- Trang chủ >>
- Thạc sĩ - Cao học >>
- Luật
nguyên tắc một quốc tịch những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật việt nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.23 MB, 93 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN: LUẬT KINH DOANH - THƯƠNG MẠI
--
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 31 (2005 – 2009)
ĐỀ TÀI:
NGUYÊN TẮC MỘT QUỐC TỊCH
NHỮNG ƯU ĐIỂM VÀ HẠN CHẾ TRONG
PHÁP LUẬT VIỆT NAM
GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN:
SINH VIÊN THỰC HIỆN:
Ths. Bùi Thị Mỹ Hương
Nguyễn Hồng Ngân
MSSV: 5054839
Lớp: Luật Thương mại 02 - K31
Cần Thơ, 4/2009
1
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
.....................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
2
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN
.....................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
.........................................................................................................
3
MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU................................................................................................................ 5
Chương 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUỐC TỊCH VÀ LUẬT QUỐC TỊCH............... 8
1.1 Khái niệm về quốc tịch và luật quốc tịch............................................................... 8
1.1.1 Khái niệm về quốc tịch .................................................................................. 8
1.1.2 Nguyên tắc một quốc tịch............................................................................ 11
1.1.3 Khái niệm về luật quốc tịch......................................................................... 13
1.2 Sơ lược về luật quốc tịch Việt Nam qua các thời kì............................................. 14
1.2.1 Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1998 .......................................................... 14
1.2.1.1 Sự ra đời của Luật quốc tịch Việt Nam 1988 ......................................... 15
1.2.1.2 Sự ra đời của Luật quốc tịch Việt Nam 1998 ......................................... 16
1.2.2 Giai đoạn từ năm 1998 đến nay.................................................................... 18
1.2.2.1 Thực tiễn áp dụng luật quốc tịch 1998................................................... 18
1.2.2.2 Sự ra đời của Luật quốc tịch Việt Nam 2008 ......................................... 22
Chương 2 NGUYÊN TẮC MỘT QUỐC TỊCH TRONG PHÁP LUẬT VIỆT NAM .... 24
2.1 Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988 .................................................................... 24
2.1.1 Hoàn cảnh ra đời.......................................................................................... 24
2.2 Luật quốc tịch Việt Nam năm 1998 .................................................................... 40
2.2.1 Hoàn cảnh ra đời.......................................................................................... 40
2.2.3 Nguyên tắc một quốc tịch trong Luật quốc tịch Việt Nam năm 1998 ............ 49
2.3.2 Bố cục và nội dung của Luật quốc tịch Vệt Nam năm 2008.......................... 60
2.3.3 Nguyên tắc một quốc tịch trong Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008 ............ 67
Chương 3 HƯỚNG HOÀN THIỆN NGUYÊN TẮC MỘT QUỐC TỊCH .................... 75
3.1 Những yêu cầu khách quan về việc thay đổi nguyên tắc một quốc tịch................ 75
3.2 Hướng hoàn thiện nguyên tắc một quốc tịch trong Luật quốc tịch 2008 .............. 81
KẾT LUẬN ................................................................................................................. 91
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 93
4
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài:
“Tính hiệu quả của một chuẩn mực pháp luật riêng biệt ở mức độ đáng kể,
phụ thuộc vào tính hiệu quả của toàn bộ hệ thống pháp luật, và nếu trong hệ
thống pháp luật có những mâu thuẫn thì nó sẽ giảm bớt tính hiệu quả của một
chuẩn mực pháp luật riêng biệt nữa”1. Theo đó, chúng ta có thể hiểu như sau, tính
hiệu quả của một quy phạm pháp luật cụ thể phụ thuộc nhiều vào tính hiệu quả
của toàn bộ văn bản quy phạm pháp luật chứa quy phạm pháp luật đó và nếu trong
văn bản quy phạm pháp luật có những mâu thuẫn thì nó sẽ làm giảm bớt tính hiệu
quả của không chỉ đối với một hay hai quy phạm pháp luật khác mà còn ảnh
hưởng đến toàn bộ văn bản quy phạm pháp luật, và thậm chí còn ảnh hưởng đến
các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan.
Cụ thể ở đây, người viết muốn đề cập đến “nguyên tắc một quốc tịch”
trong Luật quốc tịch Việt Nam. Đây là nguyên tắc được nêu cụ thể ở 3 văn bản
Luật quốc tịch Việt Nam: Điều 3 luật quốc tịch Việt Nam 1988; Điều 3 Luật quốc
tịch Việt Nam 1998; Điều 4 Luật quốc tịch Việt Nam 2008. Trải qua một chiều
dài lịch sử phát triển luật quốc tịch, nguyên tắc này vẫn tồn tại xuyên suốt bên
cạnh những ưu điểm và hạn chế của nó. Đồng hành với sự tồn tại đó là những thay
đổi tinh tế và linh hoạt của nguyên tắc một quốc tịch về phương diện hình thức
câu chữ và ngữ nghĩa của luật học nhằm tạo sự phù hợp của nó trong toàn bộ văn
bản Luật quốc tịch.
Chính vì sự tồn tại và thay đổi đó, người viết đã chọn đề tài “Nguyên tắc
một quốc tịch- những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam” để nghiên
cứu với mong muốn từ đó có thể rút ra được các kinh nghiệm và bài học cho việc
xây dựng và ban hành quy phạm pháp luật. Bởi vì, xây dựng pháp luật, nhìn nhận
trong một phạm vi nào đó, là một quá trình thể hiện hay tạo ra các quy tắc của luật
thực định để thể hiện các chức năng của pháp luật. Nói cách khác, pháp luật được
tạo ra phải thể hiện được chức năng của nó. Có như vậy, pháp luật mới thực sự đi
vào đời sống, điều tiết và dẫn dắt xã hội phát triển.
Ngày 01/07/2009 tới đây là ngày mà văn bản Luật quốc tịch năm 2008 có
hiệu lực thi hành. Cũng từ thời điểm này Nhà nước ta sẽ cho phép công dân Việt
Nam có thể đồng thời có quốc tịch nước ngoài. Đây là một trong những vấn đề
được thảo luận nhiều nhất khi ban hành văn bản Luật quốc tịch năm 2008. Thông
1
Kulcsar Kalman, Cơ sở xã hội học pháp luật, NXB Giáo dục, H.1999, tr 245
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
5
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
qua đề tài nghiên cứu này, người viết muốn trình bày ý kiến của cá nhân mình và
đồng thời phân tích một số vấn đề liên quan đến nguyên tắc một quốc tịch. Để từ
đó, có thể mang đến cho người đọc cái nhìn khách quan nhất về quy định của
Điều 4 Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008.
2. Phạm vi nghiên cứu:
Nhằm đảm bảo cho việc nghiên cứu có hiệu quả đồng thời có thể nắm rõ
và hiểu sâu sắc vấn đề hơn, mặc dù Luật quốc tịch quy định rất nhiều vấn đề liên
quan đến quốc tịch Việt Nam nhưng người viết chỉ đi sâu nghiên cứu và phân tích
“nguyên tắc một quốc tịch”. Phạm vi nghiên cứu bao gồm: mối quan hệ giữa
“nguyên tắc một quốc tịch” và các quy định khác có liên quan trong luật quốc tịch
Việt Nam; sự thay đổi của “ nguyên tắc một quốc tịch” trong suốt quá trình phát
trển Luật quốc tịch, từ khi ban hành Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988 sau đó là
Luật quốc tịch Việt Nam năm 1998 và cho đến hiện nay Luật quốc tịch Việt Nam
năm 2008 sắp có hiệu lực thi hành. Từ đó, người viết sẽ trình bày ý kiến của mình
về Điều 4 “ nguyên tắc quốc tịch” của Luật quốc tịch Việt Nam 2008 và đề xuất
một số giải pháp nhằm hoàn thiện nguyên tắc này.
3. Mục tiêu nghiên cứu:
Hiện là sinh viên năm cuối, sắp rời khỏi giảng đường đại học, người viết
mong muốn mình có thể hiểu kỹ hơn về vấn đề quốc tịch. Đặc biệt, trong giai
đoạn Luật quốc tịch mới sắp có hiệu lực thi hành và tình hình đất nước ngày càng
phát triển, vấn đề quốc tịch Việt Nam ngày càng được quan tâm sâu sắc hơn.
Vì vậy, mục tiêu nghiên cứu của người viết trước hết là: sự tồn tại của
“nguyên tắc một quốc tịch” trong pháp luật Việt Nam, cụ thể là trong 2 văn bản
Luật quốc tịch năm 1988, 1998. Những ưu điểm và hạn chế của nguyên tắc này
trong 2 văn bản trên và trong thực tiễn áp dụng vào đời sống xã hội Việt Nam. Kế
đến là sự thay đổi của nó trong Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008. Để từ đó có
thể thấy được nguyên nhân và tính tất yếu của sự ra đời “nguyên tắc quốc tịch”
(được quy định tại Điều 4 Luật quốc tịch Việt Nam năm 2008).
