Biến đổi tâm lý của thanh thiếu niên nước ta hiện nay dưới tác động của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.36 MB, 62 trang )
VIEN KHOA HOC XA H0I VIET NAM
VIEN TAM LY HOC
D § c m y n q C h ip o n q tr in h c a p B o n a m 2011 - 2 0 1 2 :
BIEN DOl TAM LY ClIA THANH THI^U NIEN
NU’O’C TA HIEN NAY DUO\ TAC DONG COA KINH
T£ THI■TRU’O’NG VA HOI NHAP q u 6 c i t
*
•
Chu nhiem chutfng trinh: GS.TS. Vu Dung
Cd quan chu tri de tai : VIEN TAM LY HOC
HA NOI-2010
I. THONG TIN CHUNG VE DE TAI
1
Ten churnig trinh
Bien doi tam ly cua thanh thieu nien m rac ta hien nay diroi tac
dong cua kinh che thi trirdng va hoi nhap quoc te
2
Thoi gian thuc chuong trinh : 24 thang (2011 - 2012)
3
Tong kinh phi chmmg trinh : 2.500.000.000 d
4
Ho va ten chu nhiem chuung
trinh
Chuc danh khoa hoc, hocvi
Chucvu :
Namsinh
VU DUNG
Giaosu,Ti&isy
1955
□
P
Vim tarong Vim Tam ly hoc
Caquancongtacvadiachi:
ViaiTamlyhoc
37, Kim Ma Thuong, C6ng Vi Ba E)mh, HaNoi
5
Dial
Ihoai
38325.177
38325.174
DioithoaididSng
0913204.007
Fax
38328.893
To chuc chu tri chmmg trinh Vien Tam ly hoc.
Vien Khoa hoc xa hoi Viet Nam
EMachi: 37, Kim Ma Thuong, C6ng Vi Ba Dinh, Ha Noi
EM&i
Ihoai
6
TT
38325.177
38325.174
38328.893
Fax
CAC CAN B0 THlTC HEN CHl/ONG TRINH
Ho va ten, hoc ham
hoc vj
T6 chirc
cong tac
N6i dung cong vifc
tham gia
Thoi gian lam
viec cho de tai
1
GS.TS.
Vu Dung
Vien
Tam ly hoc
Chu
nhiem
chuong trinh
18 thang/24
thang
2
PGS.TS. Le Thanh
Huong
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem de tai
cdp bo trong
chuong trinh
18 thang/24
thang
3
PGS.TS. Phan Mai
Huong
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem d6 tai
cap bo trong
chuong trinh
18 thang/24
thang
2
4
TS. La Thu Thuy
5
Vien
Tam ly hoc
6
TS. Vu Quynh Chau
7
Chu nhiem de tai
cdp bo trong
chucmg trinh
18 thang/24
thang
5 thang/24 thang
18 thang/24
thang
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem de tai
cdp bo trong
chuong trinh
18 thang/24
thang
TS. Le Van Hao
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem d6 tai
cdp bo trong
chircmg trinh
18 thang/24
thang
8
TS. Nguyln Thi Hoa
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem de tai
c£p bo trong
chuonmg trinh
18 thang/24
thang
9
TS. D6 Ngoc Khanh
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem d6 tai
clp bo trong
chucmg trinh
18 thang/24
thang
10
CN. Mai Thanh Thg
Vien
Tam ly hoc
Thanh vien tham
gia d6 tai
5 thang/24
thang
11
Ths. Bui Van Anh
Vien
Tam ly hoc
Thanh vien tham
gia de tai
5 thang/24
thang
12
Ths. To Thuy Hanh
Vien
Tam ly hoc
Thanh vien tham
gia dh tai
5 thang/24
thang
13
CN D6 Duy Hung
Vien
Tam ly hoc
Thu ky d6 tai
12 thang/24
thang
14
GS.TS. Trinh Duy
Luan
Vien Xa hoi
hoc
Thanh vien tham
gia de tai
2 thang/24
thang
15
PGS.TS. Nguyln H6i
Loan
Khoa xa hoi
hoc, DH
KHXH&NV
Ha Noi
Thanh vien tham
gia de tai
2 thang/24
thang
16
GS.TS. Dang Canh
Khanh
Vien nghien
curu thanh nien
Thanh vien tham
gia dh tai
2 thang/24
thang
17
PGS.TS. Bui Quang
Dung
Vien
hoc
Thanh vien tham
gia de tai
2 thang/24
thang
Vien
Tam ly hoc
Chu nhiem de
tai cap bo
trong chircmg
trinh
xa
hoi
\
>
3
18
Khoa xa hoi
hoc, DH
KHXH&NV
HaNoi
PGS.TS. Hoang Ba
Thinh
Thanh vien tham
gia de tai
2 thang/24
thang
7. CAC CO QUAN THAM GIA THT/C HIEN CHl/ONG TRINH
r
TT
Cor quan phoi hop
Noi dung phoi hop
1
Vien Tam ly hoc
Chu tri thuc hien d6 tai
2
Khoa tam ly - Giao due, Dai hoc su pham Tham gia viet chuyen de
va di6u tra thuc tiln
Ha Noi
3
Khoa Xa hoi hoc, Dai hoc KHXH & NV Tham gia vi6t chuyen de
va didu tra thuc tiln
Ha noi
3
Vien Xa hoi hoc
Tham gia viet chuyen de
va di6u tra thuc tiln
4
Vien nghien cuu thanh nien
Tham gia vi6t chuyen de
va dilu tra thuc tiln
5
Vien *ighien cuu Gia dinh va Giai
Tham gia viet chuyen de
va dieu tra thuc tiln
r
r
>
\
II. MOI LIEN HE GIU A CHl/ONG TRINH CAP BO GIAI DOAN 2011 2012 VA CHl/ONG TRiNH NGHIEN CUU 2013 - 2015
Giai doan 2011 - 2015, Vien tam ly hoc du kiln se nghien cuu bi6n doi tam
ly cua hai nhom xa hoi Ion, co tinh thai sir a nuac ta duai tac dong cua kinh te
thi tnrcmg va hoi nhap quoc t6 sau :
Trong chuang trinh cap Bo nam 2009 - 2010, Vien Tam ly hoc da nghien
cuu nhung vin d6 tam ly xa hoi cua nguai Viet Nam giai doan 2011 - 2010,
trong do co nghien cuu nhung van de tam ly xa hoi cua 4 nhom xa hoi Ion a
nuac ta hien nay la : cong nhan, nong dan, tri rhuc va doanh nhan. Trong cac
nhom xa hoi Ion a nuac ta hien nay, ngoai 4 nhom tren con mot so nhom xa hoi
Ion quan trong khac la thanh thilu nien, cac nhom ton giao, cac dan toe.. .Nhirng
nhom nay co nhi6u bien doi v6 tam ly do tac dong cua ca che thi trucmg va hoi
4
r
r
r
t
r
nhap quoc te. Sir bien doi tam ly cua cac nhom nay co tac dong Ion den sir phat
trien cua d£t nuac hien nay. Do vay giai doan 2011 - 2015, Vien Tam ly hoc sr
nghien cuu bi6n d6i tam ly cua hai nhom xa hoi Ion quan trong nay. Cu the nhu
sa u :
1. Giai doan 2011 - 2012 : Nghien cuu bi6n doi tam ly cua thanh thieu nien.
2. Giai doan 2013 -2 0 1 5 : Nghien cuu nhung v&n de tam ly co ban va nhftng
bien doi tam ly cua cac nhom ton giao a nuac ta.
