skkn GIẢNG dạy môn vật lý 8 có sử DỤNG mô HÌNH

SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

GIẢNG DẠY
MÔN VẬT LÝ 8 CÓ SỬ DỤNG MÔ HÌNH.
PHẦN I:

MỞ ĐẦU.

I. Lý do chọn đề tài:
I.1: Về mặt lý luận:
C«ng nghiƯp hãa, hiƯn ®¹i hãa ®Êt níc lµ mơc tiªu hµng ®Çu trong ®êng
lèi x©y dùng ph¸t triĨn cđa níc ta, "§Õn n¨m 2020 ®Êt níc ta vỊ c¬ b¶n ph¶i
trë thµnh níc c«ng nghiƯp. Mn thùc hiƯn thµnh c«ng sù nghiƯp nµy, chóng ta
ph¶i thÊy râ nh©n tè qut ®Þnh th¾ng lỵi chÝnh lµ ngn nh©n lùc con ngêi
ViƯt Nam. NỊn gi¸o dơc cđa ta kh«ng chØ lo ®µo t¹o cho ®đ vỊ sè lỵng mµ cÇn
quan t©m ®Ỉc biƯt ®Õn chÊt lỵng ®µo t¹o.
Tríc t×nh h×nh ®ã, nhiƯm vơ quan träng ®Ị ra cho c¸c m«n häc trong trêng THCS lµ ph¶i lµm sao cho häc sinh khi vµo ®êi, b¾t tay tham gia vµo lao
®éng s¶n xt hc lao ®éng trong mét ngµnh khoa häc kü tht nµo ®ã, häc
sinh cã thĨ nhanh chãng tiÕp thu ®ỵc c¸i míi, mau chãng thÝch øng víi tr×nh
®é hiƯn ®¹i cđa khoa häc vµ kü tht. §Ĩ lµm ®ỵc ®iỊu ®ã, ngoµi viƯc trang bÞ
cho häc sinh vèn kiÕn thøc, kü n¨ng tèi thiĨu cÇn thiÕt, trong c¸c m«n häc cÇn
ph¶i t¹o ra cho hä mét tiỊm lùc ®Ĩ hä cã thĨ ®i xa h¬n nh÷ng hiĨu biÕt mµ hä
®· thu lỵm ®ỵc trong nhµ trêng. TiỊm lùc ®ã chÝnh lµ kh¶ n¨ng gi¶i qut
nh÷ng vÊn ®Ị mµ s¶n xt vµ ®êi sèng ®Ỉt ra cho hä, lµ kh¶ n¨ng tù v¹ch ra ®êng ®i ®Ĩ ®¹t tíi nh÷ng nhËn thøc míi.
§Ĩ ®¹t ®ỵc mơc ®Ých ®ã, chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu, ¸p dơng vµ liªn
tơc c¶i tiÕn c¸c ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y. Là giáo viên Lý, trong các phương
pháp đó có phương pháp mô hình là được tôi quan tâm nhất. Và để thực
hiện tốt phương pháp mô hình thì việc sử dụng mô hình trong tiết dạy là
điều tất yếu phải có.
I.2: Về mặt thực tiễn:

1


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

Việc giảng dạy PPMH trong môn vật lý thì phải có sử dụng mô hình
ở môn vật lý ở cấp THCS là một vấn đề làm cho nhiều giáo viên cảm thấy
sợ, đặc biệt là đối với các giáo viên mới ra trường.
Đối với môn Vật lý thì tới cấp THCS học sinh mới được tiếp xúc, nên
nó càng khá mới mẻ đối với các em. Mặt khác, học sinh của trường THCS
Bình Thạnh hầu hết đều xuất thân từ nghề nông, có trình độ nhận thức thế
giới quan khoa học và tư duy lôgic kém nên việc tiếp nhận kiến thức mới
trong giai đọan hiện nay là một việc hết sức nặng nề đối với HS.
ChÝnh v× vËy, t«i chän ®Ị tµi: “gØang dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô
hình”.
II. Mục đích và phương pháp nghiên cứu:
* Mục đích nghiên cứu:
Tôi nghiên cứu về vấn đề này giúp các học sinh có thể tiếp nhận
kiến thức của môn Vật lý tốt hơn và hứng thú hơn khi học môn Vật lý.
* Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
- Nghiªn cøu lý ln:
C¸c tµi liƯu, c«ng tr×nh liªn quan ®Õn híng nghiªn cøu.
- Nghiªn cøu t×nh h×nh thùc tr¹ng trªn ®èi tỵng cơ thĨ: theo dâi viƯc häc
cđa häc sinh trong qu¸ tr×nh thùc nghiƯm s ph¹m.
- Thùc nghiệm s ph¹m: Thùc hiƯn cho c¸c bµi d¹y ®· thiÕt kÕ, so s¸nh kÕt
qu¶ häc sinh cđa c¸c líp gi¶ng d¹y tríc khi t¸c ®éng vµ sau khi t¸c ®éng ®Ĩ rót
ra nh÷ng kÕt ln cÇn thiÕt, chØnh lý thiÕt kÕ ®Ị xt híng ¸p dơng vµo thùc
tiƠn, më réng kÕt qu¶ nghiªn cøu.
III. Giới hạn đề tài:
Ho¹t ®éng d¹y vµ häc vËt lý 8 cđa gi¸o viªn vµ häc sinh ë trêng THCS.