Qua việc nghiên cứu, người viết muốn chứng minh “nguyên tắc một quốc
tịch” vẫn được duy trì và khẳng định trong pháp luật Việt Nam hiện nay. Mặc dù,
có rất nhiều yếu tố khách quan tác động và những ý kiến khác nhau về vấn đề này
thế nhưng về cơ bản Nhà nước Việt Nam vẫn không thay đổi nguyên tắc một quốc
tịch trong việc xác lập quốc tịch cho công dân của mình.
4. Phương pháp nghiên cứu:
Nhằm hoàn thiện bài viết một cách tốt nhất, người viết đã sử dụng các
phương pháp nghiên cứu sau: phân tích luật viết nhằm để hiểu những quy định
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
6
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
của pháp luật quốc tịch Việt Nam về “nguyên tắc một quốc tịch” trong thời gian
qua; phương pháp chứng minh, so sánh, đối chiếu nguyên tắc này với thực tiễn
đời sống xã hội Việt Nam để rút ra những ưu điểm và hạn chế của nó; và cuối
cùng là phương pháp thu thập tổng hợp và phân tích tài liệu để đề xuất giải pháp
nhằm hoàn thiện nó trong tương lai.
5. Kết cấu đề tài:
Nội dung nghiên cứu đề tài này, ngoài lời cảm ơn, mục lục, lời mở đầu, kết
luận và tài liệu tham khảo phần còn lại được trình bày thành 3 chương:
Chương 1: Khái quát chung về quốc tịch và luật quốc tịch
Chương 2: Nguyên tắc một quốc tịch trong pháp luật Việt Nam
Chương 3: Hướng hoàn thiện nguyên tắc một quốc tịch
Bằng tất cả sự cố gắng để hoàn thành đề tài luận văn này nhưng người viết
cũng không thể tránh được những thiếu xót tất yếu, kính mong nhận được sự
thông cảm của Quý thầy cô và độc giả. Trân trọng cảm ơn!
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
7
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
Chương 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ QUỐC TỊCH
VÀ LUẬT QUỐC TỊCH
1.1 Khái niệm về quốc tịch và luật quốc tịch
1.1.1 Khái niệm về quốc tịch
Quốc tịch có quan hệ khắng khích, không tách rời với Nhà nước. Sự ra đời
tồn tại của Nhà nước quyết định ra đời và tồn tại của quốc tịch; sự ra đời và tồn tại
của quốc tịch phản ánh sự ra đời và tồn tại của Nhà nước. Nguyên nhân làm quốc
tịch xuất hiện là quá trình vận đông xã hội, mà kết quả của sự vận động đó là sự
xuất hiện của chính quyền Nhà nước. Khi thiết lập được chính quyền Nhà nước
giai cấp thống trị mới ban hành pháp luật về quốc tịch nhằm điều chỉnh mối quan
hệ của Nhà nước mình với các cá nhân sống trên lãnh thổ của Nhà nước. Người ta
chỉ có thể nói về một Nhà nước khi quyền lực chính trị bao trùm lên một lãnh thổ
nhất định và những cá nhân sống trên lãnh thổ đó. Học thuyết Mác-Lênin về Nhà
nước và pháp luật đã coi sự phân chia dân cư theo lãnh thổ là một trong những
đặc trưng cơ bản của Nhà nước, chịu sự quản lí mọi mặt của Nhà nước và được
Nhà nước bảo vệ trước sự can thiệp của Nhà nước khác. Ngay khi nghiên cứu sự
ra đời của nhà nước Aten, Enghen đã chỉ rõ: “bây giờ, cái có ý nghĩa quyết định
không phải là thuộc về những tập đoàn cùng dòng máu nào, mà là địa điểm cư
trú, người ta không phải phân chia nhân dân, mà là phân chia địa vực, về phương
diện chính trị, dân cư đã đơn thuần trở thành một phần thuộc về địa vực”.
Như vậy, khi một chính quyền Nhà nước được thành lập sẽ làm xuất hiện
mối quan hệ pháp lí-chính trị giữa chính quyền Nhà nước và các cá nhân đang
sống trên lãnh thổ của chính quyền Nhà nước đó. Mối quan hệ pháp lí-chính trị
này được hình thành một cách tự động và trực tiếp với sự thiết lập chính quyền
Nhà nước. Khi Nhà nước xuất hiện thì quốc tịch cũng xuất hiện một cách tự
nhiên. Không có Nhà nước thì không có quốc tịch và ngược lại, không có quốc
tịch nào xuất hiện và tồn tại nếu không có Nhà nước. Chỉ có sự ra đời của Nhà
nước mới làm xuất hiện quốc tịch, chứ tuyệt nhiên không phải là pháp luật về
quốc tich tạo ra quốc tịch. Pháp luật về quốc tịch chỉ điều chỉnh các quan hệ xã
hội xung quanh về vấn đề quốc tịch, thể chế hóa quốc tịch mà thôi. Có thể hiểu
rằng, quốc tịch ra đời, tồn tại và mất đi cùng với sự ra đời, tồn tại và mất đi của
chính quyền Nhà nước. Nó hoàn toàn mang tính khách quan, không phụ thuộc vào
bất cứ ý chí chủ quan hay một yếu tố thần bí nào. Chính vì sự ra đời và tồn tại của
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
8
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
quốc tịch gắn liền với sự ra đời và tồn tại của một Nhà nước, nên mối quan hệ
giữa người có quốc tịch của Nhà nước đó với Nhà nước mà cá nhân mang quốc
tịch là mối quan
hệ thể hiện sự bền vững về mặt không gian và thời gian. Xét về mặt thời gian,
quốc tịch thể hiện mối quan hệ có tính ổn định cao, bền vững giữa Nhà nước với
công dân. Mối quan hệ này không dễ dàng bị thay đổi mà chỉ thay đổi trong
những trường hợp đặc biệt, với những điều kiện hết sức khắt khe. Xét về mặt
không gian, mối quan hệ giữa một Nhà nước với cá nhân hoàn toàn không bị giới
hạn. Khi đã là công dân của một Nhà nước, người đó phải chịu sự chi phối và tác
động mọi mặt của chính quyền Nhà nước đó, dù người đó ở bất kì nơi nào, trong
nước hay ngoài nước. Mặt khác, người đó được Nhà nước bảo đảm cho hưởng các
quyền và phải thực hiện các nghĩa vụ công dân đối với Nhà nước2.
Như vậy, có thể hiểu chung rằng, quốc tịch là mối quan hệ pháp lí-chính
trị, có tính chất lâu dài, bền vững, ổn định cao về mặt thời gian, không bị giới hạn
về mặt không gian giữa một cá nhân cụ thể với một chính quyền Nhà nước nhất
định.
Mối quan hệ pháp lí –chính trị giữa một cá nhân với một Nhà nước không
thể là sự tác động một chiều từ Nhà nước đến cá nhân là công dân hay ngược lại
từ công dân đến Nhà nước mà mối quan hệ này là sự tác động qua lại lẫn nhau, bổ
trợ cho nhau đồng thời qua đó cũng thể hiện tính giai cấp rõ rệt, bằng việc Nhà
nước ban hành các chế độ pháp lí cho công dân nước mình. Nhà nước quy định
quyền và nghĩa vụ cho công dân đồng thời Nhà nước cũng đề ra trách nhiệm bảo
hộ cho công dân của nước mình không phụ thuộc vào nơi mà họ đang sinh sống.
Tùy theo trình độ phát triển của mỗi nước mà khái niệm “quốc tịch” được hiểu
khác nhau, chẳng hạn, theo từ điển bách khoa Luật của Liên Xô cũ thì quốc tịch
được hiểu là: “Quốc tịch là sự quy thuộc về mặt pháp lí và chính trị của một cá
nhân vào một Nhà nước thể hiện mối quan hệ qua lại giữa một Nhà nước và một
cá nhân. Nhà nước quy định các quyền cho cá nhân là công dân của mình, bảo vệ
và bảo hộ công dân đó ở nước ngoài. Về phần mình, công dân phải tuân theo
pháp luật của Nhà nước và hoàn thành các nghĩa vụ đối với Nhà nước”3.Một cách
hiểu khác, theo từ điển của luật Mỹ thì quốc tịch được hiểu như sau: “Quốc tịch là
2
Giáo trình luật Hiến pháp Việt Nam, Trường Đại học Luật Hà Nội, 2005, tr 236
Giáo trình luật Hiến pháp Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội-Đại học Khoa học Xã Hội Nhân văn,
1999, tr 157
3
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
9
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
một đặc tính phát sinh từ sự kiện quy thuộc của một người vào một quốc gia nào
đó”4.