Moi lien he cua giai doan nghien cuu nam 2011 - 2012 va giai doan 2013 —
2015 a ch6 day la nhihig nghien cuu ve bi6n doi tam ly cua cac nhom xa hoi Ion
quan trong a nuac ta hien nay. Nhihig nhom xa hoi nay co lien quan de nhau.
Nhi6u tin d6 cac ton giao hoac nhihig ngudi huong den ton giao a nuac ta hien
nay la thanh thieu nien. Nghien cuu tam ly cua cac nhom ton giao giup chung ta
hieu them dugc tam ly thanh thieu nien va ngugc lai. Mat khac, viec nghien cuu
hai nhom xa hoi nay co moi lien he chat che vai cac nhom xa hoi trong chuong
trinh nghien cuu giai doan 2009 - 2010. Qua ket qua cac chuong trinh nghien
cuu nay chung .ta se co buc tranh ve bien d6i tam ly cua cac nhom xa hoi Ion a
nuac ta hien nay.
III. TONG QUAN TINH HINH NGHIEN CUtJ VA LY DO CHON
CHU ONG TRINH
TONG QUAN TINH HINH NGHIEN CUXJ
8 .1 . Tong quan tinh hinh nghien cuu thudc linh vuc cua de tai
Thanh thieu nien la lire lugng xa hoi quan trong cua xa hoi, la
tuang lai cua cac qu6c gia, vi vay day la luong luon luon thu hut dugc sir
quan tam cua nhi6u nha nghien cuu trong va ngoai nuac. Co th6 neu ra
mot so huong va cong trinh nghien cuu v6 van d6 nay nhu sau :
•>
Co the phan cac nghien cuu cua tac gia trong nuac va nuac ngoai theo
5
cac huang chinh sau :
a. Nhung nghien citu ve thanh nien :
* Huang nghien cuu ve sinh vien va hoat dong hoc tap cua ho :
Mot so nha tam ly hoc quan tam den su thich ung vai qua trinh hoc
tap cua sinh vien nuac ngoai vai moi trucmg van hoa mai - van hoa cua
dat nuac ma ho den de hoc tap. Tac gia A. Carey da phan tich qua trinh
f
r
thich ung cua sinh vien nuac ngoai, chu yeu la sinh sinh vien A, Phi vai
nen van hoa Anh trong qua trinh ho hoc tap tai Anh. Carey chu y nhieu
r
r
'
den nhung kho khan ma sinh vien phai doi mat trong cuoc song. A.
Anumonye da phong vdn 150 sinh vien nguai chau Phi hoc tap a Anh va
nhan thay a sinh vien co nhieu cam xuc hang hut, ong phat hien ra rang
sir khong thich urng vai moi truang van hoa mai lam cho sinh vien gap
nhieu kho khan trong hoc tap va sinh hoat.
Mot nghien cuu khac cua tac gia K.A. Singh ve sir thich ung cua sinh
vien An Do hoc tap tai Anh va ong cho rang su thich umg cua ho co su
khac nhau gitra cac nhom sinh vien. Su thich ung nay phu thuoc vao dia
vi xa hoi, lura tu6i, phim chat tam ly ca nhan, loai trucmg va thai han cu
tru cua ho.
* Nghien cuu ve thich umg ngh6 nghiep cua thanh nien :
Thich ung vai nghe nghiep la sir thich ung quan trong cua con nguai.
^
t
f
y
Su thich ung nay giup con nguai ton tai va phat trien. Day la van de dugc
nhieu nha nghien cuu quan tam. Co thi neu ra mot so nghien cuu theo
huang nay.
Nha tam ly hoc Phan Lan M V Volannen da nghien cuu sir thich ling
nghe nghiep cua thanh nien Phin Lan trong hoc nghl, thay doi nghl, that
nghiep, lam viec tam thai. Theo ong, day la giai doan the hien su thich
ung nghe cua thanh nien .
Mot nghien cuu khac theo huang nay la nghien cuu cua Holland, ong
tim hieu m6i tuang quan giua tinh cach va nghe nghiep. Ong cho ring, su
6
tuong thich ve tinh cach voi nghe nghiep se giup thanh nien thich ung vai
nghe nhanh va hieu qua han, giam bot nhung kho khan ma ho gap phai
trong cong viec .
r
?
Mot so nha tam ly hoc xo viet nhu Ph. B. Beredin, VA. Xmimop
nghien cuu khia canh sinh hco, xa hoi hoc.
* Nghien cuu v€ thich ung nghe nghiep cua thanh nien
Thich ung vai ngh6 nghiep la su thich ung quan trong cua con nguai.
Su thich ling nay giup con nguai t6n tai va phat triln. Day la vdn dd dugc
nhilu nha nghien cuu quan tam. Co the neu ra mot so nghien cuu theo
huong nay.
Nha tam ly hoc Phan Lan M. V. Volannen da nghien cuu su thich ung
nghe nghiep cua thanh nien Phin Lan trong hoc ngh6, thay d6i nghe, tMt
nghiep, lam viec tam thoi. Theo ong, day la giai doan thl hien sir thich
ung nghS cua thanh nien .
Mot nghien cuu khac theo huong nay la nghien cuu cua Holland, ong
tim hilu m6i tuong quan giua tinh cach va ngh6 nghiep. Ong cho rang, su
tuong thich ve tinh cach voi ngh6 nghiep se giup thanh nien thich ung vai
nghe nhanh va hieu qua han, giam bot nhung kho khan ma hg gap phai
trong cong viec .
Mot so nha tam ly hgc xo viet nhu Ph. B. Beredin, VA. Xmimop
nghien cuu khia canh sinh hoc, xa hoi cua qua trinh thich ling; Ph.E.
Vasiluc, D. Levitop, G.M. Andreiep nghien cuu su thich ung xa hoi; M.A.
Lobas, N.I. Ivanniuk nghien cuu su thich ung hoc tap cua sinh vien...
Nghien cuu ve qua trinh thich ung : Ph.E. Vasiluc, D. Levitop, G.M.
Andreiep nghien cuu su thich ung xa hoi; M.A. Lobas, N.I. Ivanniuk
nghien cuu su thich ung hoc tap cua sinh vien...
Tac gia Chu Van Due (2009) tim hieu ve su thich ung cua pham nhan
voi che do sinh hoat va che do lao dong tai trai giam. Tac gia da chi ra
7
^
r
r
7
thuc trang cua su thich ung va nhilng yeu to anh huang den su thich ung
nay cua pham nhan..
* Nghien cuu nhung ve he thong dinh huang gia tri cua thanh nien
Petaemin Mitev nguai Bungari trong chuang trinh nghien cuu ve giao
due dao due cho thanh nien da de cap den van de dinh huang gia tri cua
thanh nien tren mlu 5000 nguai bao g6m thanh nien (tut 14-30 tuoi), the he
cha me va ong ba. Ong da tim hieu v l nghia vu va dao due cua tuoi tre d6i
vai su nghiep xay dung xa hoi, su thay doi nguyen tic s6ng cua thanh
nien, nhung doi mai trong quan he gia dinh va nhung biln doi cua thanh
nien.