Đối tượng nghiên cứu là học sinh khối 8 trường THCS Bình Thạnh.

2


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

Đề tài sử dụng trong phạm vi môn Lý 8 cấp THCS.
IV. Kế hoạch nghiên cứu:
Tôi bắt đầu nghiên cứu từ đầu năm học 2010 – 2011 với đối tượng là
học sinh lớp 8 trường THCS Bình Thạnh.

PHẦN II:

I.

NỘI DUNG.

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN:

I.1: Mô hình là gì?

3


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

Kh¸i niƯm m« h×nh ®ỵc sư dơng réng r·i trong ng«n ng÷ th«ng dơng
hµng ngµy víi nh÷ng ý nghÜa rÊt kh¸c nhau.
Trong vËt lý häc, V.A St«ph¬ ®· ®Þnh nghÜa m« h×nh nh sau: “M« h×nh

lµ mét hƯ thèng ®ỵc h×nh dung trong ãc hay ®ỵc thùc hiƯn mét c¸ch vËt
chÊt, hƯ thèng ®ã ph¶n ¸nh nh÷ng thc tÝnh b¶n chÊt cđa ®èi tỵng nghiªn
cøu hc t¸i t¹o nã, bëi vËy viƯc nghiªn cøu m« h×nh sÏ cung cÊp cho ta
nh÷ng th«ng tin míi vỊ ®èi tỵng”
Cßn theo Halbwachs th× ®Þnh nghÜa “Nh÷ng dÊu hiƯu bao gåm trong
c¸c h×nh vÏ, c¸c gi¶n ®å, c¸c ký hiƯu to¸n häc hay ®¬n gi¶n h¬n, nh÷ng
mƯnh ®Ị ®ỵc thµnh lËp bëi c¸c tõ, nh÷ng hƯ thèng sÏ ®ỵc dïng ®Ĩ biĨu diƠn
c¶nh hng. Víi mét hƯ thèng c¸c dÊu hiƯu nh thÕ, chóng ta gäi lµ mét m«
h×nh”
Kh¸i niƯm “m« h×nh”, theo ®Þnh nghÜa chung nhÊt cđa nã th× lµ mét c¸i
g× ®ã (mét vËt thĨ, mét sù biĨu ®¹t h×nh tỵng, mét ph¬ng tr×nh...) thay thÕ
cho c¸i nguyªn gèc, nã cho phÐp thay thÕ c¸i nguyªn gèc nµy bëi sù trung
gian gióp cho dƠ hiĨu h¬n, dƠ ®¹t tíi h¬n ®èi víi nhËn thøc. Quan hƯ gi÷a
m« h×nh víi thùc tÕ cã thĨ hc lµ sù t¬ng tù vỊ h×nh thøc bỊ ngoµi hc lµ
sù t¬ng tù cđa c¸i cÊu tróc bÞ che kht, hc lµ sù t¬ng tù chøc n¨ng, hiƯu
qu¶.
I.2: C¸c chøc n¨ng cđa m« h×nh:
Trong vËt lý häc m« h×nh cã ba chøc n¨ng chÝnh sau ®©y:
• M« t¶ sù vËt, hiƯn tỵng.
• Gi¶i thÝch c¸c sù kiƯn vµ hiƯn tỵng cã liªn quan tíi ®èi tỵng.
• Tiªn ®o¸n c¸c sù kiƯn vµ hiƯn tỵng míi.
I.3: TÝnh chÊt cđa m« h×nh:
Mét m« h×nh cã nh÷ng tÝnh chÊt c¬ b¶n sau ®©y:
• TÝnh t¬ng tù víi “vËt gèc”.
• TÝnh ®¬n gi¶n
• TÝnh trùc quan
• TÝnh quy lt riªng
• TÝnh lý tëng
4

SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

I.4: C¸c lo¹i m« h×nh sư dơng trong vËt lý häc:
* M« h×nh vËt chÊt:
Lµ m« h×nh trªn ®ã ph¶n ¸nh ®Ỉc trng c¬ b¶n vỊ mỈt h×nh häc, vËt lý,
®éng lùc häc, chøc n¨ng häc cđa ®èi tỵng nghiªn cøu.
* M« h×nh lý tëng ( hay m« h×nh lý thut):
Lµ nh÷ng m« h×nh trõu tỵng, trªn ®ã vỊ nguyªn t¾c ngêi ta chØ ¸p dơng
nh÷ng thao t¸c t duy lý thut. C¸c phÇn tư cđa m« h×nh vµ ®èi tỵng nghiªn
cøu thùc tÕ cã thĨ cã b¶n chÊt vËt lý hoµn toµn kh¸c nhau nhng ho¹t ®éng
theo nh÷ng quy lt gièng nhau. C¸c m« h×nh lý thut cã thĨ cã rÊt nhiỊu
lo¹i tïy theo møc ®é trõu tỵng kh¸c nhau.
I.5: Vai trß cđa m« h×nh trong gi¶ng d¹y m«n VËt lý:
Trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý, m« h×nh cã chøc n¨ng nhËn thøc, nã
gióp ta ph¸t hiƯn ra nh÷ng ®Ỉc tÝnh míi, hiƯn tỵng míi, quy lt míi. NÕu
xem xÐt qu¸ tr×nh häc tËp cđa häc sinh lµ mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng nhËn
thøc th× m« h×nh còng cã chøc n¨ng nh trong nghiªn cøu khoa häc vËt lý.
Tuy nhiªn, trong d¹y häc cÊp THCS, häc sinh kh«ng ®đ kh¶ n¨ng x©y dùng
m« h×nh ®Ĩ thay thÕ vËt gèc trong nghiªn cøu nªn gi¸o viªn ph¶i x©y dùng
m« h×nh vµ cã thĨ sư dơng m« h×nh víi mơc ®Ých s ph¹m nh mét ph¬ng tiƯn
trùc quan nh»m lµm cho häc sinh hiĨu râ mét vÊn ®Ị nµo ®ã.
I.6: C¸c møc ®é khi sư dơng m« h×nh:
Chóng t«i nªu ra nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau khi sư dơng m« h×nh trong
d¹y häc vËt lý cÊp THCS theo møc ®é yªu cÇu cÇn ®¹t ®èi víi häc sinh tõ
thÊp ®Õn cao.
Møc ®é 1: Gi¸o viªn tr×nh bÇy c¸c sù kiƯn thùc tÕ mµ häc sinh kh«ng
thĨ gi¶i thÝch ®ỵc b»ng kiÕn thøc cò cđa hä, sau ®ã ®a ra m« h×nh ®· x©y
dùng vµ vËn dơng m« h×nh ®Ĩ gi¶i thÝch c¸c sù kiƯn trªn. Häc sinh cã phÇn
thơ ®éng tiÕp thu, chØ yªu cÇu hä biÕt ph©n biƯt m« h×nh víi thùc tÕ vµ lµm

quen víi c¸ch sư dơng m« h×nh ®Ĩ gi¶i thÝch thùc tÕ.
Møc ®é 2: Häc sinh sư dơng m« h×nh mµ gi¸o viªn ®· ®a ra ®Ĩ gi¶i
thÝch mét sè hiƯn tỵng ®¬n gi¶n t¬ng tù víi hiƯn tỵng ®· biÕt.
Møc ®é 3: Häc sinh sư dơng m« h×nh mµ gi¸o viªn ®· ®a ra ®Ĩ dù ®o¸n
hiƯn tỵng míi vµ ®Ị xt ph¬ng ¸n thÝ nghiƯm kiĨm tra.
II. THỰC TRẠNG VÀ MÂU THUẪN:

5


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

Hiện giáo viên thường sử dụng phương pháp đàm thoại để truyền đạt
kiến thức cho học sinh là chủ yếu. Giáo viên thường trình bày một cách
cặn kẽ, chặt chẽ bằng lời cho học sinh hiểu trước khi làm thí nghiệm rồi
cho tiến hành làm thí nghiệm đó nhưng học sinh làm không chính xác,
chưa nói là làm không đúng. Giáo viên không biết đến những vướng
mắc, khó khăn ở chỗ nào khiến cho học sinh không làm được, khi trình
bày kết quả cũng không biết rõ mình suy nghó như thế nào để tìm ra
được. Cách làm như thế chỉ khiến học sinh thuộc lòng bài giảng cụ thể
“thầy giảng gì thì trò biết cái ấy” chứ không phát triển được khả năng
tư duy, suy nghó, tìm tòi của bản thân học sinh. Muốn khắc phục đựoc lối
dạy học truyền thụ một chiều áp đặt học sinh và thế thụ động như thế
thì giáo viên cần phải hướng dẫn học sinh suy nghó tìm lấy vấn đề. Suy
nghó tìm lấy vấn đề là một hành động diễn ra trong óc, không quan sát
được, do giáo viên không làm mẫu để cho học sinh bắt chước được ( lý
do đơn giản là quá mất thời gian ), giáo viên chỉ đưa ra những lời chỉ
dẫn hoặc đưa ra những câu gợi ý để đònh hướng cho học sinh suy nghó.
Căn cứ vào kết quả trả lời của học sinh mà biết được học sinh suy nghó
đúng hay sai. Đối với môn Vật lý việc có thể đưa ra được những câu

hướng dẫn thích hợp, tốn thời gian ít thì bản thân giáo viên phải dựa vào
mô hình sẵn có hay tự tạo ra các mô hình. Mặt khác, m« h×nh võa lµ ph¬ng tiƯn d¹y häc, ph¬ng tiƯn nhËn thøc, võa lµ néi dung nhËn thøc gióp häc
sinh lÜnh héi kiÕn thøc dƠ dµng h¬n.
Ngoµi ra, t«i ®· t×m hiĨu viƯc häc tËp cđa häc sinh cha sư dơng m« h×nh
trong d¹y häc vËt lý ë trêng THCS b»ng phiÕu t×m hiĨu.
1. Em có thích học mơn Lý:
6


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:
 Hồn tồn đồng ý
 Khơng đồng ý

 Đồng ý
 Hồn tồn khơng đồng ý

2. Khi nào bạn bắt đầu học bài mơn Lý?
 Ngay hơm mới học xong mơn Lý
 Đợi đến khi tới có tiết Lý ở ngày mai

KÕt qu¶ thèng kª c¸c phiÕu ®iỊu tra nµy nh sau:
Tỉng sè häc sinh ®ỵc hái ý kiÕn lµ 150 häc sinh, th× cã:
* 62 hs chän kh«ng ®ång ý; 37 hs chän hoµn toµn kh«ng ®ång ý; 42 hs
chän ®ång ý vµ 9 hs hoµn toµn ®ång ý.
* 136 hs chän ®ỵi ®Õn khi cã tiÕt Lý ë ngµy mai vµ 14 hs chän ngay
h«m míi häc xong m«n Lý
Víi kÕt qu¶ ®ã, t«i thÊy ®ỵc r»ng: häc sinh kh«ng thÝch häc m«n Lý.

III. CÁC GIẢI PHÁP VÀ KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯC:
Để có thể giảng tốt được một tiết dạy có sử dụng mô hình thì giáo

viên phải : lựa chọn và làm mô hình đó. Tùy theo từng bài, từng nội
dung mà giáo viên phải chọn mô hình cho phù hợp.
Trong chương trình THCS, dựa vào nội dung kiến thức trong SGK Lý
8 ta có thể chia ra thành từng nhóm bài:
1. Nhóm 1: các bài có các thí nghiệm đơn giản, ít trừu tượng, kết quả
thành công cao.
2. Nhóm 2: các bài có các thí nghiệm đơn giản, ít trừu tượng nhưng kết
quả thành công thấp hay quá mất thời gian.
3. Nhóm 3: các bài có các thí nghiệm phức tạp, trừu tượng.
4. Nhóm 4: các bài có nội dung truyền đạt cấu tạo một vật nào đó, một
hiện tượng vật lý nào đó mà không cần thí nghiệm.

7


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

* Sau khi nghiên cứu nội dung kiến thức ở một số bài ở SGK lý 8, tôi đã
phân nhóm như sau:
TT Tên bài
CHƯƠNG I: CƠ HỌC
1
p suất
2

p suất chất lỏng – Bình thông nhau

3

Cơ năng

4

Sự chuyển hóa và bảo toàn cơ năng

1

Chuyển động đều – chuyển động

Nhóm

Ghi chú

1

không đều
2

Sự cân bằng lực – Quán tính

3

p suất khí quyển

4

Đònh luật về công

1

Lực đẩy Acsimet

1

Chuyển động cơ học

2

Vận tốc

3

Sự nổi

4

Công cơ học

CHƯƠNG II: NHIỆT HỌC
1
Dẫn nhiệt
1

Đối lưu – Bức xạ nhiệt

2

3

4

1
2
8


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

1

Các chất được cấu tạo như thế nào?