Theo quy định của pháp luật về quốc tịch Việt Nam thì: “Quốc tịch Việt
Nam thể hiện mối quan hệ gắn bó của cá nhân với Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam, làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của công dân Việt Nam đối với
Nhà nước và quyền, trách nhiệm Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Viêt Nam
đối với công dân Việt Nam”
Dù mỗi nước đều có cách hiểu khác nhau về quốc tịch, nhưng cái cốt lõi thì
quốc tịch vẫn là sự biểu hiện pháp lí kết nối giữa một cá nhân với Nhà nước về
quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm. Công dân thì cần Nhà nước trong việc bảo vệ
quyền và lợi ích chính đáng của mình còn Nhà nước thì cần công dân để đảm bảo
điều kiện cấu thành nên quốc gia, để góp phần ổn định, giữ gìn và bảo vệ đất
nước. Mối quan hệ này hoàn toàn không bị gián đoạn bởi những điều kiện khách
quan, nó luôn tồn tại bền vững theo thời gian và không có sự ngăn cách về không
gian. Điều này đã dẫn đến quốc tịch có những đặc điểm sau: Thứ nhất, quốc tịch
có tính bền vững và ổn định; Thứ hai, đối với Nhà nước mình, cá nhân có quyền
(Ví dụ: bầu cử, ứng cử, khiếu nại, tố cáo…) và nghĩa vụ (Ví dụ: Nghĩa vụ quân
sự, nghĩa vụ đóng thuế, phí và các lệ phí..); Thứ ba, đối với công dân của mình,
nhà nước có quyền (gọi đi nghĩa vụ quân sự, buộc phải đóng thuế, tuân thủ pháp
luật…) và cũng có những nghĩa vụ nhất định (bảo đảm các quyền công dân cơ bản
như quyền sống, quyền được làm việc, quyền chính trị, kinh tế…).
Từ những đặc điểm trên của quốc tịch giúp ta phân biệt ba dạng người trên
lãnh thổ của một quốc gia là Công dân của chính quốc gia đó, người có quốc tịch
nước ngoài, người không quốc tịch. Việc phân biệt các dạng người khác nhau trên
lãnh thổ tạo nên các mối quan hệ pháp lí khác nhau của từng dạng người. Người
có quốc tịch nước sở tại thì được hưởng đầy đủ các quyền và lợi ích tương xứng
và đồng thời phải gánh vác các nghĩa vụ do Nhà nước quy định. Những cá nhân
không có quốc tịch của nước sở tại thì chỉ được hưởng một số quyền lợi và chỉ
gánh vác một số nghĩa vụ không đầy đủ so với những người có quốc tịch của quốc
gia sở tại theo quy định của pháp luật nước sở tại. Xác định quốc tịch của một cá
nhân mang ý nghĩa quan trọng, bởi vì, chỉ sau khi xác định một cá nhân mang
quốc tịch của một Nhà nước thì cá nhân đó mới được hưởng thụ những quyền và
lợi ích về vật chất cũng như tinh thần mà Nhà nước đó dành cho công dân của
4
Giáo trình luật Hiến pháp Việt Nam, Đại học Quốc gia Hà Nội –Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn,
1999, tr 157
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
10
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
mình. Ví dụ: quyền bầu cử, quyền ứng cử, quyền lao động, quyền tự do cư trú và
đi lại…
Một cá nhân con người không thể có quyền và danh dự như công dân của
một Nhà nước nhất định, nếu như cá nhân đó không phải là công dân của quốc gia
mình. Điều này có nghĩa khi xác định được quốc tịch chính là việc xác định quyền
và nghĩa vụ của Nhà nước đối với công dân và ngược lại. Đối với một Nhà nước
có chủ quyền, việc xác định quốc tịch để bảo hộ công dân của nước mình ở nước
ngoài, cũng như việc xác định quốc tịch của nước ngoài cho người nước ngoài cư
trú trên lãnh thổ nước mình để có chính sách thích hợp đối với họ thực chất có ý
nghĩa như vấn đề bảo vệ chủ quyền quốc gia.
1.1.2 Nguyên tắc một quốc tịch
Sự ra đời và tồn tại của “nguyên tắc một quốc tịch” đã được cụ thể hóa
trong 3 văn bản luật quốc tịch Việt Nam 1988, 1998, 2008: Điều 3 Luật quốc tịch
Việt Nam 1988 quy định công dân Việt Nam có một quốc tịch Việt Nam, theo đó
“Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam chỉ công nhận công dân Việt
Nam có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam”; Điều 3 Luật quốc tịch Việt Nam
1998 quy định nguyên tắc một quốc tịch, theo đó “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam công nhận công dân Việt Nam có một quốc tịch là quốc tịch Việt
Nam”; Điều 4 Luật quốc tịch Việt Nam 2008 quy định nguyên tắc quốc tịch, theo
đó “Nhà nước Cộng hòa xã hội Việt Nam công nhận công dân Việt Nam có một
quốc tịch là quốc tịch Việt Nam, trừ trường hợp Luật này có quy định khác”.
Như thế, trong suốt chiều dài phát triển của Luật quốc tịch Việt Nam,
“nguyên tắc một quốc tịch” được xem là nguyên tắc xuyên suốt trong cả 3 văn bản
Luật quốc tịch. Điều đó thể hiện được vai trò và tầm quan trọng của nó trong hệ
thống pháp luật Việt Nam nói chung và luật quốc tịch Việt Nam nói riêng.
Trước tiên chúng ta sẽ tìm hiểu về vai trò của quốc tịch đối với một quốc
gia. Như đã phân tích ở trên, quốc tịch có một vai trò quan trọng không chỉ đối
với cá nhân mang quốc tịch mà cả quốc gia cấp quốc tịch.
Đối với cá nhân, quốc tịch là căn cứ, dấu hiệu nói lên sự quy thuộc của
một cá nhân về một Nhà nước nhất định. Sự quy thuộc này đối với cá nhân, sẽ
đồng nghĩa với việc người đó nhận được các quyền lợi mà Nhà nước và pháp luật
nước này đảm bảo cho họ được hưởng thụ, đồng thời xác định trách nhiệm, nghĩa
vụ của Nhà nước đó đối với việc bảo vệ quyền lợi cho cá nhân trong mối quan hệ
với cộng đồng dân cư của quốc gia mà họ đang là công dân, cũng như trong quan
hệ quốc tế mà người đó tham gia nhân danh chính cá nhân họ.
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
11
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
Đối với Nhà nước, xác lập quốc tịch có ý nghĩa thực hiện chủ quyền
quốc gia đối với dân cư, bởi vì về pháp lí, quốc tịch là căn cứ xác định giới hạn
thẩm quyền tài phán của một quốc gia trong mối quan hệ pháp luật quốc tế. Đằng
sau các mối quan hệ giữa một cá nhân với một cá nhân khác của một quốc gia
khác hoặc giữa một cá nhân với một quốc gia khác, suy đến cùng chính là quan hệ
giữa các quốc gia với nhau. Trong các quan hệ đó, ranh giới của chủ quyền giữa
các quốc gia trước hết được xác định căn cứ vào yếu tố quốc tịch. Vì dù theo hình
thái
kinh tế- xã hội nào, thì cá nhân cụ thể cũng phải gắn bó với điều kiện phát triển
của
một quốc gia, một nhà nước cụ thể. Quyền con người của cá nhân cụ thể trong xã
hội phải được thể chế hóa và đảm bảo thực hiện bằng quy định pháp luật và các
thiết chế quốc gia. Có như vậy, các chuẩn mực quốc tế đối với một cá nhân con
người mới có điều kiện để được thực hiện trong đời sống5.
Tóm lại, quốc tịch có vai trò nhằm xác định một mối quan hệ đặc biệt giữa
cá nhân và quốc gia. Mối quan hệ này được biết đến với tính ổn định và bền vững
của nó. Quốc tịch xuất hiện khi cá nhân được sinh ra và từ sự xuất hiện này đã
làm phát sinh các quyền và nghĩa vụ có tính ràng buộc giữa các nhân và Nhà nước
mà cá nhân này mang quốc tịch. Quốc tịch chỉ chấm dứt khi cá nhân này chết và
các quyền và nghĩa vụ ràng buộc trên đã chấm dứt hoàn toàn.
Như vậy quan hệ này là một quan hệ có thể kéo dài không chỉ trong suốt
đời sống của một con người. Nó có tính bền vững và ổn định như thế cũng bởi vì
các quyền và nghĩa vụ qua lại giữa cá nhân có quốc tịch và nhà nước cấp quốc
tịch rất chặt chẽ và lâu dài. Từ đó cho thấy nếu một cá nhân mang hai hay nhiều
quốc tịch thì tính chặt chẽ và lâu dài của quyền và nghĩa vụ trong quan hệ quốc
tịch sẽ bị chia sẻ đi.
