũng không hoàn toàn”.
Năm 1950, trong bài Nói về công tác huấn luyện và học tập, trả lời câu hỏi “Học
ở đâu?”, Người nói: “Học ở trường, học sách vở, học lẫn nhau và học nhân dân.
Không học nhân dân là một thiếu sót rất lớn”.
Cùng với việc đòi hỏi nhà trường phải liên hệ chặt chẽ với gia đình, xã hội, Hồ
Chí Minh cũng chỉ thị cho “Các đoàn thể thanh niên, phụ nữ, các cơ quan chính quyền
và các cấp ủy Đảng phải thực sự quan tâm đến nhà trường, đến việc học tập của con
em”. Người luôn luôn động viên nhân dân đóng góp công sức của mình vào giáo dục:
“Từ trước đến nay, đồng bào đã hết lòng giúp đỡ công việc giáo dục. Tôi mong rằng từ
nay về sau, đồng bào sẽ cố gắng giúp đỡ nhiều hơn nữa cho trường học”.
Đối với mỗi người, Người quy thành trách nhiệm trong việc hỗ trợ giáo dục,
Người nói: Mỗi chúng ta đều phải nhận trách nhiệm góp phần vào việc giáo dục. Do
17


đó cần phải liên hệ chặt chẽ việc giáo dục giữa nhà trường với gia đình và xã hội, giữa
nhà trường với các đoàn thể, trước hết là đoàn thể thanh niên.

3.5 Kế hoạch giáo dục phải gắn liền với kế hoạch kinh tế
Ngay sau khi miền Bắc được giải phóng hoàn toàn, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ:
“Kinh tế có kế hoạch, giáo dục cũng phải có kế hoạch. Kế hoạch giáo dục phải gắn

liền với kế hoạch kinh tế, giáo dục phải cung cấp cán bộ cho kinh tế. Kinh tế tiến bộ
thì giáo dục mới tiến bộ được. Nếu kinh tế không phát triển thì giáo dục cũng không
phát triển được. Giáo dục không phát triển thì không đủ cán bộ giúp cho kinh tế phát
triển. Hai việc đó liên quan mật thiết với nhau. Giáo dục có khó khăn, giáo dục phải
khắc phục. Kinh tế có khó khăn thì kinh tế phải khắc phục. Chúng ta đồng tâm hiệp
lực khắc phục khó khăn thì kinh tế cũng thành công, giáo dục cũng thành công”.
Đánh giá vai trò tích cực của giáo dục với kinh tế, Người chỉ rõ: “Không có giáo
dục, không có cán bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế”. Song Người cũng dè chừng,
tâm lý nóng vội muốn đẩy nhanh sự phát triển của giáo dục quá với hoàn cảnh và điều
kiện thực tế: “Kháng chiến phải mấy năm, vội không được. Giáo dục cũng phải theo
hoàn cảnh, điều kiện. Phải ra sức làm nhưng làm vội không được. Từ đây ra cửa thì
thứ nhất là bước thứ nhất, thứ hai mới đến bước thứ hai, rồi thứ ba mới là bước thứ ba,
vội thì ngã. Làm phải có kế hoạch, có từng bước”. Gắn giáo dục với kinh tế với đời
sống của nhân dân là một nguyên tắc bất di bất dịch trong tư tưởng giáo dục Hồ Chí
Minh. Ngay trong Di chúc, Người cũng căn dặn: Cần sửa đổi giáo dục cho phù hợp
với hoàn cảnh mới của nhân dân, phù hợp với hoàn cảnh kinh tế của đất nước.

