Quản lí tài chính bảo hiểm xã hội

Quản lí tài chính bảo hiểm xã hội

Quản lí tài chính bảo hiểm xã
hội
Bởi:
Đại Học Kinh Tế Quốc Dân

Khái niệm chung về quản lí tài chính BHXH.
Trước tiên chúng ta cần hiểu khái niệm về quản lí. Quản lí là những hoạt động nhằm tác
động một cách có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lí vào một đối tượng quản lí
nhất định để điều chỉnh các quá trình xã hội và hành vi của con người từ đó có thể duy
trì được tính ổn định của đối tượng. Đối tượng của quản lí ở đây là tài chính BHXH, tài
chính BHXH là một thuật ngữ thuộc phạm trù tài chính chỉ một mắt khâu tài chính tồn
tại độc lập trong hệ thống tài chính quốc gia. Tài chính BHXH tham gia vào quá trình
phân phối và sử dụng các nguồn tài chính nhằm đảm bảo cuộc sống cho người lao động
và gia đình họ khi gặp rủi ro từ đó đảm bảo sự ổn định và phát triển kinh tế xã hội. Như
vậy, nhìn rộng ra thì quản lí tài chính BHXH là việc sử dụng tài chính BHXH như một
công cụ quản lí xã hội của Nhà nước. Nhà nước thông qua hoạt động tài chính BHXH để
thực hiện mục tiêu quản lí xã hội đó là đảm bảo ổn định cuộc sống cho nhân dân trước
những rủi ro làm giảm hoặc mất khả năng lao động hay khi về già, giúp người lao động
yên tâm lao động sản xuất, góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển. BHXH thể hiện tính
ưu việt của mỗi quốc gia, mỗi thể chế xã hội . Còn hiểu theo nghĩa hẹp thì quản lí tài
chính BHXH là quản lí thu chi BHXH. Như vậy quản lí tài chính BHXH chủ yếu liên
quan tới việc làm thế nào để hoạt động thu chi quỹ BHXH được thực hiện một cách bình
thường trước những biến động của môi trường. Biến động ở đây là những biến động về
đối tượng tham gia, đối tượng hưởng, biến động của môi trường sống, môi trường kinh
tế ..., những biến động tác động trực tiếp đến đời sống của người lao động, đến việc thu
chi quỹ BHXH, ảnh hưởng tới sự đầu tư tăng trưởng quỹ BHXH. Nội dung của quản lí
tài chính BHXH chủ yếu là sự lựa chọn và xác định các chính sách, chế độ, quy chế về
tài chính BHXH một cách hợp lí và lấy đó làm căn cứ để ra quyết định cụ thể của thu
chi BHXH thực hiện mục tiêu của Nhà nước đặt ra.

Khi thực hiện quản lí tài chính BHXH cần chú ý hai nguyên tắc chủ yếu sau:
• Quá trình quản lí tài chính BHXH phải luôn được tính toán, so sánh và cân đối
trong trạng thái động: Bởi vì lượng tiền mặt của quỹ biến động theo từng chế
độ trợ cấp BHXH khác nhau, lượng lao động biến động một cách thường xuyên
1/6