Bên cạnh đó, nếu một công dân có hai quốc tịch sẽ gây trở ngại trong việc
các nước thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình đối với công dân, đồng thời người
có hai quốc tịch cũng không có khả năng thực hiện các quyền và nghĩa vụ của họ
đối với hai quốc gia mà họ mang quốc tịch. Hai quốc tịch là tình trạng pháp lí gây
khó khăn cho chủ quyền quốc gia đối với dân cư. Để giải quyết thực trạng này,
các quốc gia thường áp dụng một trong hai cách là áp dụng nguyên tắc hữu hiệu
hoặc quy định nguyên tắc một quốc tịch trong pháp luật quốc gia.
5
Giáo trình Luật quốc tế, trường Đại học Luật Hà Nội, NXB Công an nhân dân, 2004, tr 105
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
12
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
Như vậy, nguyên tắc một quốc tịch là một biện pháp bảo đảm của các quốc
gia nhằm tránh các vấn đề phát sinh từ tình trạng công dân nước mình có hai hay
nhiều quốc tịch bằng cách quy định công dân của mình chỉ được có một quốc tịch.
Hiệu quả của việc quy định “nguyên tắc một quốc tịch” trong pháp luật
quốc gia đã được thể hiện trong quá trình thực tiễn áp dụng Luật quốc tịch Việt
Nam gần 20 năm qua. Những ưu điểm và hạn chế của nó sẽ được phân tích và làm
rõ trong phần sau. Ở đây chúng ta có thể tạm thời kết luận: nguyên tắc một quốc
tịch là nguyên tắc được áp dụng xuyên suốt trong quá trình hình thành và phát
triển của luật quốc tịch Việt Nam và bây giờ điều đó vẫn không thay đổi.
1.1.3 Khái niệm về luật quốc tịch
Sự ra đời và tồn tại của quốc tịch gắn liền với sự ra đời và tồn tại của Nhà
nước. Trong mỗi hình thức nhà nước khác nhau thì bản chất và nội dung của quốc
tịch cũng khác nhau. Do đó, quốc tịch luôn gắn liền với sự phát triển địa vị pháp lí
của người dân, phạm vi các quyền con người về dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội
và sự bình đẳng giữa các tầng lớp trong xã hội…Về mặt lịch sử, quốc tịch ra đời
từ thời kì quá độ từ chế độ phong kiến lên chủ nghĩa tư bản.
Dưới chế độ chiếm hữu nô lệ, chủ nô là người có đầy đủ các quyền do Nhà
nước ban hành, trong đó có quyền sở hữu và bóc lột nô lệ. Lúc bấy giờ người nô
lệ bị xem là “công cụ biết nói” và thuộc quyền sở hữu của giai cấp chủ nô. Quan
hệ giữa họ với Nhà nước, với giai cấp thống trị là hoàn toàn bất bình đẳng. Họ
không có một chút quyền nào trong xã hội thậm chí là quyền cơ bản của con
người.
Dưới chế độ phong kiến, địa vị pháp lí của người dân được cải thiện hơn.
Tuy không còn thuộc quyền sở hữu của giai cấp phong kiến nhưng họ vẫn bị trói
chặt vào ruộng đất của lãnh chúa và địa chủ phong kiến. Lúc bấy giờ có một số
quyền cá nhân nhưng không có một quyền chính trị nào. Do đó quan hệ giữa
người dân và Nhà nước lúc vẫn mang tính chất bất bình đẳng cao, trong đó, người
dân chỉ hoàn toàn có nghĩa vụ đối với nhà nước-nghĩa vụ phục tùng tuyệt đối. Do
đó, khái niệm “quốc tịch” và khái niệm “quyền công dân” cũng chưa xuất hiện.
Người dân không có quyền về quốc tịch của mình.
Dưới chế độ tư bản chủ nghĩa mà đặc biệt là giai đoạn đầu, giai cấp tư sản
đã đưa ra những quan điểm và tư tưởng tiến bộ về các quyền tự do dân chủ trong
đó có khái niệm “quốc tịch” để lôi cuốn tầng lớp nhân dân lao động nhằm ủng hộ
đứng lên lật đổ chế độ phong kiến. Kể từ thời điểm này quốc tịch ra đời với ý
nghĩa là cơ sở hình thành địa vị pháp lí (quyền và nghĩa vụ) cho công dân. Do đó,
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
13
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
pháp luật về quốc tịch hình thành và phát triển với những chế định pháp lí quan
trọng nhằm giải quyết các vấn đề về quốc tịch. Tuy nhiên, sau cuộc cách mạng tư
sản thành công, giai cấp tư sản đã phản bội lợi ích của nhân dân lao động, không
đề cập đến quyền lợi của nhân dân lao động nữa và lúc bấy giờ quốc tịch chỉ
mang tính hình thức.
Đến chế độ Xã hội chủ nghĩa, quốc tịch đã thể hiện đúng bản chất của nó
và mang nội dung hoàn toàn mới. Nhân dân lao động đã thật sự trở thành người
chủ trong các lĩnh vực đời sống xã hội. Quan hệ giữa Nhà nước với công dân đã
thể hiện sự bình dẳng về quyền và nghĩa vụ. Công dân có quyền nhất định bên
cạnh nghĩa vụ đối với Nhà nước và ngược lại Nhà nước cũng có trách nhiệm đối
với công dân của mình.
Tất cả những quyền và nghĩa vụ đó được thể hiện trong pháp luật của nhà
nước mà đặc biệt và chủ yếu là luật quốc tịch.
Luật quốc tịch là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ
xã hội phát sinh trong vấn đề quốc tịch, bao gồm các vấn đề liên quan đến xác
lập, chấm dứt quốc tịch của cá nhân.
Dưới gốc độ này thì Luật quốc tịch chính là phương tiện pháp lí để xác
định mối liên hệ giữa nhà nước với công dân. Do đó, muốn xác định một cá nhân
có quốc tịch của một nhà nước nào đó hay không, chúng ta phải căn cứ vào các
quy định của pháp luật quốc gia đó mà cụ thể là luật quốc tịch6.
1.2 Sơ lược về luật quốc tịch Việt Nam qua các thời kì
1.2.1 Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1998
Trước ngày 2/9/1945 (ngày Việt Nam giành được độc lập), Việt Nam
không phải là quốc gia có chủ quyền độc lập nên người dân Việt Nam về mặt
pháp lí chưa được gọi là công dân Việt Nam.
Sau ngày độc lập, với sự ra đời của Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa, nước ta trở thành một nước độc lập, có chủ quyền và Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã kí ban hành ngay văn bản quy phạm pháp luật đầu tiên quy định về quốc tịch
Việt Nam đó là Sắc lệnh số 53/SL ngày 20/10/1945.
Sau đó, Nhà nước tiếp tục ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên
quan đến vấn đề quốc tịch như: Sắc lệnh số 73/SL ngày 07/12/1945 quy định về
nhập quốc tịch Việt Nam, Sắc lệnh số 215/SL ngày 20/08/1948 ấn định những
quyền lợi đặc biệt cho những người đã có công giúp cuộc kháng chiến Việt Nam,
6
Tập bài giảng tư pháp quốc tế, trường Đại học Cần Thơ, 2002, tr 46
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
14
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
Sắc lệnh số 51/SL ngày 14/12/1959 bãi bỏ Điều 5 và Điều 6 của Sắc lệnh số
53/SL quy định quốc tịch của người phụ nữ kết hôn. Nghị quyết số
1043/NQTVQH ngày 08/02/1971 của Ủy Ban Thường Vụ Quốc Hội về việc giao
cho Hội đồng Chính phủ (nay gọi là Chính phủ) thẩm quyền xét xử, quyết định
những trường hợp xin nhập, xin thôi quốc tịch Việt Nam …
1.2.1.1 Sự ra đời của Luật quốc tịch Việt Nam 1988
Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành trung ương (khóa VII) trình bày tại hội
nghị giữa nhiệm kì của Đảng nhận định thời kì nay nước ta ở trong cuộc khủng
hoảng gay gắt, nhất là năm 1986-1988, kinh tế nước ta trong giai đoạn chuyển từ
nền kinh tế tập trung sang nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa có sự quản lí
của nhà nước. Tuy đã đạt được nhiều kết quả to lớn, nhưng nhìn chung còn non
yếu, đời sống nhân dân khó khăn. Các thế lực phản động người Việt Nam ở nước
ngoài không ngừng tăng cường các hoạt đông chống phá, kể cả các biện pháp lật
đổ bằng bạo lực vũ trang. Thực trạng này đặt ra cho nhà làm luật những vấn đề
cần phải nghiên cứu và giải quyết.