3.6 Gắn giáo dục với tự giáo dục
Trong tư tưởng giáo dục Hồ Chí Minh, Người để lại những chỉ dẫn rất quý báu
về vấn đề tự học, tự đào tạo. Năm 1947, trong tác phẩm Sửa đổi lối làm việc, Hồ Chí
Minh chỉ rõ: “Lấy tự học làm cốt, do thảo luận và chỉ đạo giúp vào”. Để làm được như
vậy phải “Sắp xếp thời gian và bài học… phải cho khéo, phải có mạch lạc với nhau mà
không xung đột với nhau”.
Sau này, khi nói về Công tác huấn luyện và học tập (1950), Hồ Chí Minh lại
nhấn mạnh “Phải nâng cao và hướng dẫn việc tự học”.Tự học chính là sự nỗ lực của

18


chính bản thân người học song phải học có kế hoạch, có môi trường, có sự quản lý chỉ

đạo về nội dung. Trong điều kiện như vậy quá trình học tập sẽ là một quá trình tự học.
Cuộc đời Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gương lớn về quá trình tự học – tự
đào tạo, Người đến với chủ nghĩa cộng sản bằng một quá trình tự học. Tới dự đại hội
VII Quốc tế cộng sản (1935) với bí danh là Lin, khi khai lý lịch trả lời câu hỏi: Trình
độ học vấn (tiểu học, trung học, đại học), Người ghi: Anh, Pháp, Trung Quốc, Ý, Đức,
Nga. Năm 1959, nói chuyện với sinh viên đại học tại Băng Đung (Inđônêxia) về tự
học, Người kể: “Tôi sẽ nói vài lời với các bạn, khi còn trẻ tôi không có dịp đến trường
học, tôi đã đi du lịch và để làm việc đó là trường đại học của tôi. Trường học ấy đã dạy
cho tôi khoa học xã hội… khoa học quân sự… lịch sử… chính trị…”.
Hồ Chí Minh luôn luôn nhắc nhở mọi người là phải thường xuyên tự học tập
“học hỏi là một việc phải tiếp tục suốt đời. Suốt đời phải gắn công tác lý luận với thực
tiễn. Không ai có thể tự cho mình đã biết đủ rồi, đã biết hết rồi. Thế giới ngày càng đổi
mới, nhân dân ta ngày càng tiến bộ, cho nên chúng ta tiếp tục học và hành để tiến bộ
kịp nhân dân”.
Đối với Hồ Chí Minh, tất cả các phương pháp giáo dục như phương pháp đối
thoại, phương pháp học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn, phương pháp làm
gương, phương pháp kết hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội... đều nhằm mục đích
"nêu cao tác phong độc lập suy nghĩ và tự do tư tưởng", nâng cao nhận thức, chất
lượng và hiệu quả giáo dục. Các phương pháp này vừa mang tính truyền thống, lại vừa
hiện đại, vừa hệ thống, khoa học, lại vừa cụ thể, thiết thực, luôn gắn với đời sống và
thời đại
.

19


4 Ý NGHĨA GIÁO DỤC THEO TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
4.1 Giáo dục đạo đức
Chủ tịch Hồ Chí Minh là người nêu một tấm gương mẫu mực về thực hành đạo
đức cách mạng để toàn Đảng, toàn dân noi theo. Suốt cuộc đời hoạt động cách mạng,

lãnh tụ Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm tới giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho
cán bộ, đảng viên và nhân dân. Thống kê trong di sản Hồ Chí Minh để lại có tới gần
50 bài và tác phẩm bàn về vấn đề đạo đức.
Hồ Chí Minh quan niệm đạo đức là nền tảng và là sức mạnh của người cách
mạng, coi đó là cái gốc của cây, ngọn nguồn của sông nước: Người cách mạng phải có
đạo đức cách mạng làm nền tảng thì mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ
vang vì sự nghiệp độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Người viết: “Cũng như sông thì
có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc
thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy
cũng không lãnh đạo được nhân dân”, Người quan niệm đạo đức tạo ra sức mạnh,
nhân tố quyết định sự thắng lợi của mọi công việc: “Công việc thành công hoặc thất
bại, đều do cán bộ tốt hay kém”. Quan niệm lấy đức làm gốc của Hồ Chí Minh không
có nghĩa là tuyệt đối hóa mặt đức, coi nhẹ mặt tài. Người cho rằng có tài mà không có
đức là người vô dụng nhưng có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó. Cho
nên, đức là gốc nhưng đức và tài phải kết hợp với nhau để hoàn thành nhiệm vụ cách
mạng.