Nam 1985, Vien nghien cuu thi giai'cua Nhat Ban da chi dao phong
nghien cuu thanh nien nghien cuu van dl gia tri va dinh huang gia tri cua
thanh nien ldy mlu tu 11 nuac trong lua tuoi tu: 18 din 24. Con vien khao
sat xa hoi Chau Au (EVS) dieu tra thanh nien lua tuoi 15 den 24 cua 10
nuac chau Au (Phap, Bi, Ha Lan, Italia, Due, Luxcambua, Dan Mach,
>
^
r
\
r
r
\
Anh, Ailen, Hy Lap). Ca hai cuoc dieu tra deu chu yeu de cap den van de
gia tri va dinh huang gia tri cua thanh nien nham chuin bi cho ho buac vao
cuoc s6ng a thi ky XXI. Nam 1986-1978 UNESCO da d6 nghi cau lac bo
r
r
r
y
Rom (The club of Rome) tien hanh cuoc dieu tra quoc te ve gia tri dao due
>
•»
r
cua con nguai nham chuan bi cho giao due buac vao the ky XXI. Vien
nghien cuu thanh nien Due, trong cong trinh “Nghien cuu nhung vdn d6
thanh nien a Cong hoa Dan chu Due”, (1976) da nghien cuu ve dinh
huang gia tri nghe nghiep cua thanh nien cong nhan Due. Cac tieu chi co y
nghTa quan trong nhit trong cong viec va dong ca lam viec dugc xem la
nhung chi bao ve dinh huang gia tri cua ho.
Ngoai nhung dac trung chung ve he thing dinh huang gia tri cua
m6i xa hoi, m6i lap nguai, cac nha nghien curu con dac biet quan tam den
dinh huang nghe nghiep a thi he tre : the he tre quan niem nhu the nao v l
8
van de nghe nghiep, gia tri nao co vai tro trong viec chon nghe, moi lien he
giua dinh huong nghe nghiep va miic do thanh cong cua viec hoc nghe?
Do la nhOng van de rat thu vi va co y nghTa thuc tien to Ion. H. Perho, nha
tam ly hoc Phan Lan da tien hanh nghien cuu van de: "Dinh huong nghe
7
f
nghiep va nghe thuat su pham trong dao tao giao vien pho thong". Ket qua
r
f
cho thay, trong dong co hoc tap cua sinh vien nganh su pham, uoc muon
nhan dugc diem t6t manh hon uoc mu6n tro thanh thay giao gioi. Tir do,
ong keu ggi t6 chuc lai he th6ng (quy trinh) tuyen sinh nganh su pham .
M. V. Volanen, mot nha nghien cuu Phan Lan khac, lai tim hilu qua trinh
thich ling ngh<§ nghiep va dinh huong viec lam o thanh nien. Ket qua cho
r
y
thay nhung danh gia chu quan cua thoi ky qua do (tCr hoc nghe sang lam
viec) anh huong d6n dinh huong viec lam manh hon nhieu so voi ban than
>
r
thoi ky qua do va anh huong cua nhung nam thang lam viec dau tien den
dinh huong viec lam phu thuoc vao qua trinh thich ling nghe nghiep.
Z.Ransenbakh da nghien cuu v6 dinh huong gia tri cua sinh vien gin voi
qua trinh dinh huong nghi nghiep va cac k<8 hoach cuoc song.
r
i
\
Doi voi thanh nien, cac nghien cuu khong chi tim hieu ve dinh
huong gia tri ngh6 nghiep, ma con tim hilu dinh huong gia tri trong m6i
quan he voi cac gia tri khac. Vao nhung nam 80 o Hungari vdn de gia tri
va dinh huong gia tri dugc quan tam hang dau trong cac cong trinh nghien
cuu khoa hgc xa hoi. Trong vong 10 nam, Vien tam ly hgc thuoc Vien Han
lam khoa hgc Hungari cung voi Trung tam nghien cuu thong tin dai chung
f
f
\
7
da tien hanh nghien cuu ba van de xa hoi co quan he bo sung cho nhau do
la: he th6ng ton giao, loi s6ng va gia tri. Phan tich cac nghien cuu tren ta
c6 the rut ra mot s6 nhan xet sau :
-
Thu nMt, thanh nien la d6i tugng dugc chu y nhieu trong nghien cuu
ve dinh huong gia tri. Dieu nay co the ly giai dugc la thanh nien la nhom
xa hoi nang dong va nhay ben nhat. Ho cung la nhung ngudi tidp can voi
cai moi nhanh nhat. Do vay, hg cung la nhung ngudi c6 the thay doi dinh
9
\
t
7
7
huong gia tri ro nhat khi dieu kien kinh te - xa hoi thay doi.
- Thu hai, cac nghien cuu tap trung chi ra su khac biet ve dinh huong
gia tri cua thanh nien voi cac the he di truoc. Ho ke thua dugc nhung gia
tri gi cua cha ong, hg cung cai bien nhung gia tri do nhu the nao va ho tiep
nhan cac gia tri gi moi.
- Thur ba, trong nghien cuu dinh huong gia tri cua thanh nien cac nha
nghien cuu chu y d6n dinh huong nghS nghiep cua nhom xa hoi nay. Day
la mot vdn d€ quan trgng trong dinh huong gia ttri cua tuoi tre. Co thl noi
day la mot trong nhung dinh huong gia tri dugc thanh nien quan tam Ion
nhdt.
?.
r
y
r
\
O nuac ta, van de dinh huong gia tri la mot van de moi ca tren
phuong dien ly luan va thuc tien. Hon chuc nam ve truoc, cac cong trinh
nghien cuu chu yeu de cap cac van d€ dao due, loi song, tu tuong, truyen
thong, nhan cach..., it co nhung cong trinh de cap van de dinh huong gia tri
mot cach true tiep, toan dien va co he thong. Tuy nhien, trong thap ky 90
cua the ky XX va nhung nam diu cua th£ ky XXI, viec nghien cuu ve van
de nay da dugc quan tam hon.
Nhung bien doi manh me ve kinh te va xa hoi tren the gioi noi
chung va o nuoc ta noi rieng da lam cho gia tri va dinh huong gia tri tro
thanh van d6 mang tinh thoi sir, hang loat cong trinh nghien cuu trong linh
vuc nay da va dang dugc ti6n hanh. Theo thoi gian, co the diem qua mot s6
cong trinh Ion nhu sau:
Tir nam 1991-1995 nhieu de tai KX thuoc chuong trinh khoa hoc
cong nghe cap nha Nuoc da tiep can den van d6 gia tri, dac biet la cac d6
tai thuoc chuong trinh KX-07 “Con ngudi Viet Nam - muc tieu va dong
lire su phat trien kinh te-xa hoi”. Co the diem qua mot s6 d6 tai nhu:
\
r
r
+ “Cac gia tri truyen thong va con nguai Viet Nam hien nay” ma so
KX-07-02 do Phan Huy Le lam chu nhiem da nghien cuu qua trinh hinh
thanh, phat trien va bien doi cac truyen thong Viet Nam trong moi quan he
10
r
'
f
t
vai ban sac van hoa dan toe. Tren ca sa doi chieu vai con nguai Viet Nam
horn nay, vai tu cach vua la muc tieu, vua la dong luc phat trien kinh te xa
hoi. Tim ra nhung giai phap giai quyet mot cach hai hoa m6i quan he giua
truyen thong va hien dai.
+ “Anh huang cua kinh te thi trucmg doi vai viec hinh thanh phat
trien nhan cach con nguai Viet Nam” ma s6 KX-07-10 do Thai Duy Tuyen
lam chu nhiem. B<§ tai da khao sat tren cac d6i tuang thanh nien cong
nhan, nong dan, hoc sinh, sinh vien, tri thuc va chu doanh nghiep tre tai Ha
Noi, Hai Phong, Nam Ha, Nghe An, thanh ph6 H6 Chi Minh v6 “nhu ciu,
nguyen vong cua thanh nien” va dinh huang gia tri cua thanh nien”. Noi
dung nghien cuu tap trung xem xet cac vkn d6: ly tuang, niem tin cua
thanh nien; viec lam, ngh£ nghiep, ren luyen, boi duang tai nang; tinh yeu,
hon nhan va gia dinh.