Một vấn đề nữa là xử lí hậu quả pháp lí về vấn đề quốc tịch của quá trình
20 năm chia cắt đất nước. Khi ban hành Sắc lệnh số 53/SL ngày 20/10/1945, Sắc
lệnh số 73/SL ngày 07/12/1945 và Sắc lệnh 215/SL ngày 20/08/1948 Chính phủ
Việt Nam Dân chủ cộng hòa thực hiện chủ quyền tuyệt đối của mình trên toàn
lãnh thổ Việt nam; các văn bản nói trên có hiệu lực từ Bắc vào Nam. Sau đó, do
sự can thiệp của nước ngoài và kết quả hội nghị Giơnevơ về Việt Nam, nước ta
tạm thời bị chia cắt ở vĩ tuyến 17. Theo tinh thần của Hiệp định, vĩ tuyến 17 chỉ là
ranh giới tạm thời giữa hai miền, không phải là biên giới quốc gia (theo công pháp
quốc tế). Tuy nhiên thực tế tạm thời này đã kéo dài 21 năm, gây ra nhiều vấn đề
xã hội, chính trị và pháp lí đối với nhân dân ở cả hai miền đất nước. Trong thời
gian chia cắt, về pháp lí, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vẫn là chính phủ
hợp pháp duy nhất đại diện cho mọi quyền của người dân Việt Nam. Trên thực tế,
việc thực hiện các hành động chủ quyền chỉ được tiến hành ở các tỉnh miền Bắc.
Chính phủ Ngụy quyền do nước ngoài dựng lên ở miền Nam thực hiện các quyền
chủ quyền ở phía Nam; họ cũng ban hành một số văn bản về quốc tịch, đồng thời
cũng quyết định cho tước hay nhập quốc tịch Việt Nam. Những văn bản quyết
định này cũng cần được xem xét, lưu ý khi xử lí các vấn đề quốc tịch liên quan
đến giai đoạn này.
Bên cạnh đó, thời kì này (1980-1988) nước ta đang còn bị bao vây, cấm
vận về kinh tế, cô lập về chính trị. Quan hệ của nước ta với các nước phương Tây
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
15
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
bị đóng băng kể từ khi kết thúc cuộc chiến tranh chống Mỹ và khi ta đưa quân vào
cứu nhân dân Camphuchia thoát khỏi nạn diệt chủng. Trong bối cảnh đó, nhiều
nước đã dung túng các hoạt động chống Chính phủ của những người Việt. Một số
nước có chung biên giới với ta đã cho bọn chúng sử dụng khu vực biên giới làm
cơ sở, bàn đạp tấn công nước ta bằng các hoạt động khủng bố bạo loạn. Những
tên bị bắt lại được các nước ngoài “bảo hộ ngoại giao” với lí do chúng cũng có
quốc tịch của các nước này. Đây là hành động can thiệp thô bạo vào công việc nội
bộ của nước ta, vì những người này vẫn là công dân Việt Nam và do đó phải bị xử
lí theo pháp luật Việt nam. Yếu tố an ninh-chính trị của vấn đề quốc tịch trong bối
cảnh như vậy cần phải được coi trọng trong việc xây dựng luật quốc tịch mới.
Luật quốc tịch Việt nam năm 1988 ra đời trong bối cảnh nước ta vừa bước
sang năm thứ hai thực hiện chính sách đổi mới do Đại hội Đảng lần thứ VI đề ra.
Mục tiêu của việc ban hành luật này nhằm hệ thống hóa và pháp điển hóa các quy
định đã có của Nhà nước ta về quốc tịch kể từ ngày lập nước ngày 02/09/1945, và
đồng thời nâng cao các quy định này cho phù hợp với thời kì đổi mới. Xét trên
phương đó, Luật quốc tịch Việt Nam 1988 đã hoàn thành sứ mệnh của mình. Bởi
vì, kể từ ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn lịch sử khai sinh nước Việt
Nam Dân chủ Cộng hòa cho đến ngày toàn thắng, thống nhất đất nước, vấn đề
quốc tịch Việt Nam chỉ được quy định trong các Sắc lệnh của Chủ tịch chính phủ
lâm thời và trong Nghị quyết của Ủy ban thường vụ Quốc hội, mà không có một
đạo luật hoàn chỉnh nào về quốc tịch. Trong khi đó, Chính quyền Sài Gòn, với tư
cách là một thực thể nhà nước tồn tại thực tế, trên phần lãnh thổ miền Nam nước
ta cũng lại ban hành những quy định riêng lẽ về quốc tịch. Sở dĩ quốc tịch có ý
nghĩa cực kì quan trọng đối với một nhà nước non trẻ là do nó đề cập đến một
trong những yếu tố rất quan trọng hình thành nên một nhà nước có chủ quyền (đó
là lãnh thổ, dân cư và quyền lực thực tế của nhà nước thông qua bộ máy quân đội,
cảnh sát, tư pháp…) Với Luật quốc tịch Việt nam năm 1988, lần đầu tiên kể từ
ngày tuyên bố độc lập và hơn 10 năm sau ngày thống nhất đất nước, nước ta có
một đạo tương đối hoàn chỉnh quy định về quốc tịch Việt nam.
1.2.1.2 Sự ra đời của Luật quốc tịch Việt Nam 1998
Tuy nhiên, do Luật quốc tịch Việt Nam 1988 ban hành vào thời kì đầu
của công cuộc đổi mới đất nước, sau 10 năm thực hiện đã bộc lộ những mặt hạn
chế, bất cập, không đáp ứng được yêu cầu của đất nước khi bước vào thời kì đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa hội nhập khu vực và quốc tế. Những yêu cầu
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
16
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
phát sinh từ thực tiễn trong thời gian qua đã đòi hỏi pháp luật về quốc tịch cần
phải được đổi mới kịp thời để điều chỉnh các vấn đề mới phát sinh. Một vấn đề
tuy đã được Luật quốc tịch 1988 điều chỉnh nhưng chưa đảm bảo sự đồng bộ với
các quy phạm pháp luật khác. Do đó, Luật quốc tịch Việt Nam1998 ra đời. Việc
ban hành luật quốc tịch năm 1998 nhằm tới những mục tiêu cơ bản sau đây:
Thứ nhất, pháp luật điều chỉnh các vấn đề quốc tịch phải đảm bảo sự
phù hợp với tinh thần và nguyên tắc của Hiến pháp 1992 và sự đồng bộ với các
đạo luật khác được ban hành sau Hiến pháp như Bộ luật dân sự, luật bảo vệ, chăm
sóc và giáo dục trẻ em…và các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã kí kết và tham
gia như Công ước của Liên hiệp quốc về quyền trẻ em và các Hiệp định tương trợ
tư pháp với các nước …
Thứ hai, các quy định pháp luật về vấn đề quốc tịch phải tạo được cơ
chế đồng bộ để thực hiện một cách nhất quán và triệt để nguyên tắc một quốc tịch
của Nhà nước Việt Nam.
Thứ ba, việc ban hành luật quốc tịch trong giai đoạn này phải đảm bảo
thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta trong việc mở rộng và
giao lưu với quốc tế và khu vực, khuyến khích và động viên sự đóng góp và đầu
tư cả vật chất và tinh thần của người Việt Nam ở nước ngoài, đặc biệt phải thực
hiện được chính sách cải cách hành chính của Chính phủ Việt Nam.
Thứ tư, việc ban hành luật quốc tịch trong tình hình mới nhằm nâng cao
chất lượng của công tác quản lí Nhà nước về quốc tịch và khắc phục tính đơn
giản, chung chung, khó áp dung của Luật quốc tịch năm 1988.
Thứ năm, việc ban hanh luật quốc tịch mới nhằm bổ sung các vấn đề
mới chưa được quy định trong luật quốc tịch năm 1988.
Các điều nêu trên cần đặc biệt lưu ý thể hiện nhất quán chính sách một
quốc tịch đã được thể chế hóa ngay trong sắc lệnh đầu tiên của Nhà nước về quốc
tịch do Chủ tịch Hồ Chí Minh kí ngày 20/10/1945. Đồng thời phải giải quyết thỏa
đáng vấn đề hai quốc tịch trong cộng đồng người Việt Nam định cư tại nước
ngoài, để vừa đảm bảo chính sách một quốc tịch của Nhà nước và vừa tạo điều
kiện cho việc thực hiện chính sách đại đoàn kết dân tộc cũng như cho quá trình
hội nhập quốc tế và khu vực hiện nay.
Ngoài ra, do Luật quốc tịch năm 1988 được ban hành trong những năm
đầu của thời kì đổi mới, kinh nghiệm lập pháp tích lũy chưa nhiều nên các quy
định của luật 1988 còn chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu của luật ban hành văn bản
quy phạm pháp luât.