Quản lí tài chính bảo hiểm xã hội

nên trong quản lí, đặc biệt là khâu lập kế hoạch phải chú trọng tới vấn đề này.
Đây cũng là một đặc thù trong ngành Bảo hiểm nói chung và BHXH nói riêng
vì tính đảo ngược chu kì kinh doanh tức là thu phí trước chi trả cho các chế độ
sau. Tuy có sự hỗ trợ của NSNN, song quản lí tài chính BHXH phải góp phần
giảm gánh nặng cho NSNN và vẫn thực hiện chính sách xã hội này một cách
tốt nhất.
• Quỹ BHXH phải được bảo tồn và phát triển: Như trên đã đề cập thì ngành Bảo
hiểm có đặc thù thu phí trước, chi trả sau, thời gian đóng và thời gian hưởng có
thể kéo dài, đồng tiền có giá trị về mặt thời gian. Do vậy cần đầu tư để bảo tồn
và tăng trưởng quỹ một cách hợp lí. Để đảm bảo nguyên tắc này cơ quan
BHXH phải tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động thu chi và quản lí quỹ
thực hiện đầu tư phần quỹ nhàn rỗi một cách có hiệu quả và tuân thủ các
nguyên tắc sau:
+An toàn: Mục đích của quỹ là bảo đảm chi trả lương hưu và các trợ cấp BHXH cho
người lao động. Vì vậy, quỹ dù có đầu tư vào lĩnh vực nào cũng phải đảm bảo an toàn
cho khoản đầu tư đó. Đảm bảo an toàn là không chỉ bảo toàn vốn đầu tư về danh nghĩa,
mà còn là bảo toàn về cả giá trị thực tế, điều này càng có ý nghĩa quan trọng trong thời
kì lạm phát. Nói cách khác thì đầu tư quỹ phải lựa chọn lĩnh vực để giảm thiểu rủi ro.
+ Hiệu quả: Đây là mục tiêu của việc đầu tư tăng trưởng quỹ do vậy nguyên tắc này rất
quan trọng và phải được đi liền với nguyên tắc thứ nhất. Lãi đầu tư không chỉ góp phần
đảm bảo khả năng thanh toán cho các khoản chi mà còn góp phần cho phép hạ tỉ lệ đóng

góp của người lao động và người sử dụng lao động.
+ Khả năng thanh toán (tính lưu chuyển của vốn): Đây cũng là yêu cầu đặc thù của
nghành do các khoản chi trả là phát sinh sau và kéo dài nên các khoản đầu tư phải đảm
bảo tính thanh khoản để dễ dàng chi trả cho các đối tượng kịp thời. Đặc biệt tránh những
khoản đầu tư dễ vướng vào những vấn đề tồn khoản. Các hình thức đầu tư dễ thanh
khoản và an toàn thường được ưu tiên thực hiện trước.
+ Có lợi ích kinh tế, xã hội: Là một quỹ tài chính để thực hiện chính sách xã hội, do
đó trong quá trình đầu tư phải lưu ý đến việc nâng cao phúc lợi cho người dân, phải ra
sức cải thiện chất lượng chung cho đời sống dân cư của đất nước. Các hình thức, hạng
mục đầu tư phải đặt vấn đề hiệu quả kinh tế xã hội lên hàng đầu. Hoạt động đầu tư tăng
trưởng quỹ BHXH khác với các hoạt động đầu tư khác với mục tiêu lợi nhuận làm đầu
vì BHXH chính là một chính sách quan trọng trong hệ thống An sinh xã hội của mỗi
nước.

Nội dung quản lí tài chính BHXH.
Nhìn chung, quản lí tài chính BHXH bao gồm bốn nội dung cơ bản sau:

2/6


Quản lí tài chính bảo hiểm xã hội

•
•
•
•

Quản lí thu BHXH.
Quản lí chi BHXH.
Quản lí hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ.

Quản lí cân đối quỹ BHXH.