2

Nguyên tử, phân tử chuyển động
hay đứng yên?

3

Nhiệt năng

4

Công thức tính nhiệt lượng

5

Phương trình cân bằng nhiệt

6

Năng suất tỏa nhiệt của nhiên liệu

7

Động cơ nhiệt

4

Đối với từng nhóm cụ thể mà giáo viên phải lựa chọn mô hình, mức
độ khi sử dụng mô hình như thế nào phù hợp. Nếu lựa chọn sai, không
những thu kết quả không tốt mà còn phản giáo dục. Khi chọn mô hình ta
cân nhắc thật kỹ có nên sử dụng hay không.
Một số gợi ý khi chọn mô hình:
1. Nhóm 1: chỉ sử dụng mô hình vật chất. Vì học sinh rất dễ dàng thu
nhận kết quả thí nghiệm. Nếu chúng ta sử dụng mô hình này để hướng dẫn
học sinh làm thí nghiệm làm cho việc suy nghó của học sinh tập trung tới
kiến thức cần thu nhận. Nếu cần tạo không khí sôi nổi, học sinh hứng thú
hơn trong học tập thì ta sử dụng mô hình lý tưởng với mục đích là kiểm tra
kết quả thí nghiệm mà thôi hay để khẳng đònh vấn đề nào đó là đúng.
Ví dụ:
* Bài p suất chất lỏng ở SGK Lý 8:

9


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

Sau khi cho học sinh làm thí nghiệm thì giáo viên cho học sinh xem
mô hình ảo trên máy tính chứng tỏ chất lỏng gây ra áp suất theo mọi

phương để đối chiếu kết quả thí nghiệm của mình.
* Bài Dẫn nhiệt ở SGK Lý 8:
Chỉ cho học sinh làm thí nghiệm trên mô hình vật chất; từ đó rút ra
kết luận về sự dẫn nhiệt của chất rắn.
2. Nhóm 2: giáo viên nên tự tạo ra mô hình lý tưởng ( thí nghiệm ảo
trên máy tính ) và dùng mô hình này kết hợp với mô hình vật chất để đưa
đến sự thống nhất kết quả chính xác nhất. Với cách này khiến cho học sinh
có cách nhìn nhận sự việc, hiện tượng vật lý một cách tường tận, hứng thú
với sản phẩm ( kết quả thí nghiệm ) của mình tạo ra.
Ví dụ:
* Bài Sự cân bằng lực – Quán tính ở SGK Lý 8:
Đối với thí nghiệm A tút chứng tỏ: vật đang chuyển động chòu tác
dụng 2 lực cân bằng sẽ tiếp tục chuyển động đều. Tuy nhiên, lúc giáo viên
( hay học sinh làm thí nghiệm ) thì đa số là kết quả lúc đúng, lúc không
kiến cho học sinh phân vân. Để hướng học sinh có nhận thức đúng thì tôi
dùng mô hình ảo về thí nghiệm A-tút trên máy vi tính với các số liệu lập
trình sẵn; từ đó học sinh có thể nhận thức nội dung đúng dễ dàng hơn.
* Bài p suất khí quyển ở Lý 8:
Đối với thí nghiệm của Ghê-rích và thí nghiệm Tô-ri-xe-li thì chỉ
dùng mô hình lý tưởng ( mô hình ảo trên máy vi tính hay mô hình biểu
tượng ) có nội dung tương tự để học sinh xem và đưa ra nhận thức về độ lớn
của áp suất khí quyển.
10


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

* Bài Đối lưu – Bức xạ nhiệt ở SGK Lý 8:
Thí nghiệm hình 23.2 trang 80, cách làm thí nghiệm rất đơn giản
nhưng thời gian làm thí nghiệm lâu ( phải đợi nước nóng lên ) và hiện