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
17
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
1.2.2 Giai đoạn từ năm 1998 đến nay
1.2.2.1 Thực tiễn áp dụng luật quốc tịch 1998
Luật quốc tịch Việt Nam năm 1998 đã có những quy định tiến bộ vượt bậc
so với Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988. Nó đã đáp ứng được yêu cầu đặt ra của
thời kì mới. Tuy nhiên với sự phát triển ngày càng nhanh của xã hội đã dẫn đến
nhiều trường hợp pháp sinh mà Luật quốc tịch Việt Nam 1998 chưa có thể dự liệu
hết. Từ đó dẫn đến những khó khăn trong thực tiễn áp dụng.
Trước hết là thực trạng về vấn đề không quốc tịch. Thứ nhất, theo khoản 1
Điều 18 luật quốc tịch Việt Nam 1998 quy định “ trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Việt
nam mà khi sinh có cha mẹ đều là người không quốc tịch, nhưng có nơi thường
trú tại Việt Nam, thì có quốc tịch Việt Nam” Như vậy, với quy định trên thì trong
trường hợp mà đứa trẻ sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam mà có cha mẹ là người
không quốc tịch nhưng không có nơi thường trú tại Việt Nam mà chỉ có nơi tạm
trú tại Việt Nam thì quốc tịch của đứa trẻ đó xác định ra sao. Nếu trong trường
hợp này áp dụng theo quy định tại khoản 1 Điều 18 luật quốc tịch Việt Nam 1998
thì đứa trẻ này sẽ không có quốc tịch Việt Nam. Từ đó dẫn đến đứa trẻ này sẽ rơi
vào tình trạng không có quốc tịch; thứ hai, theo khoản 2 Điều 18 quy định “ trẻ
em sinh ra trên lãnh thổ Việt nam mà khi sinh có mẹ là người không quốc tịch,
nhưng có nơi thường trú tại Việt nam, còn cha không rõ là ai thì có quốc tịch Việt
Nam”. Như vậy, với quy định trên thì khi trẻ em sinh ra trên lãnh thổ Việt nam mà
cha không rõ là ai, mẹ là người không quốc tịch mà chỉ có nơi tạm trú tại Việt
Nam thì quốc tịch của đứa trẻ cũng không xác định được. Trường hợp này Luật
quốc tịch Việt Nam 1998 chưa có quy định, khi đó trên thực tế gặp trường hợp
này đã gây nhiều khó khăn khi xác lập quốc tịch cho đứa trẻ; thứ ba, tại Điều 19
luật quốc tịch Việt Nam 1998 quy định “trẻ sơ sinh bị bỏ rơi và trẻ em tìm thấy
trên lãnh thổ Việt Nam mà không rõ cha mẹ là ai thì có quốc tịch Việt Nam;
nhưng sau đó, tìm thấy cha mẹ đều có quốc tịch nước ngoài, cha hoặc mẹ có quốc
tịch nước ngoài, người giám hộ có quốc tịch nước ngoài, mà khi đứa trẻ này chưa
đủ 15 tuổi thì đứa trẻ này không còn quốc tịch Việt Nam”. Với quy định này của
luật quốc tịch nhằm hạn chế tình trạng hai quốc tịch của đứa trẻ. Tuy nhiên lại có
thể dẫn đến tình trạng không quốc tịch của đứa trẻ trong trường hợp này. Nếu như
trong trường hợp trên mà luật quốc tịch của quốc gia mà cha mẹ, người giám hộ
mới tìm thấy của đứa trẻ mang quốc tịch lại xác định quốc tịch theo nơi sinh hoặc
luật quốc tịch của cha mẹ, người giám hộ của đứa trẻ đó quy định đứa trẻ đó phải
có giấy tờ hợp pháp chứng minh là con hợp pháp của người mang quốc tịch của
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
18
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
quốc gia đó mới được nhập quốc tịch. Như vậy, quy định tại khoản Điều 19 có thể
dẫn đến tình trạng không quốc tịch của đứa trẻ bị bỏ rơi (sau đó tìm thấy cha mẹ
hoặc người giám hộ); thứ tư, theo Luật quốc tịch Việt Nam 1998 xác lập quốc tịch
theo nguyên tắc nơi sinh và nguyên tắc huyết thống. Nhưng hiện nay với sự phát
triển của khoa học đã có trường hợp trẻ em sinh ra trong ống nghiệm thì đứa trẻ
này có quốc tịch Việt Nam hay không và áp dụng nguyên tắc nào để xác lập quốc
tịch cho đứa trẻ. Trường hợp này luật quốc tịch năm 1998 chưa quy định. (Rất
may, cho đến hiện nay, pháp luật Việt Nam vẫn chưa cho phép sinh sản vô tính);
thứ năm, tại khoản 2 Điều 17 Luật quốc tịch 1998 quy định “ trẻ em khi sinh ra có
cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam còn người kia là công dân nước ngoài, thì có
quốc tịch Việt Nam, nếu có sự thỏa thuận bằng văn bản của cha mẹ vào thời điểm
đăng kí khai sinh”. Mà theo luật quốc tịch của người nước ngoài này chỉ xác lập
quốc tịch cho đứa trẻ theo nguyên tắc nơi sinh, còn theo quy định của Luật quốc
tịch Việt Nam 1998 quy định đứa trẻ này chỉ có quốc tịch Việt Nam khi có sự
thỏa thuận bằng văn bản của cha mẹ đứa trẻ vào thời điểm đăng kí khai sinh. Vậy
nếu trường hợp trên cha mẹ đứa trẻ không thỏa thuận hoặc không thể thỏa thuận
bằng văn bản, vì nhiều lí do như: Hiện nay có nhiều trường hợp ở Việt Nam mà
cha mẹ đứa trẻ không thỏa thuận được bằng văn bản. Đó là các cô gái Việt Nam
kết hôn với người Đài Loan và về Việt Nam sinh con, sau đó ở lại Việt Nam là do
li dị hoặc chồng chết thì quốc tịch của đứa trẻ này không thể xác định. Hoặc cha
mẹ đứa trẻ rơi vào tình trạng là khi sinh con ra họ có ý muốn li hôn và họ cứ
muốn nuôi đứa con đó, ví dụ người cha có quốc tịch nước ngoài không chấp nhận
cho đứa con có quốc tịch Việt Nam, và người mẹ thì muốn con có quốc tịch Việt
Nam, và hai người không thỏa thuận được với nhau về vấn đề cho đứa con hưởng
quốc tịch nước ngoài hay hưởng quốc tịch Việt Nam, thì trong trường hợp này lại
dẫn đến tình trạng đứa trẻ này rơi vào tình trạng không quốc tịch; thứ sáu, còn một
trường hợp nữa mà Luật quốc tịch 1998 chưa có quy định. Đó là trường hợp đứa
trẻ là con của công dân nước ngoài nhưng được sinh ra trên lãnh thổ Việt Nam. Ví
dụ như công dân nước ngoài (nước A) đến Việt Nam công tác, học tập và trong
thời gian ở Việt Nam công dân nước ngoài này sinh con. Mà theo quy định của
luật quốc tịch của nước A chỉ xác lập quốc tịch cho đứa trẻ mới sinh theo nguyên
tắc nơi sinh. Vậy trong trường hợp này đứa trẻ này không có quốc tịch Việt nam
và cũng không có quốc tịch của nước mà cha mẹ đứa trẻ là công dân. Bởi vì Luật
quốc tịch 1998 chưa có quy định.
Kế đến là việc quy định nguyên tắc một quốc tịch không mang tính khả thi.
Do hoàn cảnh chính trị, lịch sử hiện nay có khoảng 3 triệu người Việt Nam đang
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
19
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
làm ăn sinh sống ở khoảng 80 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Trong số
này phần lớn đã nhập quốc tịch nước ngoài để dễ dàng ổn định cuộc sống và làm
ăn lâu dài trên lãnh thổ nước sở tại. Để được nhập quốc tịch nước ngoài một số
người đã xin thôi quốc tịch Việt Nam (do quốc gia sở tại yêu cầu). Nhưng cũng có
nhiều người Việt Nam làm ăn sinh sống nhiều năm ở nước ngoài, đã nhập quốc
tịch nước ngoài nhưng vẫn giữ quốc tịch Việt Nam, do một số nước không bắt
buộc họ thôi quốc tịch Việt Nam, khi nhập quốc tịch nước mình. Do đó họ mang
hai quốc tịch đó là quốc tịch Việt Nam và quốc tịch của nước sở tại họ đang sinh
sống. Tuy nhiên, Luật quốc tịch năm 1998 chỉ thừa nhận nguyên tắc một quốc
tịch, được quy định tại Điều 3 “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
công nhận công dân Việt Nam có một quốc tịch là quốc tịch Việt Nam”. Với quy
định như vậy nhưng chúng ta không đưa ra bất kì một biện pháp bảo đảm thi hành
nguyên tắc này. Ví dụ như quy định tại Điều 21 Luật quốc tịch 1998 quy định việc
trở lại quốc tịch Việt Nam nhưng không có nội dung là phải thôi quốc tịch nước
ngoài như quy định tại Khoản 3 Điều 20 của luật này. Như vậy, tại Điều 3 luật
quốc tịch 1998 quy định nguyên tắc một quốc tịch, nhưng lại mở ra khả năng công
dân Việt Nam có thể có hai quốc tịch.