4.2 Xây dựng và phát triển nền giáo dục toàn diện
4.2.1 “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng
người”
Trong những câu nói nổi tiếng của Bác có một câu nói vô cùng ý nghĩa mà chúng
ta, những thế hệ con cháu Việt Nam luôn luôn cần ghi nhớ và thực hiện theo, đấy cũng
chính là một lời răn dạy, đạo lý mà Bác muốn truyền đạt đến tất cả nhân dân và đồng
bào cả nước, đó là: “ Vì lợi ích của mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm
thì phải trồng người”

20


Xuất xứ lời nói trên đây của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tại lớp học chính trị của

giáo viên cấp II, cấp III toàn miền Bắc, ngày 13/9/1958, Bác Hồ đã có bài nói quan
trọng về nhiệm vụ của những người thầy giáo với sự nghiệp giáo dục- đào tạo. Bác căn
dặn: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người.
Chúng ta phải đào tạo ra những công dân tốt và cán bộ tốt cho nước nhà. Nhân dân,
Đảng, Chính phủ giao các nhiệm vụ đào tạo thế hệ tương lai cho các cô, các chú. Đó
là một trách nhiệm nặng nề nhưng rất vẻ vang”.
Tư tưởng “trồng cây” với quan điểm “trồng người” luôn luôn thống nhất cả về
hình thức và nội dung, thể hiện nhân cách, nhân sinh quan cách mạng triệt để và trong
sáng của Người. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến công tác giáo
dục thế hệ trẻ. Người nói: “Vì lợi ích mười năm, thì phải trồng cây vì lợi ích trăm
năm,thì phải trồng người''. Với lối nói súc tích nhưng giàu hình ảnh, sinh động, dễ
hiểu, dễ nhớ... rất đặc trưng của mình, vấn đề giáo dục thanh, thiếu niên, vốn rất trừu
tượng, mang tính lý luận cao, đã được Hồ Chủ tịch thâu tóm chỉ trong một câu ngắn
gọn như vậy
Muốn có cán bộ tốt, công dân tốt, phải "trồng" và dĩ nhiên là rất công phu. Chủ
tịch Hồ Chí Minh chỉ cho chúng ta thấy mối quan hệ biện chứng giữa giáo dục với
cách mạng, giữa giáo dục với sự nghiệp giải phóng dân tộc và kiến thiết đất nước:
"muốn giữ vững nền độc lập, muốn làm cho dân mạnh, nước giàu mọi người Việt Nam
đều phải hiểu biết quyền lợi của mình, bổn phận của mình, phải có kiến thức mới để có
thể tham gia vào công cuộc xây dựng nước nhất. Vì thế, giáo dục có tầm quan trọng
hàng đầu trong chiến lược con người, bởi giáo dục đào tạo nên chất người, nên nhân
tài. Trong Nhật ký trong tù, Bác viết: "Hiền dữ phải đâu là tính sẵn. Phần nhiều do
giáo dục mà nên". Chiến lược giáo dục là hạt nhân trong chiến lược con người, cung
cấp trí thức mới, đào tạo nên nhân tài cho đất nước. Gửi thư cho học sinh nhân ngày
khai trường đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, tháng 9/1945, Bác viết:
"Ngày nay, các cháu được cái may mắn hơn cha anh là được hưởng một nền giáo dục
của một nước độc lập, một nền giáo dục nó sẽ đào tạo các cháu nên nhưng người công
dân có ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn năng lực
sẵn có của các cháu… Đó là một nền giáo dục “vì lợi ích trăm năm" của đất nước.