tượng thuốc tím chuyển động thành dòng diễn ra quá nhanh, học sinh
không theo dõi kòp. Từ nguyên nhân đó, thí nghiệm ảo giúp học sinh quan
sát kỹ hơn, nắm kết quả thí nghiệm tốt hơn.
3. Nhóm 3: hầu hết giáo viên rất ngại cho học sinh làm thí nghiệm
theo nhóm vì thí nghiệm này vượt quá sức của các em. Tuy nhiên nếu thấy
khó mà thì thôi thì không khéo lại mắc vaò lỗi là dạy theo phương pháp cũ.
Đối với nhóm bài này, mô hình hỗ trợ cho chúng ta rất nhiều, mô hình giúp
chúng ta tự tin hơn khi hướng dẫn cho học sinh, học sinh dễ dàng nắm các
bước thí nghiệm hơn. Vậy trong các bài thuộc nhóm này chúng ta cần chọn
lọai mô hình nào? Điều này tùy vào sở trường từng giáo viên, tùy đối tượng
học sinh mà ta chọn loại mô hình phù hợp: mô hình mô phỏng, mô hình ảo .
. . . . . vv. Theo tôi, các thí nghiệm này chỉ nên cho học sinh mô tả, còn giáo
viên làm thí nghiệm biểu diễn trên mô hình vật chất; đồng thời phải kết
hợp mô hình lý tưởng ( mô hình ảo trên máy vi tính ) để tạo ra sự đồng nhất
về nội dung cần nhận thức.
Ví dụ:
* Bài Lực đẩy Acsimet ở SGK Lý 8:
Đối với thí nghiệm kiểm tra dự đoán của Acsimet, tôi dùng mô hình
ảo trên máy vi tính để học sinh theo dõi và mô tả thí nghiệm; từ mô tả
đúng của học sinh giáo viên làm thí nghiệm trên mô hình vật chất để đưa
ra nhận thức đúng.
11


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

4. Nhóm 4: trong chương trình Vật lý ở cấp THCS thì đa số các bài có
nội dung thuộc nhóm này. Thông thường giáo viên rất thường dùng mô
hình để sử dụng cho các bài thuộc nhóm này. Lý do: dễ thiết kế và tự làm
các mô hình; giáo viên nắm thế chủ động khi truyền thụ kiến thức; học sinh

dễ phát triễn tư duy, suy luận logic tìm ra kết quả, giải thích các hiện tượng
vật lý. Tùy theo từng hiện tượng vật lý mà ta có thể tự tạo ra mô hình vật
chất ( mô hình tỷ lệ hay mô hình giản hóa ); loại mô hình được sử dụng phổ
biến nhất khi thực hiện các bài có nội dung thuộc nhóm 4.
Ví dụ:
* Bài Chuyển động cơ học ở SGK Lý 8:
Dùng mô hình vật chất để đưa vào tiết dạy như: mô hình chuyển
động và đứng yên. Từ mô hình học sinh nhận thấy vật như thế nào là
chuyển động, vật như thế nào là đứng yên; đồng thời nhận thức được
chuyển động và đứng yên chỉ mang tính tương đối.
* Bài Nguyên tử, phân tử chuyển động hay đứng yên? ở SGK Lý 8:
M« h×nh chun ®éng B¬-rao, m« h×nh m« pháng c¸c tr¹ng th¸i cÊu t¹o
chÊt. Do kh«ng quan s¸t ®ỵc chun ®éng cđa c¸c ph©n tư níc va ch¹m vµo
h¹t phÊn hoa, l¹i khã h×nh dung t¹i sao h¹t phÊn hoa l¹i chun ®éng hçn lo¹n,
nªn cã thĨ ®a ra m« h×nh chun ®éng B¬-rao. Dïng c¸c viªn bi ve nhá ®ỵc
mét c¬ chÕ lµm cho b¾n lung hçn lo¹n trong mét hép thủ tinh, cßn h¹t phÊn
hoa lµ mét vËt trßn lín. Quan s¸t vËt trßn bÞ c¸c viªn bi nhá ®Ëp vµo hçn lo¹n
theo mäi phÝa, häc sinh dƠ dµng hiĨu ®ỵc c¬ chÕ chun ®éng B¬-rao, do dã cã
thĨ h×nh dung ®ỵc cÊu t¹o ph©n tư cđa níc.
* Bài Động cơ nhiệt ở SGK Lý 8:
Dùng mô hình vật chất như: mô hình cấu tạo bên trong của động cơ
nổ 4 kỳ, mô phỏng trạng thái hoạt động của động cơ ở 4 kỳ. Quan sát sự
12


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

chuyển động đó, học sinh dễ dàng nhận thức nguyên lý hoạt động của động
cơ nổ 4 kỳ.
Trên đây là một số gợi ý về việc lựa chọn mô hình phục vụ cho các

tiết dạy thu hút học sinh hứng thú hơn trong học tập.