Ngoài ra, chúng ta còn mắc phải một số thực trạng khác. Với trung bình
mỗi năm 10000 hồ sơ về quốc tịch và có xu hướng tăng thêm, các cơ quan chức
năng xử lí vấn đề về quốc tịch đang bị quá tải. Đội ngũ cán bộ làm công tác quốc
tịch ở một số cơ quan trung ương và địa phương còn hạn chế về số lượng và năng
lực. Cụ thể, nhiều tỉnh chưa bố trí được cán bộ chuyên trách về công tác quốc tịch
(vì công việc quốc tịch không nhiều, không thường xuyên) mà chỉ bố trí cán bộ
kiêm nhiệm. Do đó, khi tiếp nhận và xử lí hồ sơ về quốc tịch, các cán bộ thường
lúng túng và phải làm đi làm lại nhiều lần. Đặc biệt đối mặt với vấn đề hai quốc
tịch, Việt Nam không chỉ xử lí vấn đề tranh chấp bảo hộ công dân, trong áp dụng
luật dân sự khi có tranh chấp hoặc luật hình sự khi công dân Việt Nam có hai
quốc tịch vi phạm pháp luật Việt Nam. Tình hình trên cũng khiến các cơ quan
Nhà nước lúng túng khi giải quyết các vấn giao dịch kinh tế, dân sự…của những
người công dân mang hai quốc tịch. Ví dụ, công dân Việt Nam định cư tại Hoa
Kì, chưa thôi quốc tịch Việt Nam nhưng đã nhập quốc tịch Hoa Kì, khi về Việt
Nam bằng hộ chiếu Hoa Kì, kết hôn với người Việt Nam ở trong nước thì cơ quan
đăng kí quốc tịch không biết ghi quốc tịch người này là của nước nào. Nếu ghi
quốc tịch Việt Nam thì phía Hoa Kì sẽ không giải quyết cho họ nhập cảnh Hoa Kì
nhưng ghi quốc tịch Hoa Kì hoặc cả hai quốc tịch thì vi phạm Điều 3 Luật quốc
tịch 1998. Ngoài ra việc miễn thị thực cho Việt kiều, cho Việt kiều mua nhà …
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
20
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
Tất cả điều đó đều nằm ngoài khuôn khổ và mâu thuẫn với Điều 3. Thêm vào đó
việc xử lí các hồ sơ về quốc tịch chưa tập trung vào một đầu mối nên công tác
quản lí về quốc tịch không thống nhất. Cho đến nay Việt Nam vẫn chưa thiết lập
được cơ sở dữ liệu thống nhất về quốc tịch trên toàn quốc.
Một vấn đề gây khó khăn khiến cán bộ dễ làm sai chính là quy trình giải
quyết các vấn đề liên quan đến quốc tịch còn rườm rà, lặp đi lặp lại. Hiện nay,
Việt Nam còn nhiều quy định về thủ tục chồng chéo, gây khó khăn cho đương sự.
Giấy chứng nhận trình độ tiếng Việt là một ví dụ. Theo Nghị định số 104/NĐ-CP,
người nước ngoài xin nhập quốc tịch Việt Nam phải có chứng nhận trình độ tiếng
Việt do trường Đại học Xã hội-Nhân dân thuộc Đại học quốc gia cấp (trừ trường
hợp được miễn). Muốn có giấy chứng nhận, trường phải tiến hành tổ chức kiểm
tra. Trong khi đó, rất nhiều trong số họ là dân nghèo, sống chủ ở vùng núi biên
giới giáp ranh, không đủ điều kiện kinh tế để thi lấy chứng chỉ trình độ tiếng Việt.
Phần lớn họ đã có thời gian sinh sống ổn định, lâu dài tại Việt Nam, đã biết tiếng
Việt đủ để
hòa nhập vào cộng đồng. Yêu cầu này vì thế gây phiền hà và không khả thi. Yêu
cầu về phiếu lí lịch tư pháp cũng tương tự. Khi xin nhập quốc tịch Việt Nam,
người nước ngoài có thời gian thường trú tại Việt Nam phải nộp phiếu do cơ quan
có thẩm quyền của Việt Nam tại nơi thường trú cấp. Trên thực tế phiếu này do sở
tư pháp cấp trên cơ sở kết quả tra cứu từ các dữ liệu của cơ quan công an. Trong
khi đó khi tiếp nhận hồ sơ xin nhập quốc tịch Việt Nam, Sở tư pháp phải có văn
bản đề nghị cơ quan công an xác minh về nhân thân. Yêu cầu về nộp phiếu lí lịch
tư pháp là động tác không cần thiết, lặp lại việc xác minh của cơ quan công an,
gây mất thời gian, ảnh hưởng đến thời hạn giải quyết hồ sơ. Giấy cho thôi quốc
tịch nước ngoài để nhập quốc tịch Việt Nam cũng gây không ít trở ngại. Các kiều
dân Campuchia cư trú lâu năm tại Việt Nam đã gặp rất nhiều khó khăn và thường
không thực hiện được. Có người tự khai là công dân Campuchia nhưng bản thân
họ không có bất cứ giấy tờ chứng minh nào nên cơ quan có thẩm quyền của
Campuchia không giải quyết. Gian nan với đủ thứ giấy tờ, hoàn chỉnh hồ sơ,
nhưng hiện nay Việt Nam có quy định cứng về nơi nộp hồ sơ, theo đó, công dân
Việt Nam ở nước ngoài bắt buộc phải nộp đơn tại cơ quan đại diện của Việt Nam
tại nước ngoài, không được trực tiếp nộp trong nước. Với quy định pháp luật
không rõ ràng và cách hiểu máy móc đó đã gây không ít phiền hà cho người dân.
Nhiều trường hợp đương sự ở nước ngoài nộp đơn qua cơ quan đại diện ngoại
giao của Việt Nam ở nước ngoài, sau một thời gian cơ quan này mới chuyển về
Việt Nam (có khi mất 3 tháng). Khi hồ sơ đến Bộ tư pháp, một số giấy tờ đã gần
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
21
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
hết thời hạn quy định. Hồ sơ chuẩn bị đã phức tạp, qua lại nhiều khâu trung gian
trước khi đến cơ quan có thẩm quyền quyết định. Nhiều trường hợp thậm chí mất
6 tháng đến 1 năm. Sau đó hồ sơ còn phải qua thủ tục xác định về nhân thân của
cơ quan công an thường mất 6 tháng. Do đó dẫn đến tình trạng, có trường hợp xin
thôi quốc tịch Việt Nam, chưa xong thủ tục tại Việt Nam thì giấy hứa công nhận
quốc tịch nước ngoài đã hết hiệu lực. Ngay việc xác minh hồ sơ, có những yêu
cầu chỉ mang tính hình thức, ví dụ như việc niêm yết danh sách người xin nhập
quốc tịch để nhận phản hồi từ người dân. Trên thực tế, chưa bao giờ phía Việt
Nam nhận được phản hồi sau niêm yết7.
1.2.2.2 Sự ra đời của Luật quốc tịch Việt Nam 2008
Để đáp ứng yêu cầu của công cuộc đổi mới, phát triển đất nước trong tiến
trình hội nhập quốc tế, thực hiện chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về
đại đoàn kết toàn dân tộc, coi người Việt Nam định cư tại nước ngoài là một bộ
phận không thể tách rời và là một nguồn lực của cộng đồng dân tộc Việt Nam, là
nhân tố quan trọng góp phần tăng cường quan hệ hợp tác, hữu nghị giưa nhân dân
ta với nhân dân các nước, do đó luật quốc tịch mới đã được ra đời. Luật quốc tịch
Việt Nam năm 2008 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
khóa VII, kì họp thứ tư thông qua ngày 13/11/2008 và đã được Chủ tịch nước kí
lệnh công bố ngày 28/11/2008. Luật gồm 6 chương với 44 điều, có hiệu lực thi
hành kể từ ngày 1/7/2009.