Ngoai cac de tai cap nha nuac trong Chuang trinh nghien cuu v6
'
f
\
y
f
con nguai (KX-07), mot so de tai khac cung quan tam nhieu den nghien
ciru gia tri, dinh huang gia tri.
Trong cuon sach "V6 phat trien van hoa va xay dung con nguai thai
ky cong nghiep hoa, hien dai hoa" cua tac gia Pham Minh Hac va Nguyen
Khoa Diem (2003) da danh rieng mot chuang viet ve Thuc trang dao dure,
loi song, tu tuang chmh tri cua thanh nien hien nay trong do co sur dung,
phan tich s6 lieu cua k6t qua t6ng hap khao sat xa hoi hoc v€ "L6i song,
dao due . Trong pMn viet nay, cac tac gia khong chi di sau phan tich vai
tro cua loi song, dao due va cac chudn gia tri ma ca nhihig bieu hien, su
bien doi cua nhung yeu to do trong thanh nien hien nay thong qua thai do
cua thanh nien doi vai mot s6 gia tri ca ban nhu su tuang than tuang ai,
giu chu tin, yeu lao dong, tu hao ve truy6n th6ng dan toe.
Do Ngoc Ha (2002) da tim hilu v6 dinh huang gia tri cua thanh nien
sinh vien hien nay. Nghien cuu nay cho thay vai tro va tac dong cua cac
gia tri (bao gom ca cac gia tri truyln thong va hien dai duoi anh huang cua
11
kinh te thi trudng) den the he tre Viet Nam hien nay. Nghien cuu nay cung
tap trung nghien cuu nhung mat chung nhat quy dinh su t6n tai cua nhan
cach, cua hoat dong song cua thanh nien. Dac biet, tac gia da dua ra mo
hinh ly thuyet nghien cuu dac trung dinh hinh gia tri cua thanh nien. Mo
hinh nay kha huu ich cho cac nghien cuu ve gia tri noi chung va cac gia tri
doi vai thanh thieu nien noi rieng.
Tac gia Dang Canh Khanh (2003) da tap trung phan tich cac gia tri
truyen th6ng nhung a mot khia canh khac - do la nhdn manh tai vai tro cua
gia dinh doi vai viec giao due gia tri truyen thong. Nghien cuu nay di sau
nghien cuu vi tri, vai tro cua gia dinh cung vai nhung moi quan he cua no
tir truyen thong tai hien dai. Qua do, tac gia lam ro sir bi6n doi cua gia dinh
va nhung chuan muc cua gia dinh duai tac dong cua su thay doi cac dieu
kien kinh te - xa hoi.
Cung trong cuon sach tren va cung ban ve cac gia tri gia dinh, tac
gia Nguyen Minh Tam vai bai viet "Thanh nien Viet Nam vai viec giu gin
va phat huy cac gia tri gia dinh" da di sau phan tich mot so gia tri cua gia
f
./
dinh nhu gia tri dao due (tinh, hieu, nghia), gia tri kinh te (coi gia tri vat
chat chi la phuang tien dam bao cuoc song gia dinh chu khong the tra
thanh muc tieu cua gia dinh) va gia tri con cai. Bai viet nay cung di sau
vao su bien doi cua gia tri d6i vai thanh nien hien nay song chi dung lai a
viec phan tich nhung gia tri cua gia dinh va sir bien doi cua no trong thanh
nien chu khong phan tich cac gia tri khac.
Tac gia Nguyin Van Bdc (2006) da tim hilu v6 van d6 nhan thuc cua
sinh vien su pham v<§ cac gia tri truy€n thong trong hoc tap. 6 day, nhung
gia tri truyen thong dugc tac gia quan tam la nhimg gia tri rit tieu bieu
trong he gia tri truyen thong nhu long than ai, doan ket giup da nhau trong
hgc tap. Ket qua khao sat cua tac gia tuy chi thuc hien a kh6i nganh su
pham (Dai hoc su pham Hue) nhung cung cho ta thay dugc nhan thuc ca
ban cua sinh vien doi vai gia tri truyen thong trong lmh vuc hgc tap - linh
12
vuc hoat dong chu yeu cua dai song sinh vien.
Ngoai ra, con co nhieu cong trinh nghien cuu khac cung de cap den
gia tri, dinh huang gia tri cua thanh nien nhu : Duong Tu Dam (1993) tim
hieu ve nidm tin, ly tuang va dinh huang gia tri cua thanh nien hien nay
trong khuon kho cua de tai nhanh thuoc de tai cap nha nuac KX 04 -09;
Nguyen Thi Bich Diem (1999) tim hieu ve mot so van de ve dinh huang
gia tri va loi s6ng thanh nien, Le Xuan Hoan (1995) nghien cuu Loi song
cua thanh nien Viet Nam trong di6u kien d6i mai hien nay.
Tac gia Nguyen Thi Khoa (1996) da nghien curu vdn d6 dinh huang gia
tri chat lugng cuoc song cua nu: tri thuc hien nay. Tac gia da khao sat tren
125 nu tri thuc thuoc cac chuyen nganh khac nhau dang lam viec tai cac
truang dai hoc va vien nghien cuu. Muc dich nghien cuu nh&m phan tich
thuc trang he th6ng dinh huang gia tri ve chat lugng cuoc s6ng gia dinh
cua nil tri thuc Viet Nam, lam ro dac trung he thong dinh huang gia tri cua
ho. So sanh su khac nhau trong he thong dinh huang gia tri cua nu: tri thuc
(58).
Nam 1996, Duong Tu Dam trong khuon kho cua Luan an pho ti6n si
khoa hoc tri6t hgc “Dinh huang gia tri cua thanh nien sinh vien trong su
■>
r
•>
nghiep doi mai a Viet nam” da nghien cuu qua trinh bien doi cua tinh hinh
r
■>
\
r
r
the giai, cua su nghiep doi mai ve kinh te - xa hoi cua dat nuac anh huang
den nhu cau, lgi ich va dinh huang gia tri cua thanh nien sinh vien.
Nam 1998, Le Quang San trong luan an Tien si tam li hgc “Nhung
dac trung tam li cua dinh huang gia tri cua thanh nien Viet Nam hien dai”
da xem dinh huang gia tri nhu la nhung thai do cua nhan cach doi vai ban
r
r
than va the giai trong qua khu, hien tai va tuang lai dugc cau true lai trong
cac the nghiem va bieu tugng cua nhan cach.
b. Nhung nghien cuu ve thieu nien :
* Nghien cuu ve hoat dong hoc tap cua hoc sinh:
13
Trong cac cong trinh nghien curu cua cac tac gia nuac ngoai co mot
s6 lugng kha lan cac cong trinh nghien cuu ve thich ling vai hoat dong
hoc tap. Co th6 neu ra mot s6 nghien cuu theo huong nay nhu sau:
Nghien cuu cua Harold W. Bernard (1954) d! thich ung voi hoc tap a
trudng thi ca nguai hoc va ngudi day c&n phai phoi hop chat che voi
nhau. Ngudi hoc phai hinh thanh tinh tich cuc trong hoc tap, kien nhan,
chap hanh chuan muc...
Nghien cuu cua P. Zettergren, trudng Dai hoc Stockholm, Thuy Dien
(2003), nghien cuu cua Mowei Liu, Xinyin Chen, Dai hoc Ontario (2003)
da chi ra anh huong cua yeu to quan he ban be tdi sir thich ung voi hoc
tap cua hoc sinh.
Nghien cuu cua Yao - Ming Wu, Dai hoc quoc gia Dai Loan (2000) cho
thay viec quan ly lap cua giao vien co anh huong ldn d6n sir thich ung
hoc tap cua hoc sinh tieu hoc.