21


Lấy phương pháp nêu gương để giáo dục, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu người
giáo viên phải "làm kiểu mẫu về mọi mặt: tư tưởng, đạo đức và lối làm việc”. Người
lấy tinh thần "Học, học nữa, học mãi,” của Lê-nin và tinh thần "học không biết chán,
dạy không biết mỏi” của Khổng Tử làm mẫu số chung cho giáo viên và yêu cầu mọi
người phải khắc ghi, thực hành lời dạy ấy. Bản thân Người là tấm gương sáng về tinh
thần tự học, tự tìm tòi, kiên trì vượt quan khó khăn.
Nhận thức sâu sắc về vai trò của giáo dục, Hồ Chí Minh đã gắn bó cả cuộc đời
mình với việc chăm lo, mở mang và xây dựng một nền giáo dục mới, nền giáo dục xã
hội chủ nghĩa - một nền giáo dục mà mọi người đều có cơ hội phát huy khả năng sáng
tạo, mọi người đều được học hành, không phân biệt giai cấp, tuổi tác, trình độ, giới
tính...Huy động mọi lực lượng tham gia giáo dục và đào tạo con người, hướng đến xã
hội hóa giáo dục
4.2.2 Nội dung cơ bản của giáo dục là phải đào tạo ra những con người xây dựng chủ
nghĩa xã hội "vừa hồng vừa chuyên".
Giáo dục phải tạo ra được những người lao động mới. Đó là những người có lòng
yêu nước nồng nàn, "trung với nước, hiếu với dân", có đạo đức trong sáng, có chí khí
hăng hái vươn lên, không sợ hy sinh gian khổ, có tinh thần gan dạ, dũng cảm, khiêm
tốn, thật thà, cần cù, tiết kiệm, trong sạch, giản dị, có tri thức và sức khoẻ để trở thành
những người chủ tương lai của đất nước, "những người kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã
hội vừa hồng vừa chuyên".
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đánh giá cao vai trò của các cô giáo, thầy giáo đối
với xã hội. "Những người thầy giáo tốt là những người vẻ vang nhất, là những người
anh hùng vô danh". Muốn được như vậy, các cô giáo, thầy giáo, trước hết, phải trau
dồi đạo đức cách mạng, không ngừng rèn luyện chuyên môn, phải là tấm gương trong
sáng để học sinh noi theo, phải gương mẫu từ lời nói đến việc làm, phải thương yêu
chăm sóc học sinh như con em ruột thịt của mình, phải thật sự yêu nghề, yêu trường,
phải không ngừng học hỏi để tiến bộ mãi. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn tin tưởng và

mong muốn các thế hệ học sinh không ngừng cố gắng học tập và rèn luyện tốt để mai
sau trở thành những người có ích cho Tổ quốc. Trong thư gửi học sinh nhân ngày khai
trường tháng 9 năm 1945, Người viết : "non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay
không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc
22


năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu".
Lời dạy của Người đã đi sâu vào lòng dân, tạo thành động lực thúc đẩy mạnh mẽ cho
hàng triệu thầy giáo và học sinh thi đua dạy tốt - học tốt.
4.2.3 Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng phương châm giáo dục thiết thực, cụ thể
Người nói: "Chúng ta phải tẩy rửa những thành kiến giữa các dân tộc, phải đoàn
kết thương yêu nhau như anh em một nhà. Nhiệm vụ của các cháu là thi đua học tập để
sau này góp phần mở mang quê hương của mình và xây dựng nước Việt Nam yêu quý
của chúng ta". Ngay trong hoàn cảnh cực kỳ khó khăn của buổi đầu mới giành được
độc lập, giữa lúc kinh tế kiệt quệ, thiên tai, nạn đói hoành hành, thù trong giặc ngoài ra
sức chống phá để tiêu diệt cách mạng, Người kêu gọi toàn dân ra sức thực hiện đồng
thời ba nhiệm vụ vô cùng trọng đại và cấp bách là diệt giặc đói, diệt giặc dốt và diệt
giặc ngoại xâm.
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở những người làm công tác giáo dục phải
"nhận thức đúng tầm quan trọng của giáo dục, coi giáo dục là sự nghiệp của quần
chúng, là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân". phát huy cao độ dân chủ trong nhà
trường để tạo nên sự đoàn kết nhất trí giữa thầy với thầy, thầy với trò, trò với trò, tạo
ra mối quan hệ mật thiết giữa nhà trường - gia đình - xã hội cùng cộng đồng trách
nhiệm để phát triển giáo dục.
Trong công tác quản lý giáo dục, Người đã chỉ thị "phải đi sâu vào việc điều tra
nghiên cứu, tổng kết kinh nghiệm. Chủ trương phải cụ thể, thiết thực, đúng đắn ; kết
hợp chặt chẽ chủ trương chính sách của trung ương với tình hình thực tế và kinh
nghiệm quý báu và phong phú của quần chúng, của cán bộ và của địa phương". Phải
coi "giáo dục thiếu nhi là một khoa học".