Việc xây dựng Luật quốc tịch 2008 được thực hiện trên cơ sở các quan
điểm chỉ đạo là quán triệt và thể chế hóa đầy đủ chủ trương chính sách của Đảng
và Nhà nước ta về quốc tịch Việt Nam, đặc biệt là Nghị quyết số 36/NQ-TW ngày
26/3/2004 của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài;
Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/05/2005 về chiến lược xây dựng và hoàn thiện
hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020; Bảo đảm
quyền có quốc tịch của mỗi cá nhân, hạn chế tình trạng không quốc tịch, tăng
cường và nâng cao hiệu quả quản lí nhà nước về quốc tịch, tạo cơ sở pháp lí chặt
chẽ cho việc bảo hộ có hiệu cho quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng cho công
dân Việt Nam ở nước ngoài; Kế thừa và phát triển những giá trị của pháp luật Việt
Nam đã được thực tiễn kiểm nghiệm, đồng thời áp dụng có nghiên cứu, chọn lọc
những kinh nghiệm của nước ngoài trong việc điều chỉnh vấn đề về quốc tịch
trong những năm gần đây; Đảm bảo sự phù hợp với các quy định của Hiến pháp
1992, sự đồng bộ với các văn bản pháp luật có liên quan và sự đồng bộ của bản
7
, 18/02/2008
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
22
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
thân các quy định của Luật về quốc tịch Việt Nam, nhất là tính khả thi của một số
nguyên tắc của Luật8.
Luật quốc tịch Việt Nam có một quá trình phát triển hơn 20 năm và đồng
thời có vai trò đóng góp quan trọng trong việc điều chỉnh các mối quan hệ pháp
luật quốc tịch của Việt Nam. Mỗi một giai đoạn phát triển, nó lại được thay đổi,
hoàn thiện hơn trước. Thế nhưng do đây là văn bản Luật liên quan trực tiếp đến
mối quan hệ cơ bản của Nhà nước Việt Nam và công dân Việt Nam nên khi hoàn
cảnh đất nước thay đổi thì nó cũng cần thay đổi để kịp thời điều chỉnh những
quan hệ mới phát sinh cho phù hợp với nhu cầu thực tiễn. Đó là nhu cầu, là hệ quả
tất yếu của việc ra đời các văn bản Luật quốc tịch liên tiếp của Việt Nam. Trong
đó, sự thay đổi của các quy định của Luật này sẽ được trình bày ở phần sau đây,
mà điều đáng quan tâm của việc trình bày này là “nguyên tắc một quốc tịch”.
8
dpress, 12/02/2009
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
23
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
Chương 2
NGUYÊN TẮC MỘT QUỐC TỊCH TRONG PHÁP LUẬT
VIỆT NAM
2.1 Luật quốc tịch Việt Nam năm 1988
2.1.1 Hoàn cảnh ra đời
Với đường lối đổi mới của Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, chúng ta đã
đạt được những thành tựu nhất định, khắc phục được một bước rất quan trọng tình
trạng khủng hoảng kinh tế - xã hội.
Trong lĩnh vực kinh tế, Đảng và Nhà nước chủ trương xây dựng một nền
kinh tế nhiều thành phần, theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo
định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính sách này nhằm khai thác mọi khả năng tiềm
tàng của đất nước, khơi dậy năng lực trí tuệ, sáng tạo trong các tầng lớp nhân dân
lao động, khắc phục cơ chế tập trung quan liêu, bao cấp. Thực chất của bước
chuyển đổi kinh tế là cuộc cải cách cấu trúc lại nền kinh tế, bắt đầu từ sở hữu: Mở
đầu quá trình cấu trúc lại kinh tế là những chính sách quan trọng, đột phá về nông
nghiệp. Tháng 4-1988, Bộ Chính trị (Khoá VI) ra Nghị quyết 10. Theo Nghị quyết
này xã viên hợp tác xã chỉ còn nghĩa vụ nộp thuế cho Nhà nước và thực hiện các
nghĩa vụ hợp đồng. Sản phẩm còn lại được tự do lưu thông, được bán lúc nào, nơi
nào có lợi nhất. (Trước đây Nhà nước thu mua theo giá quy định). Nhờ chính sách
này mà thu nhập bình quân của nông dân tăng lên đáng kể. Tốc độ thu nhập bình
quân của nông dân từ năm 1987 trở về trước là 1,18%, nhưng chỉ hai năm 19881989 tốc độ này đã tăng lên 4,5%. Chỉ sau một năm khi Nghị quyết 10 của Đảng
được thực hiện sản lượng lương thực đã tăng từ 19,583 triệu tấn (năm 1988) lên
21,439 triệu tấn (năm 1989).
Bên cạnh đổi mới chính sách nông nghiệp, Đảng ta chủ trương đổi mới
chính sách kinh tế đối với doanh nghiệp Nhà nước. Đó là chính sách chuyển từ cơ
chế tập trung, quan liêu, bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà
nước, xác lập quyền tự chủ sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp Nhà nước:
Từ năm 1987, các xí nghiệp quốc doanh chuyển sang hạch toán kinh doanh. Ngày
14-11-1987, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Quyết định 217-HĐBT về đổi mới kế
hoạch hoá và hạch toán kinh doanh xã hội chủ nghĩa. Những quyết định này đã
chấm dứt tình trạng người lao động thờ ơ với tư liệu sản xuất, thờ ơ với nhu cầu
thị trường và sự tiêu thụ sản phẩm.
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
24
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
Nguyên tắc một quốc tịch-những ưu điểm và hạn chế trong pháp luật Việt Nam
Chính sách quan trọng thứ ba trong việc đổi mới nền kinh tế của đất nước
là xây dựng nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự
quản lý của Nhà nước. Trước cải cách năm 1988, doanh nghiệp ngoài quốc doanh
không
được chấp nhận. (Trừ các doanh nghiệp hợp doanh với Nhà nước). Từ năm 1988,
các công ty tư nhân bắt đầu hình thành. Các công ty tư nhân có nhiều hình thức:
Công ty do một tư nhân làm chủ gọi là doanh nghiệp tư nhân, một số tư nhân làm
chủ gọi là công ty trách nhiệm hữu hạn; hoặc bằng cổ phiếu gọi là công ty cổ
phần; hoặc công ty theo hình thức hợp tác xã..
Chính sách quan trọng thứ tư trong việc đổi mới nền kinh tế của đất nước
là chính sách kinh tế mở cửa với nước ngoài. Trước Đại hội Đảng toàn quốc lần
thứ VI, nền kinh tế ở nước ta là nền kinh tế khép kín. Vấn đề xuất khẩu không
được Nhà nước quan tâm, không có đầu tư nước ngoài, không hoà nhập được với
kinh tế thế giới. Thực hiện chính sách thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam.
Ngày 29-12-1987, Quốc hội đã thông qua "Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam".
Ví dụ, khu vực nội địa trả thuế lợi tức doanh nghiệp là 25% đến 45% trong khi đó
doanh nghiệp nước ngoài chỉ trả 10% đến 25%. Hơn nữa khu vực nước ngoài lại
được hưởng 1 năm đến 4 năm miễn thuế và sau đó 1 đến 4 năm giảm thuế 50%.
Nhờ chính sách này mà sự đầu tư nước ngoài vào Việt Nam ngày một gia tăng.
Nhờ những chính sách cải cách kinh tế nói trên mà tốc độ phát triển kinh tế
của nước ta từ năm 1986 đến năm 1990 là 4,9% và tốc độ lạm phát giảm từ 775%
- năm 1986 xuống 17,5% - năm 1992.
Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, nền kinh tế vẫn còn nhiều mặt yếu,
kém và những khó khăn lớn phải khắc phục. Sự tăng trưởng và phát triển nền kinh
tế đã có nhưng chưa vững chắc. Kinh tế nhiều thành phần đòi hỏi phải có sự xác
định về mặt pháp lý vị trí, vai trò và sự bình đẳng của chúng trước pháp luật.
Trong quản lý kinh tế còn nhiều sơ hở, pháp luật còn thiếu sự đồng bộ, còn mâu
thuẫn chồng chéo và thiếu sự ổn định tương đối. Nạn tham nhũng và buôn lậu vẫn
tiếp tục hoành hành.
Trong lĩnh vực cải cách bộ máy Nhà nước, hoàn thiện hệ thống chính trị
và thực hiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Đại hội Đảng lần thứ VI cũng đã đề ra
những định hướng nhất định. Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương
Đảng tại Đại hội đã chỉ rõ: "Để thiết lập cơ chế quản lý mới cần thực hiện một
cuộc cải cách lớn về tổ chức bộ máy của các cơ quan Nhà nước" . Về vấn đề này
đồng chí Đỗ Mười đã viết: "Cần phải đổi mới căn bản tổ chức và phương thức
hoạt động của bộ máy Nhà nước ta cũng như của toàn bộ hệ thống chính trị - xã
GVHD: Bùi Thị Mỹ Hương
25
SVTH: Nguyễn Hồng Ngân