Quản lí thu BHXH.
Quản lí thu giữ vai trò quan trọng và quyết định đến sự thành công của quá trình thu
BHXH, từ đó quyết định đến sức mạnh quỹ BHXH để đảm bảo cho việc chi trả cho các
chế độ trợ cấp. Trước tiên chúng ta phải nắm được nội dung thu gồm hai khoản thu từ
người lao động và người sử dụng lao động. Đây là khoản thu lớn nhất và đóng vai trò
quan trọng, quyết định. Các khoản thu khác như: thu từ các quỹ của các tổ chức, cá nhân
từ thiện hay sự hỗ trợ của NSNN là nhỏ, NSNN chỉ bù đắp cho những trường hợp cần
thiết. Hơn nữa đây là khoản thu mà tổ chức BHXH cũng không thể tự điều chỉnh được
vì nó mang tính thụ động. Do vậy mà công tác quản lí thu chỉ tập chung vào nguồn thu
từ hai đối tượng chính người lao động và người sử dụng lao động. Nội dung của quản lí
thu lại tập chung vào ba đối tượng chính sau đây:
Quản lí đối tượng tham gia BHXH:Đây là việc đầu tiên mà mỗi tổ chức BHXH khi thực
hiện quan tâm đến, thường các đối tượng này được quy định rõ trong các văn bản quy
phạm pháp luật của Nhà nước. Hơn thế nữa BHXH cũng hoạt động trên nguyên tắc san
sẻ rủi ro và tuân theo quy luật số đông bù số ít nên việc tham gia đầy đủ của các đối
tượng tham gia BHXH là việc rất quan trọng. Quản lí đối tượng tham gia cần thực hiện
các công việc sau:
+ Quản lí số lượng đăng kí tham gia BHXH.
+ Quản lí đối tượng bắt buộc tham gia BHXH theo quy định.
+ Quản lí công tác cấp sổ BHXH: Vì đây là căn cứ xác định quá trình đóng góp, ngành
nghề lao động, thời gian lao động, tên người lao động và một số thông tin khác.
Quản lí quỹ lương của các doanh nghiệp:Theo những quy định hiện hành như ngày nay
thì phí thu BHXH thường được tính theo phần trăm tổng quỹ lương của doanh nghiệp và
tiền lương tháng của người lao động nên quỹ lương còn là cơ sở để quản lí thu một cách
thuận lợi. Dựa trên quỹ lương của doanh nghiệp BHXH có thể đảm bảo thu đúng, thu
đủ và hạn chế được tình trạng gian lận trốn đóng BHXH. Bên cạnh đó chính các doanh
nghiệp trở thành những “đại lí” thực hiện thu và chi trả trực tiếp cho một vài chế độ là
thực sự thuận lợi cho công tác thu phí nói riêng và công tác thực hiện các chế độ BHXH

nói chung.
Quản lí tiền thu BHXH:Các đơn vị, doanh nghiệp sẽ thực hiện nộp phí thông qua tài
khoản của BHXH. Do vậy, BHXH khó nắm bắt được tình hình thu. Để đảm bảo thu

3/6


Quản lí tài chính bảo hiểm xã hội

đúng, thu đủ, kịp thời cần có những quy định rõ ràng về thời gian nộp, hệ thống tài
khoản thu nộp phải thuận lợi và an toàn cho việc nộp. Việc nắm bắt tình hình thu BHXH
giúp quản lí quỹ dễ dàng, kịp thời điều chỉnh và đảm bảo cho công tác chi trả được thực
hiện một cách tốt nhất. Trong nội dung quản lí thu BHXH, tất cả các đóng góp BHXH
sẽ được quản lí chung một cách thống nhất, dân chủ, công khai trong toàn hệ thống.
Quản lí chi BHXH.
Các khoản chi BHXH bao gồm các khoản chi cho các chế độ, chi quản lí và chi khác.
Trong đó có thể nói hai khoản chi đầu là rất lớn đặc biệt là chi cho các chế độ, hơn nữa
khoản chi này chính là thể hiện sự bảo đảm cuộc sống của chính sách BHXH. Vì vậy
nhắc đến quản lí chi là nhắc đến hai nội dung chính sau:
Quản lí hoạt động chi trả cho các chế độ:Mục tiêu của hoạt động quản lí chi không với
mục đích giảm khoản chi này một cách lớn nhất có thể mà quản lí để tránh tình trạng
chi sai chế độ hoặc chi không đúng đối tượng vừa tránh lãng phí lại đảm bảo công bằng
cho các đối tượng tham gia BHXH. Do vậy, để đảm bảo chi trả trợ cấp đúng chế độ,
đúng đối tượng, kịp thời cần có phương thức chi hợp lí, tổ chức thực hiện chi trả cho
các chế độ thuận lợi, dễ dàng. Cũng như quản lí hoạt động thu trước tiên chúng ta phải
quản lí những đối tượng được hưởng các chế độ BHXH. Đối tượng có thể hưởng các
chế độ chính là bản thân người lao động hoặc người thân trong gia đình họ. Đối tượng
được hưởng các chế độ trợ cấp là những người lao động tham gia đóng phí BHXH và
gặp phải những rủi ro làm mất hoặc giảm khả năng lao động dẫn đến mất hoặc giảm thu
nhập của họ. Các điều kiện hưởng được quy định cụ thể trong các văn bản, thường thì