Cac tac gia Matthew J. Cook va Ming - Kung, Wei - Chin, Dai hoc
quoc gia Dai Loan da nghien curu ve anh hudng cua phong cach hoc tap
den su thich ung hoc tap cua sinh vien.
Nghien cuu cua Arbona, Consuelo, Bullington, Robin ve sinh vien Tho
Nhl Ky hoc tap tai My da di den nhan dinh : nhung sinh vien nao su dung
tieng Anh tot thi se thich ung vai hoc tap tdt hon.
Tac gia Vii Thi Nho (1995) da nghien cuu sir anh hudng cua giao due
mau giao den kha nang den kha nang thich ung hoc tap cua hoc sinh dau
tieu hoc.
Tac gia Pham Quoc Lam (2000) tim hieu su thcsh urng vdi hoat dong
hoc tap cua hoc sinh cap I. Tac gia ra nhung yeu to anh hudng den su
thich ling cua hoc sinh, trong do dac biet la su phat trien tri tue, hoan canh
gia dinh, phuang phap giao due cua giao vien...
Cac tac gia La Thi Buai, Dinh Dang Hoe, Nguyen thi Mai, Nguyen Viet,
Tran Viet Nghi, Vo Van Ban, Nguyen Van Dao, Tran Thanh Ha (2001)
14
---------------- ^
----------------------------------------------------
7
r
r
nghien cuu ve su thich ung cua hoc sinh nguai dan toe thieu so Tay Bac
vai hoat dong hoc tap.
r
r
\
•>
r
* Mot so huong tiep can ve su phat trien tam lv cua thieu men
Dudi goc do tam ly hoc, co nhieu cach tiep can v6 su phat trien tam
ly cua nguai chua thanh nien nhu huong tiep can phan tam hoc, huong
tiep can nhan thuc, huong tiep can hanh vi, huong ti6p can nhan thuc xa
hoi, huong tiep can van hoa- lich su, huong tilp can boi canh sinh thai...
-
Huang tiep can phan tam hoc
Theo cac nha phan tam hoc, su phat triin tam ly nguai chua thanh nien
chu yeu mang tinh vo thuc (nam ngoai nhan thuc) va thudng dugc to
diem boi cam xuc. Dieu nay dugc the hien ro trong hgc thuyet phan tam
y\
f
\
hoc cua S.Freud (1856 - 1939). Ong cho rang, nhan cach co ba cau true:
Cai No, cai Toi va cai Sieu Toi. Cai No bao g6m nhQng ban nang - cai be
r
chua nang lugng tam ly. Cai No hoan toan khong nhan biet dugc, no
khong lien he voi thuc te. Khi tre eg xat voi nhung yeu cau va cang thang
cua thuc te, thi luc do cai Toi xudt hien. Cai Toi la phan duang d&u vai
nhirng yeu cau cua thuc te. Cai Toi giai quyet xung dot giua yeu cau cua
thuc t6 voi uoc muon cua cai No bSng co che tu ve. Co che tu ve la
nhung phuong phap cai Toi su dung de bop meo thirc t6 va bao ve minh
khoi nhung lo au.
Trong nghien cuu ve su phat trien nhan cach, Freud cho rang, con
/
9
ngudi trai qua nam giai doan phat trien tam ly tinh due. Giai doan cuoi
cung diln ra tu thoi ky chua thanh nien trd di (giai doan phat due tu day
thi trd di). Theo ong, ngudi chua thanh nien co dac diim tam ly la: Cang
thang, xung dot, dac biet xung dot vdi cha me va co nhu cau giao tiep rat
ldnvdibanbe .
Cac nha phan tam hgc Anna Freud (1966) va Peter Bios (1989) thi
cho rang, co che tu ve cung cap mot lugng kien thuc dang ke vao su phat
trien tam ly cua ngudi chua thanh nien. Bios nhan dinh su thoai lui trong
/
y
r
r
thdi chua thanh nien khong phai la su tu ve gi het, ma la dieu tat yeu,
15
binh thuang, pho bien va tao nen tuoi day thi. Ban chat cua su thoai lui a
m6i nguai chua thanh nien co su khac nhau. Cl nguai nay co the la su tu
chu, su tuan phuc va thoi quen sach se thai tha au; O nguai kia la dot
nhien tra nen thu dong .
- Huang tiep can tam ly - xa hoi
Khac vai Freud cho rang, nhan cach cua chung ta hinh thanh trong
\
f
t
m
nam nam dau dai, thi Erik H.Erikson lai nhan manh nhung thay doi dien
ra trong suot ca dai nguai. Ong phan chia dai nguai ra lam tam giai doan.
Moi giai doan mang mot su khung hoang tam ly - xa hoi se dan den
nhung su chuyen hoa trong cac moi quan he xa hoi quan trong. Nhan cach
*>
f
\
f
\
phat trien qua moi lan giai quyet tiep dien nhung xung dot giua nhu cau
ca nhan va nhung doi hoi cua xa hoi.
Theo ong thi giai doan thu nam (nhan dien doi nghich vai hoang
mang) diin ra trong thai ky chua thanh nien (tir 12-18 tuoi). Luc nay cac
em bat diu lo ling tim hiiu minh la ai? Minh se thanh nguai nhu th€ nao?
Minh quan tam den dieu gi va minh se di dau trong cuoc dai. Tre chua
r
\
•>
>
thanh nien bat dau cham tran vai nhieu vai tro mai va nhieu su kien cua
nguai lan, chang han nhu chuyen yeu duang, chuyen hoc ngh6... Tre em
a lua tu6i nay cd ging tach rai cha me v6 tam ly, co nghTa la chung sin
sang hanh dong nhu nhung nguai lan co trach nhiem, tu suy nghT va
r
___
7
?
?
quyet dinh cho ban than. Tuoi day thi va su phat trien cua ca the gay ra
noi so hai va su cang thang a cac em. Trong khi tre rat can su giup da cua
cha me hon bao gia hit, nhung chung lai to ra minh muon tu do. Do do,
de gay long tu trong a tre, cha me can ton trong uac muon khong phu
thuoc cua tre, dong thai van cho tre biet giai han cua moi hanh vi nham
giu an toan cho minh.
Erikson cho rang, viec chia se ve tinh cam cua cha me vai tre chua
thanh nien la mot cach tot nhat de cac em phat trien long tu trong. Neu
mot dua tre that bai trong viec xay dung long tu trong do cach cu xu cua
?
r
cha me trong giai doan phat trien truac day cua chung, thi tre se thieu
long tin vao kha nang cua minh khi truang thanh (su hoang mang se mai
16
ngu tri trong cudc song tuong lai cua tre).
Theo quan diem cua Erikson, neu su phat trien can trd tre chua
thanh nien dong nhung vai tro dugc xa hoi chap nhan, hoac khien hg cam
thay minh khong the dap ung dugc nhung yeu c§u cua xa hoi, thi hg se
chgn lay mot chan gia tri tieu cuc. Tre chua thanh nien co chan gia tri tieu
cuc se tim thay su hau thuln hinh anh pham phap cua minh trong s6
nhom ban be cung co chan gia tri tieu cuc nhu hg.