IV. Hiệu quả áp dụng:
Tôi đã nghiên cứu vấn đề này bắt đầu từ tháng 09/2010 đến 04/2011
ở môn Lý khối 8 tại trường THCS Bình Thạnh.
Đến tháng 04/2011, tôi cho 141 hs ( 9 hs bỏ học ) làm lại phiếu điều
tra như lúc bắt đầu nghiên cứu thì:
* 57 hs chän ®ång ý; 55 hs hoµn toµn ®ång ý; 29 hs chän kh«ng ®ång ý
vµ 0 hs chän hoµn toµn kh«ng ®ång ý;
* 85 hs chän ®ỵi ®Õn khi cã tiÕt Lý ë ngµy mai vµ 56 hs chän ngay h«m
míi häc xong m«n Lý
Qua kÕt qu¶ ®ã cho thÊy, häc sinh ®· høng thó vµ thÝch häc m«n Lý h¬n.
§ång thêi, th«ng qua kÕt qu¶ tõng th¸ng ®iĨm vỊ chÊt lỵng bé m«n
còng thÊy ®ỵc chÊt lỵng gi¸o dơc th«ng qua kÕt qu¶ häc sinh cđa m«n Lý 8
®ỵc n©ng lªn. Cơ thĨ:
* Chất lượng giáo dục thông qua kết quả của học sinh trước khi áp
dụng giảng dạy có mô hình:
TSHS
150

Giái
Kh¸
TB
Ỹu
KÐm
Ghi chó
5
13
65
46

21
* Chất lượng giáo dục thông qua kết quả của học sinh sau khi áp

dụng giảng dạy có mô hình:

* Th¸ng ®iĨm thø I ë HK I:
TSHS
Giái
Kh¸
TB
150
9
17
69

Ỹu
41

KÐm
14

Ghi chó
13


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

TSHS
149

Giái
9

Kh¸
21

TB
77

Ỹu
32

KÐm
10

Ghi chó
1 bá häc

TB
65

Ỹu
25

KÐm
9

Ghi chó
3 bá häc

* Th¸ng ®iĨm thø I ë HK II:
TSHS
Giái
Kh¸
TB
143
14
38
64

Ỹu
19

KÐm
8

Ghi chó
7 bá häc

TSHS
141

Ỹu
12

KÐm
3

Ghi chó
9 bá häc

* Th¸ng ®iĨm thø II ë HK I:
* ChÊt lỵng ë HK I:
TSHS
Giái
Kh¸
147
12
36

Giái
Kh¸
TB
16
44
66
* Th¸ng ®iĨm thø II ë HK II:

PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.
I.

Ý nghóa của đề tài đối với công tác:

Đây là SKKN về việc sử dụng mô hình khi lên lớp để giúp giáo viên có
thể giảm bớt căng thẳng khi lên lớp, đặc biệt là các giáo viên trẻ. Qua đây,
các giáo viên có thể thực hiện tốt nhiệm vụ của giáo viên trong giai đoạn

14

SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

hiện nay là đổi mới phương pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục; góp
phần thúc đẩy phong trào “trường học thân thiện, học sinh tích cực”.
Mặt khác, các học sinh không thấy sợ khi giáo viên giao các nhóm thực
hành và làm HS có hứng thú học tập tốt bộ môn Lý góp phần thúc đẩy việc
nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng công nghiệp hóa – hiện đại hóa.
II.

Khả năng áp dụng:

Với sự quan tâm của ngành giáo dục, của đòa phương, của BGH trường
thì hầu hết tất cả các trường đều có các đồ dùng dạy học ( đặc biệt ở môn
Lý ) tương đối đầy đủ. Các phần mềm công cụ hỗ trợ giảng dạy trong thư
viện điện tử rất nhiều đáp ứng tương đối đủ nhu cầu của giáo viên trong
công tác soạn giảng. Các giáo viên đều được các cấp lãnh đạo tập huấn
chuyên môn thường xuyên để đổi mới phương pháp giảng dạy. Do đó, việc
áp dụng đề tài này vào công tác giảng dạy đối với các giáo viên giảng dạy
môn Lý là đều dễ dàng. Ngoài ra, các giáo viên giảng dạy các môn khác
cũng có thể tham khảo và điều chỉnh đề tài theo đặc trưng của môn mình
để có thể áp dụng trong tiết dạy góp phần nâng cao chất lượng giáo dục
theo hướng công nghiệp hóa và hiện đại hóa.
III.