mức trợ cấp, loại trợ cấp và thời gian trợ cấp thì phụ thuộc vào mức đóng góp, thời gian
đóng góp, mức độ hay tỉ lệ thương tật,...và chính biến cố mà người lao động gặp phải.
BHXH Việt Nam muốn quản lí tốt cần có những văn bản quy định rõ ràng và hợp lí về
các điều kiện hưởng của các loại chế độ, dựa trên cơ sở đó để xử lí các trường hợp cho
công bằng. Đối tượng hưởng cần được xem xét và kiểm tra nhằm tránh tình trạng chi sai
hoặc chi không hợp lí. Quản lí chi cho các chế độ cũng cần được phân loại và phân cấp
quản lí để dễ quản lí và thực hiện chi trả cho thuận tiện.
Quản lí chi hoạt động bộ máy:Sau chi cho các chế độ thì đây là khoản chi lớn thứ hai
cần được quản lí. Chi quản lí có thể hiểu đơn giản là khoản chi cho bộ máy tức là trả
lương cho cán bộ, chi cho đầu tư xây dựng cơ bản, chi mua sắm thiết bị và những tài sản
cố định nhằm duy trì hoạt động của tổ chức BHXH. Mức chi này có thể được quy định
trong điều lệ BHXH hoặc cũng có thể được lập trong NSNN. Khoản chi này cần được
quản lí tránh những lãng phí không cần thiết. Một số nước khoản chi này được NSNN
chi trả, một số nước lại do quỹ BHXH đảm bảo. Song nhìn chung thì chi phí quản lí là
phải phù hợp tránh những lãng phí không cần thiết, song chi phí quản lí cũng phải đủ
lớn để đảm bảo cơ sở cho hoạt động quản lí của BHXH được thực hiện dễ dạng. Hơn
nữa lương cho cán bộ nhân viên của ngành BHXH phải cân bằng với các ngành khác.

4/6


Quản lí tài chính bảo hiểm xã hội

Quản lí hoạt động đầu tư nhằm bảo toàn và tăng trưởng quỹ.
Quỹ BHXH tại một thời điểm thường có số tiền kết dư rất lớn, đây là cơ sở của những
yêu cầu cần bảo toàn và phát triển quỹ. Như chúng ta đã biết thì quỹ thu trước, chi sau,
đặc biệt trong điều kiện nền kinh tế thị trường với những cơ hội cũng như những rủi ro
có thể xảy ra bất cứ lúc nào nên việc bảo toàn và phát triển quỹ lại trở thành nhu cầu
bức thiết. Nếu quỹ không chú trọng đến vấn đề đầu tư có thể sẽ đứng trước tình trạng
bội chi hay nói cách khác là chi vượt quá thu. Nếu đầu tư tăng trưởng quỹ có hiệu quả

thì đây là một nguồn thu bổ sung rất lớn cho quỹ để đảm bảo cân đối thu chi từ đó giảm
gánh nặng cho NSNN. Để hoạt động đầu tư thực hiện đúng vai trò của nó thì phải đảm
bảo những nguyên tắc như an toàn, tránh rủi ro, có lãi và trên hết là thực hiện được lợi
ích xã hội.