- Huang tiep can nhan thuc
f
r
y
Khi ma cac hgc thuyet phan tam hgc nhan manh tam quan trgng
cua nhung y nghT vo thurc cua tre chua thanh nien, thi cac hgc thuyet nhan
thuc lai di sau vao nhung y nghT y thuc. J. Piaget (1896 -1980) la nguai
dai dien cua truong phai nay. Theo ong, tre chua thanh nien chu dong xay
dung the giai nhan thuc cua rieng minh - nhung thong tin rot vao tri nao
hg khong chi tir moi truong. Khi gap thong tin vugt qua tim hieu biet, tre
chua thanh' nien thudng van dung suy nghT cua minh d6 thau tom nhung y
_
<
t
t
tudng moi. Theo ong, a lua tuoi chua thanh nien (tu 12- 15 tuoi), ca nhan
da vugt qua nhihig kinh nghiem cu the de suy nghT mot .cach trim tugng
va logic hon. Ca nhan ma rong kha nang suy nghT toi nhung lTnh vuc xa
hoi va nhan thuc, chu khong chi liy nhung kinh nghiem cu the, co that
lam mau bam nua. Nguai chua thanh nien co the hinh dung ra nhung tinh
huong dang tin - nhung su kien gia thuyet don thuan hoac triru tugng va
'
y
?
-x
co ly giai ve chung mot cach logic. Thay vi nghT theo cach cu the, hoac ve
nhung didu co that, giai han thi tre chua thanh nien b it d§u ma rong sir
suy luan d goc do ly tuong nhihig di6u hg mong uoc o minh va nhung
ngudi khac. Chinh dieu nay din tre chua thanh nien hay so sanh minh voi
ngudi khac, dua vao nhung tieu chu&n ly tudng va hg hay non nong vdi
?
r
r
r
nhung chuan muc ly tudng mdi cung vdi su boi roi khong biet nen phai
theo chuan muc nao .
- Huang tiep can van hda —lich su
Nha tam ly hgc ngudi Nga L. Vugdtxki (1896 - 1934) cho rang, tre chua
17
thanh nien tir xay dung kien thuc cho minh. Theo ong, kien thuc la theo
hoan canh va cong hucmg, no duac hinh thanh tCr con nguai va moi
truang. Di6u nay cho thay su hieu biet tot nhat la thong qua su tuang tac,
ph6i hop hoat dong vai nguai khac[94]. Ngoai ra, Vugotxki con neu gia
thuyet ve su khong trung lap nhau cua ba diem truang thanh a tuoi chua
thanh nien, do la truang thanh ve giai tinh, truang thanh ve ca the noi
chung va trucmg thanh ve mat xa hoi. Day chinh la mau thuln ca ban cua
tuoi chua thanh nien, cung tu mau thuan nay nay sinh su “khung hoang”.
Ong cho rang, khung hoang a giai doan chua thanh nien la khung hoang
lua tuoi lan nMt trong cuoc dai con nguai.
- Huang tiep can hanh vi
Chu nghTa hanh vi chu y den nhung phan ung va tac nhan moi
trucmg cua hanh vi de tim hieu su phat trien tam ly cua tre chua thanh
nien. Theo B.F.Skinner (1904 -1990), thi tri nao, du vo thuc hay y thuc
khong can thilt de giai thich hanh vi va su phat triln ma su phat trien va
hanh vi la mot. Chinh vi su phat trien la hoc hoi va thuang xuyen thay d6i
r
r
r
?
»
theo moi truang, cho nen neu sap xep lai kinh nghiem thi co the thay doi
su phat trien .
- Huang tiep can nhan thuc xa hoi
Huang tiep can nay nhan manh den tam quan trong cua viec nghien
cuu nhung kinh nghiem moi truang va hanh vi de tim hilu su phat triln
>
tam ly cua tre chua thanh nien. A. Bandura va Walter Mischel cho rang,
hanh vi, moi trucmg, nhung y6u t6 nhan thuc cua ca nhan tuang h6 vai
nhau. Bandura dong y vai Skinner a cho moi truang co the quyet dinh
hanh vi cua ca nhan, nhung con phai chu y nhi6u den dieu kien khac nua.
Ca nhan co the hanh dong di thay d6i moi truong. NhGng yeu to nhan
•»
9
>
>
thuc co the thay doi hanh vi cua ca nhan va ngugc lai. No bao gom niem
tin ban than co the kiem soat mot tinh hu6ng va tao ra nhung ket qua tich
circ, nhimg ky nang suy nghT va lap ke hoach. Theo Bandura, hoc quan
r
r
\
sat la quan trong nhat, qua do nguai chua thanh nien hinh thanh y kien ve
18
—
,
^
f
111
r '
hanh vi cua nguai khac va co the bat chuac hay khong bat chudc .
- Huang tiep can boi canh
Urie Bronfenbrenner la dai dien cho truong phai nay. Theo ong, co
bon he thong moi truong anh huong den su phat tri In tam ly cua tre chua
thanh nien. Moi truong nay dugc trai dai tu moi quan he xa hoi gan gui
toi moi quan he van hoa rong Ion, do la:
+ He thong thu nhat, bdi canh song cua ca nhan, g6m gia dinh, ban
be cung lua tudi, truong hgc va hang xom lang gilng. Vi du: Tre giao tiep
voi cha me, thay co, ban be...
+ He thong thu hai gom moi quan he giua cac b6i canh voi nhau.
Vi du: Giua gia dinh va nha truong, giua truong hgc va cong so, giua gia
dinh va ban be cua tre chua thanh nien. Tre chua thanh nien bi cha me bo
roi co the phat trien moi quan he tieu cuc voi giao vien.
+ He thong thu ba g6m nhung kinh nghiem cua mot boi canh xa
r
hoi nay ma tre chua thanh nien khong co vai tro chu dong anh hudng den
boi canh khac cua hg. Vi du: Kinh nghiem noi cong so co the anh hudng
din moi quan he cua cha me va dua con tuoi chua thanh nien. Me dugc
thang tien nen phai di day di do nhilu, khien cho nhung xung dot trong
hon nhan co the tang cao va lam thay doi khuon mau quan he cha me - tre
chua thanh nien.
+ He thdng thu tu gom nen van hoa trong do tre chua thanh nien
r
y
t y
,
r
song. Nen van hoa am chi nhung khuon mau hanh vi, mem tin, va tat ca
?
\
r
*
nhung san pham cua mot nhom ngudi truyen tu the he nay sang the he khac
Nhu vay, trong tam ly hgc co nhieu cach tiep can v6 su phat triln tam
ly cua ngudi chua thanh nien khac nhau. Tren thuc te, khong co hgc
thuyet nao co th i thau tom toan bo tinh phuc tap va nhieu mat cua su phat
trien tam ly cua tre chua thanh nien, nhung moi hgc thuyet deu dong gop
mot mang quan trgng cho van d<§. Tuy nhien, chung ta cung phai thay
r&ng, cac thuylt nay lai tuong doi khac nhau, chang han: 6 thuyet phan
tam hgc, do la van d6 vo thuc, co chi tir ve cua tre chua thanh nien. O
thuylt tam ly - xa hoi, do la khung hoang tam ly xa hoi- ndi sg hai va su
19
cang thang. O thuyet nhan thuc la nhung y nghi y thuc cua tre chua thanh
/
7
T
nien, gan su phat trien tam ly cua tre chua thanh nien vai su phat trien cac
thao tac logic - hinh thuc. C5 thuyet van hoa -lich su la tre tu xay dung
kien thuc cho minh, kien thuc dugc hinh thanh tu con nguai va moi
truang. Trong khi do, thuyet hanh vi va nhan thuc xa hoi lai nhan manh
tam quan trong cua moi truang va hanh vi. Con thuyet boi canh thi nhan
f
\
r
r
f
f
manh den tam quan trong cua cac yeu to boi canh. Mac du cac thuyet doi
khi co bat dong vai nhau a mot khia canh nao do, nhung noi chung la
nhung thong tin nay bo sung cho nhau.