Bài học kinh nghiệm, hướng phát triễn:

Cã thĨ sư dơng m« h×nh ®Ĩ d¹y häc mét sè bµi häc ë ch¬ng tr×nh Lý 8 phï
hỵp víi tiÕn tr×nh häc tËp theo ph¬ng ph¸p míi, phï hỵp víi ®iỊu kiƯn thùc tÕ
d¹y vµ häc ë líp 8 víi tr×nh ®é häc sinh ®¹i trµ.
KÕt qu¶ thùc nghiƯm kh¼ng ®Þnh gi¶ thut ®· nªu ra: häc sinh cã thĨ tiÕp

thu ®ỵc bµi d¹y, bíc ®Çu h×nh thµnh c¸ch suy nghÜ trªn m« h×nh vµ trong mét
sè trêng hỵp ®· cã thĨ sư dơng m« h×nh ®Ĩ gi¶i qut nhiƯm vơ nhËn thøc cđa
m×nh.
15


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

§Ĩ n©ng cao hiƯu qu¶ cđa viƯc sư dơng m« h×nh trong d¹y häc, chóng ta cÇn
x¸c ®Þnh râ møc ®é thÝch hỵp ®Ĩ häc sinh tham gia vµo c¸c giai ®o¹n nµo
nh»m tr¸nh sù qu¸ søc ®i ®Õn chđ nghÜa h×nh thøc, ®Ỉc biƯt lµ giai ®o¹n x©y
dùng c¸c m« h×nh biĨu tỵng, tÝnh tù lùc cđa häc sinh bÞ h¹n chÕ. Trong gi¶ng
d¹y cã sư dơng m« h×nh cÇn cã nh÷ng sù kiƯn khëi ®Çu, ®Ỉc biƯt lµ nh÷ng sù
kiƯn thùc nghiƯm vµ thÝ nghiƯm kiĨm tra. ThiÕu nh÷ng u tè nµy th× m« h×nh
chØ cã nghÜa nh gi¶ thiÕt. Bëi vËy cÇn t¨ng cêng thiÕt bÞ thÝ nghiƯm cho nh÷ng
bµi ®Þnh sư dơng m« h×nh.
§Ĩ ph¸t huy hÕt tÝnh n¨ng u viƯt cđa m« h×nh trong d¹y häc vËt lý, ®Ị tµi
cÇn thiÕt ®ỵc më réng ph¹m vi nghiªn cøu sang c¸c phÇn kh¸c trong ch¬ng
tr×nh vËt lý ë c¸c khèi thc cÊp THCS kh¸c sao cho thõa kÕ vµ ph¸t triĨn
nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®ỵc trong ®Ị tµi nµy.
IV.

Đề xuất, kiến nghò:

Trên đây tôi vừa trình bày một vài ý nói về kinh nghiệm khi sử dụng mô
hình trên lớp của môn vật lý cấp THCS. Tuy nhiên việc sử dụng mô hình
còn phụ thuộc vào việc nhận thức, việc lắng nghe và việc thích được học
của từng học sinh. Tôi rất mong các đồng chí, đồng nghiệp tham khảo và
đóng góp ý kiến để giải pháp của tôi thực sự có hiệu quả và có thể áp dụng
rộng rãi cho các khối, các môn học giúp HS học tập ngày một tốt hơn.

Bình Thạnh, ngày 21 tháng 4 năm 2011.
Người viết

Dương Trọng Vũ

16


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

MỤC LỤC
PHẦN I: MỞ ĐẦU

trang 1

I. Lý do chọn đề tài

trang 1

I.1: Về mặt lý luận

trang 1

I.2: Về mặt thực tiễn

trang 1

II. Mục đích và phương pháp nghiên cứu

trang 2

III. Giới hạn đề tài

trang 3

IV. Kế hoạch nghiên cứu

trang 3

PHẦN II: NỘI DUNG

trang 4

I. Cơ sở lý luận và thực tiễn

trang 4

I.1: Mô hình là gì?

trang 4
17


SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

I.2: Chức năng của mô hình

trang 4

I.3: Tính chất của mô hình

trang 5

I.4: Các loại mô hình sử dụng trong vật lý học

trang 5

I.5: Vai trò của mô hình trong giảng dạy vật lý

trang 5

I.6: Các mức độ khi sử dụng mô hình

trang 6

II. Thực trạng và mâu thuẫn

trang 6

III. Các giải pháp và kết quả đạt được

trang 8

IV. Hiệu quả áp dụng

trang 14

PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

trang 16

I. Ý nghóa của đề tài đối với công tác

trang 16

II. Khả năng ứng dụng

trang 16

III. Bài học kinh nghiệm, hướng phát triễn

trang 17

IV. Đề xuất, kiến nghò

trang 17

Nhận xét và đánh giá của …………………………………….
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
Nhận xét và đánh giá của …………………………………….
...........................................................................................................................

18

SKKN: giảng dạy môn Vật lý 8 có sử dụng Mô hình:

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

19