Quản lí hoạt động cân đối quỹ.
BHXH là chính sách xã hội nên khác với các loại hình bảo hiểm thương mại, BHXH
hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận mà mục đích lớn nhất là ổn định cuộc sống của
người lao động. Do vậy cân bằng thu chi là trạng thái mong muốn của mỗi nước khi
triển khai thực hiện BHXH. Để cân đối thu chi trên thực tế thường phải có sự hỗ trợ của
NSNN, đồng thời thì quỹ phải tìm cho mình những nguồn thu khác để đảm bảo cân bằng
quỹ. Trong đó các khoản chi và nguồn thu đã được trình bày ở trên. Quản lí cân đối quỹ
là việc làm hết sức quan trọng nhằm phát hiện ra những thay đổi dẫn đến mất cân đối để
có những biện pháp khắc phục kịp thời.

Các nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động quản lí tài chính BHXH.
Đối với ngành quản trị nói chung và công tác quản lí tài chính BHXH nói riêng thì việc
xem xét các yếu tố tác động của môi trường tới hoạt động của đối tượng quản lí là rất
cần thiết. Các tác động của môi trường có thể mang đến những thách thức cũng như
những cơ hội cho chính bản thân các hoạt động tài chính của BHXH. Muốn quản lí tốt,
nhà quản trị cần nắm rõ những yếu tố này để đưa ra những quyết định hợp lí và có lợi
nhất cho đối tượng quản lí. Các tác động của môi trường thường được chia làm hai loại
là tác động của môi trường ngoài hệ thống và tác động từ môi trường trong hệ thống.
Tác động từ môi trường ngoài hệ thống bao gồm các ảnh hưởng từ môi trường kinh tếchính trị- xã hội của mỗi quốc gia. Nhìn rộng ra thì có thể là cả những ảnh hưởng của
môi trường thế giới. Khi chúng ta xem xét các yếu tố của BHXH dưới giác độ của các
công ước quốc tế mà Tổ chức Lao động Quốc tế ( ILO) đã quy định. Nhưng các nhân tố
môi trường trong nước là quan trọng hơn. BHXH không chỉ là thể hiện tính ưu việt của
mỗi Nhà nước mà chính Nhà nước cũng là chủ sử dụng lao động lớn nhất trong xã hội.
Các chính sách, quyết định của Nhà nước tác động trực tiếp tới hoạt động quản lí. Môi
trường kinh tế như GDP, thu nhập bình quân đầu người, giá cả, tình trạng nền kinh tế

tăng trưởng hay khủng hoảng, mức sống tối thiểu, các dịch vụ công cộng... . Đây là các
5/6


Quản lí tài chính bảo hiểm xã hội

yếu tố tác động tới thu chi, cân đối quỹ BHXH sao cho phù hợp đảm bảo ổn định cuộc
sống cho người lao động. Bên cạch đó còn có các yếu tố như văn hoá, lối sống, truyền
thống, trình độ nhận thức,... nó tác động đến mức độ chấp nhận, sự đồng tình thực hiện
của mỗi cá nhân trong xã hôi. Chẳng hạn như ở nước ta có truyền thống “lá lành đùm là
rách, lá rách ít đùm lá rách nhiều” rất phù hợp với mục đích triển khai BHXH nên được
mọi người đồng tình thực hiện. Tất cả những yếu tố kể trên tác động tới nội dung của
những quy định trong các quy chế quản lí tài chính BHXH Việt Nam.
Những tác động của bản thân các yếu tố bên trong hệ thống như ý thức tự giác của các
đối tượng tham gia là người lao động và đặc biệt là chủ sử dụng lao động. Yếu tố trình
độ của các cán bộ trong ngành BHXH, điều kiện làm việc, trang thiết bị phục vụ công
tác,....cũng ảnh hưởng trực tiếp đến công tác quản lí tài chính BHXH. Trình độ cán bộ
càng cao, cơ sở vật chất kĩ thuật cang đầy đủ và hiện đại thì công tác quản lí tài chính
BHXH càng thuận lợi, thực hiện càng có hiệu quả.

6/6