* Nhung nghien cuu ve dac diem tam lv ca nhan cua thieu nien co hanh
vi pham toi
Nghien cuu dac diem tam ly ca nhan cua nguai chua thanh nien co
hanh vi pham toi la cong viec dugc nhieu nha khoa hgc quan tam. Nguai
ta da dua ra nhieu net dac trung tam ly cua nguai chua thanh nien co hanh
vi pham toi.
Truac tien, chung toi de cap den nghien cuu cua tac gia John
W.Santrock. Ong cho rang, nguai chua thanh nien co hanh vi pham toi co
r
dac trung tam ly la chan gia tri tieu cuc, su tu chu a muc do thap, it chi
thu vao viec hgc tap .
Theo David P. Farrington (1996), tinh hieu dong va tinh hay boc
dong la nhung net tinh cach quan trgng nhdt cua tre giup cho viec phan
doan kha nang pham toi sau nay. Nhung net tinh cach nay the hien a ch6,
tre khong the ngoi yen mot ch6, khong thi tap trung chu y, khong the
kiem che nhung xuc cam cua minh cung nhu thieu kha nang phan doan su
viec trong tuong lai. Ong da tien hanh dilu tra tai Thuy Dien cho thay,
cac em hoc sinh bi giao vien nhan xet la hieu dong a do tuoi 13 thi
thuang pham cac toi co su dung bao luc cho den do tuoi 26. Cac em trai
r
•»
r
hieu dong a Los Angeles cung dugc theo doi trong do tuoi tir 9 den 17
tuoi cho thay ty le cac em nay pham toi nghiem trgng lan gap 6 lan so vai
cac em trai binh thuang. Ngoai ra, ong con tien hanh nghien cuu tri tue
20
cua tre chua thanh nien pham toi. Cuoc dieu tra a Thuy Dien cho thay, tre
dugc kiem tra neu bi thieu nang tri tue luc 3 tuoi thi se co nguy co pham
toi cao cho toi do tuoi 30. Nghien cuu d Cambridge cho thay tre co diem
IQ nho hon 90 trong do tuoi tu 8-10 tuoi co ty le pham toi cao g&p doi so
voi nhung em khac. Tu cac kit qua di6u tra tren, ong di den nhan dinh
thieu nang tri tue la mot nhan to quan trgng trong viec phan doan kha
t
^
r
y
*
nang pham toi d tre, dieu nay co the xac dinh tu: rat sdm, dong thoi thieu
nang tri tue cung la dac diem dac trung cua ngudi chua thanh nien tai
pham, va pham toi tir rat som (10-13 tudi). Theo ong, nhung tre em thiiu
nang tri tue pham toi boi vi ho thieu kha nang ludng trade hau qua cac su
viec cung nhu thilu kha nang xac dinh cam nghT cua nan nhan .
Nha tam ly hoc xa hoi Richard Jessor cung cac dong nghiep cua
ong cho rang, nhung nguyen nhan chinh din d6n su xao tron tam ly va
*
r
\
*
hanh dong tieu circ d lua tuoi chua thanh nien bat nguon tir ban chat va
f
\
f
>
moi truong tac dong len doi song cua cac em. Noi ve ban chat, tuc la de
cap d€n tam ly nong gian, ich ky, mac cam, va thi6u tu tin va nhung moi
truong tac dong ben ngoai do su lien he vdi cha me, ban be, bao chi phim
anh, moi truong hgc dudng va ton giao .
Theo mot so chuyen gia tam ly hgc phuong Tay v6 tuoi chua thanh
nien, thi nhung tac dong tieu circ phan ldn d lua tuoi chua thanh nien
thudng kinh qua, nhin chung dugc quy vao hai loai chinh: 1) Nhung xao
tron tam ly nhu buon rau, hoi hop, lo au va chan nan; 2) Nhung hanh vi
bat 6n the hien ra ben ngoai nhu bo hoc, udng rugu, cd bac, bao hanh,
pham phap va nhung hoat dong tinh due bdt chinh. Hai loai chinh nay lien
he va tac dong lln nhau. Vi du: Em A budn rlu vi thay cha me thudng cai
va lan nhau, em lien tim rugu de giai sau .
Dua tren ket qua nghien cuu cua minh, nha tam ly hgc toi pham
ngudi Nga A.I.Ddngdva da dua ra nhan dinh rang, nhung ngudi chua
thanh nien pham toi thudng co tinh pho truong, khoe khoang trung bay
pham chat tieu cuc thieu lanh manh cua minh, lam ra ve anh hung rom...
chung thudng thoa hiep vdi nhung net tinh cach cua minh nhu: Song
21
khong co ly tuang, hoai bao; D§ chiu anh huang tieu cuc tu nhung nguai
r
\
r
khac; Thieu tinh diem dam, binh tinh ma chi quen an chai, dang diem,
luai bieng, nghien ngap [27, tr.127].
Cac cong trinh nghien cuu da thua nhan rang, a nguai chua thanh
nien pham toi thay nhilu lai ich thuc dung va ca nhan. Dieu hdp din cac
em truac het la tat ca nhung gi co the dua lai su thoa man true tiep. Tac
gia P.L. Lavovich cung da cho ring, a nhung nguai chua thanh nien pham
toi to ro hieu qua cua “tinh bi dong co dinh huang”, bieu hien mong
r
r
f
i
muon bat chuac nhung nguai co uy tin doi vai cac em va co quan diem
dong nhat vai quan diem cua cac em (trong khi tiep xuc vai ho). Ve van
de nay, theo tac gia V.L. Iganachenco, so vai nhung nguai chua thanh
nien binh thuang thi da so nguai chua thanh nien “kho bao” thuang thi
hien cac pham chat tieu cuc nhu khong lam chu dugc minh, s6ng khong
co muc dich, tho 16, hay gay go .
Theo cac nha tam ly toi pham Nga, a nguai chua thanh nien pham
toi cung nhtr nhung nguai chua thanh nien binh thuang thi cac quan diem
phap luat, nhan thuc phap luat khong dugc hinh thanh hoac bi lech lac.
Dieu nay tao kha nang phat sinh hanh vi khong phu hgp vai cac qui dinh
phap luat. Nhung doi vai nguai chua thanh nien pham toi thi kha nang
nay thuang cao hon. Bai vi, thu nhdt, cac thieu sot tuang ung cua cac
quan diem va quan niem cua pham toi thuang pho bien rong rai han; Thu
hai, chung co tinh chat sau sac han; Thu ba, trong mot so truang hgp,
chung dat tai muc do ma noi chung nhung nguai chua thanh nien luon
luon xu su dung phap luat khong the dat tai; Thu tu, nhung 16 hong va
lech lac v6 y thuc phap luat trong so nhung pham toi co su tac dong qua
lai gitra cac khuyet tat ca nhan va cac yeu to tieu cuc tu moi trucmg xa hoi
O Viet Nam, khi tim hieu mot so dac diem hoat dong nhan thuc cua
hoc sinh pham phap, tac gia Pham Thi Due (1981) da tien hanh nghien
cuu 265 hgc sinh co hanh vi lech chuan a do tuoi tu 10-17 tuoi, hgc tai
hai truang pho thong cong nong nghiep. Qua phan tich ket qua nghien
cuu, tac gia cho rang, phan lan hgc sinh pham phap la nhung hgc sinh
'
*
\
von co su phat trien binh thuang ve mat tri tue nhung do hung thu, nhu
22
cau nhan thuc, dong co hoc tap cua cac em bi suy thoai nghiem trong nen
cac em hoc tap dat ket qua kem. Su suy thoai hung thu, nhu c&u nhan
thuc hoc tap cua hoc sinh pham phap bieu hien a ch6, nhin chung hung
thu, nhu cau nhan thuc cua ho phat trien a muc do thap va rat ngheo nan.