23


KẾT LUẬN
Tư tưởng về giáo dục của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã vạch ra phương hướng cơ
bản cho chiến lược con người, chiến lược phát triển giáo dục ở nước ta trong suốt mấy
chục năm qua và cả thời gian sắp tới
Quán triệt tư tưởng của Người, Đảng ta hết sức quan tâm đến giáo dục, coi giáo
dục là quốc sách hàng đầu, là nền tảng và động lực của sự nghiệp công nghiệp hóa,
hiện đại hóa đất nước. Có thể nói, những nỗ lực của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta
trong thời gian qua đã đánh dấu một mốc son mới trong công cuộc chấn hưng giáo dục
nước nhà, góp phần giữ vững mục tiêu định hướng xã hội chủ nghĩa. Nước ta đã đạt
chuẩn quốc gia về xóa nạn mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học, bắt đầu phổ cập trung
học cơ sở ở một số thành phố và tỉnh, trình độ dân trí và chất lượng nguồn nhân lực
được nâng lên.
Hoàn thiện thêm một bước hệ thống giáo dục quốc dân, mở rộng mạng lưới
trường học đến hầu hết các thôn bản, hiện có hơn 23 triệu người đi học, góp phần giữ
vững sự ổn định chính trị, xã hội của đất nước. Quy mô và cơ sở vật chất giáo dục
được phát triển. Hệ thống các trường học dân tộc nội trú tỉnh, huyện được củng cố và
mở rộng. Mạng lưới các trường đại học, cao đẳng, các trường chuyên nghiệp đang
từng bước được tổ chức sắp xếp lại. Hệ thống các trường đào tạo nghề đã được phục
hồi và bắt đầu phát triển.
Chúng ta nhận thấy rằng hệ thống tư tưởng của Bác về giáo dục nói chung và sự
nghiệp chiến lược trồng người nói riêng rất toàn diện, phong phú, đó một tầm nhìn lớn
được thể hiện trong suốt cuộc đời cách mạng của Bác. Vì vậy ngày nay đất nước ta
muốn trở thành một đất nước hùng mạnh phải có những con người được giáo dục tốt
bởi vì “ Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu” . Chính vì thế mà Tại Điều 3, Luật giáo
dục, năm 2005 của nước ta đã khẳng định: “Nền giáo dục Việt Nam là nền giáo dục
Xã hội chủ nghĩa, có tính nhân dân, dân tộc, khoa học, hiện đại, lấy chủ nghĩa Mác Lê

Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng”.
Tư tưởng phát triển toàn diện con người của Mác và Ăngghen trong “Tuyên
Ngôn của Đảng Cộng Sản” đã được toàn Đảng và toàn dân thực hiện, đưa những tư
tưởng ấy trở thành tư tưởng chỉ đạo công cuộc giáo dục ngày nay
24


TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Hồ Chí Minh, Toàn tập, NXB Chính trị quốc gia
2. Nguyễn Thị Hồng Vân (2007), Sách hướng dẫn học tập Tư tưởng Hồ Chí
Minh, Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông, Hà Nội
3. Lê Gia Thanh (22/8/2010), Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, Trường
THPT Bình Sơn, truy cập tại vào ngày 06/4/2012
4. Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục,
/>co_id=30525&cn_id=44609, truy cập vào ngày 06/4/2012
5. Ngô Minh Giang (28/3/2012), Cấp bách trong công tác cán bộ, Xây dựng
Đảng,

truy

cập

tại

/>
dan/2012/4870/Cap-bach-trong-cong-tac-can-bo.aspx vào ngày 06/4/2012

25