Ngugc lai, nhu cau tam thuang dugc phat trien manh me .
Tac gia Nguyen Xuan Thiiy (1993) da khang dinh rang, nguai chua
thanh nien pham toi v i ca ban cung co nhung dac diim tam ly nhu nhung
tre em binh thuang khac cung lua tuoi. Song, do tiip xuc thucmg xuyen
vai nhung dieu kien tieu cuc va trong qua trinh pham toi ma nhan cach
cua cac em bi giam sut nghiem trgng. Nghien cuu dong ca va muc dich
pham toi cua nguai chua thanh nien cho thdy, tre em pham toi thuang c6
dong ca va muc dich dan gian. Hanh vi cua cac em thuoc hanh vi di bi
anh huong cua su rung cam, nhay cam v i tinh thin va cong vao do la tinh
hay dua doi, bat chuac, kha nang tu kiim che kem cung voi thai do coi
thuang cac chuan muc dao due va phap luat.
Theo tac gia Tran Trong Thuy, a phan Ion cac thieu nien pham
phap pham chat tieu cuc chiem uu the trong cau true nhan cach, do la:
Luoi bieng, thiiu quyet tam, vo trach nhiem, hay b it chuac mot cach mu
quang, tho lo, gay gd .
Trong qua trinh nghien cuu cua minh, tac gia Nguyen Duy Xi la
mot nha tam ly hoc lam cong tac quan ly trai giam cua Bo Cong an da dua
ra mot so nhan xet co ban ve dac diem tam ly cua tre em lam trai phap
luat nhu sau:
- Ve tri tue, a tre lam trai phap luat co su phat triin cham, tu duy
trim tugng kem hon tre em binh thuang, khong biet phan tich danh gia
dung mot so hien tugng, ma nang v i tu duy cu thi, thuc dung va rdt kheo
leo “muu tri’ trong thuc hien hanh vi trai phap luat nhu ky xao an cap,
moc tui, che giau, d6i pho vai sir theo doi phat hien cua nha chuc trach.
- Ve hung thu, ham muon cua cac em thucmg nang ve vat chat tam
thuong, thap hen, tham chi ky quae. Cac em khong con hung thu hoc tap,
hieu biet nhu tre binh thucmg, thich dua doi, an choi nhu nguai lan (co
23
82% nghien thuoc la; 70% uong bia, rugu; 72% nghien ca phe, che.
Ngoai ra, cac em rit thich xem phim anh, bang hinh co noi dung khong
lanh manh, dac biet thich phim chuong).
- Ve tinh cam, thieu ben vung, thay doi d i dang, nhanh chong,
nhung lai manh me. Tinh cam co tinh xung dong cao, de bi kich dong.
Bdng bot, soi n ii la dac trung co ban cua tinh cam 6 tre em lam trai phap
luat.
- Ve tinh cach, net tinh cach dac trung la cac em muon vuon len
/
?
r
lam ngudi Ion, muon hoat dong de thu sue va co xu huong bat chudc cai
xau cua ngudi Ion. Co tinh doc lap va tu trong cao, nen neu bi chui rua,
danh mang, xuc pham thi cac em thuang co phan ung quyit liet, chdng tra
lai hoac nay sinh tieu cuc bo nha di lang tjiang to ra bat can doi. Cac em
thich to ra dung cam, liiu linh nhung lai thieu dan do, suy nghT, khong
biet phan biet giua bao thu va kien tri, giua ngang tang va dung cam, giua
lieu lTnh va can dam. Nhieu luc cac em to ra rat tho lo, tuc tan va xac lao voi
nguai lan, ban b e .
Nhu vay, qua phan tich cac nghien cuu a trong va ngoai nuoc cho
thdy, co nhieu cach nhin nhan theo nhieu cach tiip can khac nhau. Nhung
nhin chung, cac nha nghien cuu deu co cach nhin nhan thong nhat v i cac
dac diim tam ly ca nhan cua ngudi chua thanh nien co hanh vi pham toi,
cu the la cac net dac trung nhu tinh hilu dong, tinh to mo, tinh doc lap
cao, tinh hay bat chudc, kha nang tu kiem che kem, hung thu, nhu cau
nhan thuc hgc tap phat trien d muc do thap, ket qua hgc tap kem, nhan
thuc phap luat han che...
* Nhung nghien cuu ve dac diem tam lv xa hoi cua ngudi chua thanh nien
co hanh vi pham toi
Moi truong xa hoi co anh hudng rat ldn den qua trinh hinh thanh,
phat trien nhan cach cua ngudi chua thanh nien noi chung va ngudi chua
thanh nien co hanh vi pham toi noi rieng. Qua cac nghien cuu cho thay
co nhieu nguyen nhan din ngudi chua thanh nien tdi viec thuc hien hanh
24
vi pham toi. Do la nguyen nhan tu phia gia dinh, nhom ban be, nha
trucmg, xa hoi. Tuy nhien, tu truac den nay, gia dinh va nhom ban be van
dugc xem la hai yeu to co anh huang rat lan d6i vai hanh vi pham toi cua
nguai chua thanh nien.
Nhieu nha nghien cuu co nhan xet rang, nguyen sau xa nhat cua
r
y
,
hanh vi pham toi a nguai chua thanh nien bat nguon tu moi truang gia
dinh khong thuan lgi.
Cac nha nghien cuu da khing dinh ring, mot trong nhung nguyen
nhan dan nguai chua thanh nien den viec thuc hien hanh vi pham toi la do
biu khong khi tam ly gia dinh luon cang thing, a nhung gia dinh do cha
me mau thuin, thieu ton trgng nhau, thuang xuyen cai va, chui nhau,
tham chi danh nhau (D. V. Baioriunas, Chu Van Due, Nguyen Thi Khoa,
Nguyen Thi Hong Nga, Joan Mccord. Theo so lieu dieu tra cua tac gia
V.M.Koramosikov cho thay, trong cac gia dinh cua nguai chua thanh nien
pham toi thi so gia dinh co cuoc cai co, va cham chiem ty le 39% va 1/4
trong so do la cac truang hgp cai nhau di den danh nhau; So gia dinh co
moi quan he thu ghet nhau giua cha me chilm 12% va chi co 24% cac
truang hgp la con gift dugc m6i quan he binh thucmg [27, tr.81]. Mat
khac, nhung nguai chua thanh nien pham toi cung thucmg rai vao nhung
x
MS
\
gia dinh khong hoan thien (tre mo coi ca cha lan me, hoac mo coi cha,
hoac me, cha me ly hon, ly than...) (Nguyen Hoi Loan, Nguyen Duy Xi) .
Theo tai lieu toi pham hgc nuac ngoai thi co thai ky, a Rumani co tai
81% tre em pham phap song trong gia dinh khong hoan thien, a
Hunggary cung co s6 lieu tuang tu, a Lien Xo truac day co 68%, a My
co 53,5% . Tac gia David P. Farrington (1996) tien hanh nghien cuu
1000 gia dinh a Newcastle cho thay viec ly tan gia dinh (ly hon, ly than)
\
'
r
•
trong nam dau dai cua be trai la nhan to anh huang lan den viec pham toi
r
7
_
*
sau nay cho den tuoi 32. Tuy nhien, nghien cuu cung cho thay viec ly hon
khi be trai tir 11 den 15 tuoi khong anh huang nhieu den viec pham toi
sau n ay .
Ket qua nghien cuu cua nhieu tac gia cho thay phan Ion nguai chua
25
